12-tema (2)
.pdf
|
12-tema: Intervyu alıw hám reportaj tayarlaw |
Jobası: |
|
1. |
Intervyu haqqında maǵlıwmat |
2. |
Reportaj tayarlaw |
1.Intervyu haqqında maǵlıwmat
Intervyu (inglishe. interview — diydarlasıw) - publicistika janrı. Jurnalisttiń bir yamasa bir neshe shaxs penen aktual máseleler maydanınan sáwbeti. Intervyu eki túrge bόlinedi: 1.Xabar, tiykarınan, informaciya jetkeriw maqsetinde όtkeriledi; 2.Zárúrli waqıya, hádiyse hám hújjetlerdi túsindiriw ushın beriledi.
Professional jurnalistikada óz sáwbetlesinde qızıqlı, informaciyalıq hámde juwap beriwge qızıǵıwshılıq oyatqan soraw eń jaqsı soraw esaplanadı. Intervyude qızıqlı juwap alıwdıń nátiyjeli usılı - quramalı bolmaǵan, puqta, miytin hám anıq soraw beriw yamasa ózińiz bilmekshi bolǵan waqıya-hádiyse haqqında soraw bolıp tabıladı. Sol sebepli intervyuge shekem sorawlardı dúziw tiyis. Bunda sorawlar sáwbetlestiǹ oyındaǵı pikirlerin ańlatıwǵa shaqıradı. Olar sizge intervyu beretuǵın shaxstıń jeke oy-pikirin bahalawǵa hám oylaganıńızdan da keńlew informaciya dáreklerin tabıwǵa járdem beredi. Qısqartpa sózler hám texnikalıq terminlerdi hámme de túsine bermeydi. Sol sebepli sorawlarda qısqartpalar hám kásiplik jargonlar bolıwı shárt emes. Olardı qollanıw kerek dep oylasaǹız, túsindirme beriwdi umıtpań. Sonıń menen birge «Jaqında siz qatnasqan sol konferensiyada…» sıyaqlı sorawlardan da uzaǵıraq bolıǹ. Soraw beriwden aldın kim menen sáwbetlesip atırǵanıǹızdı oylap kóriń. Onıń sorawlarıńızǵa múnásibeti hám reakciyası qanday bolıwı múmkinligin aldınnan shamalap, sorawlarıńızdaǵı oǵan túsinikli bolmaǵan názik táreplerin anıqlaǹ. Sonda ǵana sáwbetlesińiz sorawlarıǹizǵa juwap beriwi ushın qolaylı sharayatlar jarata alasız.
Intervyu alıwda júdá kem soraw bergennen kóre, kóp soraw beriw nátiyjeli bolıp tabıladı. Soraw bergenińizde sáwbetlesińiz bir neshe sekundlar ishinde sanalı yamasa sanasız túrde juwap beriw yaki bermewge, qanday juwap beriwi kerekligi tuwralı bir juwmaqqa keledi. Eger juwap qanaatlandırarlı bolsa, keyingi temaǵa ótiw múmkin. Kerisinshe, juwap tolıq bolmasa, sol temanı ashıp beriwi múmkin bolǵan bir neshe tolıqtırıwshı sorawlar beriliwi múmkin.
Soraw beriw qaǵıydaları:
- Sorawlardı anıq hám ıqsham etip beriw lazım;
-Hár bir soraw qandayda bir mashqalanı sheshiw ushın baǵdarlanǵan bolıwı kerek;
-Berilip atırǵan soraw tek ǵana bir mashqalanı sheshiwge qaratılıwı zárúr. Eger basqa mashqalanı sheshiw múmkinshiligi bolsa, ol óz aldına soraw kórinisinde beriliwi tiyis;
-Soraw qaraqalpaq tilinde sap, taza hám qátesiz beriliwi kerek;
-Sorawlardıǹ buzǵınshılıq mazmunında beriliwi qadaǵan etiledi.
2.Reportaj tayarlaw
1943yilda eǹ birinshi reportaj islenedi. Jáhánde kóp waqıyalar bolıp turadı hám jurnalistlerdiǹ tiykarǵı wazıypası sol waqıyalardıǹ tolıq kórinisin keǹ jámáátshilikke usınıwdan ibarat. Usı maǵlıwmatlar járdeminde insan átirapındaǵı dúnyanı tanıydı, kerekli bilimdi aladı hám nenidur ózgertiw imkaniyatına iye boladı.
Hár qanday maǵlıwmat belgili bir formada beriliwi lazım. Dáslepki informaciya kórinisindegi janr - bul maqala yaki jazba dárek esaplanadı. Bul belgili bir waqıya yaki hádiyse tuwralı qısqa xabar. Keǹirek bayanlawlar maqalalarda sáwlelenedi. Bunday maqalalarda jurnalist tárepinen dáliller menen keltirip ótiliwi hámde qandayda bir informaciya yaki maǵlıwmattı talqılaw pikiri sáwleleniwi lazım.
Reportaj (inglizshe ”report” - jetkeriw, xabardar etiw) – jurnalistikanıǹ informaciyalıq janr túri. Bul janrda jurnalist (reportyor) tikkelley ózi qatnasqan, gúwası bolǵan, kórgen waqıya-hádiyseler tuwralı tezlik penen ayqın, jeterlishe xabar beredi. Bunda, ádette, avtor waqıyalardı óz tilinen bayanlaydı. Reportajda barlıq informaciyalıq janrlar (kórinis, esabat, sáwbet hám t.b.) elementleri qosılıp ketedi. Onda kórkem obrazlar, tariyxıy dálillerden keǹ paydalanıladı.
Ǵalaba xabar quralları túrine (baspa sóz, radioesittiriw, telekórsetiw) qarap materiallardı reportaj arqalı sáwlelendiriwdiǹ ayırım ózine tán ózgeshelikleri bar. Reportaj baspa sózde (gazetalarda) berilip, túrli waqıtta bolǵan waqıyalar bir temaǵa birlestirilip bayan etiledi. Bunday reportajlar, ádette, waqıyalar bolıp ótken orınlardan alınǵan fotosúwretler menen bezeledi. Baspa sózde fotoreportajlar da keǹ tarqalǵan. Radio arqalı beriletuǵın reportajda waqıyalar obrazlı, janlı sózler menen táriyplenip, hámme waqıtta xronologiyalıq izbe-izlik saqlanadı. Telekórsetiwlerdegi reportajda ekranda kórsetilip atırǵan waqıyalarǵa sholıw beriledi.
Reportaj tayarlawdan maqsetwaqıyanı janlı súwretlew. Onı tayarlaw ushın jurnalist waqıya bolıp atırǵan orında qatnasqan bolıwı shárt. Avtor tamashagóydi
qızıqtırıw ushın tayarlaǵan maǵlıwmatı qarapayım xalıq yaki ápiwayı adamlar tuwralı bolıwı kerek. Máselen, tamashagóyge zavodtıǹ jabılıwı tuwralı xabardı kóriw qızıqlı, qashan avtor olardıǹ itibarın jumısınan ayırılǵan jumısshılarǵa yaki shaǹaraqlıq miyrastı, bes áwladtıǹ miynetin joq etiw qarsaǹında turǵan zavod iyesine qaratsa. Demek, eǹ baslısı temanı tolıǵıraq sáwlelendiriw ushın qaharman taǹlaw. Bir adam mısalında bir neshe minutlıq kóriniste halattı tolıq súwretlew múmkin. Bunda taǹlanǵan qaharman reportaj ushın tiykar boladı.
Reportaj tayarlawda bir qatar qaǵıydalar bar:
-sózler ilajı barınsha qısqaraq bolıwı kerek;
-tekstte abzaclar qansha qısqa hám ápiwayı bolsa, sonsha túsinikli boladı;
-házirgi halat tuwralı sóylewge háreket etiw nátiyje beredi;
-Túsiniksiz pikirden uzaǵıraq bolıp, anıq jaǵdaydı kórsetip beriwge háreket etiw zárúr.
-waqıyanı súwretlewde tezlik, anıqlıq, tuwrılıq hám isenimlilik bolıwı tiyis. Material tekstiniǹ durıs jazılıwı reportaj tayarlaw ushın tiykar boladı.
Soraw hám tapsırmalar:
1.Intervyu alıw qaǵıydaların úyrenip shıǵıǹ.
2.Kurslar doslarıǹız benen hár qıylı mazmundaǵı intervyu tekstlerin tayarlaǹ. 3. Reportaj tayarlawdıǹ ózine tán ózgesheliklerin atap ótiǹ.
4.Oqıw ornıǹızda ótkerilip atırǵan ádebiy keshelerden reportaj tayarlaǹ.
Tiykarǵı ádebiyatlar
1.М. Аминов, А. Мадвалиев, Н.Махкамов, Н Маҳмудов. Иш юритиш (амалий қўлланма). Тошкент, 2017 й . - 440 б.
2.Д.А. Бабахонова. Официальный делoвой стиль современного узбекского литературного языка. АКД, Т.,1987 г.
3.M.Abdurahmanova. O’zbek tili fanidan uslubiy qo’llanma. Ish yuritish tili va uslubi. T., 2018.
4.Jerald Alred, Charles Brusaw, Walter Oliu. Hahdbook of technical writing. New York, Copyright 2003.
5.Stephen Bailey. Akademic writing. Handbook for international student`s. London, 2015
Internet saytlar
1.http://solver.uz/translate.php - Русско-узбекский переводчик.
2.http://sahifa.tj/uzbeksko_russkij.aspx - Узбекско-русский переводчик.
3. http://library.ziyonet.uz/ - tálim portali