Uliwma_pedagogika_paninen

2.Tárbiyası qıyın bala menen qalayınsha, tómen ózlestiriwshi oqıwshı menen qalayınsha jumıs alıp barıw kerek dep oylaysız?

3.Bul eki balaǵa psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń, ne ushın bunday jaǵdayǵa túsip qalǵan?

85- másele. 5-klassta oqıytuǵın Lala ismli oqıwshı ayrıqsha bahalarǵa oqıydı. Mektepte hám shańaraqta tártibi jaqsı, juwas. Biraq ol heshkimge qosılmaydı, dosları da joq. Òzi jeke oynap júredi. «Sonday júriwdi jaqsı kóremen», deydi.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Oqıwshınıń adamlarǵa, balalarǵa qosılmawı neden dep oylaysız?

2.Oqıwshıǵa pedagogikalıq-psixologiyalıq jaqtan baha beriń.

3.Oqıwshınıń teńlesleri menen birge aralasıp ketiwi ushın nelerdi islegen maqul dep esaplaysız?

4.Lalanıń minez-qulqı qaysı tipke kiredi?

5.Lalanıń minez-qulqın analiz qılıń.

86- másele. Eki oqıwshı bir oqıtıwshı ústinen hár túrli gáplerdi aytıp turǵan edi. Sol waqıtta oqıtıwshı bilqastan bunı esitip qaldı hám olardıń ata-anaların shaqırıp sóylesti. Ata-anaları ayıptı oqıtıwshılarǵa awdardı.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Ne ushın oqıwshılar oqıtıwshılar ústinen hár túrli gáplerdi tarqatadı?

2.Bul jaǵday oqıtıwshı hám oqıwshıǵa qanday tásir jasaydı?

3.Oqıwshılardıń bunday bolıwına qanday faktorlar sebep bolǵan bolıwı múmkin?

4.Oqıwshılar menen olardıń ata-analarına psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

87- másele. Házirgi kúnde kóshelerde, bazarlarda júdá kóp jas balalardı kóremiz. Olar arba tartıp júredi, nan satadı, kóshede mashina juwadı h.t.b. Olar tiykarınan 11-16 jaslı balalar. Endi bilim alatuǵın, oqıytuǵın mektep jasındaǵı oqıwshılar.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Siz bul jaǵdaylarǵa muǵallim, pedagog-psixolog hám shaxs sıpatında qanday baha beresiz?

2.Bunday waqıyalardıń kelip shıǵıwına kimler sebepshi dep oylaysız?

3.Bul jol olardı jınayatqa baslawı múnkin be?

4.Bunday balalardıń psixologiyalıq ózgeshelikleri nelerden ibarat

hám bul balalardıń bul jolǵa kirip ketiwlerine qanday faktorlar tásir etken bolıwı múmkin?

102

88- másele. Diniy ekstremizmge, diniy aǵımǵa kirip qalǵan, bunıń aqıbetinde bir qansha jınayatlarǵa qol urǵan óspirimler haqqında esitkensiz be? Olardıń kópshiligi bul islerdi ańlamaǵan halda qılǵanların hám pushayman ekenliklerin moynına aladı.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1. Olardıń bul jaǵdayǵa túsiwine kimlerdi, yaki neni sebepshi yamasa kimdi ayıplı dep esaplaysız?

2.Kópshilik bunı materiallıq jaqtan jetispewshilik, qıyınshılıqlardan dep biledi. Sol durıs pa, siziń bul máseledegi pikirińiz qanday?

3.Diniy ekstremizm haqqında qanday túsiniklerge iyesiz?

4.Diniy aǵımǵa kirgen balalardıń psixologiyalıq ózgesheliklerine sıpatlama beriń.

89- másele. Kásiplik etika.

Informatika sabaǵı edi. Shama menen qońırawǵa 10 minut qalǵanda oqıtıwshı taxtaǵa Gulparshındı shaqırdı. Ol sabaqta úyrengen algoritmnen paydalanıp Pascal tilinde dástúr dúziw kerek edi. Qońıraw qaǵıldı. Oqıtıwshı basqa oqıwshılarǵa sırtqa shıǵıwın ayttı. Al Gulparshındı máseleni sheship bolıp shıǵıwın ayttı. Biraq oqıwshılar sırtqa shıqpadı. Taxta aldında máseleni sheshe almay turǵan Gulparshınǵa, sen sonday da aqmaqsańba, bul júdá ańsat ǵoy dep oqıwshılar jan-jaǵınan usı sıyaqlı gáplerdi aytıp atır. Gulparshın qattı ashıwlandı hám oqıtıwshısınan olardı sırtqa shıǵarıp jiberiwin soradı. Oqıtıwshı úymelesip turǵan oqıwshılar qasına kelip, áy Gulparshın, sen usı ápiwayı dástúrdi de dúze almadıńba. Oqıwshılar Gulparshınnıń ústinen kúle basladı.. Gúlparshın sumkasın alıp klasstan sırtqa qaray juwırıp shıǵıp ketti.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Oqıtıwshınıń sabaqtıń tamamlanıwına shamalasqanda Gúlparshınǵa bunday tapsırmanı bergeni durıspa?

2.Gúlparshın oqıtıwshıdan iltimas qılǵan edi, biraq oqıtıwshı onı tıńlamay durıs qıldıma?

3.Gúlparshınnıń psixologiyalıq ózgesheliklerin analiz qılıń.

4.Oqıtıwshınıń is-háreketin, kásiplik etikasın psixologiyalıq jaqtan analiz qılıń.

90- másele. Qarsılıq kórsetiw

9-klass. Sabaq baslandı. Klass ele tınıshlana qoymadı. Oqıtıwshı oqıwshılardı tınısh otırıwǵa shaqırdı. Bir oqıwshı ele klastı aylanıp júr. Oqıtıwshı oǵan tınısh, ornıńa otır dedi hám eskertiw berdi.

103

«-Boldı házir, mine tınısh otırman» dep, jáne sol háreketin isley berdi. Oqıtıwshı jáne eskertiw berdi. Oqıwshı «Aysanem Qabulovna, men ulıwma milliy mashqalamızdı sheship atırman, siz toqtap turıń» dedi. Oqıtıwshı -Qoyasańba, joqpa, bolmasa direktor orınbasarına alıp barayınba?! dep baqırdı. «Boldı, boldı!» -dedi oqıwshı. Oqıtıwshı temanı túsindirip basladı. Klasqa soraw tasladı. Qay jerine túsinbedińiz? Danabaev qolın kóterip - «Aysánem Qabulovna, partanıń ústine ayaǵımdı qoysam bolama?» Klass hayran qalısıp qaradı. « Danabaev, qısqart qáne!» - «Awa, siz ashıwlanbań, nerv kletkaları qayta tiklenbeydi eken. Men tek sorap atırman. Bolmaydı dep aytsańız da boladı. -Ana tilinde sóylep atırman, túsinip atırsańba?!- dep jáne baqırdı oqıtıwshı. Danabaevqa «klasstan shıǵıp ket qane!» dep baqırdı.

– Danabaev ayaǵın partanıń ústine qoyıp, áste kúlimsirep partadan jáne ayaǵın aldı. Oqıtıwshı «Tez shıǵıp ket!», dep qolın kóterip, urıwǵa sál qalǵan edi, Danabaev «maǵan tiymeń, haqıńız joq!», dedi.

Oqıtıwshı shıday almay, ózi klastan shıǵıp ketti…

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Oqıwshıǵa psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

2.Oqıtıwshı bunday jaǵdayda ne islew kerek edi?

3.Oqıtıwshınıń klastan shıǵıp ketkeni durıs dep oylaysızba?

4.Bolıp ótken jaǵdayǵa psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

91- másele. Analar ushırasqanda ózleriniń balaların basqa balalar menen salıstırıp atır. Aysulıwdıń anası, qızınıń xarakterinen razı ekenligin, jiyi-jiyi aytıp: «Meniń aqıllı qızım, seniń qolıńan keledi, sen dım sulıwsan».

Al Gulayımnıń anası, bolsa «-Basqa balalarǵa hayran qalaman, meniń qızımnıń bası islemeyme, qara islep júrgen islerine, seniń qızıńa qara».

Eki anada óziniń balalarına jaqsılıq tileydi. Keleshekte jaqsı bolıwın qáleydi.

Soraw hám tapsırmalar:

1.Aysulıw menen Gulayımnıń anasınıń sózlerin psixologiyalıq jaqtan analiz qılıń.

2.Siziń pikirińizshe bul eki qızdıń qaysısı keleshekte óz ornın

iyeleydi?

3.Balalardı salıstırıw olardıń psixologiyasına qanshelli dárejede tásir jasaydı?

4.Analarǵa qanday másláhát bergen bolar edińiz?

5.Siz olardıń ornında bolǵanda ne islegen bolar edińiz?

104

92- másele. Jas oqıtıwshını 1-kurs talabalarǵa kurator etip sayladı. Bul júdá quramalı jaǵday edi. Talabalar arasında awızbirshilik joq edi. Bir sóz benen aytqanda topar, jámáát bir emes edi. Kurator olardı qızıqtırıwǵa kiristi. Bul jaǵdayǵa gúz máwsimi qolay keldi hám ekskursiya shólkemlestirdi. Ekskursiyada hámme talabanıń minezqulqın, olardıń qızıǵıwshılıqların úyreniwge imkaniyat bar edi. Barlıq ilajlar toparda ótkerildi. Bir talaba óz shıǵarmasında: «Men toparǵa tek oqıw ushın ǵana barmayman, ol jerde meniń doslarım bar, meni qollap quwatlaydı, maǵan járdem beredi. Quwanıshlarımdı bólisemen. Aldınları meniń doslarım dalada edi. Bizler kóshede aylanıp júrer edik, kerek emes nárseler haqqında sóylesip júrer edik. Házir oylansam, waqtım bosqa ketken eken. Men qáweterlenemen. Toparımnıń abıroyın tógip qoymayman ba dep?»

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Jas oqıtıwshınıń háreketin psixologiyalıq jaqtan analiz qılıń.

2.Kuratorlıqqa saylanıw ushın neshe jıllıq tájiriybege iye bolıw kerek dep oylaysız?

3.Shıǵarma jazǵan qızdıń gáplerin psixologiyalıq jaqtan analiz

qılıń.

4.Kuratordıń ornında bolǵanda siz ne degen bolar edińiz?

5.Topardı jámáátke birlestiriw ushın qanday usıllardan paydalansa maqsetke muwapıq boladı?

93- másele. Klasta shawqım, tártipsizlik, oqıwshılar sabaqqa tayar emes edi.

Oqıtıyshı: -Otırıń, otırıń. Oqıtıwshılar bólmesinen shkaftan kartanı alıp keliń, dedi.

Bir neshe oqıwshılar esikke tıǵıldı. Men barıp kelemen, men barıp kelemen dep talasıp atır.

–Qayaqqa, qayaqqa! Kim tez barıp keledi ózi?

–Ekewimiz barıp keleyik? – ornında turıp baqırdı oqıwshı.

–Yaqshı, tez barıp keliń.

–Men de barayın? – dedi jáne bir oqıwshı.

–Yaq! Men tek ekewine ayttım!

–Haw siz tek bir oqıwshı barsın dep ayttıńız? – qapa bolıńqırap ayttı, úshinshi bir oqıwshı.

Klasta ele shawqım dawam etip atır. -Qısqartıń shawqımdı qáne! Klasstaǵı shawqım kóp waqıtqa shekem dawam etti.

Sorawlar hám tapsırmalar:

105

1.Oqıtıwshınıń is-háreketine psixologiyalıq jaqtan sıpatlama

beriń?

2.Oqıtıwshınıń pedagogikalıq is-háreketine pedagogikalıq jaqtan baha beriń?

3.Siz oqıtıwshınıń ornında bolǵanda ne islegen bolar edińiz?

4.Oqıwshılarǵa psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

94- másele. Anam aytqan termeler.

Ekinshi terme. Ata tilin almasa,

Gápke qulaq salmasa, Jası úlken jumsasa, Jumalanıp barmasa, Túlkideyin tabanda, Adamlardı aldasa, Qiyametlik qádirdan, Birde dostı bolmasa, Ol perzenttiń jamanı, Onı súymes zamanı. Janǵa azar bermese, Biydáwletke ermese, Kirip barǵan kisige,

Ket demese, kel dese,

Tastı basıp salmaǵı, Talabı alǵa órlese, Júreginiń soǵıwı,

Ata-ana, el dese, Ol-perzenttiń sultanı, Pálek jayar urqanı…

T.Qabulov.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Qosıqtıń (termeniń) pedagogikalıq áhmiyeti nelerden ibarat?

2.Perzenttiń jaman yaki jaqsı bolıwı haqqındaǵı pikirlerdi shayır qanday teńewler menen keltiredi?

3.Bul shıǵarmadan mekteptegi tálim-tárbiya processinde paydalanıw haqqındaǵı pikirlerińiz?

4.Bul termeniń mazmunı oqıwshılar sanasına qalay tásir etedi?

5.Búgingi kúnde analar perzentlerine qanday termelerdi aytadı?

106

6. Qáne kim óziniń anasınıń aytqan termesinen úzindi keltirip bere aladı?

95- másele. Taq tuq, taq tuq.

Taq tuq, taq tuq.

Biz esigin qaqtıq, Apası ashtı esikti, Soraw qoydıq aldına,

Nazar nege keshikti?

– Haw, búginde qaldıma? Asıǵıń tez jetpekke, Ketip edi mektepke…

Taq tuq, taq tuq.

Zordan izlep taptıq,

Júrgen eken oynap,

May topıraqqa awnap,

Papkası da qalǵan,

Batıp orpań shańǵa…

Taq tuq, taq tuq.

Biz mektepke tarttıq,

Ertip kelip Nazardı,

Otırǵızdıq partaǵa,

Ol uyalıp qızlardan,

Alǵannan soń ortaǵa.

Taq tuq, taq tuq.

Jalqaw «shańın» qaqtıq….

Tolepbergen Matmuratov.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Qosıq qatarlarınıń pedagogikalıq áhmiyeti nelerden ibarat?

2.Bunday jalqawshılıqtıń aldın alıw ushın pedagogikalıq jámáát qanday is tutıwı lazım dep esaplaysız?

3.Sizińshe balanı oqıwǵa qızıqtırıw ushın oqıtıwshı qanday tálimtárbiya usıllarınan paydalanǵanı maqul?

4.Usı sıyaqlı qosıqlar mazmunı oqıwshılar psixikasına qalay tásir

etedi?

5.Qosıq mazmunına psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

107

96- másele. Tájimurat kóylek kiydi…

Tájimurat kóylek kiydi,

Payǵazısın «bey»dep kiydi,

Oynaǵanda parıqlamay,

Ol kóylegin súyrep kiydi.

Shomılǵanda suwǵa taslap,

Onı «balıq, úyrek kiydi»,

Sońın ala Tájimurat,

Sol kóylegin siyrek kiydi…

R.Jabbarbergenov.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Bul qosıq qatarları arqalı shayır jaslardı qanday unamlı ádetlerge shaqıradı?

2.Bul jerde milliy tárbiyamızdıń qaysı túrlerin rawajlandırıw lazımlıǵı kózde tutılǵan?

3.Jaslardı tazalıqqa, azadalıqqa úyretiw ushın tárbiyanıń qanday usıl hám metodlarınan paydalanǵan maqul dep esaplaysız?

4.Bul qosıq qatarları oqıwshılar psixikasına (sanasına) qay dárejede tásirin tiygizedi?

97- másele. Barabandı qaǵaman.

Men baxıtlı balaman,

Barabandı qaǵaman,

Quwat aldım, kúsh aldım,

Ullı Watan-anadan.

Nurlı ómir aldımda, Ǵamxorlıq bar xalqımda, Sadıq bolıp ósemen, Atalardıń dańqına.

Gúl usınar taw maǵan,

Tawdan bulaq sawlaǵan,

Júregimde máńgige,

Doslıq otı lawlaǵan.

Kúlip-oynap jasnayman,

Qorqıp yaki saspayman,

108

Qaǵıp barabanımdı, Alǵa qádem taslayman.

Xalmurat Saparov.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Bul qosıq qatarlarında milliy tárbiyamızdıń qaysı túrlerin rawajlandırıw názerde tutılǵan?

2.Watan súyiwshilik tárbiyasın beriwde nelerge kóbirek itibar qaratıw lazım dep esaplaysız?

3.Watan súyiwshilik ruwxındaǵı xalıq naqıl-maqallarınan mısallar keltiriń?

4.Jaslarǵa Watan súyiwshilik ruwxında tárbiya beriwde xalıq pedagogikasınıń roli haqqındaǵı túsinigińiz?

5.Watan súyiwshilik ruwxındaǵı qosıqlardıń psixologiyalıq jaqtan qanday áhmiyeti bar?

6.Qosıqtıń mazmunına psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

98- másele.Watanǵa muhabbat.

…Watanǵa muhabbat sezimi insannıń qálbinde tábiyǵıy tuwıladı. Yaǵnıy, insan ózligin ańlap jetiwi, ata-tegin bilgen sayın júreginde Watanǵa muhabbat sezimi tamır baylap, rawajlanıp baradı. Bul tamır qansha tereń bolsa tuwılıp ósken jurtqa bolǵan muhabbatta sonshama sheksiz boladı.

Islam Karimov.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Birinshi prezidentimiz I.A.Karimovtıń bul pikiriniń jaslar tárbiyasındaǵı áhmiyetin túsindirip beriń.

2.Watanǵa muhabbat sezimi degende neni túsinesiz?

3.Ózlikti ańlap jetiw degende neni túsinesiz?

4.Bul pikirler milliy tárbiyamızdıń qaysı túrlerin rawajlandırıwǵa xızmet etedi?

5.Oqıwshılarda Watanǵa degen sezimlerdi qalay qáliplestiriwge

boladı?

6.Oqıwshılarda sezim processiniń mazmunın ashıp beriwge háreket

etiń.

99- másele. Balam.

Altaqlama, taltaqlama,

Birew urdı dep jılama,

Ash bolaman dep oylama,

109

Jigerli bol jastan balam.

Óshińdi al dushpanıńnan, Kúshińdi jıyna jasıńnan, Xalqıń qalmasın qasıńnan, Kishi peyil bol jastan, balam…

Berdaq.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Berdaq shayırdıń bul qosıǵınıń tolıq variantın oqıp shıǵıń hám hár bir kuplettiń mazmun-mánisin pedagogikalıq kóz-qarastan analizleń.

2.Qosıq qatarlarınıń pedagogikalıq hám psixologiyalıq áhmiyetin túsindirip beriń.

3.Shayır bul qatarları arqalı jaslarǵa ulıwma insanıylıq hám milliy qádiriyatlarımızdıń qaysı táreplerin násiyatlaydı?

4.«Balam» qosıǵınan házirgi zaman tálim-tárbiya processinde paydalanıwdıń áhmiyeti nelerde dep oylaysız?

5.Bul qosıq qatarları insannıń qanday psixologiyalıq sezimlerin rawajlandıradı?

6.Qosıqtıń mazmunına psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

100- másele. Xalıq ushın.

Jigit bolsań arıslanday tuwılǵan,

Xızmet etkil udayına xalıq ushın,

Jigit bolsa arıslanday tuwılǵan,

Hesh qashanda jumıs etpes ózi ushın.

…Oyshıl jaqsı jigit bilimpaz keler, Aytqan gáplerińe túsimpaz keler, Aqılsızdıń qásiyeti az keler,

Aqmaqlar hesh xızmet etpes xalıq ushın.

Berdaq.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Shayırdıń bul qosıǵınıń tolıq variantın oqıp shıǵıń hám hár bir kuplettiń mazmun-mánisin pedagogikalıq kóz-qarastan analizleń.

2.Qosıq qatarlarınıń pedagogikalıq hám psixologiyalıq áhmiyetin túsindirip beriń.

3.Shayır bul qosıq qatarları arqalı jaslarǵa ulıwma insanıylıq hám milliy qádiriyatlarımızdıń qaysı táreplerin násiyatlaydı?

110

4.«Xalıq ushın» qosıǵınan házirgi zaman úzliksiz bilimlendiriw sistemasında paydalanıwdıń áhmiyetin túsindirip beriń?

5.Bul qosıq qatarları oqıwshılar qálbinde qanday psixologiyalıq sezimlerdi payda etedi?

6.Qosıqtıń mazmunına psixologiyalıq jaqtan sıpatlama beriń.

101- másele. Izler edim.

… «Shar kitaptan» tura qashtım, Nawayıdan sawat ashtım, Fizuliyden dúrler shashtım, Dilwarlardı izler edim.

…Ótken Arastu, Áflatun, Jaratıp ilimniń kántin, Sheshiw ushın pikir bántin, Men maǵrifat izler edim.

…Aqılı kámil, ilimi zor, Bilimli el bolmaydı xor, Baxıt ushın siltese jol, Orısıyattı izler edim…

Berdaq.

Sorawlar hám tapsırmalar:

1.Shayırdıń bul qosıǵınıń tolıq variantın oqıp shıǵıń hám hár bir kuplettiń mazmun-mánisin pedagogikalıq kóz-qarastan analizleń.

2.Qosıq qatarlarınıń pedagogikalıq hám psixologiyalıq áhmiyetin túsindirip beriń.

3.Shayırdıń bul qosıq qatarları arqalı jaslarǵa bildirgen pikirleri, bilim, ilim iyelewge iytermelewi házirgi waqıtta qanday áhmiyetke iye?

4.Bul qosıq qatarlarınıń mazmunı arqalı oqıwshılarda qanday psixologiyalıq sezimler qáliplesedi?

102- másele. Bir adam hár kúni nanbayxanaǵa kelip tek ǵana 3 nan satıp aladı eken. Kópte emes, azda emes, tek ǵana 3 nan. Adamlar hayran bolıp, qızıqsınıp, bunıń sebebin soraptı. Sonda ol adam;

– Áziyzlerim, bunıń sebebi bir nandı qarızıma beremen, ekinshi nandı qarızǵa beremen, al úshinshisin ózim jeymen - depti.

Adamlar túsinbesten, kimnen qarızdarsań, kimge qarızǵa bereseń? - dep jáne soraptı.

Sonda ol adam;

111