Kenesbay Karimov Agabiy

—Men bar! Aqırında mıńbası ózi kútken dawıstı esitip, quwanıp ketti!

—Qáne, márt jigit! Shıq beri! Atıń kim!

Astına qara buwdan at mingen, murtı endi tap bergen jigit shıǵıp kelgende mıńbasınıń óz áskerlerinen kútken úlken úmiti pushqa shıqqanday tuyıldı. «Usı ma ala atlıǵa bas keletuǵın batır? Talay sawashlarda qan tógip, ólimge kózi úyrengen mártler dushpannıń sustınan dizeleri qaltırap turǵanda, ele sawash kórmegen mına jigittiń qolınan bir nárse kele qoyar ma eken?» degen gúman júregin qanjarday tilip ótken mıńbası ózgelerdi ruxlandırıw ushın qattıraq dawıslap soradı:

—Atıń kim bala?

—Qulshı ulı Erejep!

—Bárekella!— dep marapatladı mıńbası burın Erejeptiń atın esitpegen, ózin tanımaǵan bolsa da hám jigittiń shıǵıwınan paydalanıp, sınalǵan jawıngerlerine taǵı shaqırıq tasladı.

—Jigitsheniń náwbetin ózine alatuǵın márt bar ma? Marhamat! Hesh kimnen «men bar», degen sada shıqpadı.

Batırlardı bunnan artıq jekpe-jekke shaqıra beriw — olardıń

izzet-nápsine tiyiwi itimal edi.

—Ala atlı menen jekpe-jek qaraqalpaq, Qulshı biy ulı Erejep shıǵadı!— dep dawısladı mıńbası. Aytarın aytsa da ishinen «jas jigit, hesh nárse kórmegen, ólip ketse obal», dep oylar edi.

Pursat tıǵız, alp deneli ala atlı maydandı gezip, nókerleriniń ruwxın túsirmekte. Qansha sabırlı bolsa da sonı oylaǵan mıńbası sawashqa asıqpaqta edi.

—Beri kel, Erejep, qáne jekpe-jek alısıwdan aldın aytatuǵın qanday tilegiń bar, ayt. Biz esiteyik, — dedi mıńbası dawısın páseńletip. Bul ólimge baratırǵan adam menen ırzalasıwday gáp edi. — Bul jigittiń jaqınlarınan kim bar, jaqınıraq kelip,

sózin biz benen birge esitsin!

Torı at mingen jigit alǵa shıqtı.

—Atıń kim?

—Jumanazar. Erejeptiń awıllası hám ruwlasıman.

—Tıńla onda. Ayt jigitshe. Mıńbası ishinen ayap turǵanın jigitke bildirip qoymaw ushın kózlerge baǵa almay qaptalǵa qaradı.

—Nabada jazım bolsam Qarnaqta kelinshegim qaldı, ekiqabat, onday ekenligin Ayqız Erejepke kúni keshe aytqan edi, sonı elge aman quwıstırıńlar, taǵı bir tilegim, jazım bolsam elge jetkenshe oǵan aytpasańız, bildirmeseńiz. Basqa tilegim joq, dep az ǵana ekilenip turdı da qoynına qol suǵıp, sırtı bılǵarı menen

qaplanǵan kishkene kitapsha shıǵardı: men...men, mınaw kitaptı

Rısnazar biy ulı Turımǵa tabıs etersizler, «Háptúyek» edi, oqıp júr dep bergen, aman qalsam oqırman álbette...

Hesh kim tis jarıp hesh nárse ayta almadı, táselle de bere almadı.

—Meniń qansha waqtım bar? Attıń er-turmanın bir kózden keshirsem..., — dedi Erejep araǵa shókken únsizlikti buzıp.

—Ábden boladı, ala atlı hesh qayda qashpaydı...

Erejep attan tústi, jona menen terlikten ózgesin jerge tasladı, qayta er basıp, siynementlep, bel ayıldı tartıp bayladı. Attıń moynına shappatlap, «bos kelme janiwar, isenimim sende», dep marapatlap qoydı.

—Men tayarman!

—Alla mádet bergey, áwmiyin, dep mıńbası sheshek daǵınan bujır bolǵan júzin sıypadı. Bul sózdi mıńlaǵan láshker qaytalap

edi, maydan lárzege keldi. Bunnan xorezmlilerdiń ruwxı kóterilgeni bayqaldı.

Ala atlıǵa uqsap, uzın saplı nayzasın alǵa gezengen Erejep maydanǵa kirip keldi. Dushpan kúshine isenip birden alǵa taslanbadı. Atın izge qayırıp, mıqlı qara atı adım-adım júris

penen kiyatırǵan uzın boylı, denesi tolısa qoymaǵan, qayıń jigit penen betpe-bet kelse de, qáhárli kózleri menen sınay tigiliwden arıǵa ótpedi. Ekinshi mártebe de solay boldı. Maydannıń shetine at jorttırıp barıp, izge aylanǵan ala atlı mártlik etip «saqlan» degen dawıs berip, hújimge ótpekshi ekenligin eskertti. Maydannıń ekinshi shetine jetken Erejep dawıstı esitip, dárhal atın izge burdı.

Shaması júz-júz eliw qádem aralıqtan ya jeńis sharabın, ya ájel sharabın simiriwge bel baylaǵan eki atlı bir-birine qarsı at saldı. Jılawları jazdırılǵan atlar pát penen jelip kiyatırıp, bir-

biriniń tusınan ótip ketti. Ekewi de jaraq siltemedi. Eki tárep te demlerin ishlerinen alıp, qanlı waqıyanıń baslanıwın kútip, siltidey tınǵan edi.

Waqıya bir zamatta baslanıp, aqırına jetti.

Ekinshi mártebe bir-birine qarsı at shapqanlar tek hújimdi oyladı. Bellerdegi qılıshlar qınnan sıwırılmadı. Uzın saplı nayzalardı gezenip qarsı keldi.

Eki ortada nayza boyı aralıq qalǵanda Erejeptiń astındaǵı qayımshıl at tabannan izge qayttı, ózliginen aylanǵan joq, iyesi belgi bergen edi, at jalına jatıp alǵan jigit pát penen bir tamanǵa

awǵan menen at ústinde qaldı hám kóz ashıp jumǵansha ózin biylep, qáddin tikledi. Bul payıtta ústinde eńgezerdey yawmıt otırǵan alayaq

322

axalteke at janıwar pát penen qara atlınıń janınan juldızday aǵıp ótken edi.

Ústindegi iyesiniń isharası menen shır aylanǵan at irkilmedi, qayta pát alıp alayaq attıń izine tústi.

Ne bolǵanın pámlep úlgere almaǵan ala atlı jılawdı tarttı. Kim biledi, mágar ájeli jetkendur, kóz ashıp jumǵansha bolıp ótken hádiysege aqılı alısıp úlgeremen degenshe eki ara qısqarıp, nayza boyına jetti. Sonda...

Sonda ala atlı batırdıń sol táreptegi búyirine, qabırǵanıń astına kúshli qollar tárepinen siltengen nayza qadalǵan edi. Qızıp alǵan atlar toqtamadı. Erejep nayzanı tartıp alıwǵa urındı, qan tutıp qalsa kerek, nayza alınbadı, qolları nayza sabın sıǵımlap

qatıp qalǵanday edi. Hálsiregen menen ózin joǵaltpaǵan dushpan ne bolǵanın endi ǵana ańǵarsa kerek, siltew imkaniyatı qalmaǵan nayzanı ılaqtırıp jiberip, uzın qılıshtı suwırıp alıp izge

qayrıla turıp siltedi, qolı uzın ba, ádewir izde, nayza boyı aralıqta kiyatırǵan Erejepke qılıshtıń ushı jetip, mańlayın sızıp ótkendey boldı. Tamırlarda qaynap aǵıp atırǵan ıssı qan kózlerine quyıldı. Bir zamatta jan berip, jan alınıp atırǵan jekpe-jek sawash maydanı, qılıshların jalańashlap, bir-birine

táp beriwge tayar turǵan dushpanlar, at tuyaǵınan kóterilgen tozań, alaǵat bultlar alǵaw-dalǵaw bolıp kóship baratırǵan gúzgi kók aspan— barlıǵı qırmızı túske, qan reńine aylandı.

— Kózim, kózlerim kórmey atır, — dep qıshqırdı Erejep. Biraq onıń qıshqırıǵın hesh kim esitpedi. Ala atlı batırdıń tuwısqanları menen qáwimlesleri ózleriniń alp bahadırınıń atı esitilgende dushpanı shorshıp túsetuǵın Matti palwan yaki Sattar túrkmennen emes, al atı-jónin hesh kim esitpegen bir jigitsheden aldanıp, jazım bolǵanına ishleri órtenip, bar dawısları menen

ókirip jılar, onıń ushın ósh alıwǵa bir-birin iytermeler, al xorezmliler óz batırın alǵıslap, jeńiske eristik dep, marapatlanıp, bir-birin quwatlap, hújimge ótiwge shaqırar edi.

Ne bolǵanın túsinip jetpegen jigit qara attıń basın ózleriniki tamanǵa burdı. Qara at janiwar toplımǵa ózin urıp, irkildi. Awıllasları jaralanǵan jigitti at ústinen túsirip aldı.

Bul máhálde sawash maydanında jıǵılǵan yawmıttıń atı iyesiz oynaqlap shıqqan edi. Attı uslap, iyesin maydannan alıp shıqqan yawmıtlar óz batırınıń kegin almaq ushın qılıshların jalańashlap,

tayar turǵan sapqa at qoydı.

Sawash kóp dawamlanbadı, tez ótip ketetuǵın báhár nóseri kibi tez tamam boldı. Urısqa tayarlanǵan Xorezm láshkerine, jeligip atqa mingen yawmıt jigitleri tótepki bere almadı. Ólgenler hám

323

jaralanǵanlardı sa kóp mıńbası qashqınlardı quwmaq ushın› Sumlıǵı menen kórgeni wash maydanında qaldırıp, izge shegindi. buyrıq bermedi. Házirinshe jeńis xorezmliler tamanında ekenligi

anıq. Sol ushın az da bolsa barına qanaat qılıp, jeńis jemisin tatpaq kerek. Qashqan jaw, álbette, jeńilgen esaplanadı.

Qusbegi durıs oylaǵan edi. Haslında hár bir áskerbası dushpan á skerin kóplep qırıwdı emes, al óz áskerlerin aman saqlawdı, imkan bolǵanınsha az shıǵın menen jeńiske erisiwdi gózlese kerek.

Kóp ótpey yawmıtlardan elshiler keldi. Waqıtsha pitim dúzilip, óliler menen jaradarlardı alıp yawmıtlar Qaraqum ishindegi óz jaylawları menen arnalar boylarındaǵı óz mákanlarına, áskerler Xiywaǵa hám Qarnaqqa qayttı.

Sawash pitkenshe Erejep penen hesh kimniń isi bolmay, hárkim qılısh siltew menen mashqul bolǵan edi. Jeńisten soń hámmeniń dıqqat-itibarı taǵı da jeńisti baslap bergen jas batır — Erejepke qaratıldı.

Awıllasları qorshawında mańlaydan alǵan jaraqatına shúberek basıp alǵan Erejep otırar edi. Sawashta dushpanın jer tisletip,

ózi aman qalǵanına quwansa da, qan quyılǵan kózleri hesh nárseni kórmes, pútkil álem qıp-qızıl súwrette kórindi, sol sebep «mágar kózim kórmey qalatuǵın shıǵar», dep hawlıqtı. «Eger kórmey qalsam erteńim ne boladı, Ayqızdıń táǵdiri ne boladı?». Láshker táwibi bul gúmanlardıń barlıǵına shek qoydı.

Sawıtsız, jeńsiz jún shekpen kiyip, belin qamar menen baylaǵan, biraq beline solaqpanday qılısh yaki eki qarıs qanjar emes, al hár qıylı málham dáriler salınǵan shiysheler hám qutıshalardı beline ildirgen, uzınlıǵı tórt eliden aspaytuǵın

almas pıshaq baylanǵan, shala aǵarǵan, ózine jarasımlı shoq saqalın anda-sanda tutamlap-tutamlap qoyatuǵın, jaǵımlı dawısı tap, ataanańnıń dawısınday mehriban bolǵan táwip awır jaralanǵanlardı kózden ótkerip, tiyisli em buyırıp bolǵannan soń barıp, jaralanǵanı kózge kórinip tursa da, tik ayaqta júrgeni ushın «jarası awır emes» dep sanalǵan Erejeptiń janına keldi.

Jez shılapshın menen jez dúńde jıllı suw ákelgen xızmetker shılapshınǵa suw quydı, iynine salınǵan aq súpten bir bólegin alıp jıllı suwǵa batırdı da táwipke berdi.

— Bismilla, táwipler piyri Luqman ata yar bolǵay, dep táwip qan qatıp qalǵan jaranı, jigittiń kózlerin juwdı. Mańlaydı qılıshtıń ushı tilip ótipti. Qan kóbirek aǵıp ketipti, aqırı

senińdey jigittiń tamırında qan qaynap, kópirip turadı. Hesh gáp, tez pitip ketedi, biraq endigi jaǵında bádqabaǵıraq bolıp

324

qalasız ulım, bir hesaptan bádqabaqlıq batırǵa jarasadı. Sońınan

ózine ayttı ma, ya járdemshisine aytpaqshı ma edi, ol jaǵı belgisiz qaldı, bılay gúbirlendi:— Tigip qoyǵanda bolar ma edi? Oǵan járdemshi anıq juwap berdi.

—Taqsır, sabaq tawıldı. Azlaw alıp shıqqan ekenbiz.

—He, átteń, he átteń. Meyli, solay hám pite beredi, ayttımǵoy, bádqabaqlıq batırǵa jarasadı, dep.

—Taqsır, sizdi de kórmey atırıppan. Kózim ashıla ma?

—Kózge hesh qanday zaqım kelmegen. Onıń tamırları tereńde, bádqabaqlıq-qabaǵı úyilgen boladı, uǵlım.

—Kórip kete me?

—Inshalla. Kózge quyılǵan qan uyısıp qalǵan. Íssı suw menen

hár kúni shayasız. Belindegi ıdıslardan birin alıp, jaraǵa paxta menen málham qoydı. Qan dárhal tıyıldı. Soń aq súp penen bekkem etip tańdı.

—Áne ulım, alla shıpasın bersin.

—Kóziń aman ba?...

Erejepti kórgende Ayqızdıń awzınan shıqqan dáslepki sóz sol boldı.

—Aman, shabazım, aman. Qorqpay-aq qoy mázi jırıp ketken. Erejep ekiqat kelinshegin shorshıtpaw ushın, solay degen edi.

—Ne jırıptı?

—Qılıshtıń ushı.

—Qılıshtıń ushı mázi jıra ma? Quday asırap aman qalıpsań

áytewir, dep kelinshegi moynına asılıp jılap jiberdi. Aldın

jaman tús kórippen, keynin jaqsılıqqa jorıp edim... Sońınan taǵı eriniń kózi haqqındaǵı máselege qayttı.

—Onda seni ne ushın birew jetelep keldi. Kelinshektiń qurıy baslaǵan kóz jasları taǵı sorǵaladı. Erin aman kórip turǵanlıǵı ushın quwanıp pa, gá jılap, gá kúler edi. Onda nege?

—Ayttım-ǵoy mázi jırıp ketken, sonnan kózge ne quyılıp, kelinshegin qorqıtpaw ushın ádeyi qan quyılǵanın aytqısı kelmedi, az ǵana qamasqan ba, adamnıń kózi jaqtıǵa qamaspay ma? Sonday bolǵan.

—Seni óltirip qoysa, ne qılar edim? Kelinshek taǵı kózlerine

erk berdi. Sońınan barıp, mágar eriniń ash bolǵanı, yaki shóllegeni, onıń jaralanǵanı hám oǵan ayrıqsha kútim kerekligi yadına túsip, oshaqqa ot jaǵıp, awqatqa kiristi.

Jara jazılǵansha biraz waqıt kerek, onıń ústine ekiqat Ayqızdıń ayaǵı awırlasıp baratır, nábada bosanıp qalsa oǵan kim qaraydı. Erejeptiń ózi me? Qılısh penen nayza, qamshı uslap

325

úyrengen qollar náresteni jórgeklewge kelise qoyar ma eken? Usınday qıyallar basına kele berip, gúdigi artqan Erejep kózi kóre baslawdan-aq, ruqsat alıp, elge qayttı.

Mańlayın aq súp penen baylaǵan balasın kórgen Janımqız benen Aybiybiniń janları qalmadı. Bul payıtqa shekem hámmeler «tentek» dep aytıwdı unatatuǵın, ele kópshilik bala sanaytuǵın jigittiń jekpe-jek sawashlarda men-men degen batırlardıń basına jetken, atın bilmese de, «ala atlı batır» degen laqap penen táriypi Xorezmge tanıs bolǵan yawmıt penen jekpe-jek alısıp, «ala atlını» jeńgeni jónindegi xabardı Qulshı menen onıń úy-ishi, pútkil Qıpshaq awılı, hátteki Shımbay sháháriniń turǵınları da esitip úlgergen edi.

Balasınıń sawashtan aman shıqqanına quwanǵan Qulshı biy úyirden tuw baytal uslatıp soydırdı, eldi jıyıp as berdi, toy

dep aytpadı, sadaqa dedi.

Kópshilik «ala atlını» jeńgen Erjepti kórgisi keler edi. Joraları da jıynalǵan. Turım molla da keldi. Kúni keshe Shımbay sháháriniń kóshelerinde asıq oynap, asıqqa talasıp mushlasqan joralarınıń bári de jigit bolǵan edi. Erejeptiń kózleri kelgenlerdiń ishinen bir adamdı izler, ol adamdı gezlestire almaytuǵının aldın ala ishki tuyǵı menen sezip tursa da óz tuyǵılarınıń aldamshı, ótirik bolıp shıǵıwın, kútken adamı zıńǵıttay boyın iygende bası esiktiń mańlayshasına tiyip, «háy tentek, meni umıttıń ba?» dep kirip keliwin qáler edi. Biraq jigitti ishki sezimleri aldamaǵan, hátteki ol adamnıń ózi túwe, óli-tirisinen dárek beretuǵın jartıwlı xabardıń ózi de joq, ol adam, húrmetli oqıwshı Siz ózińiz oylaǵanday, temirshiniń shákirti bolǵan, Erejeptiń jası úlken dostı, Qayır edi.

Aqırında: «Qayırdan dárek esitilmedi me?» dep soradı. Kimdur Mańǵıstaw degen jaqlarda, qazaqlardıń aday ruwınıń ishinde bir adamdı kórgenbish, degen eki ushlı hám gúmilji xabardı ayttı. Kimdur: «Ol jigit álle qashan Ústirtte adasıp ólip ketken shıǵar», dep dusmalladı.

Aradan bir-eki kúndi ótkizip Erejeptiń Bektemirdiń úyine bas suǵıp, Qayırdıń anasın kórdi. Sárbiykeniń tip-tik qáddi

á dewir búgilip, shashlarına aq aralay baslaptı. Jigitti tórge otırǵızıp, sır bildirmey, hal-awhalın soradı.

— Aman-saw júrseń be, biy atamnıń balası. Erligińdi esitip, Bektemir ekewimiz otırıp, quwandıq.

Usı payıtta bes-altı jasar bala qara úydiń shiy esiginen sıǵaladı.

326

—Apa, úyge qonaq keldi me? Men de kireyin.

—Kireǵoy, qaraǵım, kóre-ǵoy.

Kishkene qara bala tompańlap kirdi, esikte irkilip ashıq dawısı menen Erejepke sálem berdi.

—Assalawma áleykum, tentek ájaǵa!

—Bew-bew, qurǵan mańlayım, uyattaǵı-ay, meni tiriley jerge kómdiń-ǵoy balam, qaydan taptıń onday gápti.

— Aytqan óziń-ǵoy, tentek ájaǵań bar, sol kelse, Qayır

ájaǵańdı izlep baradı, degen. Awıldaǵı balalar da «Erejep tentek túrkmenniń batırın jeńipti» dep...

Tosınnan kirip kelgen Bektemir Sárbiykeni qolaysızlıqtan qutqardı. Ol Erejep penen burın kórisken edi. Ishtegi jaǵdaydan xabarı bardur shaması, sóylenip kirdi.

—«Qolda ósken attıń tay atı qalmadı», degen Erejep balam, seni oyın balları «tentek» deytuǵın, endi erjetip, batır bolsań

da balalıqtaǵı laqabıń qalmay kiyatır, oǵan ókpelemesseń. Sárbiyke de atıńdı ayta almay sırtıńnan «biy qaynaǵanıń tentegi», dep otıradı. «Balalı úydiń urlıǵı jatpaydı», degeni usı shıǵar, kelip-kelip mınaw qara balanıń anasın qısındırıwın qara, dep balanı qolına alıp dizesine otırǵızdı.

—Qurıshbekjan, endi ájaǵańdı «tentek», deme, uyat boladı, «batır ájaǵa» de.

Erejeptiń ózi erjetkenin bilmey kiyatır ma edi, ya Bektemir

ádewir qartayıp qalǵan ba, jigittiń aldında, qara úydiń japsarında otırǵan adam bayaǵı hár iyninde bir adam otırsa jaylasatuǵın, nıq deneli, shashı menen saqalı qap-qara jigit emes, qarnı shıǵıńqı, boyı da burınǵıdan páskeltegirek, shashları menen saqal-murtı, hátteki qalıń qasları da aǵara baslaǵan, egede adam súwretinde kórindi.

«Aradan kóp waqıt ótipti-aw», dep oyladı Erejep. Kóz aldına Q ızılqum ishinde kóshti baslap kiyatırǵan, at ústinde otırǵan, qáhárli Bektemir elesledi. Qulaǵına bórilerdiń ulıǵanı da shalınǵanday boldı. «Ras, onnan berli biraz waqıtlar ótipti»...

—Qayırdan qanday dárek bar? — dedi shıdamı tawılǵan jigit aqırında. Bul sawal Sárbiykeniń eski jaraların jańalaytuǵının

bilse de Erejep Qayır jóninde birer anıq xabardı Sárbiyke biletuǵının ańlar, sol ushın sawal bermeske ilajı joq edi.

Hayaldıń shúńireygen kózleri ıǵallandı. Iyinleri aqırın selkildey basladı. Bektemir tómen qaradı. Sárbiykeniń eski jaralarınıń ashılıwına sebepshi bolǵan Erejepke renjiw orınsız. «Bálki onıń ózi Qayır jóninde birer xabar esitken shıǵar».

327

— «Kepin kiygen kelmes, kebenek kiygennen úmitiń úzilmesin» degen eken dana babalarımız. Mine, ketkenine bes-altı jıldıń maydanı boldı, óli-tirisinen xabar joq-ǵoy, mırzaǵaw. Kópshilik

óldige shıǵarsa da da, kewlimniń shetindegi bir dawıs: «ol tiri, tiri» deydi de turadı. Topıraqtan tısqarı bolǵanda anasın kúydire bermey bir xabarın bermes pe edi? Biraq aqsaqaldıń qızın janınday jaqsı kóretuǵın, onıń ústine namısshıl edi.

Sol jerge kelgende tamaǵına jas tıǵılıp sóyley almay qaldı.

—Mágar óziń birer dárek esitkendursań, Erejep? — dedi Bektemir araǵa shókken únsizlikti buzıp.

—Meniń esitkenlerim de kópshiliktikine megzes.

—Sonda da seniki anıǵıraqdur, balam?

—Xiywalı bir sawdager qalmaq arasınan jaralanǵan bir jigitti

alıp kelipti, degen gápti men de esitkenmen. Aldı burın onshelli itibar bere qoymappan. Sońınan izlestirip barsam ol adam Orınborǵa kárwan tartıptı. Kárwanda bolǵanlardan hesh kimdi izlep tappadım. Ol Qayır bolǵanda elge qaytpas pa edi? Usınday pikirden keyin sawdagerdi izlemedim.

— Onday xabardı biz de esittik, biraq sál ™

qazaq ishinde qalıp ketken, dep aytısadı, atı-jónin, ultın heshózgeshelew. Jigit kim anıq ayta almaydı, birewler arallı eken, dese, birewler qıpshaq

eken, desedi. Xabarıń bar, qıpshaq ruwı kóp xalıqta gezlesedi.

—Xiywaǵa tabınım tiyse sol sawdagerdi izlep tapqanım bolsın,

—dedi Erejep.

—Ákesinen qalǵan úydi hár jılı báhárde tikleymen. Tikpesem: «ǵayıptan ulım kelip,— apa, meniń úyimdi nege tikpedińler?» deytuǵınday. Hár kún azanlı-kesh kózim esikte, birew-sirew jol sorap, ya óz jumısı menen kelip, esik qaqsa «Aqjigit emes pe eken?», dep eleńleymen, yaki balam jóninde birer xabar esitemen be dep qulaǵım túriledi, dep sarsıldı keywanı hayal.

Sárbiykeniń qayǵısınan ezilip ketken Erejep endi bul jerden tezirek ketiwdiń jolın izledi. Yadına bir sebep túse ketti.

—Aytpaqshùı Qulman atamnıń qara kempiri qaytıs bolıptı,

ele pátiyaǵa kirmedim. Soǵan birge kirip shıqsaq, qalay boladı, Bektemir aǵa?

—Meyli, — dedi Bektemir.

—Toqtap tur, mırzaǵa, toqtap tur, dep asıqtı Sárbiyke. Biy atamnıń balasın qalay qurı awız jiberemen. Hesh bolmasa bir kese qatıq iship ketsin.

Kóp ótpey ortaǵa bir gúze qatıq ákelindi. Qatıq iship, turajaq payıtta Sárbiyke Erejepke:

328

—Qulaǵıńdı túrip júre-gór, mırzaǵa, dep qaldı. Ilayım, jaqsı xabar jetkizgeyseń...

—Inshalla...

Aradan kúnler ótip, Xiywaǵa atlanatuǵın payıt jetkende Erejep ákesiniń aldına kelip, pátiyasın aldı.

—Endi bizlerdiń waqtımız onshelli kóp emes. Sol ushın awıl betke qaraylap, qulaǵıńdı túre júr. Taǵı bir aytarım, akkózlik etip hár iske ózińdi ura berme. Alla: «Saqlansań-saqlarman», degen eken, dep ruqsat etti.

Úlken otawdan shıǵıp, óz otawına kirip edi, ayı-kúni shamalasqan kelinshegi qamsıǵıp otırǵanınıń ústinen shıqtı.

—He, ne boldı Ayqız, kim qapa etti?

—Hesh kim, ózim-aq...

—Jolǵa kerek-jaraq, azıq-túlikti túwellediń be?

—Áne, hámmesi tayar, — dep úydiń japsarında turǵan qorjınlardı nusqaǵan kelinshektiń kózlerinen monshaq-monshaq jaslar tógildi.

—Erteń atlanasań, qaydasań Qarnaq, dep. Kelinshektiń dawısınan narazılıq pa, naz ba, álle qızǵanısh pa, qullası Erejep

túsinip ala almaytuǵın ishki tolǵanıslardıń debdiwi seziler edi. Bálki ele kelmegen kúnlerdiń, bolajaqtaǵı saǵınıshtıń, uzaq ayralıqtıń baslanıwındaǵı kúygeleklikdur?

—Bileseń, barmasam bolmaydı!

—Meni áketpeyseń, solay ma?

—Qalay áketemen. Ol jaqta ózim bosandırıp, ózim kindik sheshe, ózim qáyinene bolıp, bóbek jubataman ba?

Kelinshek óksigin basa almay, biraz únsiz qaldı.

—Men seni saǵınaman.

—Men de saǵınaman.

—Mágar...

—Ne mágar?

—Ol jaqtan birewin tawıp, úylenip te alarsań?

Erejep tańlanǵanınan juwap tappay qaldı.

—Úndemeyseń, mágar kóńlińde bar. Ol jaqta júrgen birazlar jasırıp úylenip, bala-shaǵalı bolıptı...

—Qayaqtaǵı gáplerdi tabasań, — dedi jigit mıyıǵınan kúlip. Shıǵıp atbaǵarǵa ayt, at jemine bir-eki batpan júweri tayarlasın.

—Kesh boldı, mına turısımda qayaqqa baraman, dep kelinshek qarnın kórsetti.

—He, yaqshı, onda ózim xabarlap keleyin.

329

Erejep erteńine atlanbaqshı bolıp turǵanda janına bir neshe joraların ertip Ómirbek keldi.

—Haw tentek jora, xoshlaspay, netpey atlanıp kete bermekshimiseń? — dep házillesti Ómirbek.

—Áne, endi xoshlastıq. Saw bol Ómirbek. Shımbaydıń tar

kóshesin basqıǵa toltırıp júre ber, jora.

—Yaq, endi Shımbay sháhárdiń kósheleri maǵan tar bolıp qaldı. Sonıń ushın Xiywaǵa barıp, ol jaqta da kóshe shańǵıtıp qaytajaqpan.

—Ol tamanǵa kim menen barmaqshısań?

—Seniń menendaǵı, basqa kim menen? Men bir Xiywaǵa barıp kórmesem. Gáp bar: túyeniń jambasına baylanǵan biziń Sásánem sheshemniń may qabaǵı da sháhárge barıptı, degen, sol aytqanday, tentek jora biz de seniń arqańda Xiywaǵa barıp shalqıp qaytayıq.

Jayıń bardur, ońısarmız bir múyeshinde.

—Háy joralar, mınaw usı gáplerdi shını menen aytıp turıp

pa?

— Ras aytıp tur, ras aytıp tur, dep jabırlastı qasındaǵılar.

Hátte «jol ǵárejetke», dep Niyazbek sútxordan ósimine on teńge alıp shıqtı.

Ó mirbektiń mına sózine isenerin de, isenbesin de bilmey Erejep hayran. «Áketse de bolar edi, bes-altı kún sháhár gezip, teńgesin tawısıp qaytar edi, biraq usı jerdiń ózinde «tentek» degen sóz awzınan neshe mártebe shıqtı, barǵan soń-ǵoy, bul sózdi adım sayın ayta berip, pútkil Xorezmdi laqabım menen tanıs qılar», degen oy qıyalında aylandı.

—Aparar edimdaǵı, biraq, dep Erejep oylanıp qalǵanday shıray tanıttı, biraq...

—Ne biraǵı bar, aytsesh, — dedi Ómirbek te shıdamsızlanıp.

—Ótken sapar qatınımdı mingestirip barıp edim. Bul saparı seni mingestirip barsam, kórgenler: «qatının mınaw erkekke almastırıptı», dep júrmes pe eken?

Ómirbek az ǵana eglenip turdı da, házildiń mánisine túsinip kúlip jiberdi.

—Ákel qoldı, tentek jora!

—Ne ushın?

—Ákele ber. Meni bir túsirdiń, yadımda bolar. Ózim-aq reti menen Xiywaǵa bara berermen. Bapladıń.

—Laqqı jora, meni de tıńlap al. Erteń Xiywaǵa barsań hár kósheniń mushında «tentek» dey berme, bul jaqtaǵısı da az emes edi, ol jaqqa da taralıp keter.

—Yaqshı, tentek jora.

330