Kenesbay Karimov Agabiy

Keńesbay Karimov

AǴABIY

I, II kitaplar

(Ekinshi basılım)

NÓKIS 2017

BIRINSHI KITAP

KÓSH

Prolog ornına

Shımbay sháhárinen shıǵıp, Kegeyli kópirinen ótken bir topar adamlar arqa batısqa tartılǵan arba jolǵa tústi. Iyinlerindegi tabıttı gezeklesip almasıp, tez qádem taslap, asıǵıp barar edi.

Sońǵı saparǵa atlanıp, endi ózgelerdiń iyninde baratırǵan adam bul jolǵa shekem talay soqpaqlar menen arba jollardı basıp ótkeni shubhasız.

Bunnan sarras jetpis jıl burın, atası Qulshı biy baslaǵan qaraqalpaqlardıń kóshi Buxara menen Shımbay ortasın dastanıp jatırǵan Qızılqum sahraların basıp ótkende búgin óziniń máńgilik mákanına jónep baratırǵan Erejep aǵabiy ele on jasqa tola qoymaǵan oyın balası edi.

1

Bóriniń úzip-úzip ulıǵan sesti tınıshlıqtı buzıp jiberdi. Iytler toparı barlıǵı birden shabalanıp úrdi. Sesler álle qaylarǵa taralıp, jańǵırıqlap-jańǵırıqlap barıp tındı.

Tań aǵarıp atıp kiyatır. Ele kókjiyekke bas kótermegen quyashtıń nurları aldı burın atlı adamnıń tóbesi menen barabar keletuǵın seksewillerdiń ushların jaqtırtıp, kem-kemnen átirapqa jayıla basladı. Nurlar Bektemir jatırǵan jolım úydiń tútinnen qarayǵan shańaraǵına tústi de, sońınan qara kiyiz jabılǵan qáddin ayqınlastıra berdi.

Shańaraqqa túsken jaqtıdan setem alǵan Bektemir oyanıp ketti. Azǵanadan ózine kelip, ońlı-solın ańlaǵan ol ústindegi qasqır ishikti serpip taslap, ornınan turdı da, tısqarıǵa shıqtı.

Jolım úydiń irgesine iyirilgen otar gúyis qaytarıp jatır. Iri qara mal menen jılqılar úyirin qorıqlap, at ústinde qalǵıǵan adamnıń súlderi anıq kórinedi. Tún boyı átiraptı

qorshaǵan jabayı dalanıń ań menen qusınan kóshti qorıqlayman dep, selt etken nársege shabalanıp úretuǵın iytler hár qaysısı

3

hár jerde, qurǵaǵıraq hám ıǵıraq orın tawıp alıp, basların aldınǵı ayaqlarına qoyıp, saqlıqtı da esinen shıǵarmay qalǵıwǵa kirisken. Bálentirek tóbeniń ústine tigilgen Qulshı biydiń qara úyi buldırap kórinedi.

Bóri taǵı ulıdı. Esitkenlerdiń júregin silkindirip jiberetuǵın, ózine nala, qorqınısh, aybat shegiw, óshpenlilik ırǵaqların jámlegen sırlı hám jabayı dawıs bul saparı dım jaqın jerden esitildi.

Á jel menen talay márte betpe-bet kelgen, aqshamları kózleri shamday janǵan bórilerge talay duslasqan Bektemirdiń bir arshın keletuǵın kókireginiń shep tusı «shım» etti. «Zańǵar, jalǵız ózi jortıp, jekke-jarım júrgen mal menen túyeni, gezi kelgende kóligi ázzilegen, qarıw-jaraqsız jolawshını alıp úyrengen, óz gezeginde eki ayaqlı adam balasınan jábir kórgen kókjal qasqır boldı ǵoy, shaması. Aqsham kóshtiń malı menen adamına jalǵız shabıwǵa júregi dawamay, bir jaǵı ashlıqtan, ekinshi jaǵı óshpenlilikten izimizge túsken shıǵar degen oy keldi, oǵan.

Bóriniń sesti zildey basın aldınǵı ayaqlarınıń ústine qoyıp, qalǵıp atırǵan Bóribasardı selt ettirip oyattı da, juwan hám tarǵıl dawısı menen «ars» etip, úremen degenshe góne jurttan awıl iytleriniń toparına ilesip kósh penen kiyatırǵan, Bóribasardıń ıǵın shalıp, onıń panasında júrgen menen turpatı anaw-mınaw bóriniń erkeginen qalıspaytuǵın kók qanshıq denesine say bolmaǵan jińishke dawıs penen «shaw» ete qaldı. Onıń izinen qaysı biri iyeleriniń asıǵısta tiklegen qosın, qaysı biri ústiniń

júgi túsirilgen soń otlayman, dep kóshten shetlep ketpesligi ushın qonar payıtta shiderlengen túyelerdi panalaǵan iytlerdiń úrgen dawısları Qızılqumnıń alabın azan-qazan etti. Ásirese, júreksiz, qorqaǵıraqları úriwdiń izin qańsılawǵa aylandırıp, quyrıqların artqı ayaqlarınıń arasına qısıp, iyesinen mádet kútip, olar jatırǵan qoslar menen jolım úylerge taqalıp kelip ábigerlene basladı.

Bul waqıtta kóshtegiler túwel oyanıp bolǵan edi.

Q ızıǵıwshań oqıwshımız álle qashan: «Qızılqumnıń ishinde úysiz-jaysız neǵıp júrgen awıl, qandaydur jolım úyler menen qoslar, túyege artılǵan júkler menen qańǵıǵan bóriler haqqındaǵı tutırıqsız gápler», dep kámiynege giyne ete baslasa táájip emes. Anıǵında biz bunnan eki ásir burın bolǵan waqıyalardı bayanlaw ushın táwekel qayıǵına otırǵanbız hám qoldan kelgeninshe atababalarımızdıń basıp ótken izlerin qıyal hám sana kózi menen kóriwge talpınamız, qaraqalpaqlardıń ótken zamanlardaǵı tariyxın

4

á debiy shınlıq terezesinen baqlawǵa umtılamız, al sizden talap etiletuǵını biz benen joldas bolıw, húrmetli oqıwshı.

Kóshtiń jolǵa shıqqanına bir hápte bolǵan edi. Hár táwlik sayın uzayıp baratırǵan kún, hár máwrit sayın jılıwı molayıp baratırǵan quyash, bir-birine egiz qozı kibi mezges shoq-shoq qum tóbeleri, seksewiller menen aqsarlar ósken, bawırı jabayı ańlarǵa mákan bolǵan shet-shebirsiz alaplar, minekey bir hápteden berli Aqsuwattan túnletip kóshken awıl menen joldas bolıp kiyatır. Al, gózlengen mánzillerdiń bolsa jetkeretuǵın túri joq. Qozı-ılaǵı mańıraǵan, botası bozlaǵan, qulını kisnegen, jetim-jesiri alıs saparǵa jaramaytuǵın jaqınları qalıp baratırǵan awıldı qıya almay, kóz jasları tıyılmay jılap, izlerine qaray-qaray baratırǵan mánzil qayaqta ózi? Qas qarayǵansha qumırsqa adım menen qozǵalıp, qas qarayǵan soń jeti júyreńnen ótip ketetuǵın salqın

hám ızǵar báhár aqshamın bir hámellep ótkeriw ushın mashaqatlanıp, jolım úyi barlar úy tigip, onısı joqlar qos soǵıp

á bigerlenip, óksheler menen qollar qabarıp, alǵa umtılǵandaǵı maqset ne ózi?

Anıǵın aytqanda baratuǵın mánzildiń qay jer ekenligin kóshtegi bir-eki adamnan ózgesi anıq bilmeydi. Durıs, kópshilik «Ata mákan, Ata jurt, Shımbay, Dáwqara degen sózlerdi esitken,

biraq onıń alıs-jaqının, qay tárepte ekenligin, qanday mákan ekenligin anıq bilmeydi. Tań atqannan kún batqanǵa shekem kúnbatıs arqanı názerge alıp alǵa, tek alǵa ilgerilewdi biledi. Ózgelerden sorawǵa olar da ózindey, hár kimniń bolsa da kóńline jaǵıp ketetuǵın, sırlı, júrekke jaqın Ata mákan, Shımbay, Dáwqara «

sózleri sharshaǵanǵa mádet bergendey boladıdaǵı, biraq ózi jetkermeydi.

Bektemir dawısı esitilgen bóriniń ózin kóriw úmitinde átirapqa alańladı. Bóri kózge túse bermedi. Kóp egleniwdi maqul kórmegen ol ishkerige kirdi. Ot jaqpadı, quman qaynatpadı, tap atlanıstaǵıday jıldam háreket penen keregeniń basındaǵı qorjındı alıp, bawın sheshti, onnan ayran tolı mes penen bir bólek gósh alıp átashtan ornına qollanılatuǵın jalpaq temirdiń ústine qoydı. Shınıqaptı abaylap ashtı da onnan kese alıp, mesten ayran quydı. Awqatlanıp bolıp, qorjınnıń bawın bayladı.

Q orjındı, aqsham jamılıp qalǵıǵan qasqır ishigin keregege ildirdi. Keregeden qınaptaǵı qılıshı taǵılǵan, bir jaǵında qayqı qanjar ilingen, toǵası gúmisten, al ózi ógizdiń terisinen iylengen, eni yarım qarıs keletuǵın kámarın beline bayladı. Uzınlıǵı bir qulash, erik saplı, qam teriden órilip, ushına qorǵasın quyılǵan, juwanlıǵı bas barmaq juwanlıǵınday keletuǵın dır qamshısın

5

shep iynine taslap, tútesi uzın, pilteli mıltıǵın oń iyinge astı da úyden shıqtı.

Uzaq joldıń azabın tartıp, harıp-sharshap kiyatırǵan kóshti bóriniń quyqanı túrshiktiretuǵın jabayı dawısı tańǵı shiyrin uyqıdan oyatıp jibergen edi. Hár jer-hár jerde jolım úyler menen qoslardan tútin shıǵa basladı. Malǵa aqshamı menen qorıqshılıq etken saqshılar álle qashan ayaqqa turǵan edi. Ásirese, qoy otarların qorıqlaǵanlar tınım tappay «hayta-hayt, bás, kúsh» dep shawqım salıp atır. Ondaǵı maqset, qayımın tapsa qoyǵa shabadı, degen gúman menen epke kelse - bórini úrkitiw.

Bektemir bálentirekke tigilgen Qulshı biydiń úyi taman júrdi. Biy báybishe tayarlaǵan asqa endi qol uzatqan eken. Ádep júzesinen dárhal izge shegindi. Állenemirde ishkeriden «Kele ber, Bektemir», degen sesti esitkennen soń «Assalawma áleykum»dep kirip barıp esikte alp qáddin sál búkken halda eńkeyip tura berdi.

-Wáleykum assalam, Bektemir, búk dizeńdi! degen dawıs hámirdey esitildi.

Q ısqa ǵana jaǵday sorasıwdan keyin Bektemir:

-Qulshı aǵa, qanday dep buyırasız, kósh jolǵa atlanıwǵa tayarlana bersin be? dedi biyge sorawlı názer tigip.

Biy oylanıp qaldı. Oǵan sebep bar edi. Kóshtiń aqsham qonıp, tańda jolǵa túsip segbir tartıp kiyatırǵanına bir hápte boldı, kólikler sharshaǵan, adamlar da boldırǵan edi. Sol ushın usı jerde bir-eki qonıp, hállenip alsa qalay da shep bolmas. Aqırı bir sheshimge toqtaǵan biy basın kóterdi.

-Adamlarǵa ayt, qosların buzbasın, usı jerde bir-eki qonıp,

hállenip alsın. Jáne ayt, saq bolsın, sırtımızdan jalǵız bóri aylanıp júr, ashıqqan ba, ya adamǵa óshpenli me, kim biledi, qullası hár nársege tayar turıńlar.

Usınıń menen sáwbet pitti. Bektemir bálentlikten pásirekke túsip, dawısladı:

- Xalayıq, úyińiz benen qosıńızdı jıqpańlar, búgin-erteń jolǵa shıqpaymız. Bóriden saq bolıńlar, taǵı qaytalayman, ash bóriden saq bolıńlar. Azanǵı tımıq hawada dawısı jańǵırlap kóp jerlerge tarqaldı.

Q ula dúzde, Qızılqumnıń bir qoynawında, insan shawqımın kóp zamanlardan esitpegen jerlerde adamlardıń dawısları jańǵırdı,

mal móńirep, qulınlar kisnep, naǵız qıslawǵa aylanǵanday boldı. Kóshtiń qonıs basqan jeri de az emes, dógeregi bir at shaptırımday bar edi. Sálkem eki júz shańaraq seksewilleri qaraǵayday bolıp ósken bir túbekti toltırıp, mıń jıllar boyı qalǵıp atırǵan

Q ızılqum shóliniń qoynın uyqıdan oyatıp jiberdi. Nárwan

6

seksewildi qayırıp jiberseń, «mort» etip túbirinen sınıp túsedi.

Keshe keshqurın baspana isley almaǵanlar seksewilden dárhal baspana islewge kirisse, kimdur shaqmaq tastı alıp, qurǵaq shóp jıynap, onıń astına qumda ósken shóplerdiń úpildirigin qoyıp, shaqmaq tastı bir-birine urıp ot tutandırıw menen áwere, keshe keshte ot jaǵıp úlgergenler ixtiyatlılıq penen kúldiń astına kómip qoyǵan qozdı izlestirmekte. Al, kimlerdur awızqabaǵın alıp, qońsıdan shoq alıp keliwge baratır. Qullası, hár kim bir sharwa menen bánt.

Keshe ǵana qonıs basqan bolsa da óz háreketleri menen bul jerde birotala qalıwǵa bel baylaǵanǵa uqsap háreket etip atırǵanlardıń abır-sabırı jolım úylerdiń birinde kebejeniń ústinde óziniń

qoy terisinen tigilgen qılqa tonına oranıp, uyqılap atırǵan bir qara balanı da oyatıp jibergen edi. Ol kózin ashıp, úydiń tútinnen qarayıp ketken shańaraǵına qarap, sırttaǵı shawqımlarǵa qulaq túrip, biraz jattı. Anası ornında joq, shaması ot jaǵıp,

awqat pisiriwdiń ǵamında júrgen bolsa kerek, al, ákesi qorıqshılıqtan qaytpaǵanın bildi. Qaydan kelgenin bilmeydi, birden «bul átirapta ań kóp bolsa kerek» degen oy sap ete qaldı da, ol qıyalında órshiy-órshiy balanı jıllı ornınan turıwǵa májbúrledi. «Áh, átteń keshe duzaq qurıp qoyǵanımda, házir duzaqtı qarawǵa barǵan bolar edim». Kóz aldına qoyan soqpaqqa qurılǵan duzaqta tıpırlap atırǵan kishigirim ılaqtay keletuǵın qoyan eleslep ketti. Júregi dúrsildep, qattı soǵa basladı. Shapshań ornınan turdı. Qılqa tonın kiyip, sırtqa shıqtı.

Q ulshı biy awılınıń urnıqqırı bolıp ósip kiyatırǵan, on úsh-on tórt jaslardaǵı, boyı ereseklerge teńlesip qalǵan, denesi duǵıjım, murnı táńki, awzı úlken, kózleri dóń mańlayınıń túpkirinde jaylasqan, ǵayratlı shashları tikireyip turatuǵın, joraları onı bárqulla «tandır bas» dep atar edi, bası úlken bolǵanlıqtan solay atasa kerek, ayaq-qolı toqpaqtay mıqlı, maladay ayaǵı menen juwan baltırına ákesiniń etigi zorǵa sıyatuǵın bul balanıń atı Qayırbay edi. Kishkentayınan «bay»ın qospay «Qayır, Qayır» dep shaqıra bergenlikten, endi Qayır bolıp ketti.

Qasharman top, shúllik, asıq oyında girlegenlerdiń ádebin berip qoyatuǵın, erke ósken, ata-anasınıń jalǵızı Qayırdıń eń jaqsı kóretuǵın nársesi at miniw menen ańshılıq edi. Aqsuwattı qoya bergende Tamdınıń ol jaq-bul jaǵında toydıń báygisi menen ılaǵı bolatuǵın bolsa, ákesi Árepbaydıń mańlayına tikken buwrıl atın minip, azıǵın alıp kete beretuǵın edi. Miniske jaqsı, ǵayratlı buwrıldıń báygige qosatuǵınday shabısı joq, ılaqqa jarap qalardaǵı, biraq kókpar tartıwǵa Qayır jaslaw, sol sebep buwrıldıń ústinde turıp kókpardı tamashalaydı, báygiden ozıp kelgen atlardı

7

dıqqat penen gúzetedi, seyisler menen atshabarlardıń áńgimelerine qulaq túrip, erteli-kesh awılına, úyine qaytadı.

Ańshılıq dese Qayır ishken asın jerge qoyadı.

Anası seksewildiń ǵıjlaǵan qozına qoyılǵan sháwgim qazannıń sorpasınıń kóbigin alıp atırǵan eken.

-Kishe, gósh pisti me? dedi tonınıń kisesindegi duzaqların jerge taslap, bir-birinen ajıratıp atırıp.

-Turdıń ba, Aqjigit? - dedi sorawǵa soraw menen juwap qaytarǵan hayal. Uzın boylı, sarı sınlı, kók kózleri miyrim menen baqqan kelinshek Qayırdıń tuwǵan anası, al bala bolsa kelinshek-

tiń tilep alǵan jalǵızı edi. Qaraqalpaqlarda erteden kiyatırǵan

ádet boyınsha esi engenshe enesi tárbiyalaǵan óz balasınıń atın aytpay «Aqjigit» deytuǵın, al balası bolsa óz gezeginde tuwǵan anasın «kishe» deytuǵın edi. Kishe sóziniń taqallesi kópshilikke túsinikli.

Duzaqların tártiplestirip kisesine salǵan bala shıdamsızlandı.

-Gósh pisti me, kishe?

-Házir pisedi, azǵana shıda.

Hayal qanday da jumıs penen úyge kirdi.

Qayırdıń artıq shıdawǵa taqatı jetpedi. Qıyalında qoyan soqpaqlar, duzaqqa túsip tıpırlap atırǵan qoyan, kishigirim ılaqtay keledi...

Aqırı bolmadı. Ojaw qasıqtı alıp qazanǵa saldı. Qaynap turǵan sorpanı súzip, eshkiniń shala pisken asıq jiligin shıǵarıp, aǵash samarǵa taslap jiberdi. Azǵana sabır etti. Soń jilikti qolına aldı. Oń qolı kúye basladı, sol qolına aldı. Solay etip, bir qolınan ekinshi qolına ótkerip, awzına alıp bardı. Puwı burqıraǵan etti bir tisledi de, jutıwǵa úlgermey turıp asıqtı. Bul jerden qarasın tez arada batırmasa anası kelip qalıwı turǵan gáp. Shala pisken sur góshti jol boyı jep baratırıp góshtiń ele pispegenin, biraq ol álle qashan duzǵa pisip bolǵanın oylap turdı da, iytin shaqırdı. Úydiń irgesinde bir kózi menen qazandı ańlıp qalǵıp atırǵan turpatı eki jasar tanaday keletuǵın, júni qızıl

ala, qulaǵı menen quyrıǵı shontıyıp kesilgen, qantalaǵan kózleri masaladay janıp turǵan Bóribasar óz atın esitip ornınan atılıp turıp, Qayırdıń izine ere berdi. Jilik kemirgen kelte tonlı bala menen onıń izine ergen aybatlı iyt súyekten dámedar bolıp seksewillikke kirip, kózden ǵayıp boldı.

Kóp ótpey quyash shetsiz-sheksiz alaplardı jaqtırtıp jiberdi. Adamlar endi qara baslarınıń táshwishlerinen kóre kóbirek malhaldıń jaǵdayı menen aylanısa basladı. Kesheden berli suw ishpegen mallardı qıstıń qarı menen muzınan payda bolıp, oy jerlerde

8

jıynalıp turatuǵın qaq suwların jaqınıraq jerlerden izlep tawıp, suwǵarıw, onnan da beter mal túsip ılaytpastan burın sol suwdan mes penen qumlardı, dúńlerdi toltırıp alıwdı da yadtan shıǵarmaw kerek.

Bektemir jolım úyiniń beldewinde baylawlı turǵan, eri alınbaǵan temirkók ayǵırınıń janına kelip, aqsham jatar payıtı

erkin dem alsın dep bosatqan ayılın tartıp baylap, qıl arqandı beldewden bosatıp, erdiń basına ildi, attı suwlıqlap, záńgige ayaq qoydı. Jası qırqqa barıp qalǵan bolsa da jas jigittey kóz ilmes shaqqanlıq penen qustumsıq erge qonıp aldı. Negedur záńgige ayaq qoymastan erdiń bası menen artqı qasınan uslap, atqa ǵarǵıp minetuǵın payıtların eslep, gúrsinip qoydı.

Aqsham shaqırǵan bayıwlıday jalǵız bóriniń payda bolıwı qosımsha táshwish tuwdırdı. Bul sahralarda bórini ushıratıw, olardıń top bolıp malǵa shabıwı, qoy-eshki, qaramal, jılqını, hátteki túyeni de qasqır tartıp ketiwi tań qalatuǵın hádiyse emes, biraq búgingi jekke bóriniń et túrshiktiretuǵın jabayı

hám sırlı úni adamd ı oyǵa taldırǵanday, jamanlıqtan xabarlandırǵanday edi. Sol ushın da qonısqa jaqınıraq jerden suw dáregin izlestiriw, ashıǵıraq, dógeregi anıq kórinetuǵın otlaqlı jerden jayılım qarastırıwǵa Bektemirdiń ózi atlandı.

Onıń ózine hám astındaǵı atına isenimi mol bolǵanlıqtan, qasına

hesh kimdi ertiwdi ráwa kórmedi. Tegi buwdan bolǵan, dónen jasındaǵı temirkókke ózine isengendey isense boladı, janıwar

iyesin talay toplımlardan, kókpar tartıslarınan, qan tógispe jánjellerden aman alıp shıqqan. Óziniń bilegi mıqlı, bóri me, jabayı ań ba gezlese qalsa oqlawlı turǵan mıltıqtı iyinnen alıp otırmay-aq, bir qulash keletuǵın dırdı alıp, tóbesinen aylandırıp bir-eki tawlap, tartıp jibergende ushına qorǵasın quyılǵan salmaqlı dırdıń, demine dus kelse azıwı aylanǵan arlan qasqır

bolsa da eki-úsh awnap túspese, maǵan kel. Shaǵal, túlki, porsıq dırdıń bir soqqısınan aman qalmaydı. Erterekte atına kóz tigip, dalańlıqta aldın tosqan bes-altı qaraqshı abay etip, atın tartıp almaqshı bolıp, qılıshların jalańashlaǵanda, aldın kes-keslegen qaraqshılardan usı isenimli dır qamshı arashalap qalǵan edi. Sonda qorshawda ilajsız qalǵan Bektemir bárqulla oń qolı menen qaǵıp alıwǵa qolay bolıwı ushın shep iynine salıp qoyatuǵın bir qulash

dır qamshısın ilip alıp, attıń jılawına asılıw ushın eńkeyip atırǵan qaraqshınıń jawırnına tartıp jibergende, qaraqshı attıń ayaǵınıń astına domalap tústi. Qalǵan qaraqshılar bellerindegi kámarǵa asıwlı turǵan qılıshların suwırıp-suwırıp alıp, hújimge

ótti. Bektemir shaltlıq penen qulashın jayıp jiberip, basınıń

9

ústinde dır qamshını ısqırtıp shır gúbelek aylandırǵanda basshısınıń jegen soqqıdan jerde domalap atırǵanın kórgen qaraqshılar Bektemirdiń janına jolawǵa batına almay, eglenip qaldı. Taqımnıń qattı qısılǵanın sezgen temirkók janıwar oqtay atılıp, qaraqshılardı shańında qaldırǵan edi, sonda.

Bektemir atın qıstamadı. Qara kórim jerdegi tóbeshikti baǵdarlap barıp, biyikke shıqtı. Bul jerden kóz jeter jerde ǵır átirapta ne bar ekenligin baqlaw múmkin edi.

Biyik qumlardıń eteginde, at shaptırım jerdegi oyǵa jıynalǵan suw jarqırap kórinedi. Mallardı jayatuǵın biyik-biyik tóbeshikler de barshılıq. Ol jerler otlaqlı bolmaǵanı menen, biraz qáwipsiz, biyikten baqlap tursa otarǵa jaqınlaǵan qasqır, porsıq, shaǵal bolsa kózge túsedi.

Suwdıń dáregin esitken adamlar, hayal-bala-shaǵalar kimi mes, kimi kishirek qum yamasa jez dúńlerin alıp, shawqımlasıp suw alıwǵa shıqtı. Dógerek biytanıs, onıń ústine ózi kózge túse qoymasa

da dawısı zárrelerdi ushırǵan bóriden qáwiplengen adamlar suw alıwǵa top-tobı menen barar edi.

Bul payıtta qoy otarları, bir-eki úyir jılqı menen qaramallar

da biyigirek tóbeshiklerge qaray aydaldı. Kóshte Qulshı biydiń qoy otarın, qaramal padasın, jılqıların baǵatuǵın jalshılar bar

edi. Qalǵanlardıń malı kóbirekleri bes-altawı jıyılıp bir shopan tutqanları da, óz malın ózi baǵatuǵınları da bar.

Biydiń jılqısı menen túyesine, qaramalına, at ústinde qalǵıp otırǵanın eslegenimiz Árepbay juwapker. Onıń hámirin orınlaytuǵın bes-altı shopanları bar. Al, qoy otarı Qulman dúmshe menen onıń balalarınıń aldında.

Endi qazanǵa salınǵan sur etti pisirip, onı shopanlar sárdarı bolǵan eri Árepbay menen tilep alǵanı Qayırǵa jegiziwge asıǵıp atırǵan kelinshek Sárbiykeden xabardar bolayıq. Jolım úyge kirip, álle bir kerekli buyımdı izlep, azǵana eglenip qalǵan Sárbiyke sırtqa shıǵıp balası Qayırdı tappadı. Ashqa shıdamay qaynap turǵan qazandı súzip, et alǵanın ele samar tabaqtan shıǵıp turǵan puw menen sorpanıń izinen abayladı. Jaqın jerde tasalap et jep

atırǵan shıǵar, qaraqan etpeyin, dep állenemirge deyin óz jumısları menen bola berdi.

Q alıń seksewildiń arasınan jol tawıp, iz bilingendey qumlıqqa shıqqannan soń Qayır iz qıdıra basladı. Kóp ótpey qoyan soqpaqqa gezlesip, sol silem menen júrip otırıp, kósh qonǵan qoynawdan alıslap kete berdi. Eti jep bolınǵan soń Qayır shetke ılaqtırıp jibergen asıq jilikti qaǵıp alǵan Bóribasar soqpaq ústinde súyekti ǵayzap, irkilip qaldı. Bul payıtta taza iz

10