DÓRETIWSHI TULǴALAR

KEWLI DÁRYA SHAYÍRA: GÚLNARA NURLEPESOVA

Kewlim-dárya, tolıp-tasıp tuwılǵan,

Iláhiyda appaq nurǵa juwılǵan,

Taslı jolda talay sapar qayralıp,

Alıstaǵı aq saǵımǵa juwırǵan.

Tas tóbemde semser oynap tursa da,

Ǵánimler sezdirmey duzaq qursa da,

Tuwrılıqtan tayınıp hesh kórmedim,

Salmadaǵı gáwhar suwlar tınsa da.

(«Keń peyillik» qosıǵınan)

Joqarıdaǵı qatarlar talantlı shayır hám jurnalist, jámiyetlik isker, «Doslıq» ordeniniń iyesi Gúlnara Nurlepesovanıń qálemine tiyisli. Gúlnara haqıyqatında da joqarıdaǵı qatarlarda aytılǵanday eń jaqsı pazıyletlerdi boyına jámlegen qız.

Men Gúlnara Nurlepesovanı ele turmısqa shıqpaǵan, «Jas Leninshi» (burınǵı) gazetasında islep júrgen waqıtlarınan baslap bilsem de, onı jaqınnan tanıwım 1993jıllarǵa tuwra keledi. Onıń júdá miyrman qız ekenin ele turmıs qurmaǵan waqtında-aq bilip edim. Ol bılay boldı. Jası turmıs qurıw waqtınan ótip baratırsa da ol tım-tırıs júre berdi. Soń men oǵan «Qaraǵım, sen búytip júre berme, teń-tusıńnıń

181

barında turmısqa shıq» dedim. Ol bolsa «Aytqanıń durıs ǵoy, apa, biraq 45 jasında meniń anam qaytıs bolıp qaldı. Men ballardıń eń úlkenimen. Úkelerim ele jas, ákem bar, olarǵa qaraytuǵın adam kerek. Hár hápte sayın Qaraózekke barıp solardıń nanın jawıp, kiyim-kensheklerin juwıp berip kelemen. °lken inimdi úylendirip bolıp turmısqa shıqpasam, házir shıǵa almayman» dedi. Bir jaǵınan onıń miyirmanlıǵına quwansam, bir jaǵınan oǵan awır táǵdir nesip etkenine qıynaldım.

Párwardigarim mehriban. Oǵan tap ózine usaǵan mehriban jigitti, Paxratdindi dus keltirdi. Inisin úylendirip bolıp sol jigitke turmısqa shıqtı. Ol da Gúlnara menen táǵdirles eken. Onıń da anası jaslay qaytıs bolıp toǵız bala jetim qalǵan. Úlkeni Paxratdin eken. Gúlnara da toǵız bala bolıp jetim qalǵan. Táǵdirdiń isine qarań. Eki shańaraqtaǵı úrpe-shúrpelerdiń bárin ayaqqa turǵızıw, oqıtıw, xojalıq etiw Gúlnara menen Paxratdin ekewiniń moynındaǵı wazıypa bolıp júklendi. Olar usı qıyınshılıqlardıń bárin qolǵa-qol berip, bir-birin qollap-quwatlap jeńip shıqtı hám úkeleriniń hámmesiniń de jaqsı shańaraq bolıp ketiwine eristi. Ózleri de ónip-ósip ózlerinen kóbeydi.

1998-jıllarda ol «Jetkinshek» gazetasınıń bas redaktorı bolıp isledi. Ol waqıtlardaǵı gazetalardıń mámleketlik támiynlewden pútkilley bolmasa da biraz dárejede ayırılıwı sebepli, kem ǵárejetlik jumıslarına keri tásirin tiygizdi. Gazetalarǵa, jurnallarǵa jazılıwdı shólkemlestiriw redakciya xızmetkerleriniń ózleriniń moynına shókti. Jazılıwǵa shólkemlestiriw ushın redakciya xızmetkerleriniń kóliktiń joqlıǵınan qıynalǵanın aytpaǵannıń ózinde, jazılıwlar kewildegidey ótpey qanshadan-qansha mashaqatlar boldı.

Mine usınday qattı abırjı payıtta Gúlnara «Ámiw tańı» gazetasınıń sol waqıttaǵı redaktorı Gúlistan Matyaqubova menen birlikte rayon ba ­rayon aralap gazetajurnal oqıwshıları menen ushırasıwlar shólkemlestirip, agitaciya jumısların alıp barıp «Jetkinshek» gazetasın awır krezisten aman alıp shıǵıp, jumısların jaqsı jolǵa qoyıp jiberdi. Tabıslarǵa eristi. Álbette, bul tabıslarda ­Gúlistan apanıń da úlken tuwısqanshılıq járdemi boldı.

Gúlnara Nurlepesova «Jetkinshek» gazetası janınan «Jas xabarshılar» dógeregin ashıp, ayına bir márte jaslardıń respublikamızǵa belgili shayır, jazıwshı, jurnalistleri menen ushrasıwların shólkemlestirip, jaslardıń talantınıń ósiwine, jurnalistlik sheberliginiń artıwına kúsh saldı, ustazlıq etti. Olar jazǵan maqalalardı oqıp tanısıp, ózlerine kemshiliklerin kórsetip, qalay mazmunlı maqala jazıw haqqında másláhátlerin berip bardı. Sonıń ushın da házirgi kúnde tabıslı miynet etip atırǵan jas jurnalistlerimizdiń kópshiligi Gúlnara Nurlepesovanı Ustazım dep húrmet etedi.

182

Men ne ushın maqalamdı Gúlnaranıń ómir jolı hám miynet jolınan baslap otırman? Sebebi, hár qanday jazıwshı, shayır, jurnalist qolǵa qálem alıp xalıqtıń atınan sóz sóylewden aldın, ózi sol aytatuǵın jaqsı sózlerine ılayıq, sáykes adam bolıwı kerek. Basqalarǵa jol kórsetiwden aldın, ózi sol jollardıń pás-bálentin ańlaǵan, kórgen, ómirden, oqıǵan kitaplarınan turmıs sabaqların alǵan kózi ashıq, kewli keń, mádeniyatlı bolıwı, sóz awzı taza, qolı-jolı taza, qálbi nurlı insan hám sóz sheberi bolıwı shárt. Sonda seniń sóziń orınǵa otıradı, adamlardıń júregine jol tabadı. Mine Gúlnara da usı pazıyletler bar bolǵanı sebepli onıń óziniń jazǵan sózlerine ılayıq insan ekenligin kórsetip atırman.

Gúlnara Nurlepesova «Jetkinshek» gazetasınan keyin Nókis qalalıq hayal-qızlar keńesiniń baslıǵı bolıp isledi. Bul jerde islegen isleriniń ózi bir tóbe, óz aldına maqala etip jazsa arzıydı. Ol bul jerde de jumısların ádillik penen, úlken juwapkershilik penen alıp bardı. Hayal-qızlarımızdıń turmısındaǵı mashqalalardı sheshiwde tabıslı miynet etti. Men gápimdi kóp sozbay usı baǵdardaǵı islerin sáwlelendiriwshi bir qosıǵınan mısal keltireyin.

Uwıslasań uwısıńa enbesem,

Sizler aytqan aqıydaǵa kónbesem,

Óz bolmısım, ózligimdi jónlesem,

Sizler meni ayıplamań doslarım.

Biriń maǵan tuwǵız deysiz ógizdi,

Biriń tórt emes pe deysiz segizdi,

Sonda haqlıq qayda qalar negizgi,

Men bunıńa kóne almaspan doslarım.

Eger kim ne dese sonı xoshlasam,

Haqıyqattı búgip, jenship taslasam,

Nahaqlıq jalawın bálent uslasam,

Meniń kim bolǵanım, aytıń doslarım.

(«Doslarıma degenlerim» qosıǵınan)

Mine, oqıp ańlaǵanıńızday, shayır haqıyqatlıq ushın úlken shayqastıń ishinde, haqıyqatlıq tárepinde tur.

183

Usıǵan oray «Ádalat» atlı qosıǵınan da mısal keltireyin.

Biyráhimler is túskende basıńa,

Qaramadı kózden aqqan jasıńa,

Tasboran bolǵanda dóhmet tasınan,

Qáddiń dal, baǵrıń qan boldı ádalat.

Sen jábir shekkende satqın oǵınan,

Jáhiller mardıyar kewil toǵınan,

Kúl astında qolamtanıń shoǵınan,

Jalın atsań ármanım joq ádalat.

Gúlnara Nurlepesova ana tábiyatımızdıń júreklerdi jawlap alarlıq barlıq gózzalıqlarınıń ashıǵı. Ol ana watanımızdıń sulıw shırayın, tábiyatımızdıń biytákirar reńlerin shayırlıq qálb kózi menen kórip yoshıp jırlaydı, balalıqta juwırıp keship ósken tuwǵan jerdiń maytopıraqlarınıń janǵa jaǵımlı jumsaqlıǵın umıtpaydı. «Báhár» atlı qosıǵınan mısal:

Jipek samallarıń ese biyhazar,

Jan dúnyamda ırǵalısar lalazar,

Nurlı quyashıńnan kózim qamasar,

Seni janday jaqsı kóremen báhár.

Shın súymek ıǵbalı bolsa kewilde,

Ashıq bolıp jasarsań bir ómirge,

Qádemińnen ǵániymet nur sebilse,

Bul dúnyaǵa sıymay ketemen báhár.

«Balalıqtan elesler» qosıǵınan:

Ayaqlar jer ilmesten jeler edi,

Bárimiz de ozǵımız keler edi,

184

Mayday jumsaq borpańı janǵa jaǵıp,

Boyımızǵa kúsh-quwat berer edi.

Gúlnaranıń qosıqlarında qız balalar tárbiyasına tiyisli qatarlar da barshılıq. «Bir qızǵa bir kelata el ata-ana» maqalı bizde ázelden bar. Usıǵan ılayıq qız tárbiyasındaǵı bazı bir dástúrlerdi usı qosıqtıń ishinen keltiremiz.

Esiktiń aldın dáslep sıpıramız,

Suw tasıp ıdıs qoymay toltıramız,

Awqattı asıp qoyıp «qara gaz»ge,

Túste anamızdı kútip otıramız.

Kimdi «jaqsı» dese sol mardıyadı,

Onnan sayın jarıspaqqa Úy jıyadı,

Negizinde sol balalıq talpınıslar,

Qız balanı pısıqlıqqa shaqıradı.

Gúlnara Nurlepesovanıń haqıyqıy mehriban úy biykesi ekenin joqarıda ayttıq. Usıǵan mısal retinde «Azamatım, arım-begim» qosıǵınan mısal keltiremen.

Alıs ketsem saǵınarım,

Kewil ashıp shaǵınarım,

«Erim-pirim» tabınarım,

Opadarım – óziń begim!

Dúzden úyge asıǵarım,

Kewli tolıp tasınarım,

Óziń meniń hasıl yarım,

Baxıtımsań óziń begim.

Aral dárti – hámmemizdiń dártimiz. Bul temada qálem terbetpegen shayır da, jurnalist te joq. Bul dárt Gúlnaranıń tilinen háyyiwge aylanıp tolǵanǵan.

Aral desem dártlerim,

Qoza berer balam-áy.

185

Májilispazlar gáplerin,

Soza berer balam-áy.

Aq siynemnen barǵan duz,

Uwlar tániń balam-áy.

Jan halatta bir teńiz,

Shuwlar janım balam-áy.

Bul apattı joymasań,

El joyılar balam-áy. Ájel kózin oymasań, Jer oyılar balam-áy.

(«Balam-áy» qosıǵınan)

Gúlnara Nurlepesovanıń qosıqlarınıń teması ráń-báreń. Ol qaysı qosıǵın jazsa da shın júregin ashıp, kewlindegi gáplerin jasırmay jazadı. óziniń kewlindegi pikirleri, tolǵanısları menen hár bir taza kewilge nur baǵıshlaǵısı, oy salǵısı keledi. Xalqınıń kewlinen jay alǵısı keledi.

Babamlardıń aytqan dástan jırların,

Jırındaǵı miriwbetlik nurların,

Bizge kelip jetpey qalǵan sırların,

Kóksime gúl etip taqqım keledi.

Gúldiń narı bolıp, qırmızı bolıp,

Kógindegi jarıq juldızı bolıp,

El xızmetindegi bir qızı bolıp,

Xalqımnıń kewlinde qalǵım keledi.

(«Xalqımnıń kewlinde qalǵım keledi» qosıǵınan)

Gúlnara Nurlepesova bir qansha poetikalıq toplamlardıń iyesi. Onıń «Qaylardasız gúmis bulaqlar» (1992), «Haslı nashar demeń bizdi aǵalar» (1994), «Aq saǵımlar»

186

(2011), «Ópepek» (2020), «Sen maǵan jalǵızsań» (2021) kitapları baspadan shıqtı. «Suyanchiǵim» atlı qosıqlar toplamı 2014-jılı ózbek tilinde Tashkentten shıǵarıldı.

Qánigeligi jurnalist bolǵanı ushın Gúlnara Nurlepesovanıń pútin miynet jolı usı tarawdıń mashaqatqa tolı qazanında qaynap, ózin jetilistiriw menen ótti. Xalıq mápin hámme nárseden ústin qoyıwshı, keleshegimiz bolǵan jaslardıń baxıtlı erteńin támiyn etiwshi mashqalalardı sheshiwge qaratılǵan oy-pikirlerge tolı maqalaları menen belsene xızmet etti. Álbette, bunday maqalalardı hápte sayın baspasóz betlerinde tınımsız járiyalatıp barǵanlıqtan olardıń atın atap, sanap ótiw de múshkil. G.Nurlepesovanıń jurnalistika tarawındaǵı xızmetleri de óz aldına sóz etiwge ılayıq.

Onıń miynetleri xalıq tárepinen de, el basshıları tárepinen de ılayıqlı bahaların alıp kiyatır. Salmaqlı xızmetleri bar tájiriybeli jurnalist sıpatında jámiyetshiligimiz onıń miynetlerin álleqashan moyınlaǵan. Ol Qaraqalpaqstan Jaslar awqamı sıylıǵınıń laureatı. Bıyılǵı jılı Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoevtıń qolınan «Doslıq» ordenin alıwı da biziń bul pikirlerimizge ayqın dálil boladı.

Sonıń menen birge ol úlgili ana. Ata-babalarımızdan, analarımızdan qalǵan ushıǵanıń qıyqımınday dástúrlerimizdi perzentleriniń aqıl-oyına, boyına sińirip, perzentleriniń hámmesiniń de ilimli-bilimli bolıwına eristi, joqarı oqıw orınlarında oqıttı. Házirgi kúnde olar da ata-anasınıń jolın tutıp elimizdiń párawan keleshegin jaratıw jolında jaslarımız benen bir sapta turıp tabıslı miynet etip atır, ayırımları magistraturada Tashkentte bilim alıp atır. G.Nurlepesovaǵa shıǵıp atırǵan yubileylik jasıńız ózińizge de, xalqımızǵa da qutlı bolsın. Qálemińizden biribirinen aǵla qosıqlar, ájayıp maqalalar dúrkin-dúrkin bolıp tógile bersin, deymiz.

Nábiyra Tóreshva,

Qaraqalpaqstan xalıq shayırı.

187

OY TÚBINEN SÓZ TERDIM: GÚLNARA NURLEPESOVA

Gúlnara Nurlepesova Júginis qızı 1961-jılı Qaraózek rayonınıń «Qaraózek» sovxozında dúnyaǵa kelgen. Orta mektepti tabıslı tamamlaǵannan soń Tashkent mámleketlik universiteti (házirgi Ózbekstan Milliy universiteti)niń jurnalistika fakultetinde tálim aldı. Soń óziniń dóretiwshilik ómir jolın «Jas Leninshi» házirgi «Qaraqalpaqstan jasları» gazetasınan basladı. Bul gazetada ol dáslep arnawlı xabarshı, soń bólim baslıǵı bolıp jumıs isledi. Onnan keyin «Qaraqalpaqstan hawazı» gazetasında juwaplı xatker – bas redaktordıń orınbasarı, «Jetkinshek» gazetasınıń bas redaktorı, Nókis qalası hákiminiń orınbasarı-qalalıq hayal-qızlar komitetiniń baslıǵı, «Qaraqalpaq Ádebiyatı» gazetası bas redaktorınıń orınbasarı lawazımlarında qırıq jılǵa jaqın jemisli miynet etti.

1992-jılı «Qaylardasız, gúmis bulaqlar?!», 1994-jılı «Haslı nashar demeń bizdi, aǵalar!», 2011-jılı «Aq saǵımlar» qosıqlar toplamları qaraqalpaq tilinde, 2014-jılı «Suyanchiǵim» qosıqlar toplamı ózbek tilinde basılıp shıqtı. 2020-jılı balalarǵa arnalǵan «Ópepek» qosıqlar toplamı jarıq kórdi. Baspasóz betlerinde járiyalanǵan publicistikalıq shıǵarmaları ushın 1994-jılı Qaraqalpaqstan Jaslar awqamı sıylıǵınıń laureatı boldı. 2004-jılı Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń «Húrmet jarlıǵı», 2021-jılı «Doslıq» ordeni menen sıylıqlandı.

Ol 2005-jıldan baslap Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamınıń aǵzası. Tórt perzenttiń anası, úsh aqlıqtıń kempir apası. Házirgi kúnleri húrmetli dem alısta dóretiwshilik penen shuǵıllanbaqta.

188

Sen meniń ayım

qızım, Nargizaǵa

Qızım, maǵan sawǵa izlep búlinbe, Maǵan sawǵa-seniń barıńnıń ózi. Bayramda úyime kelip kúlimlep, Qanday jaqsı «Ana!» degen bir sóziń. Qımbat sawǵa izlep júrgennen kóre, Janımda bir máwrit bolǵanıń jaqsı. Perzentlik miyrimiń kúsh-quwat berer, Qol-qabıs etkeniń kewlimniń naǵısı. Qızım, kel bayramda sán ber úyime, Kewlim kóterilip bir jaynap qalsın. Aqlıqlardıń shawqımına súyine, Analıq júregim erip, nár alsın.

Anaǵa bayramda kóp sawǵa emes, Kerek mehir berip, húrmet etkeniń. Ne sawǵa etseń de bolmaydı demes. Oǵan zárúr tek te túsinip jetkeniń.

Sonlıqtan, hesh sawǵa izlep búlinbe, Maǵan sawǵa seniń barıńnıń ózi. Bayramda úyime kel de kúlimlep, Perzentlik mehrińdi inam et, qozım. Qızgenem-jarıǵım,sán ber úyime.

189

Keliwiń bayram ǵoy, joq teńi-tayıń.

Men kútip alayın janım súyine,

Sen meniń kógimdi toltırǵan ayım.

Doslarıma degenlerim…

Uwıslasań uwısıńa enbesem, Sizler aytqan aqıydaǵa kónbesem, Óz bolmısım, ózligimdi jónlesem, Sizler meni ayıplamań, doslarım!

Bir-birińe jarıstırıp kisilik,

Qattı ketip etkenińde hásilik,

Jan dúnyamda keter bir tar úzilip, Bunı qalay durıs dermen doslarım! Men de megzespen bir tuwısıńızǵa, Qustanı qılmayman quwısıńızǵa, Maǵan da tiyisli nesiybe bardur, Enbesem de siziń uwısıńızǵa. Biriń maǵan tuwǵız deysiz ógizdi,

Biriń tórt emes pe deysiz segizdi. Sonda haqlıq qayda qalar negizgi, Men bunıńa kóne almaspan doslarım! Eger kim ne dese sonı xoshlasam, Haqıyqattı búgip, jenship taslasam. Nahaqlıq jalawın bálent uslasam, Meniń kim bolǵanım, aytıń doslarım?!

190