DÓRETIWSHI TULǴALAR

Biriń tuwrılıq dep jandı beresiz,

Doslıqtı bárinen zıyat kóresiz.

Biriń sayız bolsań, biriń tóresiz,

Bárińizge janım qayıl doslarım.

Ana tilime

Ana tilim meniń namıs-arım ol, Jan dúnyamdı sóyler kewil tarım ol. Sol arqalı jetiskenmen tabısqa, Arqa súyer asqar tawım, barım ol. Sol arqalı shaǵlap ótti balalıq, Gilmalanıp boyımdaǵı shalalıq. Dástan oqıp, boy kóterdi sanamda,

Babamlardan miyras qalǵan danalıq. Ana tilim, sen ósirdiń sanamdı, Ilimge suwsınlap kewil xanamdı. Sen degende bar bolmısım qozǵalıp, Janımnıń ishinde kórdim anamdı. Óytkeni, sen maǵan bárin úyrettiń, Anam bolıp háyyiw ayttıń, terbettiń. Sen arqalı ilham qusım sharıqlap, Sóz sapladım, talay qosıq dórettim. Sen biybaha dúrdanası xalqımnıń, Ásirlerden miyras qalǵan saltımnıń.

191

Terme,tolǵaw,naqıl-maqal sózleriń, Biybahadur qıyqımınday altınnıń. Sen arqalı ósti ıǵbalım-baxtım, Jarasıqlı boldı analıq taxtım. Kewillerdi jawlap jaqsı sóz benen, Adamlardıń júregine jol taptım. Perzentlerim kewlimniń bay qalası, Sen arqalı jetilisken sanası. Negizinde tek bir óziń arqalı, Ózligin ańlaydı adam balası.

Sen arqalı kem bolmadım heshkimnen, Sawlatlıraq kóringenmen kóshkimnen.

Ana tilim-tamırdaǵı qanım ol,

Ana tilsiz bul dúnyada heshkimmen. Óziń menen elim azat el boldı, Gúllengen, kórkeygen abat el boldı. Sen arqalı nebir dawlar sheshilip, Babalarım eli súygen er boldı.

«Sóz júyesin tapsa,mal iyesin…» der Tariyxta kóp boldı tayǵaq keshiwler. «Bozataw»dı jırlap ana tilimde, Iǵbal tapqan Allayarday batır er.

Sonlıqtan sen meniń Kaabam, uranım, Arqa súyeytuǵın áziz quranım.

Sen máńgi jasay ber dúnya turǵansha,

192

Meniń ana tilim – keskir quralım.

Tuwrı jol

At oynattım maydanda,

Ilaq bolsa kóterdim.

Yosh kelse bir maydanda,

Oy túbinen sóz terdim.

Tuwrılıǵım-quralım,

Jaqın boldı jıraǵım.

Hadal jasaw ómirde,

Bolǵan baslı uranım.

Tuwrı isti jaqladım,

Nákastı xosh kórmedim.

Eldiń duzın aqladım,

Ardı qoldan bermedim.

Bul tuwrılıq nahaqqa,

Jaqpaǵanın soń bildim.

Nákastıń háp zamatta,

Shańǵıtına kómildim…

Qaytpadım bul jolımnan,

Tat baspas hesh altındı.

Qálem túspey qolımnan,

Jırǵa qostım xalqımdı.

Obal-sawap qolımda,

Sonnan arttı húrmetim.

193

Tuwrılıǵım jolında,

Kórdim eldiń ziynetin.

Búgilse de haqıyqat,

Sınbaslıǵın ańladım.

Sonlıqtan bul ómirden,

Tuwrı joldı tańladım.

Sáwkele

Tóbeligiń ushıǵa*dan qaplanǵan, Qan qızıl monshaqlar qatar saplanǵan. Gózzallıǵıń qásterlenip saqlanǵan, Búgingi dáwirge shekem sáwkele. Kimler seni muqıyalap jaratqan, Skifler hám sak eline taratqan. Sawlatıńa duyım jurttı qaratqan, Kózdiń jawın alǵan gózzal sáwkele. Batırlıq tımsalı bolǵan ázelden, Pishimiń alınǵan góne shlem*nen. Tariyxıń «Qırq qız»ǵa barıp tirelgen, Bas kiyimler tajı bolǵan sáwkele. Tariyxıń baslanǵan áyyem zamannan,

Messopatamiya, Kavkaz tamannan.

Saltanatlı bas kiyim bop sanalǵan, Búginligi xalqım ushın sáwkele.

Seni Tumaristen miyras deyin be,

194

Megzeyseń Gúlayım kiygen kiyimge. Áh, birewi bolsa eken úyimde,

Dep hárbir qız árman etken sáwkele. Máni berseń onıń hárbir tasına, Túrli-túrli qıyal keler basıńa, Uzatılǵan qızlar kiyip basına, Baxıttıń nıshanı bolǵan sáwkele. Endi qızlar uzatılıp berilgey, Saltanatı seniń menen kóringey. Sheber qızlar toqıy bersin erinbey, Hár qızdıń toyına seni sáwkele. Qaraqalpaq qızlarınıń mártligin, Janı sulıw, kewiliniń pákligin. Tapqırlıǵın, sheberligin, haqlıǵın, Dáliyllep turǵanday búgin sáwkele. Seni kiygen qaraqalpaq qızları, Qolları gúl, jadıraǵan jas janı. Sulıwlıǵıń tań qaldırıp dúnyanı, Máńgilikke jasay ber sen, sáwkele.

Bolar

Adam degen bir sóz berse,

Sol sózinde turar bolar.

Janı tursa gewdesinde,

195

Wádesinen shıǵar bolar.

Wádeli kúnde kelmegen,

Obal-sawaptı bilmegen.

Sózińdi kózge ilmegen,

Dostan kewil qalar bolar.

Kelmey qalsa bir is bolıp,

Júdá zárúr jumıs bolıp.

Aytqan sózi durıs bolıp,

Bir juwabın berer bolar.

Biyopa bolmaq-ermekdur,

Ardı qoldan bermekdur.

Eki sóylemek ólmekdur,

Degen juwmaq sabaq bolar.

GÚLNARA NURLEPESOVA.

196

TUWÍLǴAN JER JÍRSHÍSÍ: GÚLNARA NURLEPESOVA

Gúlnara Nurlepesova qaraqalpaq poeziyasına «Haslı nashar demeń bizdi, aǵalar!» dep jalınlap kirip kelgen shayıramız boldı.

Gúlnaranıń dáslepki qosıqları-aq onıń xalqına hám onıń dástúrlerine sadıqlıǵın kórseter edi hám usı tárepi menen oqıwshılardıń kewlinen jay aldı.

Mine, onnan beri de biraz jıllardıń maydanı bolıp qalıptı.

Bul jıllar ishinde Gúlnara Nurlepesova úlken ómir jolın ótti, ishki dúnyası ómir tájiriybesi menen bayıdı, qálemi shıńlandı.

Gúlnaranıń oqıwshılar názerine usınılıp otırǵan bul «Sen maǵan jalǵızsań» atlı qosıqlar toplamı onıń poeziyamızda óz ornına hám dawısına iye shayıra bolıp jetilgenin kórsetedi.

Shayıra óz dáwiriniń qádemlerine hám zamanlaslarınıń júregine úńiledi — usı tiykarda óziniń ómirlik filosofiyasın jaratadı.

Gúlnaranıń insan ómirine saldamlı kózqarasları onıń «Sen maǵan jasawdı úyret, áy daraq!», «Insap beriń», «Áy adamzat», «Ómir bul», «Dúnya meni», «Tuwrı jol» sıyaqlı bir qatar qosıqlarında sáwlelengen.

Bul dúnyada qıyın, táshwishsiz júrmek,

Táshwishler de dártten tuwılar, demek,

Dártim de, sherim de ózimde qalsın,

Shayır bolıp aytar sózimde qalsın.

197

(«Meyli, hesh kim esitpesin dártimdi» qosıǵınan)

Qálemkesh ózindegi ómirge muhabbattı xalqınan – onıń ruwhıy baylıqlarınan, úrpádetleri hám dástúrlerinen aladı.

Gúlnara óziniń qálemine nár berip kiyatırǵan ruwhıy saǵaların ulıǵlay biledi, demek, onıń shıǵarmaları jaslarǵa kámil insan bolıwǵa umtılıw jolında zárúr úlgilerdi beredi.

Gúlnaranıń qosıqlarınıń itibarǵa ılayıq tárepi sonda, ol jámiyetlik mánini óz júreginen ótkerip bere aladı.

Yaǵnıy shayıranıń ishki keshirmeleri – bular bárimizge ortaq, barlıǵımızdıń kewlimizde júrgen oylar hám sezimler.

Hár kim ushın qádirli óz oshaǵı,

Watan degen bosaǵadan baslanar.

Paytaxtım Nókistiń gózzal qushaǵı,

Miyrimli anamdı yadıma salar…

(«Watan tuyǵısı» qosıǵınan)

Shayıranıń «Áziz xalqıma», «Ana tilime», «Sheńgel gúli» sıyaqlı qosıqları olarda aytılǵan oy-pikirlerdiń anıqlıǵı hám jıynaqlıǵı menen yadta qaladı.

Bul qosıqlar mekteplerdiń oqıw kitaplarına kirgiziwge soranıp tur – erteń olardı balalarımızdıń yadlap alıp, aytıp júreri sózsiz.

Respublikamızdıń belgili adamlarına arnalǵan qosıqları da bul toplamda orınlı berilgen. Sebebi bul qosıqlardıń qaharmanları ómir jolı kópke órnek insanlar.

Gúlnaranıń tuwılǵan jerge hám xalqına otlı muhabbatı «Tuwılǵan jer táriypi» atlı qosıqlar durkininde mazmunlı hám sheber berilgen.

Balalıqta ádiraspannan monshaq terip,

Juwa menen gewilinen tatıp kórip,

Báhár kelse quwandım gúl jaynaǵan,

Gózzallıq dúnyasına kewil berip.

Mine, Gúlnaranıń poeziyası usınday biziń sahrayı júregimizge jaqın qádiriyatlardı jırlawı menen bahalı.

198

Bul qosıqlardan biz kewlimizde júrgen, biraq olardı sóz benen bayanlawǵa qıynalıp atırǵan sezim hám pikirlerimizdi tabamız. Shayıra óz shıǵarmalarında biziń hár birimizdiń ishki dúnyamızdı ashıp beredi, bizlerdiń atımızdan tuwılǵan jerge hám xalqımızǵa degen súyispenshiligimizdi jırlaydı.

Shayır Gúlnara Nurlepesovanıń bul «Sen maǵan jalǵızsań» dep atalǵan jańa qosıqlar toplamı poeziya ıqlasbentleri ushın kópten kútilgen ájayıp sawǵa boları sózsiz.

Saǵınbay Ibragimov,

Ádebiyatshı hám shayır.

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası.

199

DÚNYA SENIŃ QIZIŃMAN: GÚLNARA NURLEPESOVA

Gúlnara Nurlepesova

ÁZIZ XALQÍMA

Xalqım meniń aq kókirek ańqıldaǵan,

Hár bir aytqan sózlerińiz altın maǵan.

Nege jetsem usı kúnge shekem bárin,

Shın kewilden inam etken xalqım maǵan.

Qosıq jazsam ilham bergen ózlerińiz,

Sózlerime arqaw bolǵan sózlerińiz.

Aytpasań da shın júrekten sóylep turar,

Kóz aldımda jawdıraǵan kózlerińiz.

Qonaq kelse shashasız siz barıńızdı,

Barlıǵınan bálent qoyıp arıńızdı.

Qoldan kelse berejaqsız úzip-úzip,

Barıńızǵa qosıp júrek tarıńızdı.

200