Mixail Sholoxov - Ashılǵan tıń
.pdf
181
artistlikke jaramaysań! Úyińde jenińe jat ta, ańsat dúnya izlegendi qoy. Qala berse kempirińniń de bir óziń uzaq waqıtqa qaldırıp ketiwge bolmaydı, qartayǵan shaǵında onı da ayaw kerek, - dedi.
-Kempirge men seniń sebebińnen artist bolıp ketiwden bas tarttım dep aytqan waqta, onıń máz-mayram bolǵanına qarasań edi! Kempirden maǵan esap sanı jok alǵıslar jawatuǵın boldı?
Usınday jaǵımlı xabardı jetkergende kempiri , menen ekewiniń qanday waqtı xosh bolıp quwanıp qalatuǵını aldın ala esine túsip SHukar ata basın shayqap, eljirep kuldi. Biraq aldın da onı úlken qáwip kútip tur edi...
Onıń en jaqın dostı Makar Nagulnovtıń bunnan yarım saat burın bir jigitti SHukardıń kempirine toqtawsız mektepke kelip, bir sebep tawıp ǵarrısın úyine alıp ketsin degen qattı tapsırma berip jibergeninen ǵarrınıń dım da xabarı joq edi.
-Pay, seniń kempirińniń ayaǵınıń jeńilin aytsa!- dep Antip Grach ashıqtan-ashıq kúlimsirep, qanaatlana tamaǵın qırıp qoydı.
SHukar ata basın káterdi. Tap birew onıń júzindegi kúlkisin súrtip taslaǵanday boldı! Qabaǵı úyiwli, pátlengen, hákimshilik súrgen keyipte onıń ústine duppaduwrı kempiri dónip kiyatır edi.
-Túsi qurısın... - dep sasqalaqlap sıbırlandı SHukar ata.
-Bul bádbaq qaydan kelip qala qoydı? Baǵana awırıp atırman dep basın dım kótermesten jatır edi, al endi mınaǵan qarań, ózinen ózi-aq kelip tur. Bul jerge ne kóterip keldi eken onı?
-Ǵarrı, júr úyge, - dep húkimli dawıs penen kempir óziniń qostarına buyırdı.
SHukar ata jerge qaǵıp qoyǵanday qozǵalmay otırıp, qoyan aydarhaǵa qaraǵanday kempirine tómennen joqarı qaradı.
-Jıynalıs bolsa ele tamam bolǵan joq janım, men ele shıǵıp sóylewim kerek. Xutordıń basshıları jıynalısta shıǵıp sóyle dep maǵan ıqlas penen ótinish etip edi,
-dep aqırında ásten sóyledi de, dárriw lıq-lıq atıp qoydı.
-Sensiz-aq ilájı bolar. Júr! Úyde jumıs bar.
Kempir ǵarrısınan ádewir uzın hám eki ese derlik awır edi. Kempir ǵarrınıń qolınan uslap bir qaǵımda onı ap-ańsat ayaǵına turǵızdı. SHukar ata esin jıynap, ashıwlana jer tepsiiip jiberdi:
- Al endi men dım barmayman! Meni dawıs beriw huquqımnan ayırıwǵa hesh qanday haqıń joq! Házir bayaǵı eski tártip emes!
Basqa hesh nárse de aytpastan kempir artına aylana salıp úyine qaray tez júrip ketti. Kempir súyrep baratırǵan SHukar atada ara-tura ayaǵın bir tirep, jorǵalawı menen ketip baratır. Onıń barlıq kórinisi táǵdirǵa kóz jumıp qurı baǵınatuǵınlıǵın aytpay-aq bildirip tur edi.
Antip Grach ǵarrınıń artınan qarap ún shıǵarmay kúlip turdı. Biraq basqıshtıń tekshelerine órmeley berip ol: «Bul nárse bolmaǵay, eger ǵarrı óle qoysa, onısız xutor tamasha-qızıqsız qaladı-aw!»- dep oyladı.
XXIII BAP
SHukar ata mektepten ketiwden baslap jıylanıs putkilley basqasha xarakterge iye boldı; burınǵıday topa-torıstan kúlki menen bóliniwshilik toqtap, kolxozshılar Dubcovtıń kandidaturasın talqılap, tiykarǵı másále boyınsha sóyley basladı, al hesh kim kútpegen jerden temirshi usta Ippolit Shalıy shıǵıp sóylegennen keyin, - jıynalısta birinshi mártebe belgili bir waqıyanıń aldında bolatuǵınday bir neshe minut tınıshlıq saqlandı...
Shalıy ǵarrı sóz soraǵan waqta, partiyaǵa kiremen lep arza bergen barlıq kandidaturalar da hár tárepleme talqılanıp bolınıp, úshewi de ashıq dawıs penen partiya aǵzalıǵına kandidatlıqqa altı ay sınaw múddeti menen bir awızdan qabıl
182
etilgen edi. Ol terezege jaqın turǵan bir partadan túrgelip, arqasın aynanın qasnaǵına súyep turıp:
-Ózimizdiń zavxoz Yakov Lukichke bir sawal beriwge maǵan bolama? - dep soradı.
-Ekewin berseń de máyliń, - dep kewilli birden sergek bolıp ketken Makar Nagulnov ruxsat
etti.
Yakov Lukich jaqtırmay Shalıyǵa qaray burıldı. Onıń júzinde shiyelenisken bir awhaldı kútiw turi payda boldı.
-Mine adamlar partiyaǵa kirip atır, olar onnan shetlep turmay, al qayta ishinde jasap, barlıq uwayım hám quwanıshın onıń menen birge bóliskisi keledi, - dep Shalıy, isik qara kózlerin Yakov Lukichten ayırmay turıp iri dawıs penen ayttı. -Al, Lukich, nege sen partiyaǵa kiriwge arza bermeyseń? Meniń sennen durıslap soraǵım keledi: ne ushın sen bir qiyalap júreseń? Yamasa sen basın muzǵa urǵan balıqtay urınıp, partiyanıń bizlerdi jaqsı turmısqa alıp baratırǵanına qarsımısań? Seniki ne-ol? Sen qızǵın jumıstan qashıp salqın jerde otırǵıń keledi, saǵan qashan birewler shappattay nan tawıp, onı shaynap-shaynap awzına salıwın kúteseń, solay ma? Bul seniń ne qılǵanıń? Seniń islep júrgeniń dım qızıq, hátteki xalıq aldında pútkilley masqarashılıq... Egerde seniń bilgin kelse pútkil xutorǵa áshkara boldıń!
-Men ózime ózim napaqa islep tawıp atırman, ele sennen soraǵan joqpan, - dep dárriw juwap berdi Ostrovnov.
Biraq Shalıy onıń dártke aspaytuǵın bunday dálilin biykarlaǵanday qolın buyrıqlı túrde siltep jiberdi de, bılay dedi:
-Kún kóriw ushın túrli jol menen tamaq tabıwǵa boladı: iynine dorba asıp haqlap ketsen de ashtan ólmeyseń. Men ol haqqında aytıp turǵan joqpan. Sen Lukich, temir jabanıń astına túsken jılanday tawlanba, meniń ne tuwralı aytıp turǵanıma túsinip tursańba! Burın sen dara xojalıq waqta zıyatlaw bir tiyin aqsha túskendey jer bolsa, qálegen jumısqa jazdırmay jabısıp, qasqırday bir tınbay isleytuǵın ediń, al endi kózge túspew ushın tek áytewir barıp kelip júrseń... Lekin gáp ol haqqında da emes, ele seniń ańsat jumıs, buzıq turmısıń ushın xalıq aldında esap beretuǵın waqtıń jetken joq, jete ǵoysa - esaplasasań! Al házir sen mınanı ayt: ne ushın partiyaǵa arza bermeyseń?
-Partiya qatarında bolǵanday men ele onsha sawatlı emespen, - dep áste, júdá áste juwap berdi Ostrovnov. Onıń ne degenin túbinde otırǵan adamlardan basqa mektepte hesh kimde esitpey qaldı.
Art betten birew talap etip:
-Qattıraq seyle! Seniń ne dep mıńǵırlap turǵanıń esitilmeydi! Ne degenińdi qaytadan ayt! - dep baqırdı.
Yakov Lukich oǵan qaratıla aytılǵan ótinishti dım esitpegendey bolıp, uzaq waqıt úndemey otırdı. Bir nárseni kútkendey bolǵan usı jım-jırtlıq ishinde qarańǵı tún uyqısına batqan ózekte, bári birden hár qıylı dawıs penen qurbaqalar warqıldasıp, alıs bir jaqlarda, xutordıń sırtındagı góne ot qarazda ma bayıwlı japa shegip munayıp otırǵanı, al tereze aldındaǵı kók akaciyalar arasında túngi sviristelkalardıń shırıldaǵanı esitilip turdı.
Bunnan bılay undemey otıra beriwdi qolaysız sezip, Ostrovnov ádewir kóterińki dawıs penen:
-Partiyaǵa kirgendey onsha sawatlı emespen, - dep qaytaladı.
-Zavxoz bolıwǵa sawatlısań, al partiyaǵa kiriwge sawatıń joq pa? - dep qaytadan soradı Shalıy.
-Ol jerde xojalıq jumısı, al bul jerde siyasat. Ekewi eki nárse. Eger sen bul ayırmashılıqtı ayırıp bilmeytuǵın bolsań, onda men bilemen, - dedi albıraǵanlıǵın qoyıp, sózlerin anıq hám tásirli etip ayttı Yakov Lukich.
Biraq Shalıy sózin toqtatpastan, qayta mısqıllap bılay dedi:
-Biziń kommunistler xojalıq jumısı menen de siyasat penen de shuǵıllanatuǵın
183
bolsa da, sen bileseń be, olardıń isleri qanday tanqalarlıqtay jap-jaqsı bolıp shıǵa beredi! Birewi ekinshisine dım zıyan tiygizbeytuǵınday. Sen, Lukich qıysańlap tursań, aytatuǵında aytpay tursań. Shınlıqtı burmalaǵıń keledi, áne sonıń ushın da qıysańlap tursań!
-Jasıratuǵın hesh nárse de joq hám jasırıwdıń keregi de joq - dep gúńk etti Ostrovnov.
-Joq, jasırıp otırsań! Sen ózinniń jasırın bir pikirleriń bolǵan soń partiyaǵa arza bergiń kelmey otır... Múmkin men qátelisip turǵan shıǵarman, onda sen meniń kemshiligimdi dúzet, dúzet meni!
Jıynalıs tórt saattan kóbirek sozıldı. Keshki salqınlıqqa qaramay mekteptiń ishi adam shıdamaslıq ıssı edi. Dálizde hám klass jaylarında bir neshe shıralar gúngirt jarıq berip tur edi, olardan burıńǵıdan da beter qapırıq bolıp turǵanday bolıp sezildi. Sonda da terge shomılıp qalǵan adamlar selt etpey qápelimde ǵarrı temirshi usta menen Ostrovnovtın ortasında payda bolǵan jekpe-jek aytıstıń aqıbetin dıqqat penen baqlap, bul tartıstıń izinde aytılmay turǵan bir awır, azımshıq emes báleniń jasırınıp atırǵanın sezip otırdı...
-Mende qanday jasırın pikirler bolıwı múmkin. Eger sen dúnyadaǵı nárselerdiń ishi sırtın qaldırmay bárin kóretuǵın bolsań, onda sen-aq ayta ǵoy, - dep usınıs etti Ostrovnov, joǵalıp baratırǵan salmaqlılıǵın qaytadan tiklep alıp hám qorǵanıwdan topılısqa ótip.
-Sen, Lukich, óziń tuwralı óziń-aq ayta ber. Hesh qanday jóni bolmasa men seniń ushın qalay aytaman?
-Meniń seniń menen sóylesetuǵın sózim joq!
-Sen meniń menen emes, al adamlar menen... mınaw otırǵan xalıq penen sóyles!
-Sennen basqa hesh kim mennen hesh nárse sorap otırǵan joq.
-Saǵan meniń bir ózim hám jetkiliklimen. Demek aytqıń kelmey me? Záleli joq,
asıqpaymız, búgin bolmasa erteń, bári-bir túbinde aytasań!
-Sen nege maǵan jarmasasań, Ippolit? Nege óziń partiyaǵa kirmeyseń? Sen óziń tuwralı ayta ber, meni toba qazıǵına tayay beriwdiń keregi joq, sen molla emesseń!
-Meni partiyaǵa kirmeydi dep saǵan kim ayttı? - dep qáddin buzbay, aqırın, sezlerdi sozıńqırap soradı Shalıy.
-Partiyada joqpısań - demek, kirmeyin degeniń.
Sol waqta Shalıy hap dep terezeniń menen asıqpay-saspay prezidium otırǵan ısırılısıp jol berdi. Shalıy júrip baratırıp só
jaqlawınan iyni menen iyterilip ketti de, awdaqlawı stolǵa qaray adım attı, qarsı aldında otırǵan adamlar ylendi:
-Durıs, burın kirgen joq edim - al endi kiremen. Eger sen, Yakov Lukich, partiyaǵa kirmeytuǵın bolsań, demek, onda meniń kiriwim kerek. Al egerde házir sen arza bergenińde, onda men irkilip turǵan bolar edim. Biz ekewimiz bir partiyada jasay almaymız! Bizler seniń menen hár qıylı partiyanın adamlarımız...
Ostrovnov bir turli tús penen jılmıyıp qoydı da, dım úndemedi, al Shalıy bolsa stolǵa jaqınlay berip, Davıdovtın jarqın, minnetdarlıq kóz qarasın ushıratıp, sarǵayıp qalǵan shappattay góne bir bet qaǵazǵa ayqush-wyqısh etip eplep jazǵan arzasın soza berip, bılay dedi:
-Biraq meniń minezimdi aytıp isendiriwshilerim joq ǵoy. Bul jaǵdaydan qalay da bolmasın shıǵıw kerek ǵoy... Jigitler, meniń ushın qaysıńız isenim bildiresiz? Qáne, aytıń.
Lekin Davıdov asıǵıslıq penen sıtırlatıp rekomendaciya jazıp atır edi. Sońınan onıń qolınan ruchkanı Nagulnov aldı.
Partiya aǵzalıǵına kandidatlıqqa bir awızdan Ippolit Shalıyda qabıl etildi. Oǵan dawıs berip bolǵannan keyin Gremyachiy partiya yacheykasınıń kommunistleri orınlarınan turıp qol shappatlay basladı, al olardıń izinen jıynalısqa qatnasqanlardıń hámmesi birden miynet etip qabarıp, gúltinlesken alaqanları menen
184
kelisiksiz bolsa da qattı jańǵırtıp shapalaqlawı menen túrgeldi.
Shalıy bolsa júregi háwlirip, kózin jıpılıqlatıp tur. Ol xutorlılardıń qashannan beri-aq tanıs shıraylarına jasawraǵan kózleri menen qaytadan qarap turǵanday bolıp kórindi. Biraq Razmyotnov onıń qulaǵına: «Ippolit aǵa, sen xalıqqa sonday bir tásir etkendey bir nárse aytsańo»
-dep sıbırlaǵan waqta, ǵarrı ójetlene basın shayqadı:
-Qurıdan qurı mánissiz sóyley beriwdiń keregi joq. Meniń ǵáziynemnen de onday sózleri túspegir tabıla koymaydı... Adamlardıń shapalaqlap atırǵanın esitip tursan ba?Demek, men onımunı sandalamay-aq, olarǵa bári túsiinkli bolsa kerek.
Tap usı minutlarda tańqalarlıqtay ózgeris partiyaǵa jańadan qabıl etilgen birewdiń sırtqı kórinisinde emes, al partyacheykanıń sekretarı Nagulnovtın ózinde payda boldı. Davıdov tap usı qálpinde xesh waqta da kórgen emes: Makar ashıqtan-ashıq mıyıq tartıp kúlip tur edi. Ol stolda tik boyına túrgelip, azmaz albırańqırap, kóylegin dúzete salıp, barmaqların áskeriy qayısınıń taǵasına maqsetsiz tiygizdi de bir ayaǵınan ekinshi ayaǵına salmaǵın saldı, al eń baslısı - mayda, qalıń tislerin kórsetip kúlip turdı. Onıń bárháma bekkem jumılıp turatuǵın erinleriniń shetleri qıymıldasıp birden balalarday awzı kemseńlep, bir túrli, bir tásir eterliktey kúlki payda boldı. Bul kúlki Makardıń qatań quwarǵan júzinde ájep táwir bolıp kóringeni sonday, birinshi bolıp Ustin Rıkalin shıday almadı. Ol qattı tań qalıwshılıq penen til qattı:
-Anań qarań, xalayıq, biziń Makar kúlip turǵan qusaydı ǵoy! Onıń búytkenin ómirimniń ishinde birinshi mártebe kórip otırman...
Nagulnov, kúlkisin jasırmastan, bılay dep juwap berdi:
-Bir adam tabıldı! Kózi túsipti! Men ne ushın kúlmeyin? Kewlime jaqtı - kúlip atırman. Satıp alǵanım joq. Qáne meni kim tıyar eken? Húrmetli grajdanlar, xutorlaslar, ashıq partiya jıynalısın jabıq dep esaplayman. Jıynalısta qaralatuǵın máselelerdiń barlıǵı da tamam boldı.
Burınnan qayqayǵan iyinlerin taǵı da tikleńkirep, nayzaday qayqayıp, ol stoldan júrip kiyatırıp sıńǵırlaǵan dawıs penen:
-Yacheykanın sekretarı retinde, men biziń ullı Kommunistlik partiyamızǵa qabıl etilgen húrmetli joldaslardıń berman maǵan jaqınlawın soranaman. Men sizlerdi úlken húrmetke eriskenińiz benen qutlıqlaǵım keledi!- dedi de, endi ernin qımıp, qádimgi Makar qálpine kelip, ásten bolsa da, buyırıwshı komandirlik dawıs penen: - Beri keliń! - dedi.
Birinshi bolıp Kondrat Maydannikov jaqınlastı. Onıń qara suw bolıp terlep, arqasınan bel buwarına shekem jabısıp qalǵan kóylekleri artta otırǵanlarǵa ap-anıq bolıp kórinip turdı. «Shıraǵım-aw, bir tanap jerdiń shóbin orǵanday bolıp qalıptı», - dep opırıq awzı menen sıbırladı kempirlerdiń birewi janı ashıp, al basqa bir birew: «Kondrattıń sıbaǵasın jaman bergen jok!» - dep áste kúlip jiberdi:
Basın tómen eńkeytińkirep, Nagulnov Kondrattıń tuwrı sozılıp turǵan kolın óziniń kókiregi erigenlikten ıǵallanıp turǵan úlken alaqanı menen uslap, onı bar kúshin salıp qısıp, azıraq qaltıraqlańqıraǵan dawıs penen saltanatlı túrde bılay dedi:
-Joldasım! Aǵayinim! Qutlıqlayman! Bizler, barlıq kommunistler, seni aldaǵı qatardaǵı úlgili bolshevik boladı dep isenemiz. Seniń onnan basqasha bolıwıń da múmkin emes!
Al eń sońında ayıwday ayaǵın malpańlap basıp, hámmeniń kewil bólip qarap turǵanına qısınıńqırap, tartınıp kúle shıray berip Ippolit Shalıy kelip, jumıstan ezilip qalǵan úlken qap-qara qolın alıstan sozǵan waqıtta, - Nagulnov oǵan qarsı jurip, eski temirshiniń búkireygen keń iyinlerin qattı qushaqladı:
-Áne Ippolit aǵa, qanday jaqsı bolıp shıqtı! Bar júregim menen qutlıqlayman! Hám qalǵan basqa biziń kommunist jigitler de qutlıqlaydı. Awırmay-sızlamay ele de
185
jasay ber ham Sovet vlastı menen biziń kolxozdıń paydası ushın jáne de júz jılǵa shekem shókkishińdi ura ber. Uzaq jasa ǵarrı, áne meniń saǵan tilegim sol! Seniń uzaq jasaǵanıńnan xalıqqa jaqsılıqtan basqa hesh záleliń tiymeydi, bunı men saǵan ıras aytıp otırman!
Biyqolay tıǵılısıp hám bir-birewin iyterisip, partiyaǵa qabıl etilgen tórtewi de qalǵan basqa kommunistler menen de qol qısısıp boldı. Adamlar tarqasıwǵa meyil berip, óz-ara sóylesiwi menen shıǵar awızǵa úymelesken waqtında Davıdov:
-Grajdanlar, bir mnnutqa irkilip turıń! Maǵan bir-eki awız sóz aytıwǵa ruxsat etińiz, - dedi.
-Qáne, baslıq, qısqartınqırap aytaǵoy, bolmasa bizler shetimizden tunshıǵıp ólermiz! Bul jer haqıyqat monshadaǵıday júdá ısıp, qapırıǵı shıǵıp ketti! - dep kúlkili túrde eskertti jıyınnıń ishinde birew.
Kolxozshılar ózleriniń ádepki orınlarına qaytadan jaylasıp otıra basladı. Mektepte bir neshe minutqa shekem waǵırlı bolıp turdı da, sońınan bári de tım-tırıs boldı.
-Kolxozshı grajdanlar, ásirese kolxozshı hayal-qızlar!- Búgin, burın hesh waqta bolmaǵan kóterińkilik penen, biziń kolxoz aǵzalarınıń birewi de qalmastan barlıǵı jıylandı... - dep Davıdov baslay jaq bolıp edi, biraq sol waqta Demka Ushakov dálizden baqırıp jiberip, onıń sózin bóldi!
-Davıdov, sen SHukar ataday etip baslap kiyatırsań! Ol aytatuǵın edi: «Qádirli grajdanlar hám kempirler!» - al sen de tap sonıń soqpaǵı menen júrip kiyatırsań.
-Olar SHukar menen ekewi birewi birewinen úyrenip atır: SHukar koz benen qastıń arasında Davıdovtıń «fakt» degen sózin aytıp saladı, al Davıdov bolsa jaqın arada: «Qádirli grajdanlar hám aynalayın kempirler!» - dep aytatuǵın boladı, - dep izin aldı Obnizov ǵarrı.
Tap sol waqta mektepte sonday haq kewillik penen gúrkiregen kúlki payda boldı deyseń, shıralardıń janıp turǵan jalını tildey bolıp joqarı sozıldı, hátteki olardıń birewi óship te qaldı. Ádeti boyınsha óziniń ketik awızın úlken alaqanı menen basıp, Davıdov ta kúldi. Tek bolǵanı jalǵız Nagulnov qáhárlenip:
-Bul ne degen sumlıq?! Jıylanısta hesh qanday shıdamlılıq joq! Onı sizler qayaqqa jiberdińizler? Yamasa olar sizlerden ter menen qosılıp shıǵıp ketti me?! - dep baqırıp jiberdi.
Biraq ol bul shawqım menen otqa may quyıp jibergendey boldı, kúlki qayta taza kúsh penen kóterilip, barlıq klasslarǵa, dálizge taralıp ketti. Makar ilajsız qolın bir siltep, zerikken túr menen aynaǵa qaray teris burıldı.
Bári bir onıń betlerinde úp-úlken top-tompaq isikler payda bolıp, shep qabaǵınıń tartıwına qaraǵanda, bunday nemquraylı kóz-qarasta bolıw oǵan da ańsatqa túspese kerek!
Biraq bir minut ótkennen keyin hámme tınıshlanǵan uaqta ol hárre shaqqanday stuldan ushıp-aq turdı. Sebebi artqı qatardan SHukar atanın qattı, qaltıraqlanqıraǵan dawısı qaytadan esitildi:
-Men sizlerden sorayın, qádirli grajdanlar hám kempirler, men nedira solay til qattım.
Ǵarrı sózin tawısıp úlgermey-aq kúlki óshirdi. Qarańǵıda birew abaylamay shıranıń hayal onıń bul isin ayıp kórip:
toptan atılǵan oqtay gúrs etip, taǵı da eki shıranı morjasın sındırıp qoyıp, qattı sógindi: sol waqta bir
-Al endi qusa ber! Qarańǵı bolıp jolıń boldı, seni hesh kim kórmeydi, sóytip sen sógine beremiseń, aqmaq? - dedi,
Kúlki kem-kemnen tınıshlana basladı hám ebin jorıq jarıqta SHukar atanıń qaltıraqlaqıraǵan ızalı dawısı jáne esitildi:
-Bir aqmaq qarańǵıda qarap otırıp sóginedi, al basqaları, ne ushın ekeni belgisiz, áytewir kúlisedi... Bul ótip atırǵan ómir emes, qurı esheyin bir áwereshilik!
186
Jıynalıslarǵa tap barmay-aq qoy deydi! Qanday sebepler menen men: «Qádirli grajdanlar hám kempirler!» - dep aytqanımdı sizlerge túsindirip bereyin. Óy dep aytıwımnıń sebebi, kempirler - isenimli hám haq adamlar. Qálegen kempir bári birdey Mámleketlik bankige uqsap ótirik sóylemeydi, qıyanatshılıq etpey kún keshiredi. Men ózimnin qartayǵan shaǵımda olardan hesh qanday jamanlıq kútpeymen, al mına jas qatın menen qızlardıń hátteki júzine de qaraǵım kelmeydi! Men sizlerden sorayınsebebi ne? Sebebi, bayaǵı balanı da maǵan asa sıylaǵanınan bir kempir ákelip taslaǵan joq, bul kempirdiń etken isi emes, eń shaqqan degen qálegen kempirdiń, qudaydıń jaqtı dúnyasına bala shıǵaratuǵın ishegi ázzilik etedi! Al qanday da bolmasın bir haramzada jas hayal maǵan jaqsılıq etip, meni óz erki menen ákeler qatarına qostı da qoydı. Áne men sonıń ushın hár qıylı hám soǵan uqsas jas yubka kiygenlerdi kóre almayman, hátteki, usınday waqıyadan keyin, solardıń birewine kózimniń qıyıǵın da salǵım kelmeydi! Egerde meniń kózim abaysızda sulıwıraq bir qatınǵa túsip ketse, onda toyıp araq ishkendey buzılısıp ketemen.
Áne meni qanday dárejege jetkerdi olar, ońbaǵırlar! Usı bala tuwralı bolǵan waqıyadan keyin: «Meniń qımbatlı qatınlarım menen náwshe qızlarım», - dep qalay men olarǵa ayta alaman hám soǵan uqsas hár qıylı álpayımlıqtı olarǵa ıdısqa salǵanday etip qalay alıp baraman? Basımdı kesip alsa da men aytpayman!
Shıday almay, Nagulnov qasın joqarı qaǵıp jiberip, tań qala soradı:
-Sen qayaqtan kelip qaldıń, ata? Seni kempiriń úyine alıp ketip edi ǵoy, sen qalay taǵı bul jerde payda boldıń?
-Al alıp ketkende ne bolıp qaldı? - dep asqına juwap berdi SHukar. - Onıń menen seniń ne jumısıń bar? Bul xojalıqtaǵı is, partiyalıq emes. Túsinikli me saǵan?
-Hesh nárse túsinikli emes. Alıp ketken eken, demek jumıs babında alıp ketken, sen úyińde bolıwıń kerek.
-Bolıp edim, biraq kózden ǵayıp bolıp kettim, Makarjan! Hesh kimge men hesh nárse beresi emespen, saǵan da, ózimniń kempirime de, sizler baratuǵın jerińizge bara beriń, biraq qudaylar ushın maǵan tiye kórmeń!
-Ǵarrı, sen qalay esabın tawıp úyińnen qashıp shıqtıń? - dep bar kúshi menen kúlkisin zordan irkip turıp soradı Davıdov.
Sońǵı kúnleri ol SHukardıń aldında ózine tán salmaqlılıqtı saqlap tura almay, hátteki, onıń betine kúlkisiz qaray almaytuǵın halǵa jetti. Sonlıqtan házir de kózin súzip hám aldın-ala alaqanı menen awzın basıp ne aytar eken dep juwabın kútti. Nagulnov onıń menen kózbe-kóz ekewi qalǵan waqıtta narazılıǵın jasıra almay:
«Semen, saǵan ne boldı? Qıtıǵıń keltirgen qızday sen kúlegish bolıp, erkeklerge dım usamaytuǵın bolıp kettiń!» - dep aytatuǵın edi.
Davıdovtıń bergen sorawınan kewli kóterilip, SHukar julqınıp, shıǵanaqları menen jolınıń ústinde turǵan xutorlaslardı zor salıp iyterip, bar kúshi menen prezidiumnıń stolına qaray alǵa umtıldı.
Nagulnov oǵan:
-Ata! Sen nege adamlardıń tóbesine minip baratırsań?
-Ornıńnan-aq qısqaraq etip ayta ǵoy, ruxsat etemiz!- dep dawısladı.
Yarım jolda toqtay sala SHukar ata qızıp ketip, oǵan juwap retinde bılay dep baqırdı:
- Qayaqtan sóylewdi sen ózińniń kempirińe úyret, al men ózimniń ornımdı bilemen! Makarjan, sen óziń bolsań bárhá tribunaǵa shıǵasań yamasa prezidiumda turıp hár qıylı mıljındı sandalaysań, al ne ushın meniń artgaǵı bir qarańǵı quwısta turıp adamlar menen sóylesiwim kerek? Ya men ol jerden birde bir adamnıń júziń kórmesem, al tek bolǵanı gileń bir jelkelerin, arqaların jáne soǵan uqsas, táwir adamlardıń otırǵıshqa qoyıp ogıratuǵın jerlerin ǵana kóremen. Senińshe, men kim menen sóylesip, kimge gáp aytıwım kerek? Jelkelerge, arqalarǵa hám jáne taǵı hár qıylı soǵan uqsaǵanlarǵa ma? Sen óziń artqa shıǵıp, usı jerden sóyley ǵoy, al men sóylep
187
atırǵanda adamlardıń kózine qaraǵım keledi! Másele tusinikli me? Onda úndemey tınısh otır, meni aytajaq pikirimnen aljastırma. Bolmasa sen meni aldın-ala aljastırıwǵa ádetlengensen. Men awzımdı ashar ashpastan, sen maǵan qarata saqpannan atqanday hár qıylı sózlerdi zıńǵıtasań da turasań. Joq, aǵaynim, bizler ekewimiz bulayınsha ońısa almaymız!
Endi stoldıń qarsı aldında turıp, Makarǵa bir kózi menen tigile qarap SHukar:
-Makarjan, sen qashan bolmasın qatınnıń erkekti asa zárúrlik penen islep atırǵan isinen ayırǵanıń turmısta kórdiń be? Haq kewliń menen juwap ber!- dep soradı.
-Siyrek, biraq boldı: aytayıq, órt yamasa taǵı bir sonday apat bolǵan jaǵday da. Tek sen jıynalıstı soza berme, ata, Davıdovqa sóylewge pursat ber, jıynalıs tarqaǵannan keyin ekewimiz biziń úyge barıp tań atqansha sóylese berermiz.
Nagulnov, qaytpaytuǵın ójet, Nagulnov tek bolǵanı jıynalısqa kelgenlerdi qurı irkip otıra beriwge múmkinshilik bermey, SHukar atanı qalayda bolmasın sılap-sıypap toqtatıw ushın kóz kóreki ıǵına jıǵıldı, biraq kútilmegen nátiyjege eristiSHukar ata óksip-óksip jılap, jeńi menen jas tolǵan kózlerin sıpırıp, ırastan-aq aǵıp turǵan kóz jasınıń arasında bılay dep sóylendi:
-Maǵan báribir - siziń úyde me, yamasa atlardıń qasında ma, jata beremen, biraq búgin meniń úyge barıwıma hesh qanday bolmaydı, sebebi maǵan kempirden Túrkiya urısındaǵıday sonday jaman tayaq tiyedi deyseń, men ózimniń bosaǵamda tarbayaqlap, apańsat ǵana uzınıma túsiwim múmkin!
SHukar ata qaqlanǵan almaday jıyırılǵan betin Dovıdovqa qaratıp, qápelimde nıǵayǵan dawıs penen dawam etti:
-Mine, Semyonjan, bawırım, sen mennen qalay men úyde bolıp, qalay shıqtıń dep soraysań. Sen bul ápiwayı nárse dep oylaysań ba? Isti shubalandıra bermey men jıynalısqa bir sekund ishinde ózimniń ashıwshaq maqaw kempirim tuwralı túsindirip beriwim kerek, sebebi men ózime xalıqtıń ayanıshın payda etiwim kerek, al eger ol ayanıshtı payda ete almasam, onda SHukar, uzınıńa túsip ızǵar jerge kósilip jat ta, qudayıńa sıyınıp qara jerge kire ber! Áne meniń óler aldımdaǵı ómirim qanday qızıq oyınshıqtay bolıp baratır!... Demek, bunnan bir saat burın men Antipjan Grach penen háwlide temeki shegip, artistler haqqında, házirgi ótip atırǵan turmısımız haqqında sóylesip otırsam - bul jerge meniń ashıǵım keldi. Kele salıp ol, ońbaǵır, meniń qolımnan uslap alıp, semiz at tisleri joqarı qarap awdarılıp qalǵan tırmanı tartıp baratırǵanday, meni háyle-páyleme qaratpay kalay bolsa solay tentirekletip súyrep baratır. Men bar kúshimdi salıp eki ayaqlap, jerge teńnen tirenip atırsam da, ol kúsh jumsap shirenip, hap dep yamasa hátteki ah dep te sestin shıǵarmay meni ap-ańsat súyrep áketip baratır.
Eger sizlerdiń júdá bilgińiz kelse, onda ayta qoyayın: biziń kempirdi qosqa qosıp, qos aydawǵa hám júkli arbaǵa qosıp júk tasıwǵa da boladı, al meni bolsa ol qálegen jerge súyrep ketedi, - jerge bir túpirgennen de ańsat, sonday kúshli, nálet jawǵır! Hayran qalǵanday sań, júk tasıytuǵın attan da kúshli, qudaylar ursın aldasam! Basqanı bilmedimdaǵı, al onıń kúshli ekenin men attań anıq bilemen, sebebi barlıq azapaqıretin ózim shektim...
Áne sóytip ol ántek-tántegimdi shıǵarıp meni súyrep áketip baratır - ne qılasań? Kúsh ákesin de tıńlamaydı. Ózim onıń artında asıǵa júrip kiyatırıp,onnan soradım:
«Jańa tuwılǵan balanı anasınıń bawırınan ayırıp alǵanday etip, sen meni qanday zárúrlik penen jıynalıstan ayırıp baratırsań? Meniń ol jerde jumısım bar ǵoy!» Ol maǵan: «Júr ǵarrı, úyde bir aynanın qaqpaǵınıń birewi topsadan shıǵıp ketti, sonı qaytadan jaqsılap ornına qoy, bolmasa, quday saqlaǵay, túnde qattı samal ese qoysa, biziń terezemizdiń dal-dalın shıǵaradı», - dedi. Bul qalay, sizlerge jaǵama? Áne saǵan keregi usı, deymen! «Haw, - dedim men oǵan, - erteń qaqpaq qıstırǵanday kún bolmas deyseń be? Seni jin urıp ketken shıǵar sirá, qapustanıń góne ózegi!» Al ol
188
bolsa maǵan: «Men nawqaspan, awırıp atırǵanda bir ózim jatıwǵa zerigemen, eger sen meniń qasımda otıra qoysań túlep túspeyseń» - deydi. Áne ekinshi keregi saǵan! Men onıń bunısına juwap retinde: «Sen kimdi bolsa da bir kempirdi shaqır, sol men jıynalısqa qaytıp barıp Agafosha Dubcovqa otvod berip kelgenshe seniń menen otıra turar», - dedim. Al ol: «Tek seniń menen ǵana ishtegi dártimdi birge bólisip otırǵım keledi, hesh qanday kempir maǵan kerek emes», - deydi. Áne saǵan úshinshisi, yaǵnıy juwap retindegi úsh kesapat!
Bul qalay-adamdı kóz-kóreki masqaralawshılıqtı óz erkiń menen shıdap bastan keshiriwge bolama yamasa bunday adam shıdamaslıq aqmaqshılıqtan birden qashıp qutılıw kerek pe? Men tap solay ettim, yaǵnıy óz erkim menen qashtım da kettim. Jayǵa kirdik, kiriwden men kóp oylanıp turmay-aq dálizge qaray zıp berdim, dálizden esiktiń aldındaǵı basqıshqa shıǵa salıp, asıǵıslıq penen sırtınan qapınıń zulpın tas qılıp ilip taslap, ózim shawısım menen usı jerge, mektepke keldim! Biziń jaydıń terezeleri kishkentay, ensiz, al biziń kempir bolsa, ózlerińiz bilesizler, áwdiygen, iri jáne semiz. Ol ómirde de terezege umtılmaydı, umtılǵan menen de shetenniń sańlaǵındaǵı semiz shoshqaday tereze aǵashlarınıń arasına sıymay tıǵılıp qaladı, ol jaǵı álle qashan-aq tekserilip kórilgen nárse, ótemen dep kempir talay sapar kese belden ilinip turǵan. Áne endi ol házir de bayaǵı revolyuciyadan burınǵı eski waqta qol juwǵıshta otırıp shıqqanınday úyde kózleri mólerip otır, keleyin dese jaydan shıǵa almaydı! Bosatqısı kelgenler meyli barıp qamaqtan qutqarıp ala bersin, al meniń házir barıp onıń kózine kóriniwime hesh qanday bolmaydı. Men kempirdiń ashıwı azmaz tarqap, páti qaytqansha bir-eki kún basqa birewdiń úyińe barıp waqıtsha jasay turaman. Men óz táǵdirimdi táwekálge tapsıratuǵın onday aqmaq emespen, qala berse onıń túrli urıs-qaǵısınıń maǵan dım da keregi joq. Qanı qızıp turǵan waqta ol meni óltirip qoysa, onnan soń ne qılaman? Sońınan prokuror Shipkada tolıq tınıshlıq dep jazar hám sonıń menen istiń bás tamam bolǵanı! Joq, bas iyip alǵıs aytaman, bunday quymaqtı ózlerińiz-aq jey beriń! Aqıllı adam bul nárselerdi túsindiriwdi talap etpesten ózi-aq túsinedi, al aqmaqqa túsindirseń de túsindirmırsań de - bári bir, tabıtqa túskenshe sol aqmaqshılıǵı menen ómir súredi!
-Sen boldıń ba, ata? - dep jay paraxat soradı Razmyotnov.
-Usılay ete berseńiz qáleseń hám qálemeseń hám tamamlaysań. Agafonǵa otvod beriwge keshigip qaldım, onısız da báribir sizler onı biziń partiyaǵa qabıl eter edińiz, awadaǵı, múmkin, solay etkenińiz jaqsı da bolǵan shıǵar, bul máselede men sizlerge kelisim de bergen bolarman. Al kempir tuwralı barlıǵın ornı-ornına qoyıp túsindirdim, usı jerde meniń aldımda otırǵan adamlardıń báriniń de meni júdá ayap otırǵanın men sizlerdiń kózlerińizde-aq kórip otırman. Onnan artıq maǵan hesh nárse kerek te emes! Ózim qanaatlanǵansha men sizler menen sóylesip aldım, meniń mudamı tek atlar menen ǵana seylese beriwim kerek emes ǵoy, meniki durıs pa? Sizlerdiń túsinigińiz júdá az bolǵan menen de, bári bir meniń atlarıma qaraǵanda kóbirek ǵoy...
-Otır ǵarrı, bolmasa sen jáne qaytadan wazzahandı baslay jaqsań, - dep buyırdı Nagulnov. Bul jerde otırǵanlardıń kútkeninen shıqpay, ádettegidey qarsılaspastan SHukar úndemey
óziniń ornına qaray ketti, biraq sonday kewli tolıp, úlken qanaatlanıwshılıq penen kúlimsirep, jeńip qaytqanday bir kózi jawdırap kiyatırǵanın qálegen adam attan anıq kórip: ol jeńilip kiyatırǵan joq, al jeńiske erisip, shadı qurram bolıp kiyatır dep aytıwǵa bolatuǵın edi. Onı adamlar doslıq kúlkiler menen uzattı. Qalay degen menen de gremyachiyliler oǵan kútá ısıq kózqaras penen qaraytuǵın edi.
Tek bolǵanı bir Agafon Dubcov atanıń kóterińki kewilin buzbay-aq qoyayın dep oylamadı. SHukar apırıp-jarıp taslaǵanday bolıp onıń qasınan gárdiyip óte bergen waqta, Agafon shubarshubar betin qıysaytıp, qáhárlenene sıbırladı:
- Ábden isiń jetti seniń, ǵarrı... Qáne endi xoshlasayıq!
189
SHukar biraz waqıt úndemey, ernin shaynańlap, kómip qoyǵanday qozǵalmay bir orında turdı, al sońınan dińkesi enip, qaltıraqlańqıraǵan dawıs penen:
-Bul... bul ne sebepten men seniń menen xoshlasıwım kerek? - dedi.
-Sebebi sol, seniń bul jaqtı dúnyada jasaytuǵın ómiriń júdá az qaldı... Seniń endi eki ret burılıp qarap, tórt ret dem alǵanday-aq ómiriń qaldı. Shashın aldırǵan qızdıń shashı órimge kelemen degenshe, sen jer astına túsip qalasań...
-Bul... bul qalay Agafosha?
-Solay, júdá ap-ańsat ǵana! Seni óltirejaq.
-Kim? - dep sestin zordan shıǵara aldı SHukar ata.
-Kim ekeni belgili ǵoy: Kondrat Maydannikov qatını ekewi. Ol qatının álle qashan-aq úyinen balta alıp keliwge jiberdi.
SHukardıń ayaqları áste qaltırap ketti, seytip ol hálsiregen halda jaǵımpazlıq penen jılısıp orın bergen Dubcovtıń qasına otırıp, sasqalaqlap;
-Ne ushın ol meni ómirden ayırajaq? - dep soradı.
-Sen óziń sezbeyseń be?
-Meniń oǵan bergen otvodım ushın ba?
-Ústinen tústiń! Kritika ushın bárhá óltiredi, bazı bir waqta balta menen, geyde tútesi kesilgen mıltıqtan atadı! Saǵan qaysısı unaydı-oqtan ushqan ba yamasa balta menen shawıp óltirgen be?
-Unay ma! Pay aytasań aw! Usınday waqıya da sira adam balasına unar ma?! - dedi zıǵırdanı qaynap SHukar ata. - Onnan qayta sen ayt maǵan: endi meniń ne qılıwım kerek? Men ózimdi qalay saqlawım múmkin bunday nadan aqmaqtan?
-Ózińniń tiri waqtında basshılarǵa bildiriwiń kerek áne sol bolǵanı.
-Basqa iláji joq eken, - dep azmaz oylanıp turıp kelisim berdi SHukar ata. - Házir Makarjanǵa shaǵınıwǵa baraman. Berekettappaǵır Kondratqa ne bále kóringen, meni óltirip súrginge ketiwden qorqpayın degeni me?
-Ol SHukardı óltirgenim ushın maǵan bir jıldan artıq bermeydi, yamasa eń jamanlıǵında, eki jıl-aq berer, bir jıl yamasa eki jıldı qorıqpay otırıp, ap-ańsat qutılıp shıǵaman. Bunday látte ǵarrılar ushın kóp jıl bermeydi. Usınday sıpırındıń ushın gór jıl berer deyseń be, - deydi.
-Jalmanıp júrip, ol ońbaǵan bala bir bálege jolıǵadı! Sóytip on jıldı tolıq arqalap ketedi, men bunday nárseni mayda-shúydesine deyin anıq bilemen! - dep ashıw ústinde gúrk etip ayta saldı SHukar ata.
Tap aytıp awzın jumbay-aq ol Nagulnovtan qattı eskertiw aldı.
-Eger sen ǵarrı, taǵı da bir mártebe shala soyılǵan eshkidey qıshqırsań turǵan jerde jıylanıstan shıǵarıp jiberemiz!
-Tınısh otır, ata bul jerden seni ózim shıǵarıp salaman, saǵan hesh qanday zıyan keltirtpeymen! - dep sıbırlanıp wáde berdi Dubcov.
Biraq SHukar oǵan juwap retinde ıń dep te til qatpadı. Ol shıǵanaqların dizesine tirep, basın tómen eńkeytip otır edi. Ol qıylanǵan túrde mańlayın jıyırıp, kewlin bir jerge jámlep, ójetlene bir nárse ústinde oylanıp otırdı da, sońınan birden ornınan sekirip tura sala aldında turǵan adamlardı ján-jaqqa iyteriwi menen prezidiumnıń stolına qaray tapıldap juwırdı. Ǵarrınıń izinen baqlap otırǵan Dubcov onıń Nagulnovqa qarap basın tómen eńkeytińkirep, oǵan dáslep Dubcovtı, sońınan Kondrat Maydannikovtı kersetip, qulaǵına bir nárselerdi sıbırlap atırǵanın kórip qaldı.
Nagulnovtı kúldiriw oǵada qıyın edi, biraq bul jerde ol da shıday almay mıyıǵın tartıp kúldi de Dubcovtıń betine qaray sala narazılıq bildirgendey etip basın shayqap, SHukardı óziniń qasına otırǵızıp: «Tıpırshılay bermey usı jerde otır, bolmasa sen qanday da bir bálege jolıǵarsań», - dep sıbırladı.
Azmazdan keyin máz-mayram bolǵan hám janı jay tapqan SHukar ata Maydannikovtıń kózine-kózi túsip ketip oǵan tabalap, shep qolınıń shıǵanaǵınıń
190
astınan suq hám ortanǵı barmaǵınıń arasınan bas barmaǵın kórsetti. Ań-tańı shıqqan Kondrat qasın kóterip qaradı, al SHukar Makarǵa arqa berip, ózin tolıq qáwipsiz sezip, oǵan tap jańaǵıday etip eki qolında birden kórsetti.
-Haw, ǵarrı nege saǵan áne bir nárseni kórsetip otır? - dep soradı Maydannikovtıń qasında sıbaylas otırǵan Antip Grach.
-Kim bilsin, sonıń oyına ne túsip otırǵanın, - dep ızası kelip juwap berdi Kondrat. - Men usı kúnde onıń aljıy baslaǵanın sezip júrmen. Aljıytuǵın waqıt ta jetti, ol az jasaǵan joq ǵoy, qala berse biyshara, kóp qıyınshılıqlardı da basınan keshirdi. Bizler onıń menen bárhámá jaqsı qatnasta turatuǵın edik, házir bilmeymen, nede bolsa ol maǵan ashıwlanıp turǵan qusaydı. Onıń nege ókpelep turǵanın soraw kerek bolıp tur.
Kondrat mázi qarap otırıp jańaraqtaǵı SHukar atanıń otırǵan jerine kózi túsip ketip, shıǵanaǵı menen Antipti túrtip, ásten ǵana kúldi:
-Ol Agafonnıń qasında otırǵan eken ǵoy, endi bári túsinikli! Ońbaǵır Agafon men tuwralı bolmaǵan bir nárseni oylap, ǵarrınıń qulaǵına quyǵan, áne onnan soń ol kúyip-pisip atır, al men bolsam ya túsimde bolıp, ya ońım da bolıp ne jaqpas ádetimniń bolǵanın taba almay otırman. Ol kishkentay balaǵa usap hár nársege isene beretuǵın boldı ǵoy.
Davıdov stoldıń qaptalında, bárhámá asıqpaytuǵın xutorlılar qashan orınlarına otırıp bolar eken hám qashan shawqım basılar eken, dep shıdamlılıq penen kútip turdı.
-Qáne, Davıdov! Qáne, soza berme! - dep baqırdı shıdamsız Demka Ushakov.
Davıdov Razmyotnov penen bir nárseler jóninde sıbırlasıp bolıp, asıǵıslıq penen basladı:
-Men sizlerdi kóp irkpeymen, fakt! Meniń ásirese kolxozshı hayallarǵa qarata aytıp turǵanımnıń sebebi, házir sizlerdiń aldıńızǵa qoyılayın dep otırǵan másele kóbinese hayallarǵa tiyisli. Biziń búgingi partiya jıylanısımızǵa kolxoz aǵzalarınıń barlıǵı tolıq qatnasıp otır, sonlıqtan bizler, kommunistler óz-ara oylasıp, sizlerge mınaday bir nárse usınǵımız keledi: bizdegi barlıq zavodlarda álle qashan-aq balalar baqshası menen yasliler dúzilgen. Ol jerde kún sayın azannan keshke shekem tájiriybeli bala baǵıwshı hám tárbiyalawshı hayallardıń baqlawı astında mayda balalar tamaq iship, oynap, dem aladı, bul, joldaslar, fakt! Sol waqıtları olardıń anaları ózleriniń balaların oylap janı ashımay jumısların isley beredi. Olar balaların oylap qayǵırmaydı, ol mashaqattan qolları bosaydı. Ne ushın bizler ózimizdiń kolxozda usınday balalar baqshasın ashpaymız? Bizde bolsa kulaktıń eki jayı bos tur, sút, nan, gósh, sók jáne basqa da anaw-mınaw kerek jaraqlar kolxozda bar, fakt! Ózimizdiń mayda balalarımızdı tamaq penen tolıq támiyin ete alamız, tárbiyalaw bolsa-ol da sonday, endigi is nede bolıp tur? Kórip tursızlar ǵoy, jıyın-terim bolsa da tayalıp qaldı, hayallardıń jumısqa qatnası da bizde onsha jaqsı emes, betińizge aytaman - judá jaman, onı sizler ózlerińiz de bilesizler. Húrmetli kolxozshı hayallar, biziń usınısımızdı qalay kóresizler, kelisim beresiz be? Qáne dawısqa qoyamız, eger basım kópshiligi dawıs berse, onda usı másele boyınsha taǵı da bir mártebe zıyat jıylanıs shaqırmaw ushın házirdiń ózinde sonday qarar qabıl alamız, quwatlayman degen adamlar qolların kótersin.
-Usınday jaqsı nársege kim qarsı boladı? - dep dawısladı Turilinniń kóp balalı hayalı. Qasında sıbaylas otırǵanlarǵa ser salıp, otırıp ol bas bolıp jińishke, bilezikli qolın joqarı kóterdi.
Partalarda otırǵan hám tıǵılısıp aralarında turǵan kolxozshılar menen kolxozshı hayallardıń tóbelerinde júdá tıǵılısqan qollar káterildi. Hesh kim de qarsı dawıs bermedi. Davıdov qolların uwqalap, shad bolıp kulimsiredi.
-Balalar baqshasın ashıw haqqındaǵı usınıs bir awızdan qabıl etildi! Bunday awız birshilik, bizlerdiń siziń kewillerińizden shıqqanımız kútá jaqsı, fakt,