Mixail Sholoxov - Ashılǵan tıń

221

Andrey.

Biraq kempir onıń aldına keselep turıp alıp, qatań túrde:

-Kórip turman, sen ekenindi, soqır emespen... Andryushka, usı túni menen segbil bolıp qıdırıp júriwdi qoyatuǵın waqıt jetken joq pa? Jas emesseń, qıdıratuǵın waqtıńdı qashan-aq qıdırdıń, anańnan hám el-xalıqtan uyalatuǵın waqıt jetken joq pa? Úylen de ózińdi toqtat, bolar endi!

-Házir úyleneyin be yamasa kún shıqqansha toqtap tura turayın ba? - dep shıwlanıp soradı Andrey.

-Máyli kún úsh ret shıǵıp úsh ret-aq batsın, sen tórtinshi sutkada-aq úylene ǵoy, men seni hesh qanday asıqtırmayın, - dep oyın-dálkekti qoyıp, shıntlap juwap berdi anası.

-Sen meniń ǵarrılıǵımdı aya. Usı meniń qartayǵan biytap halıma hám sıyır sawıw, hám awqat tayarlaw, hám seniń kirińdi juwıw, hám ogorodtı meńgeriw, hám xojalıqtaǵı qıymılsıymıldıń bári maǵan awır ǵoy. Sen usılardı qalaysha túsinbeyseń, balam? Óziń bolsań xojalıqqa tırnaqtay qayır tiygizbeysen ǵoy! Sen maǵan qanday járdemshiseń! Eń bolmasa suwdı da alıp kelmeyseń. Tamaǵıńdı toydıra sala úydegi állenetken bir kireyshidey, tap jat adamday jumısıńa hayt qoyasań. Sen tap kishkentay balalarday bárhá kepterler menen oynap júrgeniń. Usı saǵan erkektiń isleytuǵın isi me? Balalar menen qosılıp oynap júrgenshe, xalıqtan uyalsań bolmay ma! Eger maǵan ara-tura Nyurka járdemlesip turmaǵanda men álle qashan-aq jataqqa jatqan bolar edim! Ózi kelip aralassa da sen hesh nárse kórmeyseń, ol shıraǵım, qudaydıń qutlı kúni biziń úyge juwırıp kelip, birese bir nársemdi, birese basqa bir nársemdi isley beredi, sıyırdı da sawıp baratır, ogorodtı da ketpenlep, suwǵarıp turadı jáne taǵı da bir nárselerge de qolqabısın tiygizedi. Júdá álpayım hám sonday jaqsı qız, onday qızdı pútkil stanicadan izlep taba almaysań! Qız biyshara seniń kózińe qaraydı, al sen tentirep-tentirep kóziń qapılıp, onı da kórmeyseń. Qáne seni kay mámelek aynaldırıp júrdi? Kelbetińe qara - ústi basınnıń bári pıshıq quyrıq, tap qańǵımay tóbettey! Basıńdı eńkeyt, júregime dawasız dárt bolǵan shıraǵım! Seni bunsha qay jerde awnattı, qay jerde qıynadı?

Kempir balasınıń iyninen uslap eńkey degendey etip tómen qaray az-maz basıp, Andrey basın eńkeytken waqıtta onıń aq túsken shashınan etken jıldaǵı pıshıq quyrıqlarınıń jabısqaq bir túyirin zordan jazdırıp aldı.

Andrey qáddin tiklep aldı, anasınıń tiksiniwshilik penen mırjıyǵan betine tuwrı qarap mırs

etti:

-Men tuwralı bir jaman nárse oylap júrme, apajan! Máslik emes, al zárúrlik pıshıq

túsinesiz. Úyleniw tuwralı bolsa, oǵan sizlerdiń bergen úsh sutka waqtıńız júdá hám kóp: men erteń-aq sizge Nyurkanı uyge ákelip beremen. Biraq ózińiz abaylań, apa, onı kelinlikke tańlap alǵan sizsiz, endi siz ózińiz kelisiń, sońınan ekewińizdiń arańızda jánjel bolıp júrmesin. Men ózim qara basım úsh qatın menen bolsa da bir shańıraqta jasay alaman, ózińiz bilesiz ǵoy, maǵan hesh kim tiymegenshe men júdá kelisimpazban... Al endi házir meni ótkerip jiberińiz, eń bolmasa jumıstıń aldında bir saattay uyıqlap alayın.

Kempir shoqınıwı menen qaptalǵa shıǵıp jol berdi.

- Meniń ǵarrılıǵımdı seniń esine salıp, seni aqılǵa keltirgen qudayǵa shúkir. Baraǵoy, shıraǵım, baraǵoy qaraǵım, uyqılap al, men saǵan shay halqasına quymaq quyıp qoyaman. Seniń ushın azıraq qaymaqta jıynap qoyıppan. Usınday úlken quyanısh ushın seniń kewilińdi qalay hám ne menen alıwdıń da esabın bilmeymen!

Andrey ishke kirip bolıp, qapını bekkem japtı, al kempir bolsa balası ele qasında turǵanday sonday ástelik penen:

- Dúnyaǵa shıqqalı berli kórgenim tek sen ǵoy jalǵızım! - dedi de jılap jiberdi.

222

Andrey Razmyotnov, Atamanchukovtın háwlisinde saraydıń túbinde tuni menen otırıp shıqqan Davıdov, Banniktiń miymanxanasın kirpik qaqpay gúzetip otırǵan Nagulnov hám Ostrovnovtın qaqırasına saw-salamat kirip ketken Polovcev penen Lyatevskiyler tań jańa saz berip kiyatırǵan bir waqıtta xutordıń hár tárepinde birden uyqıǵa jattı.

Bálkim - az-maz duman basqan tınıq jazǵı tańda kóz-qarasları hám minezleri jaǵınan da hár qıylı adamlarǵa hár túrli túsler engen shıǵar, biraq solay bolsa da olardıń hámmesi de bir mezgilde wyqıǵa kiristi...

Bulardıń hámmesinen de tezirek Andrey Razmyotnov óyandı. Tura salıp, ol shekeleri kókkómbek bolǵansha qırındı, basın juwıp, Marina Poyarkovanıń ólgen kúyewinen oǵan tikkeley miyrasqa qalǵan bolıp payına tiygen taza kóylek, suknodan shalbar kiyip, etiklerine uzaq waqıt túpirinip, al sońınan góne shineliniń eteginen jırtıp alǵan sukonka menen júdá puxtalap tazaladı. Ol oylanǵan túrde, asıqpastan kámine keltirip kiyinip aldı.

Anası onıń bunsha sılanıp-sıypanıwınıń sebebin sezdi, biraq abaysız sóz benen balamnıń kóterińki kewilin buzıp alaman ba dep hesh nárse soramadı. Ol balasına aratura bir qarap qoyıp, qádimgiden de kóbirek qıbır-sıbır menen pechtiń qasında bola berdi. Ekewi úndespey otırıp azanǵı awqattı jedi.

-Keshten burın meni kútpey-aq qoyıń, apajan, - dep rásmiy dawıs penen eskertti Razmyotnov.

-Aldıńdı alla ashsın! - dep anası tilek tiledi.

-Ol járdem berse berer, kúte ber... - dep shek keltiriwshilik penen juwap berdi Razmyotnov. Davıdovtay bolıp emes, al iskerlik penen ol barlıǵı bolıp on minut ishinde quda tústi. Biraq,

Nyurkanıń úyine kirip bolıp ádet boyınsha sıpayıshılıq etti: eki minuttay úndemey temeki shegip otırdı, sońınan Nyurkanıń ákesi menen zúraáttiń jaǵdayı haqqında, hawa rayı haqqında bir eki awız sóz sóylesti de birden tap qashannan beri kelisip qoyılǵanday:

- Men erteń sizlerden Nyurkanı alıp ketemen, - dedi. Ózinshe sheshenlikke adamnan qalıspayman dep júrgen qalıńlıqtın ákesi:

-Kayda ne, onı awıl sovetke aparıp shabarman etip qoya jaqsań ba?

-Onnan da zorıraǵına, ózime hayallıqqa.

-Bul qızdıń lábizine qaray...

-Kádimgi kúlim-shıray tartıp turatuǵın erinlerinde kúlki degenniń belgisi de joq, - Razmyotnov beti burıshtay qızarıp turǵan qalıńlıǵına burılıp qarap qızdan soradı:

-Qayılmısań?

-Men on jıldan berli qayılman, - dep keskin túrde juwap berdi qız ótkir, dóńgelek hám

ashıq bolǵan kózlerin Andreyden ayırmay.

- Áne sózdiń de bolıp bolǵanı, - dedi qanaatlanıwshılıq penen Razmyotnov.

Eski úrip-ádetti saqlap, ata-anası anaw-mınaw demekshi bolıp edi, biraq Andrey taǵı da bir mártebe temeki shegip bolıp olardıń barlıq háreketlerin biratola qaytarıp tasladı:

-Men sizlerden mal dúnya túwe hesh nárse de alayın dep atırǵanım joq, al sizler mennen ne alıwıńız múmkin? Temekiniń tútinin be? Kiyindiriń qızdı! Házir stanicaǵa barıp, neke qıydırıp, dárriw qaytıp kelemiz de, erteń toy beremiz, áne usılay!

-Nege birden sen bunday qızıp kettiń? - kiyligiw menen soradı qızdıń anası. Biraq

oǵan Razmyotnov suwıq tús penen qarap, juwap berdi:

- Meniki on eki jıl burın janıp ketti, - jandı kúl bolıp ketti... Asıǵıwımnıń sebebi, jıyın-terim bolsa alqımǵa taqalıp qaldı, ózlerińiz bilesiz úyde de kempirimniń awhalı jaqsı emes, búgin óle me, erteń ele me belgisiz. Demek bılay

223

keliseyik: araqtı men stanicadan alıp kelemen - on litrden kóp emes. Araqqa qaray awqat tayarlap, qonaq shaqırarsız. Men tárepten tek úsh adam: anam, Davıdov hám Shalıy boladı.

-Nagulnov she? - qızıqsındı úy iyesi.

-Ol awırıp qaldı, - dep ótirik sóyledi Makardıń toyǵa hesh kelmeytuǵınlıǵına tolıq isengen Andrey.

-Qoy-poy soyamız ba Andrey Stepanıch?

-Onı ózlerińiz biliń, biraq kóp otırıs qılmaymız, maǵan bolmaydı jumıstan ushırıp jiberedi hám partiyalıq jaqtan qoz basıp alǵanday etiwi múmkin. Sóytip mına ryumka uslap turǵan barmaqlarıma bir jılǵa shekem úplep júremen, - Andrey qalıńlıǵına qaray burılıp, shalt ım qaǵıp, kózin qıstı, biraq onsha masayramastan mıyıq tartıp qoydı: - Men yarım saattan keyin aylanıp kelemen, soǵan shekem sen, Nyura ońlap kiyinip otıra gór. Aqırı sen áytewir birew emes, al awıl sovet baslıǵınıń hayalı bolayın dep atırsań!

* * *

Bul toy qosıqsız, oyın kúlkisiz, qádimgi kazaklardıń toylarına tán bolǵan, geyde ashıq ketken, al geyde uyat ta bolsa kewilli háziller hám jaslarǵa aytılatuǵın tileklersiz nalıshlı toy bolıp ótti... Bunıń bárine de Razmyotnov sebepshi boldı ol bul jaǵdayǵa jaraspaytuǵın bir salmaqlı, tutımlı, saldamlı bola qaldı. Áńgimege dárlik aralaspadı, kóbinese sam-sazı shıǵıp otırıwı menen boldı, al azıraq ishińkiregen qonaqlar «ashshı» dep baqırısqan waqıtta, ol tap birew májbúrlep atırǵanday qıp-qızıl bolıp otırǵan hayalına basın buradı da, onı meyilsizlik qılıp turǵanday bolıp suwıq erinleri menen súyip qoyadı, al bárháma jawdırap turatuǵın kózleri bolsa, endi jas kelinshegine, qonaqlarına emes, al jitirimge, tap bir alıs, kútá alıs xám qayǵılı ótkendegige qaraydı.

XXVIII BAP

Al Gremyachiy Logtaǵı turmıs sol qádimgi ájayıp alıplıǵı menen asıqpay adım taslap kele berdi: qádimgidey-aq xutor ústinde waqtın-waqtın qırawlı aq túske enetuǵın aqshıl bultlar júzip júredi, geyde olar túsin ózgertip, kók jasıllı turden tınıq túske awmasadı, geyde kúnniń batar jerine barıp ya gúngirt, ya ashıq túrde qızarıp, janıp turadı da kelesi kúni samal bolatuǵınınan xabar beredi. Áne sonda Gremyachiy Logtın barlıq jerlerindegi sharbaqlarda qatın-qalash, balashaǵalar ózleriniń úy iyesi ya úy iyesi bolayın dep atırǵanlardan óziniń burınnan hámmege anıqlıǵı menen qarsı dawdı talap etpeytuǵın. «Qáne, usınday dawılda da jıynawǵa ya tasıwǵa bola ma?» degende sol jerde otırǵanlardıń ishinen xojalıq mashqalası basına túsken jası úlkenlew birewdiń, ya qońsılardıń birewiniń irkilip barıp: «Hálek bolmań! Ushırıp ketedi!» degen qısqa gáplerin esitetuǵın edi. Áne miyrimsiz shıǵıs samaldıń joqarıdaǵı usınday máhálinde hám adamlardıń tómende ilajsızdan issizlikke ushıraǵan máhálinde - xutordaǵı úsh júz úydiń bárinde de bayaǵı ólip ketken xutorlı Ivan Ivanovich Degtyarev degen birew tuwralı bir ǵana áńgime bolatuǵın edi. Ol kisi bunnan kóp burın, bayaǵı bir zamanlarda shıǵıstan esken samalda atızdan qırmanǵa biyday tasımaqshı bolǵan, samal arbadan pisken biydaydı baw-bawı, qushaqqushaǵı menen ushırap atırǵanın kórip, sol dúbeley menen gúresiwden ashıwı kelip, jaba menen úlken bir kóterem biydaydı joqarı kóterip, shıǵısqa qarap turıp samalǵa qarata qáhárli túrde: «Má sen, kúshli ekenseń, mınanı da ushır! Ushır nálet bolǵır»! - dey sala arbasın kókirekliginde qalǵan biydayı menen awdarıp taslap, tiklep alǵan da sóginiwi menen úyine saltan aydap qayta bergen.

Gremyachiy Logtaǵı turmıs óziniń jay basqan júrisinen jańılıspay, adımın

224

tezletpey óte berdi, biraq hár bir kún, hár bir tún awıldaǵı úsh júz úydiń birewine ulken ya kishi quwanısh qapashılıq, qısınıspa, birden tarqap ketpeytuǵın qayǵı alıp kelip turdı... Dúyshembi kúni azanda óriste júrip, xutordıń álle qashannan beri padashısı Agey ata ólip qaldı. Ol birinshi mártebe buzawlaǵan qıńır qashar sıyırdı padaǵa qaytarıp qospaqshı bolıp edi, biraq qádimgi ǵarrı juwırıs panen uzaq juwıra almadı, qápelimde kókiregine qamshısın basıp, birden toqtap qaldı, bir minuttay búgilgen ayaqların tıpırlatıp teńseldi, al onnan keyin más adamday tentireklewi menen qolınan qamshısın túsirip alıp, áste-aqırın hám dármansız artına shegindi. Sıyırın padaǵa aydap kiyatırǵan Besxlebnovtıń kelini onıń qasına juwırıp keldi de, ǵarrınıń suwıp baratırǵan qolınan usladı, demin zordan alıp, onıń nurı qashıp baratırǵan kózine tigile soradı.

-Atajan, mánisiń bolmay turma?! - degeni sol, birden dawısın shıǵarıp: - Haw atajanım - aw! Men saǵan qalay járdem eter ekenmen?!- dep baqırıp jibergen.

Tili gúrmeliwge kelmey atırıp Agey ata?

-Janım sen qorıqpa... Qoltıǵımnan usla, bolmasa men jıǵılıp ketermen.. - dedi.

Sóytti de quladı - dáslep oń dizesi búgilip edi, keyninen bir qaptalına sılq ete qaldı. Sóytti de jan tapsırdı. Kórgen bilgenimiz sol. Túste bir saattıń ishinde eki jas kolxozshı hayal ekewi de bir saattın ishinde tuwdı. Birewiniń tuwıwı júdá qıyın boldı. Davıdovqa voyskovoy awılına barıp uchastkalıq feldsherdi alıp keliw ushın qolına ilingen qálegen arbanı qıstawlı túrde jiberiwge tuwra keldi. Ol jańa ǵana Agey atasız bosap qalǵan úyge barıp, marhum menen xoshlasıp kelgeni sol, keńsege jas kolxozshı Mixey Kuznecov kirip keldi. Túri bozarǵan, haplıqqan ol qapıdan kirer kirmesten sózin basladı:

-Qımbatlı joldas Davıdov, quday ushın qutqar! Qatın eki kúnnen beri qıylanıp, hesh tuwalmay atır. Al meniń onıń ózinen basqa eki balam bar ǵoy, onıń ózin de qattı ayaysań. At ber, feldsher kerek bolıp tur, xutordıń qatınları hesh qanday járdem bere almay atır.

-Júr! - dedi de Davıdov dalaǵa shıqtı. SHukar ata dúzge ót-shóp ákeliwge ketken.

Barlıq atlar jayılımda.

-Siziń úyge barayıq, kózge keringen birinshi arbanı Voyskovoyǵa jiberemiz. Sen hayalıńa bar, al aydap júrgen qálegen arbanı men uslap alıp jiberemen.

Davıdov hayaldıń tuwıp atırǵan jerine jaqın jerge erkektiń barıwına bólmaytuǵınlıǵın júdá jaqsı biletuǵın edi, biraq ol sonda da Kuznecovtıń jayınıń páskeltek sheteniniń qasında keń adım atıp, bos kósheniń ana bası menen mına basın sholıp qarap júrdi, hayaldıń ásten ıńıranıwı menen shıńǵırǵan ashshı dawısların esitti, hám ózi de basqa bir ananıń qıylanǵanlıǵına janı ashıp, kewlin zordan irkip ınırsıp qoyadı da, gúbirlenip matroslardıń eń jaman sógisleri menen sóginip te qoyadı. Al kóshede asıqpay aydap kiyatırǵan brigadanıń suw tasıwshısın - on altı jasar Andrey Akimov degen balanı kórgen waqıtta kishkentay baladay juwırıp barıp onıń aldın kes-keslep arbadan tolı bir bochka suwdı ap-ańsat awdarıp tasladı da, entigip, bılay dedi:

-Beri qara, jigit, mına jerde bir qatınǵa qıyın bolıp tur. Seniń atlarıń qarıwlı barınsha shap ta Voyskovoydan maǵan óliley ákelsen de, tiriley ákelseń de áytewir feldsherdi ákel! Atlardıń ókpesi óship ólse men juwap beremen, fakt!

Kún ortasındaǵı tıńǵan jım-jırtlıq ishinde qaytadan jan talasınday azap shegip qıylanıp atırǵan hayaldıń áste ǵana buwlıǵıp esitilgen qısqa shıńǵırǵan dawısı esitildi. Davıdov jigittiń kózine tigilip qaradı da, soradı:

-Esitip tursań ba? Qáne shap!

Arbanıń ishinde tikke turıp alıp, jigit úlken adamlarday Davıdovqa qısqa bir qarap qoydı. - Semen aǵa, men bárin de túsinemen, atlar ushın da ǵam shekpeńiz!

Atlar turǵan jerden kótere jeneldi, al jigit tikke turıp, kelistirip shúw-shuwlep

225

hám qamshısın bılǵap baratır, al Davıdov bolsa degershiktiń astınan burıq ete qalǵan shańǵa qarap, úmitsizlik penen qolın bir bılǵap, kolxoz keńsesine ketti. Ketip baratırıp ol hayaldıń shıńǵırǵan ashshı dawısın taǵı bir ret esitip, bir jeri qattı awırǵanday bolıp mańlayın jıyırdı da, eki kvartaldan ete bergende irenjiw menen gúbirlendi:

- Ońlap tuwalmaytuǵın bolǵannan keyin tuwaman dep ne qıladı eken, fakt!

Ól keńsege kelip, kúndelikli islenetuǵın islerdi sheship úlgermey-aq ǵarrı kolxozshı Abramovtın balası - jas hám uyalshaq jigit jetip keldi de, bir ese bir ayaǵına, bir ese ekinshi ayaǵına awmasıp turıp, qısınıwı menen bılay dedi:

-Joldas Davıdov, búgin biziń toy boladı, soǵan sizdi úy-ishińiz benen shaqırıp keldim. Egerde siz barmasańız qolaysız bolar.

Sol waqıtta Davıdov ornınan sekirip turıp-baqırıp jiberdi:

-Bul ne, sizlerge bále kórine me?! Bir kúnniń ishinde ólip atırsızlar, tuwıp atırsızlar, úylenip atırsızlar! Ne, wádelesip qoyıp pa edińiz?!

Óziniń qızbalıǵınan ishinen mırs etip kúldi de, endi tınıshlanayın dep soradı:

-Sen nege bunsha asıǵasań? Áne gúzde úylengeninde orınlı bolar edi. Gúz degenniń ózi tap toydıń waqtı.

Tabanına qoz basılǵanday bolıp jigit:

-Is gúzdi kútip otırmaydı, - dedi.

-Qanday is ózi?

-Siz ózińiz túsiniwińiz kerek ǵoy, joldas Davıdov...

-Aha, solay dese... Bunday isler tuwralı, balam, barlıq waqıtta erterek oylaw kerek,

-dep násiyat berip eskertti Davıdov. Sóytti de mıyıq tartıp kúlimsirew menen oylandı:

«Bundaydı aytatuǵın men be, tańlaytuǵın ol ma».

Davıdov táwir-aq waqıt dım úndemey oylanıp turdı da, taǵı sóz qostı.

-Meyli, bara ber, keshqurın bir minutqa kirip shıǵamız, bárimiz baramız. Sen Nagulnov penen Razmyotnovqa ayttıń ba?

-Men olardı qashshan-aq shaqırdım.

-Áne, onda úshewimiz de barıp bir saat, yarım saat otıramız. Bizlerge kóp ishiwge bolmaydı, onıń waqtı emes, sonıń ushın bizlerge ol jerde ókpelemeysizler. Al endi kete ber, baxıt tileymen. Biraq bul tileklerdi sizlerge barıp aytarmız. Al seniń kelinshegin kútá semiz be?

-Aytarlıqtay emes, biraq bilinedi...

-Há, bilinip turǵanı hámme waqıtta da jaqsı, - dedi Davıdov, taǵıda, azmaz aqıl bergen dawıs penen hám bul gúrrińlesiwde orınsız aytılǵan sózlerdiń ketkenin sezip taǵı kúlimsiredi.

Al aradan bir saat ótken son Davıdov svodkaǵa qol qoyıp atırǵan waqıtta mańlayı ashılǵan áke Mixey Kuznecov kirip kelip, keliw páti menen Davıdovtı qushaqladı da kewili eljirep ustiústine dóndirdi:

-Alla jarılqasın, baslıq! Andryushka feldsherdi tap waqtında alıp keldi, qatın endi bolmasa óletuǵın edi, al feldsherdiń járdemi menen maǵan sonday bir ul tuwıp berdi, ne dese bolar, tap buzawday-aw qolıń kótere almaydı. Feldsher bala teris kelgen deydi. Menińshe, qalay kelse solay kelsin al, semyada bir jigit bar! Kindik atası bolasań, joldas Davıdov!

Qolı menen mańlayın sıypan turıp Davıdov bılay dedi:

-Kindik ata bolayın, hayalıńnıń aman esen janı qalǵanına júdá waqtım xosh. Endi úy

xojalıǵına ne kerek bolsa, erteń Ostrovnovqa xabarlasarsań, oǵan buyrıq beriledi, fakt. Al balam teris kelse kelsin, onıń záleli joq, esińde tut jigit ońına jekke siyrek keledi, naǵız jigit... - Bul jola hátteki kúlimsiremedi de, jańa ǵana kúlkisin keltirgen óziniń násiyatlawshı dawısın sezbedi de.

Awa, eger ol basqa birewdiń qúwanıshı hám ana azaplarınıń baxıtlı bolıp tamamlanıwı búın kózinen jas shıǵarıwǵa májbúrlegen bolsa, onda matros kewilshek

226

bolǵanıń. Al kózine jas aylanıp turǵanın sezip ol úlken alaqanı menen kózin basıp, áńgimesin turpayıraq túrde tamamladı:

- Bar kete ber, hayalıń kútip otır. Bir náree kerek bolsa kelerseń, házirshe bara tur, meniń waqtım joq, túsineseń be, bul kárada sensiz de jumıs bastan asıp atır.

Sol kúni keshke taman Gremyachiy Log ushın azımshıq emes, hesh kim abaylamaǵan ayrıqsha bir waqıya boldı. Saat jetiler de Ostrovnovtıń úyine jasanǵan bir arba keldi. Oǵan jaqsı bir jup at jegilgen edi. Esiktiń aldında arbadan orta boylı, ústinde kenepten tigilgen kiteli hám sol tústegi shalbarı bar bir adam tústi. Eski qayqılıq penen shalbarınıń shań bolǵan balaqların qaǵıp, jaslarday kewilli túrde ol Ostrovnovtıń jayınıń basqıshına kóterildi de, ayaqlarınıń basıp dálizge kirdi. Ol jerde qonaqtıń kiyatırǵanınan húreyi ushqan Yakov Lukich onı kútip tur edi. Temeki tútininen qarawıtqan tislerin jarıq etkizip, ol Yakov Lukichtiń shıntaǵın óziniń jinishke qolı menen qattı qıstı, kúle shıray berii soradı:

-Aleksandr Anisimovich úyde me! Túrińe qarap bilip turıppan, úydiń iyesi sen, Yakov Lukichpiseń?

Kelginshiniń úlken nachalnik ekenin onıń sın-sımbatına, túrine qarap kópti kórgen adamnın tuyǵısı menen ańǵardı da, Yakov Lukich jelinip qalǵan shúwekleriniń ókshelerin tars ettirip, asıǵıslıq penen juuap berdi:

-Ullı mırzamız! Sizbisiz ele? Qudayım-aw, sizdi qansha kutip otır!

-Alıp bar.

Ózine jaratılısında teń emes shaqqanlıq penen Yakov Lukich Polovcev hám Lyatevskiy bolıp atırǵan miymanxananıń qapısın jaǵımpazlıq penen ashtı.

- Aleksandr Anisimovich aldın ala aytpaǵanımdı keshirersizler, bizlerge húrmetli qonaqlar kiyatır!

Kelginshi ashılǵan esikke qaray adım atıp, qushaǵın kelistirip saxnada oynaǵanday etip kennen ashtı:

- Sálem, húrmetli bánt bolǵanlar! Bul jerde tolıq dawıs penen sóylewge bola ma?

Stolda otırǵan Polovcev hám qádimgidey hátte qalay bolsa solay uzınına túsip jatırǵan Lyatevskiy «smirno» dep buyrıq bergendey orınlarınan ushıp turdı.

Kelginshi Polovcevti qushaqlap, Lyatevskiydi tek shep qolı menen ózine tartıńqırap qoyıp, bılay dedi:

-Otırıwıńızdı sorayman, oficer taqsırlar. Men sizlerge buyrıqlar jazǵan polkovnik Sedoyman. Házir táǵdirdiń buyırıwı boyınsha kraylıq awıl xojalıq basqarmasınıń agronomıman. Kórip tursızlar men, sizlerge tekseriw isleri boyınsha keldim. Waqtım júdá qısqa. Sizlerge jaǵday tuwralı aytıp beriwim kerek.

Kelgen adam oficerlerge otırıwdı usınıp, qádimgishe temekiden qarawıtqan tislerin kórsetip, burınǵısınsha kulimsirewi menen jasalmalı túrde bawırmanlıq qılǵansıp sózin dawam etti:

-Jarlı qusaysız, hátteki kelgen miymandı sıylawǵa da hesh nárseńiz joq bolsa kerek... Bul jerde áńgime awqat jóninde bolmaydı, men bolsam basqa jerden-aq awqatlanaman. Stolǵa meniń arbakeshimdi shaqırıwıńızdı hám bizlerdi saqshı menen yamasa eń bolmasa baqlawshı menen támiyinlewińizdi soranaman.

Polovcev jaǵımpazlıq penen esikke qaray umtıla bergeni, biraq gospodin polkovniktiń sımbatlı hám kelisikli arbakeshi qapıdan kirip keldi. Ol Polovcevqa qolın sozdı:

-Gospodin jasawıl, sizge den sawlıq tileymen! Ruslardıń dástúri boyınsha bosaǵada sálemlespeydi... - dedi de polkovnikke qarap húrmet penen ótinish etti: - Qatnasıwǵa ruxsat etesiz be? Baqlaw ózim tárepinen támiyin etilgen.

Kelginshi Polovcevqa hám Lyatevskiyge shúńireygen sur kózleri menen burınǵıdayaq kúlimsirep qarap otırdı:

-Tanısıńızlar, gospodin oficerler rotmistr Kazancev. Al úy iyelerin bolsa siz, gospodin Kazancev tanıysız. Endi, gospodinler, iske kiriseyik. Keliń qáne, sizlerdiń

227

sayaqlardikindey stolıńızǵa barıp otırayıq. Polovcev jasqanshaqlıq etip soradı:

- Gospodin polkovnik, múmkin, sizlerdi bir nárse menen sıylawǵa ruxsat etersiz! Qolımızdan kelgenshe, barımızdı bazar etimiz!

Kelginshi qurǵaq túrde juwap berdi:

-Raxmet sizge, keregi joq, qánekey birden iske kiriseyik, meniń waqtım kútá az. Rotmistr, qartanı berińiz.

Rotmistr Kazancev pidjaginin ishki tós qaltasınan tórt búklengen on shaqırımlıq AzovQarateniz krayıńıń kartasın alıp, onı stoldıń ústine qoydı, tórtewi de birden qartaǵa úńildi.

Kelginshi kenepten tigilgen kiteliniń jazdırıwlı turǵan jaǵasın dúzetińkirep qoyıp, qaltasınan bir kók túr qálem aldı da stoldı tıqıldatıp qoyıp bılay dedi:

-Meniń familiyam, sizler shamalap otırǵan shıǵarsız, sirá da Sedoy emes... al Nikolskiy. Patsha armiyasınıń genshtabınıń polkovnigi. Karta ulıwmalıq, biraq urıs operaciyaların júrgiziw ushın sizlerge tolıǵıraq basqa kartanıń keregi joq. Siziń wazıypańız ózińizdegi eki júzge jaqın jaramlı nayza hám qılıshlarıńız benen jergilikli kommunistlerdi qıyratıp, biraq anaw-mınaw kishigirim sawash qurıp júrmey-aq, jol-jónekey baylanıs sımların úzip, «Qrasnaya Zarya» sovxozına barıwıńız kerek. Sizler ol jerge barıp kerek nárselerdiń bárin isleysiz, sóytip tiyisli oq dárisi menen qırıqqa jaqın mıltıq alasız, hám eń baslısı, sizler ózlerińizdiń qurallarıńız bolıp turǵan qol pulemet hám stanoklı pulemetlarıńızdı tolıǵı menen saqlap qalıp, sovxozda otızlaǵan júk avtomashinasın qolǵa kirgizip alıp, shaqqan marsh penen Millerovaǵa qaray júrip ketiwińiz kerek. Taǵı bir másele, baslı másele... Abaylap tursızba, men sizlerdiń aldıńızǵa qansha baslı wazıypalardı qoyıp otırman jasawıl taqsır, bunı men sizge buyıraman, sizler Millerovo qalasında jaylasqan polktıń ústine sezdirmey barıp, onı háreketke keltirmesten júrip baratqan pát penen qıyratıp quralsızlandırıwıńız tiyis, olardıń qolında bar atıw quralların hám polktaǵı bizlerge qosılıwǵa tilek bildirgen qızıl áskerlerdi qosıp alıp, solar menen birge mashina menen Rostov baǵdarına qaray qozǵalıwıńız hájet. Men sizlerge aldıńızǵa qoyılǵan wazıypanı ulıwma belgilep berip atırman biraq usıdan kóp nárse sheshiledi. Nábada Millerovaǵa qaray ketip baratırǵan jolıńızda qarsılıqqa ushırassańız, onda Millerovonı aylanıp, mına marshrut penen Kamenskge qaray basıń.

-Polkovnik qolındaǵı kók qálem menen kartanı tuwrı sızıp kórsetti. - Kamenskte men sizdi ózimniń otryadım menen qútip alaman, gospodin jasawıl. Úndemey qalıp, ol sóz qostı:

-Múmkin, sizlerge arqa betińizden podpolkovnik Savvateev járdemge keler. Biraq sizler oǵan júdá isene bermeń, ózleriniz háreket etiń. Sizlerdiń operaciyańızdıń jeńiske erisiwinen, esińizde bolsın, kóp nárseler sheshileyin dep tur. Men Millorovodaǵa polktı quralsızlandırıw haqqında aytıp otırman. Qalay degen de olarda batareya bar, al onı qolǵa túsirip ala qoyǵanda kóp járdem bolar edi. Al onnan soń bizler Kuban menen Terek betten birge járdemge kúsh keledi dep Kamenskten Rostovtı alıw ushın sawashlar júrgizer edik, al ol jerde awqamlaslar járdem etedi de, biz túslikte tolıq ústemlik etemiz. Esapqa alıwınızdı ótinemei, oficer taqsırlar, bizler tárepinen oylap tabılǵan operaciya kutá qáwipli, biraq bizlerde basqa jol joq! Egerde tariyxtıń bir mıń toǵız júz otızınshı jılǵı bergen múmkinshiliginen paydalanbasaq, onda imperiya menen xoshlasıń da, mayda jekke terrorlıq aktlerge óte beriń...

Áne meniń sizlerge aytayın degenim usı. Jasawıl Polovcev, sizge aytıwǵa qısqasha sóz beriledi. Mına jaǵdaydı esapqa alıńız: meniń ele awıl sovetke barıp, komandirovkamdı belgiletiwim hám rayonǵa júrip ketiwim kerek. Men bılayınsha aytqanda, rásmiy adamman, awıl xojalıq basqarmasınıń agronomıman, sonlıqtan ózińizdiń pikirlerińiz qısqaraq bolsın.

228

Polkovnikke qaramastan, Polovcev áste gúbirlenip sóylendi:

-Gospodin polkovnik, siz meniń aldıma konkretlestirmey ulıwma wazıypa qoyıp otırsız. Sovxozdı bolsa alarman, biraq men sonnan keyin kazaklardı kóteriwge ketermiz dep oylaǵan edim, al siz bolsańız meni Qızıl Armiyanıń kadrlıq polki menen urıs júrgiziwge atlandırmaqshısız. Meniń usı múmkinshiligim hám kúshim menen bul wazıypanı orınlaw múmkin emestey bolıp sizge kórinip turǵan joq pa? Al usınnan meniń jolımda, hátteki bir batalon-aq maǵan qarsı shıǵa qoysın... siz meni tuppatuwrı ólimge duwshar etesiz ǵoy?!

Polkovnik Nikolskiy barmaqlarınıń tırnaqları menen stoldı dúkildetip otırıp, mırs etti:

-Sizdi óz waqtında jasawıllıqqa qurı ótkergen eken dep oylap turman. Eger siz qıyın minutlarda taysalaqlap, bizler oylap otırǵan istiń jeńisine isenbeytuǵın bolsańız, onda siz rus armiyasınıń oficeri bolmaq túwe, qasınan da júrip etpeysiz! Siz júyriklik etip, ózińizshe plan dúzbeń! Siziń aytıp otırǵanıńızǵa qalay túsinsek boladı? Siz háreket etesiz be ya bosatayıq pa?

Polovcev ornınan turdı. Mańlaylı basın tómen salıp, áste ǵana juwap berdi.

-Háreket etemen, polkovnik taqsır. Biraq... Biraq operaciyanıń jeńissiz bolıp shıǵıwına men emes, siz juwap beresiz!

-Ho, onıń ushın siziń belińiz awırmay-aq qoysın, jasawıl taqsır!- dep mırs etip gúbirlendi de polkovnik Nikolskiy ornınan turdı,sol zamatta rotmistr Kazancev ta ornınan túrgeldi.

Polovcevtı qushaklay berip, Nikolskiy bılay dedi:

-Mártlik, taǵı mártlik kerek! Ardaqlı eski patsha armiyasınıń oficerler korpusına mine usı nárse jetispeydi! Sizler orta mekteptiń muǵallimi, agronomı bolıp kóp otırıp qalǵansız. Dástúr qayda? Rus armiyasınıń dańqlı dástúrin sizler umıtıp kettińizler me? Záleli joq. Sizler, tek sizler tuwralı oylap otırǵan adamlardıń buyrıǵı boyınsha baslay beriń, al onnan keyin... Al onnan keyin awqat ústinde ishtey ashıla berer! Sizdi, jasawıl taqsır, ele Novorossiyskiyde yamasa, aytayıq, Moskvada general-mayor bolıp júrgenińdi de kórip qalarman dep úmitlenemen. Siziń suwıq turińizge qaraǵanda, siziń qolıńızdan kóp nárseler kelse kerek! Kamenskte kóriskenshe xosh! Eń sońǵı aytayın degenim: bizlerdiń qarsılasıw noqatlarımızdıń barlıǵında birden atlanıs baslaw tuwralı buyrıq ayrıqsha beriledi, siz bunı túsinesiz. Kóriskenshe xosh, Kamenskte kóriskenshe!

Kelgenler menen salqın túrde qushaqlasa xoshlasıp, miymanxananıń esigin ańqaytıp ashıp jiberdi de, dálizde dirildep turǵan Yakov Lukichtin názerin doslastırıp Polovcev otırǵan joq, al kátke qulay ketti. Azmaz waqıt ótkennen keyin terezege jawırının berip turǵan Lyatevskiyden:

-Usınday qońızaqtı kórdińiz be? - dep soradı.

Al Lyatevskiy jek keriwshilik penen qolın bir siltedi:

- Haw qudayım-aw, bul rus áskerinen ne tiledińiz?! Gospodin Polovcev, meni siziń menen qanday shaytan shatastırdı dep sorap bir kórińizshi mennen?!

Usı kúni taǵı da qayǵılı waqıya boldı: qudıqqa teke Trofim túsip ketipti. Minezi turaqsız bolǵanlıqtan, túni menen awıldıń arasında tınbay tentirep júrip, ol túnde gezip ılıqqan iytlerdiń úyirine tap bolǵan bolsa kerek, al olar bolsa, tekeniń izinen quwıp, onı kolxoz keńsesiniń qaptadındaǵı qudıqtan sekiriwge májburlegen, Qudıqtıń qaqpaǵı SHukar atanıń ǵarrılarǵa tán, salaqlıǵınan keshten beri jabılmay qalǵan eken, iytlerdiń ashıwlı quwǵınınan ólgenshe qorıqqan ǵarrı teke quldıqtan sekire bergeni, - shaması, sıyǵaǵı shıqqan twyaqları tayıp ketip, qudıqtıń ishine qulap ketse kerek.

Keshqurın SHukar ata ot-shóp júklep kelip, atların suwǵarǵısı kelip, qudıqtan suw alayın dep bergeni, - sheleginiń qanday da bolmasın bir jumsaq nársege tiygenin sezdi. Qalay da bolmasın shelekti batırayın dep jibinen uslap ana jaqqa, mına jaqqa

229

bir silkkeni menen sátsiz bolıp shıqtı. Sol waqıtta túrli qáwipli pikirler esine túsip, ǵarrı jetimshe kózleri menen háwlini sharlap shıqtı, biraq ol, óziniń máńgilik dushpanın kórermen be dep bostan-bosqa úmitlendi: sharbaqtıń ishi-sırtına ser salıp qarasa da, Trofim hesh jerde joq edi. Onnan keyin SHukar ata asıǵıslıq penen at qoraǵa bardı, onnan son juwırıp-jortıp dárwazanıń sırtına shıqtı - hesh jerde Trofim joq... Joqlawın asırǵan, óz qayǵısına kóz jası kól bolǵan SHukar ata sonda keńseniń Davıdov otırǵan bólmesine kirdi de orınlıqqa otırdı:

-Áne Sema, qáyteyin biz taǵı bir baxıtsızlıqqa ushırap qaldıq, biziń Trofim qudıqqa túsip ketken qusaydı. Júr «ilmek» tawıp alıp, onı shıǵarıp alayıq.

-Qattı qıynalıp tursan ba? kúle shıray berip soradı Davıdov. Sen onı soyıp taslayıq dep bárhá jalınıp júretuǵın ediń ǵoy.

-Sonda ne bolıptı!- dep ashıwlı túrde baqırdı SHukar ata. Soyılmaǵan eken, qudayǵa shúkir! Al endi men onısız qalay kún kóremen? Ol meni qudaydın qutlı kúni qorqıtıp turdı, onnan qorǵanıp men azannan keshke shekem qolımnan qamshımdı túsirmeytuǵın edim, al endi qalay kúnim kesher eken? Áytewir bir ish pisiw! Endi ózińdi qudıqqa shúy tóbeńnen taslay ber... Biz ekewimizdiń aramızda júrgen qanday doslıq ol? Hesh qanday onıń menen tek urısıwǵa ǵana bar edik. Geyde men ol nálet jawǵırdı shaqınan uslap: «Trofim, iyttiń ǵana balası-aw, sen jas teke emesseń, sonnan kelip sonsha ashıwdı qaydan tawıp júrseń? Sen bunshama ǵoshshaqlıqtı qaydan tawıp júrseń, sen maǵan bir sekundta tınım taptırmaysań ǵoy? Sen meniń artımnan yamasa qay jaqtan bolmasın qaptalımnan kelip súziw ushın, meni ańlıysań da júreseń. Haw, sen túsin, men bolsam japsaqlı adamman, sen eń bolmasa soǵan qanday da bir rehimiń kelse boladı ǵoy»... - deytuǵın edim. Al ol maǵan qadalıp qarsı qarap turıp aladı, kózińde adamgershilikten hesh nárse kórinbeydi. Onıń kózlerinde hesh qanday ayanısh nıshanın men kórmeymen. Ońıń kese beline qamshı menen tartıp-tartıp jiberip, onıń ózinshe

«joǵal nálet jawǵır ǵarrı qańǵımay! Seniń menen sóylesip jónli hesh nársege kelise almaysań!» - deymen. Al ol, haramı, keynine sheginip, on adımday jerge qashıp baradı da, náletiy, ash bolǵansıp ne islerin bilmey otlay baslaydı! Al ózi bolsa elergen kózin men betke qıya taslap qoyadı, máger meniń qayı-mımdı tawıp qaytadan dúge jaq. Bizlerdiń onıń menen keshirgen kúnimiz kún emes, al bastan-ayaq bir áwereshilik edi! Sebebi sonday nadan áwmeser menen, al ápiwayılastırıp aytqanda-aqmaq penen kelisiw maǵan hesh qanday múmkin bolmadı! Mine endi qápelimde qudıqqa túsip, ketkeni, men onı júdá ayayman, ómirim de ábden júdá boldı... SHukar ata ayanıshlı túrde jılamsırap kózinen aqqan jasın shıt kóyleginiń patas jeńi menen súrtip qoydı.

Qońsı háwliden «ilmek» tawıp alıp, Davıdov SHukar menen ekewi táwir suw sińip qalǵan Trofimdi qudıqtan tartıp aldı. Davıdov betin SHukardan basqa jaqqa burıp:

-Al, endi ne qılamız? - dep soradı.

SHukar ata qádimgidey-aq jılamsırap kóz jasın sıpırıp juwap berdi:

- Sen Semajan, endi kete ber, barıp ózinniń mámleketlik jumıslarındı isley ber, al Trofimdi men ózim jerlermen. Bunı kómiw sendey jas adamnın jumısı emes, al mendey ǵarrılardıń isi. Men bul jawızdı ıqshamlap kómemen, óliginiń ústinde kóz jasımdı bulap otıraman... Shıǵarıp alıwǵa járdemleskeniń ushın táńir jarılqasın, bolmasa meniń bir ózimniń qolımnan kelmes edi: bul múyizli tekenin salmaǵı az emes, úsh pudtan kem shıqpaydı. Ol mut awqatqa semirip edi, sonlıqtan batıp ólgeni aqmaqtıń, al egerde ol jeńilirek bolǵanda qudıqtıń ústinen áp-áneydey sekirip ótken bolar edi! Quwǵan iytler onıń ókpesin sonday sıqqan bolsa kerek, sonlıqtan da esaqıldan ayrılıp qudıqtıń ústinen sekirgen. Onnan, sol ǵarrı aqmaqtan es-aqıl talap etiw orınlı ma? Semajan, janım, shıraǵım, sen maǵan bir shereklik araqqa bir nárse tawıp bereǵoy, men onı keshte atqoranıń ishinde eske túsireyin. Úyime kempirime barıwımnıń qájeti joq: bararman, al barǵanımnan ne payda? Barlıq nerv sistemalardı buzıwdan basqa hesh nárse de emes urıstiyispe? Al maǵan onıń usı jasıma kelgende dım da keregi joq. Al usılayınsha azmaz iship alıp, marhumdı eske

230

túsiremen, atlardı tuwǵarman da, uyıqlap qalaman, fakt!

Davıdov bar kúshi menen kúlkisin irkiwge tırısıp, SHukarǵa on som pul berdi de, onıń qısıq iyninen qushaqlap qoydı.

-Al sen, ata oǵan onshama kóp qıylana berme... En jamanlıǵında saǵan basqa teke satıp alıp beremiz.

SHukar ata qayǵılı túrde basın shayqap qoyıp, juwap kaytardı:

-Bunday tekeni hesh qanday aqshaǵa tappaysań, bunday tekeler ele bul dúnyanıń júzinde joq, bolıwı da múmkin emes! Al mendegi qayǵı meniń menen qaladı dedi de beli búkireyip, biysharası shıǵıp, adamnıń kúlkisin keltirerliktey túr menen bel ákeliwge ketti.

Usınıń menen Gremyachiy Logtaǵı bir kún ishinde bolıp ótken azlı-kópli waqıyalar da tamam boldı.

XXIX BAP

Keshki awqatın jey sala Davıdov óziniń bólmesine kelip, pochtadan jańaraqta alıp kelingen gazetalardı kórip shıǵayın dep, stolǵa otıra bergeni sol - terezeniń ramasınıń jaqlawın áste ǵana qaqqın dawıstı esitti. Davıdov terezeni azıraq ashtı. Nagulnov tırnaqqa ayaǵın salıp dawısın páseyte bılay dedi:

- Bol, jumıs bar! Qáne, bılayıraq tur, ishke kirip aytıp bereyin...

Onıń qara páreńnen kelgen júzi quwarıp, úreylenip tur. Ol ayaqların aynadan apańsat alıp etti de, pát penen otırǵıshqa otıra salıp, mushın dizesine urıp jiberdi.

-Áne, men saǵan eskertpedim be, Semyon, tap sol bizlerdiń aytqanımızday bolıp shıqtı: Aqır-sońıńda men birewin kórmedim be: Ostrovnovtıń jayınıń túbinde tolıq eki saat jatqanım, qarasam-orta boylı birew ayaǵın ǵaz-ǵaz basıp, tıń-tıńlap kele berdi, demek kim bolsa da sol ana ońbaǵanlardıń birewi bolıwı kerek... Olardıń jasırın sırın ashıwǵa men sál-pel keshigip qaldım, júdá qarańǵı tusińkirep ketti. Keshigip qaldım, atızǵa barıp qayttım. Al múmkin, oǵan shekem taǵı birew kirgen shıǵar? Kısqası, qáne keteyik, jol-jónekey Razmyotnovtı da alıp ketermiz, bul jerde kútiwdiń keregi joq. Bizler olardı ol qárada, Lukichtikinde, uslaymız. Al egerde basqaları joq bolsa, onda sonıń bir ózin alıp ketemiz.

Davıdov tósegindegi dastıqtıń astına qolın suqtı da, pistoletin aldı.

-Al qalayınsha tutıp alamız? Qáne usı jerde kelisip alayıq. Nagulnov temeki

shegip atırıp, azmaz sezilgendey etip kúlimsiredi.

- Bul is maǵan burınnan-aq anıq. Berman qara, ol orta boylı adam qapını emes, al tap jańaǵı men senikin qaqqanday etip terezeni qaqtı. Bir terezesi sharbaq betke qaraǵan Yakov Lukichtin jayında miymanxana bar Jańaǵı jeksurınnıń ústine kiygeni shekpen be ya plash pa, qarańǵıda abaylay almadım, -kelip aynanı tırıs-tırıs ótkizdi: Lukich pe, balası Semen ba, - birew qapını azmaz ashıp edi, jańaǵı adam ishke kirdi. Ol bosaǵaǵa mingen waqıtta artına aylanıp bir qaradı, al qapıǵa qirgen waqtında ekinshi mártebi artına taǵı qaradı. Men ǵoy shetenniń túbinde jatıp usılardıń barlıǵın kórip turman. Esińde bolsın, Semen, haq niyetli adamlar óytip, qasqırday jaltaqlap júrmeydi. Olardı uslap alıw ushın mınaday plan usınaman: bizler ekewimiz aynanı qaǵayıq, al Andrey sharbaq bettegi terezeniń túbinde jatsın. Qapını kim ashsa da biz onı kóremiz, biraq miymanxananıń qapısı meniń esimde, ol dálizge kiriwden oń jaqtaǵı birinshi qapı. Abayla, qulıp urılǵan bolsa turǵan jerden buzıp kiriwge tuwra keledi. Ishke bizler ekewimiz kiremiz, al eger birew qashıp, ózin terezege ursa, onda onı Andrey bekishtirer. Bul túngi qonaqlardı ap-ańsat ǵana tiriley uslap alamız! Qapını men sındıraman, sen meniń artırapında turasań, eger ishten bir ses shıqsa basqa sózdi qoyıp, miymanxanadan shıqqan seske qarap ata ber!

Makar azmaz suzilińkiregen kózi menen Davıdovtıń kózine tigilip qarap edi, onıń qosılǵan erinlerinde siziler-sezilmes mırs etiw ushqınları payda boldı: