Gúrrińler, shıǵarmalar
.pdfjamanlap jazsań boladı. Ya bolmasa, ózbekshelep aytqanda «balandparvoz» temalarda jazıwıń kerek.
Birinshi shıǵarma sátsizlikke ushıraǵannan keyin student basqa temada, basqasha shıǵarma jazıp keldi. Bunıń mazmunı tómendegishe: Qanday da bir universitettiń texnika fakultetindegi bir kúnlik sabaq processleri kórsetilgen edi. Onda birinshi juplıq qánigelik sabaǵı bolıp, studentler lekciya jazadı. Bul lekciyanı muǵallim kitaptan aytıp turǵan bolıp, kitap ózbek tilinde jazılǵan edi. Sabaq ótip atırǵan muǵallim lekciyanı qaraqalpaq tiline sol waqıttıń ózinde awdarıp, lekciyanı oqıp turadı. Bunıń nátiyjesinde kóplegen qátelerge jol qoyıladı, ayrım sózler ulıwma kúlgili qılıp awdarmalanǵan bolıwına qaramay dápterlerge túsirile beredi. Mısalı, «sarlavha» sózi rus tilinde jazıladı, yaǵnıy «zagolovka» dep. «Majoziy ma'noga ega» degen jeri «Majazıy mániske iye» dep qalay bolsa solay awdarmalanadı. Bunnan studentler de, muǵallim de hesh qısınbaydı. Ayıptı bolsa ana tilge awdaradı, yaǵnıy barlıǵına jarlı qaraqalpaq tili ayıpker eken.
Ekinshi shıǵarmanıń muǵallimge jaqpaytuǵının student 90% biletuǵın edi. Sebebi, bunda basqa fakultet, ulıwma basqa taraw oqıtıwshıları jamanlap kórsetilgen bolıwına qaramay, báribir bul ulıwma joqarı oqıw orınlarına tiyisli kritik kóz qaras edi. Hátteki usı muǵallimniń ózi de bir márte rus tilindegi «zato» sóziniń awdarmasın taba almay, usı sorawdı bergen studentti hámmeniń kóz aldında ózin qıyın jaǵdayǵa salıp qoyǵanı ushın sabaqtan shıǵarıp jiberip, keyinshelli sessiyada da jıǵıp jiberdi. Sonda da bul shıǵarmanıń avtorı bolǵan usı student júrek jutıp shıǵarmasın alıp barıp, ádebiyat páni muǵallimine kórsetti.
Kútilgenindey shıǵarma sátsizlikke ushıradı. Muǵallimniń bul shıǵarmadan tappaǵan kemshiligi, aytpaǵan sını qalmadı. Ulıwma shıǵarmaǵa ketken bir hápte waqıt qurı ketipti – dedi muǵallim – Gazetaǵa alıp barıp abıray tabaman dep oylamay aq-ǵoy. Hesh nársege jaramaydı bul shıǵarmań.
Muǵallimniń qattı ashıwı kelgenge uqsaydı sonnan keyingi eki shıǵarma da oǵan unamadı. Dáslep tek grammatikalıq qáteler dúziwlengennen keyin mazmunı unamay qaldı. Usılayınsha úshinshi, tórtinshi shıǵarmalar da sátsizlikke ushıradı. Endi minekey besinshisin qolına alıp sol talapshań muǵallimniń aldına taǵı baratır. Student bul muǵallim talapshań bolǵanı ushın oǵan shıǵarmaların alıp baratuǵın edi. Sonshama universitettiń ádebiyat muǵallimi bir nárse biler, óziniń de ayrım kitapları shıqqan-ǵoy – dep oylaǵanı ushın, sonıń menen birge ózi shıǵarma degen kóp shıǵırdan ótedi depte oylar edi. Biraq hámmesinen betteri, bul saparı ol bir sumlıq oyladı.
61
Búgin studenttiń toparına sol muǵallimniń sabaǵı bar edi. Sabaq ótilip bolǵannan soń, qońıraw waqtında muǵallimniń izinen zorǵa jetip alǵan student onnan bir neshe kún aldın jazıp tapsırǵan shıǵarması haqqında soradı.
—Sizge bergen shıǵarmam haqqında sóylespekshi edim, — dedi student, úmitli kózleri menen muǵallimge qarap – pikirińizdi bilmekshi edim.
—Pikir sol bayaǵıday – ózin tájriybeli jazıwshılarday tutıp shıǵarmasına baha berip ketti muǵallim – ortashadan da tómen, sol bayaǵı qáteler, qayta islewiń kerek. Qáteler kóp, mánisin de onshelli zor dep bolmaydı.
Muǵallimniń izinen ergen student kafedraǵa deyin onıń pikirlerin tıńlap bardı. Kafedraǵa da birge kirdi, bul jerdiń esigi ashıq bolıwına qaramay kabinette hesh kim joq eken. Tórtinshi shıǵarma haqqında pikirler tıńlap bolınǵannan keyin oǵan gezektegi dóretpesin usındı. Kafedra xanasında ekewi otırıp gápin dawam etti. Muǵallim shıǵarmanı betlep kóz júrgizip, on minutlar shamasında oqıp bolıp onı studenttiń ózine qaytarıp berdi.
—Shıǵarmanıń mazmunına qarayıq, – dawam etti muǵallim – XIX ásirde bolǵanba bul waqiya:
—Awa.
—XIX ásir túwe házirgi zamanda ne bolıp atırǵanın jaqsı túsinesenbe?! – mısqıllap kúldi.
—Waqıyalar sol zamanǵa tiyisli bolıwın qáledim da – ózin aqlaǵanday juwap beriwdi dawam etti student. – Bilesiz-ǵoy, házirgi zamandı kritikalap jazıwǵa bolmaydı. Eger olay qılsam, bul shıǵarma hesh jerde jarıq kórmeydi.
Meniń siyasat penen jumısım joq – dárriw gápin bóldi muǵallim – Yaqshı, ol jaǵı meyli, qaysı zaman bolıwın óziń bileseń. Endi waqıyanı qarap shıǵayıq: Teatrda otırǵan áskeriy xizmetker shúkirip jiberedi. Bunnan keyin onıń silekeyi tómengi tribunada otırǵan generaldıń moynına tamıp ketedi. Teatrdan shıqqannan keyin sol xizmetker generaldan keshirim sorap jalınadı. Generaldıń kewli bir az bir túrli bolǵanına qaramay onı keshirgenin, zıyanı joq ekenin aytsada, báribir sol xizmetker generaldıń izinen keshirim sorap bara beredi.
—Endi usı jerge qarayıq – qanday aqmaq adam «Boldı, keshirdim» dese de izinen qalmay jillidey keshirim soray beredi?
—Endi shıǵarmanıń mazmunı da sonda da.
62
—Qalayınsha?
—Ózi sonday jalpıldaq adam, general oǵan ashıwı kelip qaldı dep qorqıp, qaytaqayta keshirim soray beredi. Bul jerde jalpıldaqlıqtı sál kópirtirip súwretlew ushın solay qıldım. Aqırında general oǵan: «Boldı, meni tınısh qoyıń, qanday túsinbeytin aqmaq adamsız. Neshe márte aytıw múmkin – keshirdim dep. Joq bolıń kózime kórinbey» dep baqırǵannan keyin ol aldınǵıdan da better qorqıp ketedi. Ol ámelinen, jumısınan ayrılıp qalıwdan sonshelli dárejede qorqıp, úyine barǵanda uyqısında ólip qaladı.
—Qatırdıń! – muǵallim taǵı mısqıllap kúlip qoydı – Endi usıdan ne mánis?
—Menińshe, bul arqalı jalpıldaqlıq qánshelli kúlgili hám jaman illet ekenin kórsetejaq edim, tek ǵana sol bolǵanı – juwap berip, óziniń túsinigin ayttı student.
Muǵallim bul shıǵarmanı oyaǵınan kemshilik taptı, buyaǵınan kemshilik taptı, aqırı maqullamadı. Sońında studenttiń bul gúrrińi de zor shıqpaǵanlıǵın atap ótti.
Ashıwı kelip, sabır kesesi tolǵan student oylap kelgen isin qıldı. Sumkasınan A. P.Chexovtıń «Xameleon» dep atalǵan kitabın alıp, onı betlep basladı. Muǵallim hayran bolıp oǵan itibar berip qarap turdı. Ishinen ózi izlegen betti tapqan student, kitaptıń sol betin tegislep, jawılıp ketpewi ushın basıp-basıp jiberdi de muǵallimniń aldına qoydı.
— Mınanı da oqıp kóriń ótinish muǵallim – dep onıń betine qaradı.
Muǵallim qarasa, ashılǵan bette Chexovtıń «Ámeldardıń ólimi» dep atalǵan shıǵarmasınıń ózbek tiline awdarması turǵan eken. Muǵallim bul gúrrińniń birinshi betin oqıp kórip, yadına tústi. Student jazǵan shıǵarmanıń ózbek tilindegi variantı edi. Student jazǵan shıǵarmanıń dál ózi. Yaq, anıqlaw aytsaq, studenttiń jazǵan shıǵarması bul shıǵarmanıń qaraqalpaq tilindegi variantı eken.
Keyinen ne boldı deysizbe? Ne bolatuǵın edi, student sessiya sınawında bir pánnen jıǵıldı. Ózi bolsa jazǵan shıǵarmasın qaytıp bul muǵallimge alıp barmaytuǵın boldı.
Islambek Mambetniyazov.
63
AYAQQA ORATÍLǴAN BÁLE
Búgin tań sáhárlep kewlim alǵa-dulǵa. Tıpırshılap bir jerde otıra almay atırman. Jumısqa shıǵatuǵın waqtım da bolmay atır. Kúyewimniń qas-qabaǵına qarap «ertelew shıqsamba» degen oy menen onıń ıńǵayına jıǵıldım.
— Sapar, búgin baslıǵımız jıynalıs ótkeretuǵın edi.
Kúyewimniń bet-álpeti birden ózgerip, ashıw ızasın jasıra almadı.
— Áy bar ket, tapqan aylıǵıń jol haqına jetpeydi. Taǵı jumısım deyseń-aw. Mına qazan tabaǵıń da qaldı shıbın úymelep.
Ásten basımdı tómen alıp esikten dalaǵa shıqtım. Bawır basıp ketkennen keyin kúyewińniń qattı sózi de mamıqtay jumsaq túyiledi eken. Bayaǵı kewlimniń alǵadulǵası menen jumısqa bet aldım. Áytewir bir ushı qayırı joq oylar menen jumıstıń qasına kelip qalıppan. Sol gezde túri tanıs bir apa men tárepke qaray kiyatırǵan eken. «Sálima» apama dep tań qaldım. Dál ózi. Uyatsız! Dım bilmegendey maǵan kúlip kiyatırǵanına qara.
—Haw, Janar ózińbiseń? Atıń sımbatıńa say. Júzikke qas qoyǵanday jarasadı. Janarıń adamdı alıstan albıratadı.
—Awa, menǵo Salima apa.
—Háy, Janar bayaǵı sen bir búyirlew ádetińdi qoydıńba? Adamǵa da qosılmaytuǵın ediń.
—Qoyıń Sálima apa, bári siziń arqańız. Sizge bir qıldan baylanıp, ońlı-solımızdı, dos-dushpandı ayıra almay qalıpbız.
—Haw, bul ne degeniń Janar. Men bárińizdi bir sózdiń bózindey qılıw ushın azıkem miynet islegenim joq. Lider degen laqabım biykarǵa emesǵoy.
—Awa, sırtımnan ósek sózdi kóbeyttińiz. Jılannıń uwın jalaǵan ekensiz. Baslıqqa jalǵan gáp tasıp meni jumıstan shıǵartıp ornıma kelinińizdi jumısqa aldırttıńız.
—Háy seniń janarıńa jan berip súyesem seniń mına gápiń ne?
—Qoy Sálima apa siz benen gegirdekke suw púrkiw niyetim joq. Túlkiniń quyrıǵın kesseń de túlki. Mennen armanlaw júriń. Qudayǵa shúkir házirgi jumısım mıń ese jaqsı.
64
— Usı sóziń ushın dál házir taza baslıǵıńa barıp shum kóteremen. Qáne sonnan keyinde usı jumısıńda isley alarma ekenseń? — dep Janardıń izinen shawlap kiyatırǵan Sálima bilqastan shuqırǵa tústi de úni óshti.
Janar «uff» dep suwıq demin aldı da izine qayttı. «óara qazanǵa jaqınlasań báribir kúyesi juǵadı. Endi meni ne jaǵday kútip turǵan eken?» Kalodoctıń qasına kelip Sálima apaǵa úńildim.
—Tiriseń be? Ele de ishi tolı musır eken. Bolmasa…
—Awa, durıs aytasań. Mına qáwipsizlik ústinen arza jazaman. Tez 03ke qońıraw et. Emlewxanaǵa barıp kórinbesem bolmaydı. Hámme jerim tas batqanday sırqırap awırıp atır.
—Bálkim kerek emes shıǵar.
—Nege kerek emes?! Bir ólimnen qaldım. Má meni telefonıma túsir fakt ushın.
—Sálima apa meniń siz benen náwbettegi «kino»ńızdı oylasıp turatuǵın waqtım joq. Jumısqa barıwım kerek. Qolıńızdı beriń tartıp shıǵarayın.
—Háy sen ońbaǵan. Meniń usı kúyge túsiwime sen sebepshiseń. Seniń ústińnen de jazaman. óaynap turǵan qanımdı qaraytpa. Onnan da tez 03ke qońıraw et! Tez járdem kelmegenshe kalodoctan shıqpayman.
Janar bul baleden qutıla almaslıǵın bilip, tez járdemge qońıraw etip basladı. Tez járdemniń de háp zamatta keletuǵın túri joq. Jigirma minuttay anıq turdı.
«Quday meni usı bálege shatayın dep úyden erte kóshege aydaǵan eken dá! Sapar da aldımdı kesip dońızday ızıldap qalıp edi, endi mına báleni esitse saǵalday uwıldap, ógizdey ókiretuǵın shıǵar. áy qudayım-ay!» Usı oyı birden mańlayına tepkendey boldı. Janar áste aq xalatlılardıń qasına kelip;
—Keshiresizler men jumısıma barıwım kerek edi. Kete bersem bola ma?
—Háy, aqılı kelte ruqsattı mennen sora. óayaqqa barasań? Maǵan kim guwa boladı? Men mına kalodoctı ashıq qaldırǵan «biyparwa soqırlardıń» ústinen arza jazaman. Sen meniń gápimdi tastıyqlaysań. Guwasań guwa!
Aq xalatlılardıń ishinen jası otızdan aspaǵan qarapáreń jigit sóyledi.
— Apa siziń jazıwshı bolmaǵanıńızdı aytıń. Tap házir bizlerge «jazaman»dep edińiz, endi bul biyshara hayalda ne ayıp? Barsın jumısına. Kóp jazadı ekensiz. Ruchkańızdıń sıyası tawsılıp qalmasın. Házirgi ruchkalardıń da sıyası tez tawsıladı, — dep mıyıǵınan kúldi.
65
Sálima jas jigitke bir oqırayıp qaradı. Biraq quday insap berip úndemedi.
Janar Sálimanıń emlewxanada kórsetken «kino tamasha»sın kórip, bası kirdi-shıqtı bolıp kiyatırǵanda, aldınan tars etip Sapar shıqtı.
—He baslıǵıńız jıynalıstı kóshede ótkere me?
—Aǵası siz jumısıma meni izlep keldińiz be?
—Bir saat aldın jumısıńnan qońıraw etip seni soradı. Barıp bárin anıqlastırdım. Jıynalıs jıynalısǵo jumısqa da barmaǵansań. Seniń ótiriklerińnen toydım. Zatlarıńdı alda úyden ket!
Janar bul gáplerden esin joǵaltıp jerge sılq etip quladı. Sapar tez járdemge qońıraw etiw menen hálek. Essiz kúyinde bolnicaǵa tústi…
Esin jıyıp kózin ashsa Sapar krovatınıń basında otır. Túr-túsi qashıp ketken.
— Keshir, Janarım ashıw menen bilmey ayttım.
Janar qaptalına kóz juwırttı. Krovatta ah-úklep Salima jatır.
Janar pısqıp turıp birden alısqan órttey lawlap janıp Sálimaǵa qaray háwij aldı.
— Há báleń basıńda aylanǵır. Meni jumısımnan ayırıp ediń. Endi xojalıǵımnan ayrılamanba? Kórsetemen saǵan xojalıqtan ayırǵandı. — Sapar maǵan tez qálem qaǵaz ber. — Mına ońbaǵannıń ústinen arza jazaman.
Áne «Qara qazannıń kúyesi» endi anıq juqtı.
Gúlshat Esbosınova.
66
EZOP
Shama menen mil. aldınǵı 640-560-jıllarda jasaǵan frigiyalı danıshpan Ezop qullıqta kún keshirgen. Tarixıy dereklerge qaraǵanda, Ezop 400 ge jaqın tımsal jazǵan. Ezoptıń atı birinshi ret Herodot shıǵarmalarında tilge alınadı. Bul shıǵarmalarda Herodot Ezoptı ataqlı tarixıy shaxs sıpatında súwretleydi hám tómendegi sıpatlamalardı keltirip ótken:
Ezop tımsal jazǵan, ol Samos aralında jasaǵan hám Iadmon degen adamnıń qulı bolǵan. Ezop shama menen mil. aldınǵı 560-jıllarǵa shekem jasaǵan.
Altın máyekten ayrılǵan hayal
Burında bir bajban bolıptı. Onıń hayalınıń minezi oǵırı qolaysız eken. Azannan keshke shekem sóylep, kúyewiniń miyin ǵır qıladı eken. Gáp-shawqımnan qutılıw ushın kúyewi toǵayǵa erte ketip, úyine kesh qaytadı eken.
Kúndegisinshe bajban tabaldırıqtan atlawı menen urısqaq hayalı shawqımın baslaptı:
— Mudamı meniń jalǵız ózimdi qamap keteseń, heshqashan qasımda bolmaysań. Sensiz ómirim qızıqsız ekenin qashan túsineseń?!
Bajban oǵada shıdamlı adam eken. Ashıwdı aqılǵa jeńdirip, oǵan úndemepti. Aqır sońında bir kúni:
— Qádirli zayıbım, óziń bileseń, men kúni boyı toǵayda aǵash shabaman. Aǵashtı qanshama kóp shapsam, paydası da sol quraqım kóp boladı, — depti.
Sháddes hayal bul sózlerge de qulaq aspaptı. Sonlıqtan bajban óz úyine tap birew zorlaǵan sıyaqlı náyilaj keledi eken. Jol boyı: «Hayalıma qalay jaǵınaman endi, kesh qaytsam-úyde jalǵız qaldım, maǵan janıń ashımaydı» dep baqıradı, erte qaytsam-«Aqshanı az tabasań» dep tınıshımdı bermeydi. «Sonda oǵan ne islewim kerek?» dep oylanıw menen bolıptı.
Bir kúni toǵayga qaray kiyatırsa, qalıń shóplerdiń arasınan aǵarańlap kózine bir nárse kórinipti. Oǵan jaqınlap kelip qarasa, ol jemsegi jerge tiygen semiz aq ǵaz eken. «Ózikeshki awqatqa, pári-dastıqqa jaraytuǵın boldı» dep bajban ǵazǵa jaqınlay beripti. Ǵaz bolsa, onnan hasla úrkpepti. Bajban ǵazdı uyası menen kóterip, úyine alıp kelipti. Ǵazdıń bunshama juwaslıǵına tań qalǵan ol, onı dál sol kúni soyǵısı kelmepti. Al hayalı ǵazdı kóriwden dárhal:
67
—Bol, tez bawızla, qazanǵa salıp, asıp jibereyik! — depti.
—Usı ǵazdı tuqımǵa saqlasam ba eken?! — depti oǵan bajban. Kúyewiniń óz gápine qarsı bolǵanına narazı hayal:
—Bul ǵazdı asırayman dep basımızǵa jeterseń, — dep irenjipti.
—Ózime tiyisli awqattıń yarımın berip asırayman, — depti bajban.
Sóytip bajban ózine tiyisli tamaqtan ǵazǵa bólip berip, baǵa baslaptı, qolaylı uya soǵıp, soǵan jatqızıptı.
Erteńine bajban uyaǵa kelse, ǵaz bir máyek tuwıptı. Ol ápiwayı máyek emes, altın máyek eken. Bajban máyekti qolına alıp, óz kózine ózi isenbey, hayalın shaqırıptı. Hayalı máyekti kóre sala kúyiwine:
— Endi neni kútip tursań! Bar qalaǵa qaray juwır, máyekti satıp, tezirek aqsha alıp kel! — depti.
Bajban qalaǵa barıp, máyekti satıp, aqshasına azıq-túlik, hayalına jańa kóylek alıptı, sóytip úyine qaytıptı.
Kelesi kúni ǵaz taǵı da altın máyek tuwıptı. Solay etip, ǵaz kúnde bir altın máyek tuwa beripti. Endi bajban toǵayǵa barıwdı pútkilley qoyıptı. Ǵazdıń tuwǵan máyegin satıp, sonıń menen qúneltip, turmısı dúzelip, bayıp ketipti.
Lekin jasaw jaǵdayı jaqsılanǵan sayın, hayalınıń qabaǵı ashılmay, nápsi ashıla beripti. Oǵan ǵazdıń kúnine bir máyek tuwǵanı az bolıp kórinipti. Onıń máyekti kóbirek tuwǵanın qálepti.
— Usı máyekler qayaqtan shıǵıp atır-sonı bilgim keledi, — depti hayal bir kúni. — Menińshe ǵazdıń tula boyı altınnan jaratılǵan. Onday bolmaǵanda altın máyek qayaqtan shıǵadı!? Bul altın jep atırǵan joq ǵoy! Demek, ǵazdıń ishek-qarını da, altın. Sonlıqtan onı soyıw kerek: maydalap alıp otıramız ba, kóp altındı birden iyeleyik!
Bajban hayalınıń bul sózine kóne qoymaptı. Biraq ójet, tirsek hayal kúyewi qalaǵa ketken waqıtta qolına baltanı alıp, ǵazdıń basın birden shawıp taslaptı. Sonnan keyin ólimge duwshar bolǵan bul ǵaz basqa tuqımlasları sıyaqlı qarapayım óli ǵaz bolıp qalıptı. Solay etip, nápsi bálesine shatılǵan qanaatsiz hayal ǵazdıń kúnde tuwıp turǵan altın máyeginen máńgilikke ayrılıp qalǵan eken.
68
Qala tıshqanı menen dala tıshqanı
Dala Tıshqanı pitik biyday atızdıń ortasında óziniń kishkentay úyinde turadı eken. Al onıń alıstaǵı qalada jasaytuǵın dostı bolıptı. Doslar bir-birine jiy-jiy xat jazısıp turadı eken. Dostınıń gezektegi xatın oqıp kórgen dala Tıshqanı gúrsinip:
— Dalanıń tirishiligi qursın. Sahrada hesh jańalıq joq, tek bolǵanı aspan gúrkirep, jamǵır jawadı, onıń artınan kún shıǵadı, yaki qıs bolsa, qar japalaqlap jawıp, úrgin úredi. Al qalada bolsa, mudamı ózgeris, kúnde bir jańalıq bolıp turadı. Qanday qızıq desesh! — dep árman etipti.
Qala Tıshqanı xatında jaz keliwden sen betke miymanǵa baraman, dep jazıptı. Buǵan dala Tıshqanı qattı quwanıptı.
— «Dostım, — dep jazıptı juwap xatında dala Tıshqanı, — biziń jaq seniń dem alıwıńa júdá qolaylı. Tamaq degen qálegenińshe tabıladı. Biziń bala-shaǵalarımız qalada bolıp atırǵan jańalıqlar tuwralı seniń qızıqlı áńgimelerińdi tıńlawǵa qushtar».
Sóytip dala Tıshqanınıń áwladları miymanlardı asıǵa kúte baslaptı. Neshshe túrli mazalı tamaqlardı tayarlaptı. Qala turǵınına sahranıń qarapayım ası unamay qalama dep, qollarınan kelgeninshe qıymıldap, zır juǵırısıp, barın ayamay tayarlaptı. Qonaqları kelip, as ústinde úlken qalanıń kóplegen jańalıqların aytıp otırıptı. Awqattan keyin qala Tıshqanı dostına:
—Mına qulazıǵan dalada qalay jasaysań, dostım? Turmıslarıń kewilsiz, taǵamlarıńızdıń da dámi onsha emes eken, — depti.
—Bul sóziń durıs, — depti sonda dala Tıshqanı, — óala tuwralı áńgime aytqanıńızda awzımızdan silekeyimiz shubıradı, biraq ilaj joq.
—O, dostım, qalanıń qaysı bir qızıǵın aytıp tawısıwǵa boladı deyseń, — depti qala Tıshqanı. — Xoshametlerińe kóp raxmet, biraq qalanı saǵınǵanım sonday, bul jerde bir kún-hám shıday alatuǵın emespen. óalaǵa ne jetsin, jarqılıq! Aytqanıma isenbeseń, óziń erip júr izimizge, barlıǵın kórip qayt!
Dáslebinde dala Tıshqanı qalaǵa bararı yaki barmasın bilmepti. Biraq qala Tıshqanınıń asxana astınan jasap alǵan jıllı úyi tuwralı, ondaǵı neshshe túrli tatlı taǵamlar jónindegi ájayıp áńgimelerin esitkende, sol qızıqtıń bárin óz kózi menen kórgisi kelipti.
69
Doslar tún ishinde sapar shegipti. Dala Tıshqanınıń húreyi ushıp qorqa baslaptı, biraq ol sırın dostına bildirtpewge tırısıptı, dostı ne islese, sonı qaytalay beripti.
—Dostım, ash boldıń ba deymen, — depti qala Tıshqanı úyine jetkennen keyin. Olar eplep, edenniń tesiginen asxanaǵa kiripti. Idıstaǵı qumsheker, muzqaymaq, irimshik jáne basqa da burınlı-sońlı tatıp kórmegen taǵamlardıń iysi murındı jara baslaǵanda, dala Tıshqanı quwanıp ketipti. Ol irimshiktiń shetinen endi kemire bergende, esik ashılıp, túri sonday qorqınıshlı, eńgezerdey bir maqluq entigip jetip kelipti.
—Qashtıq! — dep qıyqıw salıptı qala Tıshqanı, inine kirip baratırıp.
Dala Tıshqanı da aldı-artına qaramay, sol inge kirip ketipti. Qorqınıshlı maqluq artta qalıp ketipti. Dala Tıshqanınıń ańlap qalǵanı: onıń sorrıyǵan appaq tisleri menen ótkir tırnaqları hám sabalaq júnli ayaqları edi.
—Jańaǵı ne nárse? — dep soraptı dala Tıshqanı, asxananıń edenine túskennen keyin.
—He-e, ol anaw Pıshıq degen ǵoy, — dep juwap qaytarıptı dostı qorqınıshın bildirmey. — Kórdiń ǵoy, men onnan awlaq júrgendi unataman. Oǵan jaqınlawdı qálemeymen. Áne solay.
—Dostım, qala turmısı maǵan unamay tur, — depti sonda dala Tıshqanı.
—Úyiń jıllı, tamaǵıń dámli eken. Biraq bunnan kóre óz úyimde, ózimniń úyrengen asımdı emin-erkin iship-jep, mına Pıshıq degen báleden, awlaq jasap kúneltken jaqsı-aw, dep oyladım, shınında.
Sol-sol eken, óz úyine aman-esen qaytqan dala Tıshqanı bunnan keyin qaladaǵı dostınıń kún kórisi hám tirishiligine hesh qashan da qızıqpadı.
Russhadan Alp SULTAN awdarması.
70