DÓRETIWSHI TULǴALAR
.pdfInsanǵa tán nárse-jaqsıǵa ermek,
Hár neni de xalqım jaqsıǵa joyar,
Sizdey aqıl, shayıra, gózzal bolsın dep,
Qızlarınıń ismin Gúlistan qoyar.
G.Mátyakubovanıń kórkem ádebiyat, jámiyetlik-siyasiy ómirdegi úlgili xızmetleri, jankúyerligine arnap jazılǵan bunday dóretpeler ele de barshılıq. Olardıń hár birinde shayıranıń insanıylıq pazıyleti, joqarı mádeniyatı, dóretiwshilik iskerligi hám talantı, dáwirimizdiń eń aldınǵı qatardaǵı ziyalıları sıpatındaǵı ornı maqtanısh penen aytıladı hám jazıladı.
G.Mátyakubova kóp qırlı talant iyesi. «Solmas ruwxıy gúlleri – qosıqları menen óz bostanın jaratqan» (B.Nazarov) shayıra, «haq sózlerdi bálent hawaz benen ayta alǵan márt jurnalist» (Zulfiya), «dramaturgiyada da kúsh sınap, ıqlasbentler názerine túsken, pikirlew dúnyası keń, sezimlerge bay» (N.Xudaybergenov) qálem iyesi bolıp tabıladı. Talqılawǵa tartılǵan hár bir maqala usı taqılettegi pikirler menen suwǵarılǵanlıǵı joqarı itibardan derek beredi. Haqıyqıy talant iyeleri ǵana bunday bahaǵa ılayıq bola alatuǵının esapqa alsaq, Gúlistan Mátyakubova ádebiyattan baxıt tapqan dóretiwshilerdiń biri boldı, desek arzıydı.
K.QURAMBAEV,
Filologiya ilimleri doktorı, professor,
G.QURAMBAEVA,
Filologiya ilimleri docenti.
321
LIRIKA IZERTLEWSHISI: QUWANÍSHBAY ORAZÍMBETOV
Quwanıshbay Orazımbetov
Házirgi zaman ilim hám texnologiyalarınıń rawajlanıwı menen qaraqalpaq filologiyası iliminde de bir qansha ózgeris hám jańalanıwlar júz bermekte.
Ásirese, sońǵı jılları qaraqalpaq ádebiyatı, til bilimi hám tilge tiyek máseleler úyrenilip, ilimiy izlenisler alıp barılmaqta. Bunda belgili filolog ilimpazlarımız benen jas izertlewshilerdiń izlenislerine durıs baǵdar hám jol-joba beriwde filologiya ilimleriniń doktorı, professor Quwanıshbay Orazımbetovtıń islep atırǵan iygilikli isleri ayrıqsha bolıp tabıladı.
Onıń tiykarǵı ilimiy baǵdarı qaraqalpaq ádebiyatı, sonıń ishinde lirikalıq dóretpelerdi izertlewge baǵdarlanǵan hám bul boyınsha ilimpazdıń kóplegen ilimiy miynetleri járiyalanıp, ol 1993-jılı filologiya ilimleriniń kandidatı, 2005-jılı filologiya ilimleriniń doktorı ilimiy dárejesin tabıslı qorǵap shıǵadı. 1996-jılı Q.Orazımbetovqa docent, 2008-jılı professor ilimiy ataǵı berildi.
BÚgingi kúnge shekem ilimpazdıń «Házirgi qaraqalpaq lirikasında kórkem izleniwshilik», «Házirgi qaraqalpaq lirikasında kórkem formalardıń evolyuciyası hám tipologiyası» monografiyaları, tańlamalı shıǵarmalarınıń eki tomlıǵı, Joqarı hám orta arnawlı oqıw orınlarına arnalǵan 3 sabaqlıq hám 70ten aslam ilimiy miynetleri baspasózde járiyalanıp, studentler hám jas ilimpazlar ushın áhmiyetli qollanba sıpatında xızmet etip kelmekte.
Ol Berdaq atındaǵı óaraqalpaq mámleketlik universiteti janındaǵı filologiya ilimleri boyınsha doktorlıq dissertaciya jaqlaw boyınsha qánigelestirilgen Ilimiy Keńestiń baslıǵı wazıypasında islep kiyatır.
Bıyıl belgili alım Quwanıshbay Orazımbetovtıń alpıs jıllıq yubileyi keńnen belgilenbekte.
322
Usı múnásibet penen Berdaq atındaǵı óaraqalpaq mámleketlik universitetinde «Házirgi qaraqalpaq filologiyasınıń áhmiyetli máseleleri» atamasında xalıqaralıq ilimiy-teoriyalıq konferenciya bolıp ótti.
Konferenciyanı Berdaq atındaǵı QMU prorektorı, docent A.Dúysenbaev basqarıp bardı.
Onda Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń komitet baslıǵı D.Qurbaniyazov Joqarǵı Keńes Baslıǵınıń yubilyar hám konferenciya qatnasıwshılarına jollaǵan qutlıqlawın oqıp esittirdi.
Konferenciyada QMUdıń Qaraqalpaq filologiyası hám jurnalistika fakulteti dekanı, docent Q.Turdıbaev «Házirgi qaraqalpaq ádebiyatınıń áhmiyetli máseleleri», Túrkiyanıń Egey universiteti docenti, ilim doktorı Pinar Fedakar «Túrkiyada qaraqalpaq mádeniyatına baylanıslı miynetlerdi tallaw», QMU docenti B.Genjemuratov «Poeziyanı úyreniwdiń jańa dáwirin baslaǵan ilimpaz» atamasında bayanatları tıńlandı.
Bunnan soń ánjumanda Qazaqstan Respublikasınıń Almatı qalasında Oraylıq Aziya mámleketleri rektorları forumında bolıp turǵan QMU rektorı, professor A.Reymov, Tashkent qalasınan Oliy Majlis Nızamshılıq palatasınıń deputatı, docent M.Ibragimov videokonferenc baylanıs formatında xalıqaralıq konferenciya qatnasıwshıların hám belgili ádebiyatshını yubileylik sánesi menen qutlıqladı.
Al, Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń baslıǵı, Ózbekstan xalıq jazıwshısı K.Karimov, pedagogika ilimleriniń doktorı, professor Q.Ywldashev, Úrgensh mámleketlik universitetiniń professorı Z.Dosimov, Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı M.Nızanov, Ishki isler uyımı veteranı, general-mayor M.Babaniyazov hám basqa da sózge shıqqanlar, alımnıń ómiri hám dóretiwshiligine toqtap ótip, oǵan joqarı baha berdi.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde ádebiyattanıwshı alım, filologiya ilimleriniń doktorı, professor Quwanıshbay Orazımbetovtıń 60 jasqa shıǵıw múnásibeti menen shólkemlestirilgen «Házirgi qaraqalpaq filologiyasınıń áhmiyetli máseleleri» atamasındaǵı Xalıqaralıq ilimiy-teoriyalıq konferenciyada bayanat jasaǵan Pinar Fedakar ózi jumıs isleytuǵın oqıw ornı menen birgelikte keleshektegi birge islesiw boyınsha universitettiń Qaraqalpaq filologiyası hám jurnalistika fakultetiniń dekanı, docent Q.Turdıbaev basshılıǵında tiyisli qánigeler menen birgelikte ilimiy joybarlardı ámelge asırıw, kadrlardı tayarlaw baǵdarında anıq jobalarǵa qısqasha toqtaldı.
323
— Biz, álbette, jańa baslanǵan islerdiń aldaǵı waqıtta óz nátiyjesin beretuǵınlıǵına isenemiz hám jańa joybarlar ústinde jumıs alıp barıwshı izertlewshiler qatarınıń ele de kóbeyiwinen úmit etemiz, — deydi túrkiyalı ilimpaz Pinar Fedakar.
Sońınan konferenciya sekciyalarǵa bólingen halda óz jumısın dawam etti.
Adilbay Orazov.
324
ÁDEBIYATLAR DOSLÍǴÍ — XALÍQLAR DOSLÍǴÍ: OLJAS SULAYMANOV
«JÁMIYETTI QUTQARÍW USHÍN — KITAPTÍ QUTQARÍW KEREK»
Qazaqstan xalıq shayırı, akademik
Oljas Sulaymanov penen sáwbet
Oljas Sulaymanov – ullı shayır, sonıń menen qatar ol kórnekli sóz darǵası…
-Insaniyat ótmishi, keshegi júz mıń jıllıq tariyx, dinozavrlar tabılıwı menen ólshenbeydi, uralarda pitiklerdi oqıw menen, arxeologiyalıq qazılmalardı ashıp tabıw menen belgilenbeydi, insaniyat tariyxınıń sırları olarǵa jasırınǵan emes. Insaniyat tariyxı sózlerge mórlengen. Sózlerde insaniyattıń pútkil bilimi, oy-pikiri, ómiri jámlengen. Sóz insaniyat basıp ótken barlıq jollardı misli mayak sıyaqlı jarıq tutadı. Bir tamshı suw pútkil teńiz haqqında maǵlıwmat bere alǵanı sıyaqlı, bir sóz pútkil bir xalıq haqqında maǵlıwmat beriw qudiretine iye. Sóz-ol qazaqsha ma, ózbekshe me, shumerlerden, sanskrit tillerinen qalǵan sóz be, paleolit, neolit dáwirinen yaki áyyemgi jámiyet dúziminen qalǵan mıń ásirlik sóz be, olar búgingi kúnge shekem jasap kelmekte hám hár bir sózdiń negizinde pútkil xalıqtıń tariyxı, mádeniyatı, mánawiyatı jasap kelmekte. Adamlar sóz ótkinshi, almasıp turadı, qısqa waqıt jasap nabıt boladı dep oylaydı, joq sóz ólmeydi, ol insaniyattıń pútkil basıp ótken jolı haqqında máńgi sóylep turatuǵın mayakdur.
—Pushkinde sonday qatarlar bar: «Shayır bolıw jaslarǵa tán nárse».
—Shıǵısta júz jılǵa deyin hám shayır bola beriw múmkin. Óytkeni shıǵısta poeziya danıshpanlıqqa, aqıl-oy-pikirge, pándu-nasiyatqa iye. Allaǵa muhabbatqa
325
tiykarlanadı. Ferdawsiy, Alisher Nawayı, Abay kekseyip qalǵanlarında da dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan. Biraq sonday zamanlar keldi, hámme tek yarǵa bolǵan muhabbat jazatuǵın bolıp qaldı. Usı mániste: «Shayır bolıw jaslarǵa tán» degende Pushkin pútkilley haq edi.
Jaslıǵımda bir háptede bir dástan jazar edim. «Insanǵa tázim et, Ana jer!» dástanı da bar-joǵı bir háptede jazılǵan. Men dáwirdiń buyırtpasın bejerdim. Keyin YUriy Gagarin menen ushırastım. Dúnyanıń barlıq mámleketleriniń minberlerinde AQSHta, Kubada, Venesuelada, Londonda, Parijde usı dástandı yadtan oqıp basladım. Jaslıqtıń epkini, kúsh-jigeri, ómirimizdiń ketken dáwirleri hesh qashan tákirarlanbaydı. Jaratqan iyem hár bir insanǵa kókke ushıwı ushın qanat bergen, lekin kópshilik bul qanattı quyashta taplap, basqalarǵa kóz-kóz qılıp, qanatlarına zeb berip, ómirin zaya ótkerip jiberedi, negizinde sizu-bizge ushıw buyırılǵan. Ushıw, yaǵnıy miynet etiw, ashılıwlar jaratıw, ullı kúsh penen joqarı mánawiy bálentlerge kóteriliw, jáne kóteriliw buyırılǵan.
—Qalayınsha, házir qosıq jazbay atırǵan bolsańız?
—Negizinde dóretiwshilik dawam etpekte. Sóz, insan tili oǵan berilgen qalamnıń táǵdiri, tariyxı hám basıp ótken jolı, bitikler, jazıwlar haqqında jazbaqtaman. Meniń táǵdirime sózdiń artınan quwıw jazılǵan eken, bul ashshı qısmetten júz burǵanım joq. Qayta bul maǵan zawıq beredi, ómirime mánis alıp keledi. Mánis dáramat emes. Jazıwshılıqtan dáramat kóriw qıyın, bul ushın búgin kóp detektiv shıǵarma jazıw kerek. Bul meniń qolımnan kelmeydi. Biz, dóretiwshilik xalqı-bas qáwenderimiz-mámleket bizden júz burǵanı ushın biz de mámleketten júz burǵan edik. Biraq, átteń uzaqqa bara almadıq. óazaqstanda bir payıtlar hár jılı altı júz jazıwshınıń kitabı basılar edi. Olardıń tek ǵana 50 oqılar edi, bes-altawınıń kitabı haqıyqıy jaqsı shıǵarma edi. Bunday zor shıǵarmalar bes procentti quradı, biraq, qalǵan altı júz jazıwshınıń kitabı bolmasa bul bes procent kitap dúnyaǵa kelmegen bolar edi. Men, mámleket ádebiyattı óz qáwenderligine alıwı kerekligi tárepdarıman. Basqa joldı kórmey otırman. Ádebiyat xalıqtıki-xalıq húkimettiki, húkimet bolsa aspannan túsken emes, usı xalıqtıń bir bólegidur. óosıq jazıwıma toqtalatuǵın bolsaq, meniń jámiyette qılatuǵın islerim, baslamalarım, ideyalarım, shıǵıp sóylegen sózlerim, bul meniń-forması, kelbeti ózgergen qosıqlarım bolıp tabıladı.
—Jaslar Sizdi súyedi, sizge elikleydi, umtıladı, olarǵa qanday násiyatlar beresiz?
—Insan óz milletiniń kishkene kórinisi, átirapımızdaǵı adamlar bizlerge baha bergende, olar bizge ǵana emes, milletimizge de baha bergen boladı. Eger sen húrmetke iye bolsań, seniń milletiń de húrmet hám ardaqlawǵa erisedi. Saǵan
326
qarap seniń milletińdi ulıǵlaydı. Óz milletińdi ulıǵlamaqshı bolsań, áwele óziń ullı bolıw qaǵıydasına ámel et. Biz talantlardı jetistiredi ekenbiz, olardıń iygilikli islerine jol ashar ekenbiz, múyesh-múyeshtegi nadanlıq ta hám ishkirnelik te ózózinen kemeye beredi. Biz ullı insanlar perzentlerimiz-dewdiń ózi menen insan ullı bolıp qalmaydı. Ullı millettiń perzentleri bolıw ushın insannıń ózi de ullı bolıwǵa umıtılıwı kerek. Jaslarǵa beretuǵın násiyatım sol, hár qaysısımız óz milletimizdiń kishkene kórinisi ekenligimizdi umıtıwımızǵa hesh qashan haqımız joq.
—Barlıq qıyınshılıqlarǵa qaramay mańlayına jazıwshı bolıw táǵdiri jazılǵan, bul záhmetli jumıstan kóz jumbay márdana qadem taslap baratırǵan dóretiwshilerimiz kóp. álbette, olarǵa Sizdey danıshpan shayırdıń násiyatları paydalı…
—Álbette, olardı qollap-quwatlayman. Alım hám jazıwshı bolıw xúrmetli. Insaniyat hámiyshe rawajlanıwǵa umtıladı. Rawajlanıw gilti bolsa ziyalılardıń qolında. Ókinishlisi, bazılar jeńil-jelpi dállal, alıp satar, aldam qaldam, talan-taraj benen shuǵıllanıp atır. Bul isler insaniyattı ullı keleshekke, ullılıqqa baslap barmaydı. Insan ullı ashılıwlar islewi lazım. Adam insaniyattıń múshkilin jeńil etiw niyetinde jasawı zárúr. Shayırlar insaniyattıń mine usınday perzentleridur.
-Shıǵarmalarıńız shıqsa, Sizge qálem haqı tóleyme?
— Men elshi sıpatında jaqsı aylıq alaman. Lekin jigirma bes jıldan berli ádebiyatımızǵa jańa ismler kirip keldi. Jańa shayır hám jazıwshılar qálem terbetpekte. Búgin Qazaqstan jazıwshılar awqamınıń jeti júzdey aǵzası bar. Olardıń peshanasına jazıwshılıq táǵdiri bitilgen. Olar jazadı, kitabın shıǵarıwǵa umtıladı. Qay jerdendur qáwender tawıp, mıń yamasa bes júz dana kitap shıǵaradı, keyin dúkanba dúkan júrip qarıydar izleydi. Bul ózbek, qazaq yaki rustıń ǵana emes, pútkil jámiyettiń táǵdiri. Jámiyetti qutqarıw ushın, eń áwele, kitaptı qutqarıw kerek. Usı mánide Ózbekstan Prezidentiniń kitapqumarlıq mádeniyatın asırıw boyınsha alıp barıp atırǵan ámeliy siyasatın dúnyalıq áhmiyetke iye is dep bahalaǵan bolar edim.
Sáwbetlesken:
Muhammad Ismoil.
«Xalq so’zi» gazetasınan qaraqalpaqshalaǵan: K.Reymov.
327
SEGIZINSHI BÁNDIRGI: KÁRIMBAY QURAMBAEV
BIZIŃ SÁWBET (Dawamı).
Ol Viceprezident lawazımında islep atırǵanında qabıllawına bardım. Kiriwim menen: –Nókiste universitet ashıldı, xabarıńız bolsa kerek, – dedi. Universitet ashılǵanınan xabardar edim. Ol: – Sizdi usı universitetke ózbek ádebiyatı qánigeligi boyınsha docent wazıypasına jumısqa jibermekshimiz, – dedi. Anıǵıraǵı, bul men ushın kútilmegen usınıs boldı. Ne dep juwap beriwdi bilmedim. – Erteńge shekem múddet, oylanıp kóriń. Barǵanıńız maqul, – dedi. Viceprezident kabinetinen túskin keypiyatta shıǵıp, direktorımız M.Qoshjanovqa ushırastım. Ol:
– Prezidiumnıń qararı álleqashan shıqqan. Barmasań bolmaydı. M.Nurmuhamedov qarardıń orınlanıwı ushın juwapker. Seniń aldıńnan ótken. Bul haqqında ol maǵan da aytqan edi, – dedi. Qullası, 1977-jıldıń mart-aprel aylarında Nókis mámleketlik universitetiniń ózbek tili hám ádebiyatı kafedrasına jumısqa keldim. Sonnan beri bir kafedrada jumıs islep atırman. Ómirim, miynet iskerligim Qaraqalpaqstan menen baylanıstı. Bul jerge jumısqa kelgenimnen hasla ókinbeymen. Ómirimde, jumısımda qanday tabıslarǵa erisken bolsam usı jerde eristim. Bul jurttan oǵada razıman. Álbette, tuwǵan jerimdi, Túrkmenstandı saǵınaman. Kindik qanı tamǵan el, hár bir insannıń Oatanı sanaladı, barháma saǵınısh tuyǵıları menen jasawı da turǵan gáp. Nókis penen Tashawızdıń arası onshelli uzaq emes. Jaqınlarımdı barıp kórip turaman. Ata-analarım dúnyadan ótken. Tuwǵan-tuwısqanlarım menen bárháma baylanıstaman. Olar az da bolsa saǵınıshımdı basadı.
Durıs, hár bir perzenttiń ana Oatanına xızmet etiwi hám qarız hám parız. Lekin, táǵdir sonday, buǵan imkaniyat bermeydi. Jumıs babı, turmıstıń talabı menen basqa úlkelerge ketiw zárúrligi bolıp qaladı. Men de usınday táǵdir jolındaman. Sál kem eliw jıldan beri kindik qanım tamǵan Oatanımnan jıraqtaman. Qaraqalpaqstan, Ózbekstan aymaqlarında jasawıma, islewime tuwra keldi. Oatanımdı saǵınıp jasap atırǵanımdı jasırmayman. Oatanǵa xızmet etiw máselesine kelsek, degen menen men tikkeley Túrkmenstanda jasap, usı jerdiń ózine xızmet etpegen bolsam da, maǵan bir nárse táselle beredi. Men túrkmen ádebiyatı menen shuǵıllanaman,
328
túrkmen shayırları hám jazıwshıları haqqında kóplegen maqalalar jazdım, kitaplar shıǵardım. Túrkmenlerden doslarım bar, shayır hám jazıwshılar menen qarımqatnasta bolıp turaman. Usılar maǵan: túrkmen eline, Oatanıma az bolsa da xızmet ettim-aw degen pikirdi aytıwǵa ruwxıy huqıq berse kerek. Ana Oatan aldındaǵı perzentlik qarızımdı az bolsa da usı usılda ótep atırman degen pikirdemen.
Soraw:– Ustaz siziń ilimdegi jumıs islew tártibińiz qanday? Siz ilimiy miynetler dóretiwde qanday imkaniyatlardan paydalanasız? Sonday-aq eń kóp waqıtlarıńızdı alǵan hám tez jazǵan ilimiy miynetińiz haqqında sóz etseńiz?
Juwap: –Meniń ilimiy jumıs penen shuǵıllanıw tártibim ápiwayı. Tashkentte, akademiyada islegen jıllarımdaǵı is rejem sál basqashalaw edi. Ol jerde tek ǵana ilim menen shuǵıllanasız. Shólkemlestiriw jumısları derlik bolmaydı. Joqarı oqıw ornında biraz basqasharaq. Bul jerde ilimiy jumıstan góre, tálim-tárbiya processi birinshi orında turadı. Ayrım payıtları, hátteki aylap ilimiy jumıs penen shuǵıllanıwǵa sharayat bolmay qalıwı da múmkin. Lekin, usılay bolsa da, men rejelestirgen jumısımdı múddetinde bejeriwge háreket etemen, kemirek uyıqlayman, dem alıwǵa kemirek waqıt ajırataman. Qanday da bir ilimiy maqala yaki kitap tayarlawdı baslap qoyǵan bolsam, qıyalımda tek usı jumıs turadı. Birewin tamamlamastan, ekinshisin qolǵa almayman. Ayırım alımlar bir neshe ilimiy jumıstı birden barabar baslawı, teń dárejede tamamlawı múmkin. Lekin, mende bunday talant tájiriybe joq. óashan bolsa da, jumıstı tamamlap, maqalamdı gazeta-jurnalǵa, kitabımdı baspaǵa tapsırǵannan soń ǵana basqa jumısqa kirisemen.
Soraw: – Ustaz ilimiy dóretiwshiligińizdiń eń bir gúllengen dáwiri dep qaysı waqıtlardı, jıllardı aytar edińiz?
Juwap: –Ilimiy iskerligimniń eń gúllengen dáwirin ótken ásirdiń 70-jılların, yaǵnıy ÓzRIA A.S.Pushkin atındaǵı ilimiy izertlew institutında dáslep aspirant, keyin úlken ilimiy xızmetker bolıp islegen jıllarımdı házir de háwes, saǵınısh hám maqtanısh penen esleymen. Bul jıllarda institutta jumıs alıp barǵan I.Sultan, M.Qwshjanov, H.Yoqubov, YU.Sultonov, P.Qodirov, A.Haytmetov, S.Ǵanieva,
A.Hojiev, Sh.Abduraxmonov, T.Mirzaev, N.Karimov, B.Nazarov, N.Rahimjonov,
I.Haqqulov hám basqa bir qatar ózbek ádebiyattanıwı hám til bilimi darǵaları menen bir esikten kirip shıqqanım, olar qatnasqan ilimiy keńeslerde pikirlesip, talqılawlarda qatnasqanım, olardan ilimiy izertlewlerim haqqında pikirler esitkenim, basqa da jıynalıslarda bul ullı ustazlar menen birgelikte hámnápes bolǵanım meniń ilimiy iskerligimdegi eń áwmetli jıllar edi dep ayta alaman. Bul alımlardan men tek ǵana ilimiy-izertlew jumısların alıp barıwdıń usılların úyrenip qoymastan, bálkim insanıylıqtıń ullı sıpatları bolǵan: kishipeyillikti, bilimdi, hár
329
qanday máselege qalıs pikir bildiriwdi, ilimiy jantasıwlarda haqıyqatlıqqa qılapılıq etpewdi, páskeshlikten jıraq júriwdi, menmenlikke berilmewdi, ilimge pidayılıq sıyaqlı pazıyletlerdi de úyrendim. Qısqası, alım hám insan bolıp qáliplesiwimde usı ullı insanlardıń maǵan bergen sabaqların hesh qashan umıtpayman.
Soraw: – Siziń tuwılıp ósken ortalıǵıńız Túrkmenstan bolǵanı menen tálim alǵan mektebińiz, islep atırǵan kásibińiz ózbek ádebiyatı menen baylanıslı. Lekin, solay bolıwına qaramastan, Siziń ilimiy dóretiwshiligińiz dáslep ózbek ádebiyatı menen túrkmen ádebiyatın, sońınan ózbek, túrkmen hám qaraqalpaq ádebiyatların salıstırmalı izertlewlerge baǵıshlanǵan. Usı ádebiyatlardı salıstırmalı izertlewlerge Sizge neler túrtki bolǵan? Yamasa izertlewlerińizdi bir ádebiyat sheńberinde alıp barıp, bir ádebiyattı tereńirek izertley beriwge bolmas pa edi?
Juwap: –Durıs, joqarıda aytqanımday, men Akademiyada islep júrgen jıllarımda ózbek hám túrkmen ádebiy baylanısları jónelisinde isledim. Túrkmen tilin bilgenim ushın usı tarawǵa qol urdım hám imkaniyatım dárejesinde kitaplar, maqalalar járiyaladım. Qaraqalpaqstanǵa kelgenimnen keyin bul jerdiń tilin, ádebiyatın úyreniw zárúrligi payda bolıp, men tańlaǵan tema usını talap etetuǵın edi. Endi men tek ǵana ózbek ádebiyatınıń túrkmen ádebiyatı menen baylanısları haqqında emes, bul ádebiyatlarǵa qaraqalpaq ádebiyatın da qosıwdıń zárúrligi tuwıldı. Solay etip, ózbek-túrkmen-qaraqalpaq ádebiy baylanısları meniń bas ilimiy baǵdarıma aylandı. Lekin, bul, meniń ózbek-túrkmen yaki qaraqalpaq ádebiyatı haqqında ayrım-ayrım izertlewler jazbadım degendi ańlatpaydı. Men Á.Nawayı, A.Qadırıy, Sholpan, Ǵ.Ǵulam, Zulfiya, Sh.Rashidov, E.Vahidov, A.Aripov, M.YUsuf hám basqa da bir qatar ózbek shayır hám jazıwshılar haqqında, B.Kerbabaev, X.Deryaev, B.Seytaqov, R.Sabirov, A.Mámmedov sıyaqlı túrkmen jazıwshıları, T.Qayıpbergenov, I.Yusupov, O.Ábdiraxmanov, M.Nızanov, S.Jumaǵulov, Sh.Ayapov, A.Sultanov, K.Allambergenov, F.Mırzabaeva, Á.Ótepbergenov, A.Ábdiev sıyaqlı qaraqalpaq dóretiwshileri, sonday-aq, Qaraqalpaqstanda jasap hám ózbek, hám qaraqalpaq tilinde dóretiwshilik etip kiyatırǵan G.Mátyakubova, A.Aqnazarov, G.Rahimova, N.Mátyakubova, Ya.Quchqarovlardıń dóretiwshiligi haqqında da ádebiy portret xarakterinde izertlewler jazǵanman. J.Bazarbaev, Q.Maqsetov, Q.Bayniyazov, K.Mámbetov, S.Axmetov, J.Qayırbaev, A.Pazılov sıyaqlı qaraqalpaq iliminde salmaqlı ornı bar alımlar haqqında da portret xarakterindegi ilimiy jumıslarım basılǵan. Atap aytqanda, men úsh ádebiyat baylanısları sheńberinde qalıp qoymastan, hár bir ádebiyatta óz ornı bar shayır hám jazıwshılar dóretiwshiligi, alımlardıń iskerligi de meniń izertlew ob'ektim bolǵan. Lekin, ádebiy baylanıslar ilimiy iskerligimniń bas teması ekenligin hesh qashan umıtqan emespen. Qısqası, úsh ádebiyat baylanısların
330