Mixail Sholoxov - Ashılǵan tıń

211

temirden nıq jasawıl Polovcev pútkil kókiregi menen umıtılıp baratırǵan gúllerdiń iyislerin iyiskep otırǵanda qápelimde jılap jiberdi... Ol tań qarańǵısında óziniń sasıq kátinde ter-ter alaqanın betine basıp jatır edi, al óksiwlerden júregi tıǵıp, buwlıǵa baslaǵan waqıtta birden diywalǵa qaray awdarılıp tústi, bar kúshi menen mushın tisledi.

Lyatevskiy kishkentay bólmedegi poldıń jıllı taxtayların jalań ayaǵı menen jumsaq basıp júrdi. Onda bir sıpayıgershilik payda boldı hám ol hesh nárseni esitpegen, hesh nerseni sezbegendey tur kársetip esitiler-esitilmes dárejede operettalıq ariyalardı ısqırdı...

Kúndizgi saat on birlerde Polovcev qısqa, biraq awır uyqıdan oyanıp, Lyatevskiydiń ruxsatısız ketkeni ushın úlken jánjel shıǵarǵısı kelip edi, biraq onıń ornına:

-Shekerdegi suwdı awmastırıw kerek ǵoy, bolmasa... solıp qaladı, - dedi. Lyatevskiy kewilli turde dawıs berdi:

-Házir orınlanadı.

Ol qudıqtıń bir gúze suwıq suwın alıp keldi de, shekerdegi jıllı suwdı polǵa tókti. - Mına gúllerdi siz qayaqtan aldıńız? - dep soradı Polovcev.

Ol óziniń ázziligine qısındı, túni menen kóz jasın tókkenine arı keldi, sonlıqtan ol basqa jaqqa qaradı.

Lyatevskiy iyinin qısıp qoydı:

-«Tawıp aldım» dew - bul júdá sıpayılaw boladı, gospodin Polovcev. «Urlap aldım» dew - júdá awır, biraq anıǵıraq boladı. Mekteptin janında qıdırıp júrgenimde murnımdı jarıp jibergen káramat iyisti sezip, Shpınya muǵalliminiń baǵına sekirip tustim de, ekewimizdiń usınday haram niyetli tirishiligimizdi qalay da kewillirek etiw ushın ondaǵı eki dombıq gúldi yarımlap, bul jerge alıp keldim. Bunnan bılay da sizdi taza gúller menen támiyin etiwge wáde beremen.

-Keregi joq, ápiw etińiz!

-Al siz ele bir qansha adamgershilik qásiyetlerinizdi tolıq joǵaltpaǵan qusaysız,

-dep ásten Polovcevqa tigilip qarap turıp Lyatevskiy ásten astarlı maǵanada ayttı.

Ol esitpegen adamday bolıp dım úndemedi...

Olardıń hár qaysısı waqıttı ózinshe ótkerdi, Polavcev bılǵanıp qalǵan, qalıń soqtaǵa óziniń juwan barmaqların jerkenishlilik penen tiygizip, soqtalardı shawıp, saatlar boyı stolda otırdı, al Lyatevskiy bolsa kátten turmastan, qolında bar jalǵız kitaptı Senkevichtin «Kamo gryadeshi?» in sóz qaldırmay, jigirmalaǵan ret qaytalap oqıp shıqtı.

Geyde Polovcev soqtanı qoyıp poldıń ústinde maldasın qurınıp alıp, bir bólek brezentti tósey sala onısız-aq sonday tap-taza qol pulemetın buzıp, sıpırıp tazaladı, ıssıdan jılıǵan mıltıq mayı menen onıń hár bir bólekshesin maylap, ábden mashqul bolıp, keń manlay basın gá bir jaǵına, gá ekinshi jaǵına qıysaytıp qaytadan pulemetın asıqpay jıynaydı. Al soń suwıq demin alıp pulemetın jańaǵı brezenttiń bólegine orap álpeshlep káttiń astına jayǵastıradı. Diskaların da sılap-sıypap, maylap bolıp, qaytadan oqlap qoyadı. Sóytip endi stolǵa otırıp bolıp tósektiń astınan óziniń oficer qılıshın alıp, júziniń ótkirligin bas barmaǵınıń tırnaǵına salıp kóredi de gúńgirt jarqırap turǵan polat qurǵaq qayraq penen tek bolǵanı bir neshe jola jalatadı.

«Pákidey!»- dep kewili tolıp gúbirlenedi ol. Usınday miynutlarda Lyatevskiy kitabın qoyıp, jalǵız taq kózin shegireytip, mısqıllap kúlimsireydi:

- Sizin aqmaq sentimentallıǵıńızǵa men sheksiz hayranman. Sen nege qudayday sıyınıp, samsamday tek qılıshıńdı qushaqlaysań da otırasań? Umıtpańız házir otızınshı jıl: qılısh, nayza, aybalta hám basqa usılarǵa uqsas temir-tirseklerdiń dáwiri álle qashan-aq ótip ketti. Ótken urısta, janım urıstıń barlıq táǵdirin atqa

212

mingen yamasa atsız soldatlar emes, al artilleriya sheshti hám keleshektegi sawashlar menen urıslardıń da táǵdirin sheshedi. Eski artillerist retinde men keleshekte de tap usınday bolatuǵının haqıyqat tastıyıqlayman!

Burınǵıday-aq Polovcev kóziniń astınan qarap, tisinin arasınan bılay deydi:

-Siz kóterilisti birden gaubica batareyasınıń oǵına isenip baslawdı oylaysız ba yamasa qılıshlı soldatsımaqlarǵa isenesiz be? Aldı burın siz eń bolmasa úsh duyumlıq bir ǵana batareya tawıp beriń, qılıshımdı Ostrovnovtıń hayalına saqlawǵa tapsırayın, al házirshe sózińdi qısqart, aq súyek mıljıń! Siziń aytıp turǵan gáplerińizden meniń júregim aynıydı. Ótken urıstaǵı artilleriyanıń roli tuwralı maǵan emes, al polshalı er jetken qızlarǵa ayta berińiz. Qısqası siz barlıq waqıtlarda da meniń menen mensinbewshilik dawıs penen sóylesiwge umtılasız, biykar isleysiz, ullı Polshanıń wákili. Siziń bul meń-menli dawısıńız hám siziń gáplerińiz jaqsılıqqa alıp kelmeydi. Degen menen «Polsha ele joyılǵan joq, biraq álle qashan jan tapsırdı»... - dep jigirmalanshı jıllarda-aq siziń derjavańız tuwralı aytılǵan emes pe?

Lyatevskiy qáhárlenip:

-Quday-aw, qanday ruxıy biysharalıq! Soqta hám qılısh, qılısh hám soqta. Yarım jıldan beri siz baspaǵa basılǵan birde sóz oqıǵan joqsız. Siz qanday artta qaldıńız! Siz burın bir waqıtları orta mekteptin muǵallimi bolǵansızǵoy...

-Zárúrlikten muǵallim boldım, ádiwli pan! Asa zárúrlikten!

-Kazaklar tuwralı siziń Chexovtıń bir gúrrini bar bolsa kerek: nadan hám topas bir pomeshik kazak óz xutorında jasaydı, al onıń jigit bolıp qalǵan eswas eki balasınıń isleytuǵın káriniń bolǵanı birewi qorazlardı aspanǵa ılaqtıradı, al ekinshisi sol qorazlardı mıltıq penen atadı. Usılayınsha: kitapsız, hesh qanday mádeniy talapsız, qanday da bolmasın ruwhiy qızıǵıwshılıqtan shette kúnnen-kún óte beredi... Geyde maǵan jańaǵı eki balanıń birewi siz bolıp kórinesiz... Múmkin, men qátelesetuǵın shıǵarman?

Juwap qaytarmastan Polovcev qılıshtıń júzine úplep, ondaǵı kógereńlegen kóleńkeniń aǵıp hám aqırın erip baratırǵanına qaraydı, sońınan búrmelep tigilgen ken, kóyleginiń etegi menen qılıshın sıpırıp bolıp, onı abaylap, hátte álpeshlep hesh nársege tiydirmey tutılǵan qınabına salıp qoyadı.

** *

Bular arasında qápelimde tóbeden tuskendey bolıp payda bolǵan gápler menen qısqa ǵana úrpeyisiwler barlıq waqıtlarda da tınıshlıq penen tamamlanbaytuǵın edi. Siyrek samallatılatuǵın bolǵanlıqtan, bular jatqan bólme qapırıq edi: ıssınıń kúysheyiwi bulardıń Ostrovnovtın úyindegi biysharalıq kún kórinisin burınǵıdan da beter qıyınlastırdı hám Polovcev ıǵal, ter iyisi shıǵıp turǵan tóseginen órre turıp: «Tyurma! Men bul tyurmada ólip joq bolaman!»- dep tez-tezden ızalanatuǵıp boldı. Hátteki tunlerde de túsinde ol jańaǵı jaǵımsız sózlerdi jiyi-jiyi ayta beretuǵın bálege ushıradı da eń izinde dım shıday almay Lyatevskiy bir ret oǵan bılay dedi:

- Gospodin Polovcev sizde, siziń onısız da qarıq emes sóz baylıǵıńızda tek

«tyurma» degen bir ǵana sóz qalıptı dep oylaw múmkin. Egerde siz sol táńir jarılqaǵır mákemeni sonday saǵınıp júrgen bolsańız, meniń sizge eń jaqsı keńesim: siz búginnen qalmay rayonlıq GPU ge barıp, sizdi eń keminde jigirma jıldan kem emes waqıtqa tyurmaǵa otırǵızıwdı sorańız. Sizin tilegińizdi sózsiz orınlaytuǵınına sizdi men tolıq isendiremen!

- Bul ne dep ataladı? Polyak tilinde juwabıyshılıq pa? - qıysaya kúlip soradı Polovcev. Lyatevskiy iyinin qısıp qoydı:

213

- Siz meniń juwabıyıshılıǵımdı kelispegen dep esaplaysız ba? - dedi.

-Siz haywansız, - dedi biyparawlıq penen Polovcev. Lyatevskiy taǵı da iyinin qısıp, mırs etti:

-Múmkin. Biraq men siziń menen kóp waqıttan beri birge turaman, adamshılıq qáysiyetlerden ayırılıw da qıyın emes...

Bul keyisten soń úsh sutka ótkenshe bular bir-birine birde sóz aytqan joq, Biraq tertinshi kúni olarǵa eriksiz qaytadan sóylesiwge tuwra keldi...

Yakov Lukich jumısqa kete almay atırǵan waqıtta-aq sharbaqqa azan menen tanıs emes eki adam keldi birewi rezinkalanǵan tap-taza palto, ekinshisi-tóbesi shoshaq ılas bolıp qalǵan plash kiygen. Birinshisiniń qoltıǵında úlken semiz portfeli bar, ekinshisiniń iyninde sulıw teri bawları bar bir jaqsı qamshı asılǵan. Burınǵıdan bergi kelisim boyınsha kiyatırǵanlardı aynadan kórip Yakov Lukich tez dálizge shıǵıp, Polovcev hám Lyatevskiy jatırǵan ójireniń qapısın úzip-úzip, eki mártebe qaǵa sala, murtın sıypawı menen salmaqlı túrde awızǵa shıqtı.

-Sizler maǵan kiyatırsızlarma jigitler? Kolxoz teleginen sizlerge bir zat kerek bolıp qaldı ma? Sizler kim bolasız? Bir jaqtan keldińizler me?

Portfeli bar tolıq deneli tapaldas adam tolıq júzlerindegi hayallardikindey oyıqlardı jarqıratıp kúlimsirep, alaqanı menen tutılǵan kepkasınıń qasnaǵın qozǵap qoyıp bılay dedi:

-Usı úydiń iyesi siz bolasız ba? Assalawma aleykum, Yakav Lukich! Bizlerdi sizge qońısılarıńız siltep jiberdi. Bizler mal tayarlawshılarmız, shaxterlarǵa xızmet etip, olardıń kúndizgi awqatı ushın degendey, mal tayarlap júrmiz. Ulıwma mámleketlik mal tayarlawshılarǵa qaraǵanda bizler qımbatıraq, kóbirek tóleymiz Qımbatıraq tólewimizdiń sebebi, bizler shaxterlardı úzliksiz hám toǵıraq etip awqatlandırıwımız kerek. Siz kolxozdın zavxozısız ǵoy, siz bizlerdiń zárúrligimizdi túsiniwiniz kerek... Biraq kolxoz teleginen bizlerge hesh nárse kerek emes, al jekke paydalanıwdaǵı, sonday-aq dara xojalıqlardaǵı maldı satıp alamız. Siziń bir jas qasharıńız bar dep ayttı bizlerge. Múmkin, satarsız? Bahası tuwralı bizler oylanıp turmaymız, tek semiz bolsa bolǵanı.

Yakov Lukich úndemey qaldı, oylanǵan túrde qasların sıypap bazarlarǵa súyreleklenip júrmey-aq saqıy tayarlawshılardan zıyatıraq bir zat alıw múmkinshiligi bar ǵoy dep ózinshe shamalap, satatuǵın zatın arzanlatpaw qolınan keletuǵın kópshilik diyxanlar qusap bılayınsha juwap berdi:

-Mende satılatuǵın qashar joq.

-Múmkin, onı kórip bolıp, kelisermiz há? Men sizge taǵı qaytalap aytayın, bizler azı kem artıq aqsha tólewge tayınbız.

Bir minuttay úndemey turıp, Yakov Lukich qádirli bolǵısı kelip murtın qaytaqayta tawlap, ózinshe juwap berdi.

-Íras, meniń qasharım bar, ózi de sep-semiz júni jıltıldap tur. Biraq ol meniń ózime kerek sıyırım qartaydı, awmastırıwım kerek, al tuxımı sútke hám qaymaqqa júdá mol. Joq, joldas satıp alıwshılar, satpayman.

Tapal, portfelli adam túńilgenlik penen suwıq demin aldı:

-Iláj qansha, xojayınnıń ózi biledi... Keshirersiz, maldı basqa jerden izlep kórermiz, - sóytip, jenshilip qalǵan kepkasınıń qasnaǵına qolın taǵı bir mártebe ebeteysiz tiygizip, sharbaqtan shıǵıp ketti.

Onıń izinen gidiman kútá keń jawırınlı mal aydawshı da qamshısın bılǵap, sharbaqqa, jaylarǵa, úydiń terezelerine, qarawı menen júrip ketti.

Sol waqıtları Yakov Lukich shıdap tura almadı. Qonaqlar shıǵar awızǵa jaqınlay bergen de tapaldı shaqırdı:

-Hey, joldas tayarlawshı, sen azmaz irkilip tur. Sizler tiri salmaǵınıń hár bir kilogramına qanshadan tóleysiz?

-Kelisiwimizge qaray. Men saǵan álle qashan-aq ayttım ǵoy, bizler bahasın

214

maydalap turmaymız alıp júrgen ózlerimizdiń aqshamız bar. Aqsha bizlerde sanawlı bolǵan menen júdá ólshenip sheńelmegen, - dedi shıǵar awızda kútip turǵan tapal toptompaq qolları menen tompaq portfeldi maqtanshaqlıq penen urıp turıp.

Yakov Lukich sırtqı esikten óńmenlep adım attı:

-Padaǵa aydap ketpesten burın qashardı kóreyik, biraq ta esińizde bolsın, men onı sizlerge sirá da arzan bermeymen - tek bir sizlerdiń sımbatı kelisken, onsha sıqmar emes jigitler ekenińiz kórinip turǵan soń ǵana qıymaslıqtan satsam sataǵoyayın dep atırman. Meniń sharbaǵımda sıqmar sawdagerler qarasın da kórsetpesin!

Satıp alıwshınıń ekewi de qashardıń oyaq-buyaǵın qazımırlap, sıypalap kórdi, sonnan keyin tapaltas kisi kewilsiz sawdalasa basladı, al anaw, qolında qamshısı barı kewilsiz ısqırınıp, sharbaqtıq oyer-búyerine, ketekke, bos turǵan seyisxanaǵa hám basqa da onıń kóriwi tiyis bolmaǵan kóp jerlerge ser salıp tintinip ketti. Áne usı waqıtta Yakov Lukich: «Oh, bular ápiwayı satıp alıwshılar emes!»- dep oyladı.

Qashardıń bahasın birden jetpis bes somǵa tómen túsirip, ol bılay dedi:

-Meyli ózime zálel bolsa bolsın - tek joldas shaxterlar ushın, biraq meni sizler keshirińiz, meniń basqarmaǵa barıwım kerek, sizler menen birge turıwǵa waqtım joq. Qashardı házir alıp ketesiz be? Onda aqshasın qolıma salıń!

Sarayǵa kirer awızda tapal barmaqların jalap, kreditkalardı állen waqıtta sanap bolıp, kelisilgen bahanıń ústine taǵı da onbes som qostı da, zerigip turǵan Yakov Lukichtiń qolın qısıp:

-Yakov Lukich, sawdanıń pitkeni ushın bir shiyshe ishemiz be? - dep ım qaqtı. Bizlerdiń tayarlawshılıq kásibimiz jumıs pitirgen adamǵa húrmet etiwdi talap etedi, - dep bolıp erte kúnniń jaqtısında onsha jaltırap kórinbegen aqbaslınıń bir shiyshesin asıqpay qaltasınan shıǵardı.

Jorta waqtı xoshlıq penen Yakov Lukich bılayınsha juwap berdi:

-Keshqurın, ádiwli qudalar, keshqurın! Keshte sizler menen otırıwǵa da quwanısh penen kútiwge sizler menen birge ishiwge de tayarman. Seniń kórsetip turǵanınday shiyshedegi waqtıxoshlıq úydiń iyesinen de tabıladı, bizler ele onsha gedeylengenimiz joq, al házir keshirersiz: azan menen araq ishiwge meniń den sawlıǵım da bolmaydı, onıń ústine jumıslar da kóp, men kolxozdıń jumısına barıwım kerek. Kún batqannan son keliń áne sonda biziń qashardıń da aqshasın ishemiz.

-Sen eń bolmasa úyińe kirgizip, qudalardı qashardıń anasınıń súti menen sıylasań bolmay ma, - dedi tapal, jumalaq júzinde xosh kewilli mıyıq tartıw payda bolıp hám ótinishli túrde Yakov Lukichtiń shıǵanaǵına qolın saldı.

Biraq aytqanınan qaytpaytuǵın Yakov Lukich óz erkinin shegine shekem álle qashan-aq tırısıp turǵanlıqtan bir qansha jaqtırıńqıramay bılay dep juwap berdi:

-Bizlerde, kazaklarda, jigitler kim de kim bir jerge miyman bolıp barǵısı kelse, ózleri qálegen waqıtta bara bermeydi, al sol uydiń iyesi shaqırǵan waqıtta qonaq bolıp baradı. Sizlerde, múmkin basqasha shıǵar? Bul jerde biziń ádet-úrpimiz boyınsha, xutordaǵıday bolsın, keshte kórisiwge kelistik pe? Demek, azan menen endi gáp shashıp otırıwdıń keregi de joq. Xosh bolıńlar!

Yakov Lukich satıp alıwshılarǵa teris burılıp gidiman padashı asıqpay shuqlastırıp kórip atırǵan qasharına da qaramay, erinsheklik awdaqlawı menen kirer awızǵa shekem bardı. Ótirikke ah-úwh dep ıńqıldap, belin shep qolı menen uslap, ol joqarǵı tekshege kóterilip, dálizge kirgennen keyin ǵana jádigóyligin qoyıp, alaqanın kekiregine basıp bir minuttay kózin jumıp turdı, qanı qashqan erinlerin jıbırlatıp; «Qumıran qapqırlar!»- dedi. Júreginiń shanıshqanı tez arada páseydi, jeńil basınıń aynalǵanı da azmazlap qoya basladı. Yakov Lukich taǵı da azmaz toqtap turdı, soń Polovcev jatqan jataq jaydıń qapısın sıpayılıq penen, biraq turaqlı túrde qaqtı.

Ol ishke kire salıp. «Tóremiz bále boldı!»... dep aytıp awzın juma almay-aq atırǵan waqıtta, túnde gúldirmama gúldirep shaqmaq shaǵıp ketken waqıtta kóringendey,

215

oǵan tuppa-tuwrı qaratılǵan nagannıń awzın, Polovcevtıń alǵa umtılǵan ábáshiy túrin, onıń kirpik qaqpay qadala qarap turǵan názerin hám ájep táwir qálpinde kátte otırǵan Lyatevskiy bolsa jawırının diywalǵa berip azmaz kóterilińkiregen dizesiniń ústine awzın Yakov Lukichtiń kókiregine teńles jerden tutıp, kirer esikke qaratıp qol pulemetın uslap otır... Bunıń barlıǵın, hátteki Lyatevskiydiń kúle shıray berip jalǵız kóziniń jılt etken jaqtısın Yakov Lukich:

-Sen sharbaqqa kimdi ertip keldiń, janım xojayın?! - degen sorawdı alıstan taltal esitken waqıtta ǵana abaylap qaldı.

Ań-tań bolǵan Yakov Lukich dawıslardı tanımay qaldı-oǵan bul sorawdı ısqırǵan úzik-úzik sıbırlı menen kórinbey turǵan úshinshi birew bergendey boldı. Biraq hádden tısqarı kúsh ǵarrını az-maz waqıtqa ózgeriwge májbúrledi: onıń janbasına sozılıp turǵan qolı shıǵanaǵınan búgilip, Yakov Lukichtiń ózi quwanısıp, túri qashıp sılbırap ketti. Sonda da sóylegeni úzik-úzik baylanıssız qádimgiden basqasharaq bir til menen bılay dedi:

-Men úyime hesh kimdi de ákelgenim joq, olar shaqırmay-aq ózleri keldi. Qashanǵa shekem sizler meni tap kishkene baladay aytqanıńızǵa kóndirip hám kúnnen-kúnge udetip baqıra beresiz, bunıńız meniń janıma júdá batadı. Men sizlerge haqı soramastan as suwımdı bersem, hár tárepleme jaǵınıp otırǵan bolsam. Hayal balashaǵalarda mutqa kirlerińizdi juwıp, túrli awqatlarıńızdı pulsız tayarlaytuǵın bolsa, onnan artıq ne kerek... Sizler meni házir-aq, usı sekundta-aq óltire alasız, sizlerdiń tusıńızda meniń kún kerisim oǵırı azap qoy. Ózimniń qasharımdı da arzan berip qoydım, qáytkende de sizlerdi aqlawım kerek ǵoy. Sizlerdey tóre adamlarǵa qurı shiydi de bere almaysań, sózsiz ishinde góshi bolıwı kerek. Sizler mennen báhama araq ta talap etesiz.,. Jańaǵı shaqırılmaǵan qonaqlar sharbaqqa kelgen waqıtta men sizlerge eskerttim ǵoy, tek men olardıń ápiwayı sawdeger emes ekenin sońınan sezip qaldım. Seziwden dárriw: «Quday haqına qashırımdı esheyin alsańızám teris burılıp kettim. Al sizler bolsańız, qımbatlı mırzalar... Awa dá men sizlerge qalay dálilleymen? - dep Yakov Lukich úmiti ketken túrde qolın bir siltep, alaqanı menen betin basıp kekiregin qapınıń jaqlawına bastı.

Álle qashannan beri biylep turǵan tańlanarlıq biyparwalıq penen Polovcev birden hayran qalǵanday shıǵar-shıqpas dawıs penen bılay dedi.

-Rasında da ǵarrınıń aytqanı durıs ǵoy, Pan Lyatevskiy bir báleniń iyisi shıǵıp kiyatır. Keshigip qalmay bul jerden tezirek ketiwimiz kerek. Siziń pikirińiz qanday?

-Búginnen qalmay ketiw kerekdep pulemetin mıjımırlanıp qalǵan tósekke abaylap áste qoya berip, sheshiwshi túrde ayttı Lyatevskiy.

-Baylanıstı ne qılamız?

-Ol haqqında soń sóylesemiz, - dep Lyatevskiy bası menen ım qaǵıp, Yakov Lukichti kórsetti. Sońınan oǵan qarata qatań túrde: - Qatınday bolmańız, jeter endi, Lukich. Satıp alıwshılar menen ne haqqında sóyleskenińizdi aytıp berińiz. Olar sizge aqshasın tolıǵı menen tóledi me? Jańaǵı sawdagerler bul jerge taǵı aylanıp kelmey me?

Yakov Lukich baladay óksip-óksip jılap jiberdi, beli buwılmaǵan kóyleginiń etegine sińbirinip. alaqanı menen kózin, murtın hám saqalın sıpırıp, bolıp, basın kótermesten mal tayarlawshılar menen sóyleskeni haqqında, padashınıń gúmánlanǵanday timiskileniwi jóninde qısqasha aytıp berdi. Sonıń menen birge mal tayarlawshılar keshte aylanıp kelip, paydanıń esabınan túsken araq-sharapların onıń menen birge ishiwge keletuǵınında umıtpay esine saldı.

Bul xabardı esitkende Polovcev penen Lyatevskiy úndespey bir-birine qarastı.

-Júdá jaqsı etkeńseń, - dedi nervli túrde kúlip qoyıp Lyatevskiy. - Olardı ózińnin úyińe shaqırıwdan basqa sen aqıllıraq hesh nárse oylap taba almadıń ba? Látte pám, úmitsiz aqmaq!

216

-Olardı úyge shaqırǵan men emes, olardıń ózleri qonaq bolamız dep jabısıp, tap sol waqıtta úyge kiriwge umtıladı, al men olardı keshke shekem irkiliwge zordan kúsh salıp úgitledim. Sizler, mırzalar oyaqta sizlerdi qalayınsha kóteremelep ataytuǵın edi, bilmeymen, meni jónsiz aqmaqqa shıǵarıp, pámsiz deysiz... Sizler bul jerde otırǵanda men qanday aqmaqlıq etip, qudayım keshiregór, olardı úyime shaqıraman? Sizler menen qosa ózimniń de gellemdi qaǵıp taslawı ushın ba?

Yakav Lukichtin ıǵal kózleri jaqsılıqqa alıp kelmeytuǵınday etip ketti, aytajaq sózlerin ol qattı ashıw menen tamamladı.

-Sizler, oficer mırzalar, on jetinshi jılǵa shekem tek ózińizdi aqıllı, al soldat hám ápiwayı kazaklardıń barlıǵın aqılsız lámser dep esapladıńızlar. Qızıllar sizlerdi kóp nárselerge úyretti, sonday úyretti deyseń, sonsha úyretse de hesh nársege ońlap úyrete almaǵan qusaydı. Jegen úlken dákkińiz benen úyretken ilimler sizlerge dım paydasız bolıp ketken eken!

Polovcev Lyatevskiyge kózin qıstı. Lyatevskiy ernin tislenip, perdelengen áynekke qaray úndemey burıldı, al Polovcev bolsa Ostrovnovqa jaqınlap keldi de, iynine qolın salıp, kelisimpazlıq penen kúlimsiredi:

-Lukich, ápiwayı nárselerge seniń ashıwlanǵıń keledi de tura ma? Qızıw ústinde adam hár nárseni aytar bolar. Sonıń barlıǵın shópke dize beriwge bolmaydı ǵoy. Sen durıs ayttıń: seniń qasharıńdı satıp alıwshılar men qanday arxierey bolsam, olar da tap sonday mal tayarlawshılar. Olardıń ekewi de chekistler. Birewin Lyatevskiy anıq tanıdı. Túsinikli me? Olar bizlerdi izlep júr, izlegende de házirshe dusmal menen barlastırıp qarap júr, sonıń ushın da olar mal tayarlawshılar sıpatında júripti. Endi tıńla bul jerden túske shekem bizler birimlep ketiwimiz kerek. Barıp, qalay qılsań da ne menen bolsa da, sawdagerlerińdi eki saatqa, úsh saatqa irkip tur. Házir úyinde bar bolǵan bizlik adamlardıń birewiniń úyine alıp barıp, olar menen birge araq ishseń, sóylesip otırsań boladı. Biraq xojayın menen ekewińiz más bolıp iship alıp, awzıńızǵa kelgenin sandıraqlaǵannan qudaylar saqlasın! Bilsem - ekewińizdi de óltiremen! Sen bunı bekkem esińde saqla! Sen olardı ishiwshilik penen irkip turǵan waqıtta, bizler áste-aqırın ǵana seniń sharbaǵıńnıń artınan baslanatuǵın jardı boylap, dalalıqqa shıǵıp ketemiz, al onnan soń bizlerdi tesik qoymay izley bersin! Balańa tapsır, házirden baslap meniń qılıshımdı, pulemetti hám bizlerdiń eki mıltıǵımızdı da tezek jıynap qoyǵan jerge puqtalap jasırsın.

-Ózińizdiń bir mıltıǵıńızdı jasıra berińiz, meniki ózim menen birge boladı, -

dep sóz qostı Lyatevskiy.

Polovcev oǵan úndemey qaradı da, sózin dawam ete berdi:

-Mına zatlardıń barlıǵın jabıwǵa orap alsın da aldın-ala ján-jaǵına qaranıp, eplep sarayǵa alıp barsın. Hesh qashan da úyińde hesh jasırıp jurme. Saǵan taǵı bir ótinish, tuwrılap aytqanda - buyrıq bar: meniń atıma kelgen barlıq paketlerdi al da, alıwdan dárriw qambardıń qasında jatqan digirman tasınıń astına qoy. Egerde túnlerde bizler bul jerge kelip ketip turamız. Sen barlıǵın túsindiń be?

Yakov Lukich sıbırlandı:

-Haqıyqat túsindim.

-Al, endi sen jańaǵı tayarlawshımız degen bálelerden kózińdi ayırma! Olardı bul jerden alısıraqqa alıp ket, al eki saattan keyin bizler bul jerden joq bolamız. Olardı kesh qurın óz úyińe shaqırıwıńa boladı. Bul ójiredegi kátlerdi tamnıń tóbesine shıǵarıp taslap, jaydı samallatıw kerek, Kózdi tasalatıw ushın bul jayǵa hár túrli sıpırındıqlardı tasla-sonnan keyin ǵana, eger olar ótinish etse, úyińniń hámme jerin kórseterseń... Al olar hár qıylı sıltawlar menen seniń barlıq úyúskenelerindi kóriwge tırısadı... Bizler bir háptedey basqa jaqlarǵa ketip, taǵı saǵan qaytıp kelemiz. Bir tislem nanımdı jedińiz dep sen bizlerdiń kózimizge túrte berme! Seniń etken barlıq jaqsılıǵın, bizlerge jumsaǵan barlıq qárejetleriń ushın biziń isimiz jeńiske eriskennen keyin, dárriw artıǵı menen tólenedi. Bizler bul jerge

217

qaytadan oylanıp kelmesek bolmaydı, sebebi men ózimnin uchastkamda kóterilisti usı jerden, Gremyachiyden baslayman. Waqıt ta jaqınlastı! - dep saltanatlı túrde tamamladı Polovcev hám Yakov Lukichti az-maz qushaqlap qoydı. - Bara ber ǵarrı, saǵan quday quwat bersin!

* * *

Ostrovnovtıń izinen qapı jabılıwdan-aq Polovcev stolǵa otıra berip:

-Jańaǵı chekist penen sizler qay jerde ushırasıp edińiz?

-Aljaspaǵanıńızǵa ózińiz isenemisiz? - dep soradı.

Lyatevskiy otırǵıshın taqańqırap, Polovcevqa qaray eńkeydi de, bálkim, olar tanıs bolǵalı berli birinshi mártebe mısqıllamay hám múnjimey sóyledi:

- Quday-ay, qalayınsha men aljasaman? Haw men bul adamdı ómirimniń aqırına shekem umıtpayman! Siz onıń betindegi tırtıqtı kórdińiz be? Meni uslap alıp baratırǵanda onıń betin qanjar menen tilgenmen. Al meniń kózimdi, mına shep kózimdi tergew waqtında aǵızıp túsirgen sol. Siz onıń mushlarınıń qanday ekenin anıqlap kórdińiz be? Bul waqıya bunnan tórt jıl burın Krasnodarda bolǵan edi. Meni bir hayal bildirip qoydı, ol házir tiri emes, qudayǵa shúkir! Men ele tyurmanıń ishinde otırǵanımda-aq ol hayaldıń ayıbı anıqlandı. Men tyurmadan qashqannan keyin eki kún ótken soń ol jasawdan qaldı... Onıń ózi júdá jas hám sulıw, kubanlı kazak qızı, anıǵıraq aytqanda kubanlı qanshıq edi. Áne usınday hám hádiyseler boldı... Meniń tyurmadan qalay qashqanımdı bilesiz be? -Lyatevskay kewili tolıp mırs etti de, qurǵaq kishkene qolların uwqaladı. - Bári bir meni atıp taslaǵan bolar edi. Men jaǵdayımnıń ilajsız ekenin bilgenimnen keyin qaytpay táwekel etiwge tuwra keldi hám azmaz satqınshılıq ta isledim... ózimdi áhmiyetsiz adam etip kórsetip, tergewshilerdiń basın qatıra bergen son olar meni hámmeden bólip jekke bir ózimdi bólek saqladı. Sonda men qutılıp qalıwdıń socǵı mápin oyladım: tergew waqtında Korenovskaya stanicasındaǵı bir kazaktı áshkaralap berdim. Ol biziń shólkemniń adamı bolǵan menen báriniń bás-tamam bolǵan jeri edi: ol tek bolǵanı óziniń stanicasında turıwshılardan taǵı da úsh adamdı ǵana áshkara etiwi múmkin edi, ol biziń adamlardan basqa hesh kimdi, bir jandı da bilmeytuǵın. Men: «Jańaǵı tórt járimesti, máyli atsa atsın yamasa jer awdarsa awdarıp jibersin, eger men aman qalaǵoysam, meniń bir ózimniń ómirim shólkem ushın sol tert haywannıń ómirine qaraǵanda anaǵurlım áhmiyetlirek» - dep oyladım. Aytıp ótiwim kerek, Kubandaǵı shólkemdegi meniń tutqan ornım áhmiyetsiz emes edi. Meniń istegi áhmiyetim tuwralı mınaday oy juwırtıwıńızǵa boladı: men jigirma ekinshi jıldan baslap shegaradan bes ret óttim hám Parijda bes ret Kutepov penen kóristim. Men bul tórt statisti istiń paydası ushın áshkaraladım hám sonıń menen tergewshini bosańlastırdım: ol maǵan ishki háwliniń ishinde basqa da qamaqqa alınǵanlar menen olay-bulay júriwge ruxsat etti. Maǵan eglenbey tez háreket etiw kerek boldı. Siz tusinip tursız ba? Bir kúni keshte ólimge taǵdirlanǵan Kuban arsızlarınıń arasında qıdırıp júrip, háwlini birinshi aylanıwdan-aq háwliden pishenxanaǵa minetuǵın záńgini kórdim - shaması onı jaqında qoyǵan bolsa kerek. Pishen oraqtıń waqtı bolǵanlıqtan gepeushnikler kundiz ózleriniń atlarına ot-shóp tasıytuǵın edi. Men taǵı bir ret aynalıp shıqtım, qolımdı qádimgidey artıma qayırıp alǵanman, úshinshi mártebe aynala bergende jay-paraxat ǵana zángige kelip, ján-jaǵıma qaramastan cirktiń arenasındaǵıday áste aqırın basqıshlar menen kóterile basladım. Qollarım burınǵısınsha artımda... men durıs esaplappan, gospodin Polovcev! Psixologiyalıq jaqtan durıs. Meniń óreskil islegen háreketligime tań qalǵan saqshılar záńginiń segizinshi basqıshına shekem kóteriliwge qarsılıqsız múmkinshilik berdi, al onnan keyin ǵana olardıń birewi! «Toqta!» - dep qattı baqırıp jiberdi. Sol waqıtta men eńkeygen qálipte eki basqıshtan bir atlap joqarıǵa juwırıp kettimde eshkidey tamnıń tóbesine sekirip-aq tústim.

Tártipsiz

218

atıwlar, shawqımlar, sógisiwler, baslanıp ketti! Eki atlap men tóbeniń shetine shıqtım, al ol jerden bir sekirdim de kóshege tústim. Mine bolǵanı. Al erteńine azanda men Maykoptaǵı jasırın ushırasatuǵın isenimli kvartiraǵa bardım... Jańaǵı meni mayıp etken bahadırdıń familiyası Xijnyak. Siz putına dambal kiygen tastay bekkem skiftiń qatının házir ǵana kórdińiz. Endi men onı ózimniń qolımnan tiriley shıǵarıp jiberedi deysiz be? Joq, ol urıp shıǵarǵan meniń bir kózim ushın máyli onıń eki kezi de jumılsın! Bir kóz ushın - eki kóz!

-Siz aqıldan ayrıldıńız ba!- dedi qanasına sıymaǵan túrde Polovcev. - Jekke óshińdi alıwdı oylap, barlıq isti wás-wayran eteyin dedińiz be?!

-Qaterjan bola beriń. Men Xijnyak penen onıń joldasın bul jerde óltirmeymen, al xutordıń sırtında, Gremyachiyden alısıraq bir jerde ańlıp turıp qolǵa túsiremen, Mal tayarlawshılardı talawshı sımaqtay kórinemen de aq túyeni kórdiń be, kórgenim joq! Olardıń pulların da alaman. Sawda etip júrip qolǵa túsiti - demek jaman sawdagerler bolǵanı... ózińizdiń mıltıǵıńızdı jasıra beriń, al ózimdikin men plashtıń ishine jasırıp alıp shıǵaman. Anaw-mınaw dep meni, úgitlemeyaq qoyıń. Esittiniz be? Meniń aytqanım aytqan! Men házir shıǵaman al siz sońıraq shıǵarsız Bizler endi ekshembi kúni kún batqansoń Tubiyanskiydiń qasındaǵı toǵayda, búlaqtıń qasında, ótken jola ushırasqan jerimizde úshırasamız. Kóriskenshe xosh jáne de quday ushın, maǵan ókpelemeńiz, gospodin Polovcev! Bizler bul jerde shıdamlılıq jaǵınan eń joqarǵı shegimizge jettik, moyınlaw kerek, kóbinese men jaramaslıq ettim.

-Siziki jeter endi... Bizlerdiń bul halımızda kewildi ashpasaq ta boladı, - dep uyalıńqırap gúbirlendi Polovcev, biraq sonda da Lyatevskiydi qushaqlap, bozarǵan jıyrıq-jıyrıq mańlayın atalıq qayırxomshılıq penen súydi.

Kútpegen jerden payda bolǵan joldaslıq sezimniń tásirinen Lyatevskiydiń kókiregi eljirep ketse de, óziniń ishki sezimin bildirmew ushın Polovcevqa arqasın qaratıp, qapınıń ruchkasın uslap turıp ayttı:

-Men Tubyanskiyden Maksim Xaritonovtı ózim menen birge alıp ketemen. Onıń mıltıǵı bar hám onıń ózi de qıyın-qıstaw jaǵdayda iseniwge bolǵanday adam. Siz qarsılıq etpeysiz be?

Irkilińkirep turıp Polovcev juwap berdi:

-Xaritonov meniń qarawımda da vaxmistr bolıp xızmet etti. Siziń tańlawıńız durıs. Alıńız. Ol júdá jaqsı atqısh, burın sonday edi. Men siziń seziminizge túsinip turman. Háreket ete berińiz, biraq hesh jaǵdayda da Gremyachiyge jaqın jerde yamasa xutordıń ishinde bolıp júrmesin, qay jerde bolsa da qula dúzde bolsın...

-Qullıq. Kóriskenshe xosh.

-Isińe sátlik tileymen.

Lyatevskiy dálizge shıqtı, Ostrovnovtıń góne shekpenin jamılıp alıp, qapınıń sańlaǵınan adamsız tar kóshege qaradı. Bir minut ótkennen keyin ol kavaleriya karabinin shep qaptalına qısıp, asıqpay háwliden shıqtı da tap sol asıqpawı menen saraydın múyeshine aylanıp, arman qaray júrip ketti. Biraq tereń jıraǵa sekirip túsken waqtında birden ózgerip ketti: shekpenniń jeńlerine qolların suǵıp kiyip, karabinin qolına alıp, predoxranitelin iyterip qoyıp, tawdan suw aǵatuǵın say menen jasırınıp kiyatırǵan haywanlardıń júrisindey ayaqların eplep basıp, ján-jaǵına qıraǵılıq penen ser salıp hár bir seske dıqqat qoyıp tıńlap ara-tura kókshil azańǵı tutin qaplaǵan tómendegi xutorǵa qarap qoyıp tawǵa kóterilip kete berdi.

Eki kúnnen keyin, juma kuni azanda Tubyanskiy menen Voyskovoy xutorınıń arasındaǵı Klenov jılǵasınıń jaypawıtınan alpıs metrdey jerden ótetuǵın joldıń ústinde eki mal tayarlawshı hám arbaǵa qosılǵan atlardıń birewi óltirildi. Tubyanskiyli arbakesh kazak abzırayın kesip taslap ekinshi atqa minip Voyskovoy awılına shekem shawıp bardı. Bolǵan waqıyalardı awıllıq sovetke bildirgende sol.

Uchastka milicioneri, awıl sovettiń predsedateli, arbakesh hám basqa da birge kelgen guwa adamlar waqıyanıń bolǵan jerine kelip, banditlerdiń toǵayda jasırınıp

219

turıp, mıltıq penen onlaǵan ret atqanlıǵın anıqladı. Birinshi oqtan keń jawırınlı, iri mal aydawshı ushqan. Ol arbadan beti tómen qarap qulaǵan. Oq onıń tuppa-tuwrı júregine tiygen. Tapal mal tayarlawshı ashshı dawıs penen arbakeshke: «Ayda» - dep baqıra salıp, arbakeshtiń qolınan qamshını julıp alıp, arıstıń oń jaǵındaǵı atqa qamshı kótere bergeni, biraq onı urıwǵa úlgere almay qaldı: ekinshi atılǵan oqtan ol arbanıń ústine ushıp tústi. Oq onıń shep qulaǵınıń sál joqarıraǵınan basına tiydi. Atlar alıp qashqan. Arbadaǵı ólik mal aydawshıdan jigirmalaǵan metr jerde arbadan qulaǵan. Onnan keyin bir neshe jola mıltıqtıń ekewinen de oq atılǵan. Arıstıń shep jaǵındaǵı at shawıp baratırǵanda oqtan ushıp, tońqalaq asıp jıǵıldı, arbanıń arısı sınıp, ólgen attıń ústine arbanıń degershigi minip ketip arba awdarılıp qaldı. Arbakesh arbaǵa qosılǵan saw attıń abzırayın kesip taslap barınsha shawıp ketti. Onıń keyninen taǵı da bir neshe ret oq atıladı, biraq óltiriw maqsetinde emes, al qorqıtıw maqsetinde bolsa kerek, sebebi arbakeshtiń aytıwına qaraǵanda oqlar onıń tóbesinen ısqırıp ótip ketken.

Eki óliktiń qaltaları awdarılǵan eken. Kiyimlerinen dokumentleri tabılmadı. Mal tayarlawshınıń bos portfeli joldıń qaptalındaǵı shóptiń ústinde jatır. Mal aydawshınıń ústi-basın tintip júrip banditler shalqasına awdarıptı hám bet terisine tusken belgige qaraǵanda, ókshesi menen tewip shep kózin aǵızıptı.

Awıl sovettin predsedateli - eki urıstı basınan keshirip kóp nárselerdi kórgen kazak milicionerge bılay dedi:

-Sen mınaǵan qara, Luka Nazarıch, bir miyirimsiz ólige de azap bergen! Ol onıń aldın kesip ótti me eken? Yamasa qatın bólise almadı ma eken? Ápiwayı qaraqshılar bunday haywanshılıq etpeydi... hám óliniń qıp-qızıl bolıp shúńireyip turǵan kóziniń uyasına, shekesine aǵıp qabırshaqlanıp qatıp qalǵan kózdiń qanlı massalarına qaraǵısı kelmey, óliniń júzin óziniń qol sharshısı menen jawıp tiklenip bolıp suwıq demin aldı: -adamlar oysız bolıp baratır!- dedi. Sawdagerlerdi bir jaman jawız adamlar ańlıp, olardıń bir neshe mıńlaǵan manat aqshasın alǵan bolsa kerek... Nálet bolǵırlar! Aqsha ushın qanday azamatlardı óltirgen há...

Xijnyak penen Boyko-Gluxovtıń ólgenligi haqqındaǵı xabar Gremyachiyge jetken kúni Nagulnov, Davıdov penen ekewi kolxoz keńsesinde jekpe-jek qalıp bılay dep soradı:

-Sen túsinip tursań ba, Semen, másele qayda baratır?

-Sennen kem túsinbeymen. Polovcev yamasa onıń qarawındaǵılar qol salǵan, fakt!

-Ol ózinen ózi belgili. Men bir nársege túsinbeymen: qalay olardı ańlıp qolǵa túsirgen, olar kimler ózleri áne másele qayda! Hám bul nárseni kim isley aladı?

-Bul máseleni bizler seniń menen ekewimiz sheshe almaymız. Bul másele eki belgisizli teńleme menen barabar, al bizler ekewimiz bolsaq arifmetika menen algebradan kúshli epespiz. Kayılmısań?

Nagulnov ayaǵın ayqastırıp, egiginiń shań bolǵan ushına kórmey turǵan kózleri menen úndemey uzaq waqıt qarap otırdı, sońınan bılay dedi:

-Bir belgisizi maǵan belgili boldı...

-Atap aytqanda?

-Maǵan belgilisi - qasqır óz uyasına jaqın jerde qoyǵa shappaydı.

-Qáne, bunnan ne máni kelip shıǵadı?

-Bunnan olardı Tubyanskiyden hám emes, Voyskovoydan hám emes, al alıstan kelip

óltirgenligi ap-anıq!

-Shaxtadan yamasa Rostovtan dep oylaysań ba?

-Olay dep oylaw shárt emes. Múmkin biziń xutordan shıǵar, sen qaydan bileseń?

-Olay bolıwı da múmkin, - dep oylanıp turıp ayttı Davıdov. - Sen endi qanday keńes bereseń, Makar?

-Kommunistler kózin ashsın. Túnde az uyıqlap, áste-aqırın jasırın túrde xutor aralap júrsin, saq bolıp baqlaw júrgizsin. Xutorda sol Polovcevtı yamasa basqa bir

220

gúmanlı tanıs emes adamlarǵa ushırasıw sáti bizlerge tuwrı kelip qalmawı da múmkin. Qasqırlar túnde-aq awlaydı.

- Sen bizlerdi qasqırǵa teńep otırsań ba? - dep seziler-sezilmes turde kúlimsiredi Davıdov. Biraq Nagulnov kúlkisine kúlki menen juwap qaytarmay, qayta sawdıraǵan qasların qaǵıp

jiberip bılay dedi:

-Qasqırlar - olar, al bizler - qasqır awlawshılarımız. Túsiniw kerek!

-Ashıwlanıwdıń keregi joq. Men de seniń menen kelisemen, fakt! Qáne házirden baslap barlıq kommunistlerdi jıynayıq.

-Tap házir emes, al az-maz sońıraq, adamlar uyqıǵa kiriskennen keyin.

-Bul da durıs, - dep kelisim berdi Davıdov. - Biraq qurı xutordı gezip júre beriwdiń keregi joq, onda kazaklardı birden seziklendirip alamız, al qayta bir jerde kútip otırıw kerek.

-Qay jerde otırıw kerek? Dus kelgen jerde me? Bos qıyal! Meniń Timoshkanı ańlıwım ańsat bolıp edi: Lushkadan basqa onıń baratuǵın jeri, basqa jolı da joq edi. Al bulardı qay jerde kúteseń? Dúnyanıń júzi keń, awılda úyler de kóp, hár úydiń qasında ańlıp otıra almaysań.

-Hár úydiń qasında ańlıp otırıwdıń keregi joq.

-Bolmasa qalay tańlap alamız?

-Mal tayarlawshılardıń kimlerden mal satıp alǵanın bilip alıp, tap sol uylerdi ǵana baqlawǵa alamız. Biziń óltirilgen joldaslarımız kópshilik waqıtları gumanlı grajdanlardıń qaptalında aylanshıqlap júrdi, solardan mallar satıp aldı... Kimge bolsa da tap solardıń birewine banditler keledi. Túsinikli me?

-Sen ideyalı adamsań!- dep isendirgen pishinde ayttı Nagulnov. - Geyde sen kútá aqıllı ideyalardı oylap tabasań!

XXVII BAP

Polovcev penen Lyatevskiy qaytadan Ostrovnovtıń miymanxanasına jaylasıp alǵanına mine tórtinshi kúnge qaradı. Olar bul jayǵa tańnıń atar aldında, Ostrovnovtıń úyin qońsısınıń baǵında turıp baqlap turǵan Razmyotnov sońǵı mártebe esnep, ornınan túrgelip ózinshe: «usı Semen-aq ońbaǵan nárselerdi oylap tabadı da júredi! Neshe kúnnen beri at urlaytuǵın urıday yamasa jay qaraqshıday kisiniń qoralarına úńilip júrmiz, jasırınıp saqlanamız, túni menen uyıqlamaymız, sonda da báribir nátiyjesiz! Banditler qayda, birew qayda? Bizler ele ózlerimizdiń kóleńkelerimizdi ańlıp júrmiz... Asıǵıw kerek, bolmasa erte turǵan bir qatın sıyır sawayın dep júrip meni kórip qoysa: «Razmyotnovtı tań nurı shıǵarıp taslaptı! Onı taqımına sonday qısıp, uyıqlatıp taslap, tek tań saz bergen waqıtta ǵana esine keltirip jibergen qanday bále qatın eken?» - degen sóz xutorǵa dáryadaǵı tolqınday tez jayılıp ketedi. Sonnan keyin sıpsıń-sıpsıń sezler baslanıp, meniń abroyıma qosımsha jamaw jamap ketedi... Bul nárseni toqtatıw kerek! Máyli banditlerdi GPU uslay bersin, bizler chekistlerdiń xızmetin atqarıwımızdıń dım da keregi joq. Áne men túni menen baǵda jatıp shıqtım, tigilip qaray-qaray kózim mańlayıma shıǵıp kete jazladı, al kúndiz mennen qanday xızmetker shıqsın! Keńsede stolda uyıqlap otıraman ba? Qıpqızıl kózlerim menen adamlardıń betlerine qarap otıraman ba? Bári bir olar:

«Shaytan túni menen qıdırıp-qıdırıp, endi tamnıń tırnaǵında jatqan kópektey esnep otırısın kórdiń be!» - dep aytadı: Bul da abroydıń tolıq tógiliwine alıp keledi..., dep oylap áste úyine ketkennen yarım saat soń kelip edi.

Guptikeylerden azap shekken, tún uyqıdan boldırıp, shólkemlestirilgen baqlawlardan nátiyje shıqpaytuǵınına derlik kózi jetken Razmyotnov háwlige jasırınıp kirdi de - bosaǵada dálizden shıǵıp kiyatırǵan anası menen dúgisip qaldı.

- Bul men, apajan, - dep dálizge tez kirip ketkisi kelip qısınıńqırap ayttı