Oqıw 4 kl

Bas tabaq sol tas tabaq,

Tas tabaq sol bas tabaq.

3.Jol ústinde ana ǵarǵa, Ana ǵarǵa ala ǵarǵa,

Ala ǵarǵanıń qasında bala ǵarǵa. Bala ǵarǵa da ala ǵarǵa,

Ala ǵarǵa da bala ǵarǵa, Bárin tuwǵan ana ǵarǵa, Ana ǵarǵa da ala ǵarǵa...

Ó.Xojaniyazov

SHESHENLIK ÓNERI

JIYRENSHENIŃ QAŃBAQ PENEN SÓYLESIWI

(Ápzana)

Jiyrenshe menen xan shikardan kiyatırǵanda aldınan bir qańbaq ushıp óte beredi. Xan Jiyrenshege:

— Bar, ana qańbaqtan xabar alıp kel, qayaqqa baradı eken? — deydi.

Sonda Jiyrenshe:

—Yaqshı, boladı, taqsır, — dep qańbaqtıń izinen at qoyadı. Bir jerlerge kelgende qańbaqtı qamshısınıń dástesi menen bir maydan uslap turadı da, jibere berip, xanǵa qaytıp shawıp keledi.

—Soradıń ba? Qayda baradı eken? — deydi xan.

—Soradım, taqsır. «Meniń kósherimdi jel bilsin,

qonarımdı say bilsin. Seni jibergen xanıń aqılsız. Meni uslaǵan sen de aqılsız», — dedi de qańbaq qańǵıp ketti, — dedi.

Sonda xan Jiyrensheniń bul sózine mıń tilla beredi.

Soraw hám tapsırmalar:

1.Xan Jiyrenshege qanday soraw bergen edi?

2.Jiyrensheniń xanǵa bergen juwabın tekstten tawıp jazıń.

3.Tekstti túsinip oqıp óz sózlerińiz benen aytıp beriń.

Naqıllar:

Sóz súyekten ótedi,

Tayaq etten ótedi.

Tawdı, tastı jel buzar,

Adamzattı sóz buzar.

Ayıbı bar adamnıń uzın boyı pás bolar,

Aqılı kem adamlar aǵayin menen qas bolar.

WÁZIRDI JAZADAN KIM

QUTQARDÍ?

Burınǵı zamanda Jiyrenshe sheshen xannıń aldına barıp qıysının keltirip sóz aytıp, xannan hárbir tapqırlıq sózi ushın bayraq aladı eken. Bir kúnleri xannıń bir wáziri Jiyrensheniń alıp júrgen bayraǵın qızǵanıp, bayraqtı ózi almaqshı bolıp, xanǵa barıp:

— Taqsır, men bir shikarǵa shıǵıp, bir kiyik atıp edim, oǵım barıp oń qulaǵı menen artqı oń ayaǵına tiydi, — deydi.

Xan oǵan:

—Qulaq bolsa joqarıda, ayaq bolsa tómende, qalay ekewine birdey tiyedi? — deydi.

Sol waqıtta wázir ne derin bilmepti. Sóytip, sózdi durıs aytalmaǵanı ushın ólim jazasına buyırayın dep turǵanda Jiyrenshe ornınan turıp:

—Taqsır toqtap turıń, — deydi. Ol kiyikti

Naqıl

Sóz júyesin tapsa — mal iyesin tabadı.

TÓK TAWÍ

(Ańız)

Burınǵı waqıtları Ámiwdárya Samanbay toǵayınıń

keshiredi eken. Sol zamanda bir ójet dáw dáryanıń ayaǵındaǵı elge suw bermew ushın baylamaqshı bolıptı. Ayaqtaǵı eldiń adamları bul xabardı esitip, dáwge adam jiberipti.

ol da esitip, dáwdiń aldına shıǵayın, — dep ketipti. Jolda kempirdiń aldınan ójet dáw shıǵıp, kempir menen xabarlaspay kete beripti. Kempir dáwdiń ójet ekenin bilip:

— Balam, dáryanı baylay ǵoy, tastay etip bayla,

turǵan jerine tógipti de, keynine qaray ketip qalıptı. Házirgi Tók tawı sol dáwdiń tókken bir etek topıraǵı eken deydi.

Tapsırma:

Ańızdı dawıslap, tásirli oqıp beriń.

MÁNAWIYAT — QALBIM QUYASHÍ

ALISHER NAWAYÍ

(Dáztanlarınan úzindi)

Bilimlilik kúniniń jaqtılıǵı hám,

Bilimsizlik túniniń qarańǵılıǵı.

Alım umıtılıp, bilimsiz ósse —

Baylıq tas astında-kórinbes kózge.

Jarlınıń balası kiyatır jolda

Bilim alsam degen maqset bar onda,

Kitabın qolınan túsirmeydi ol,

— Bilimniń shıńına shıqsam, — deydi ol.

Tapsırma:

Nawayınıń násiyat sózleriniń mánisin muǵallımniń járdemi menen túsinip alıń.

Bilmegenin sorap úyrengen alım, Arsınıp soramaǵan ózine zalım.

A. Nawayı.

Hár iste jaqsıdur jaqsı sóyleseń, Jaqsı emes bastan jánjel gózleseń.

Á Ferdawziy.

BILIM — AQÍLDÍŃ SHÍRAǴÍ

(Yusup Has Hájıp)

Násiyatlar jaqpas nadanlar ushın,

Men jazdım haqıyqıy adamlar ushın,

Bul sózlerdi bilimlige arnadım,

Bilimsizdiń tilin bile almadım.

Bilimsizlik — bir apatqa jolıǵar,

Bilimlilik — jasqa qaray tolıǵar,

Tór-esiktiń parqın bilmes ilimsiz,

Payına tiyse, tórdi bılǵar bilimsiz.

BALANÍŃ PARÍZÍ

(Hádizten)

Payǵambarımız óz hádislerinde balanıń ata-ana

bolıp qalsa, bala óz qolı menen talap qılıp awqat jeǵizsin. Eger ata-ana xızmetke mútáj bolıp qalsa, balası mudamı xızmetinde tursın. Ata-anası shaqırsa, «lábbay» — dep juwap bersin. Eger ataana balaǵa gúna bolmaytuǵın is buyırsa, bala ataanaǵa qayılshılıq bersin. Eger ata-ana kiyim kiyiwge mútáj bolıp qalsa, ózi tawıp kiyiwge múmkinshiligi

bolmasa, bala sol kiyimdi tawıp kelip kiydirsin. Bala hámme waqıt ata-ananıń keyninde júrsin. Aldına túsip ketpesin. Óz kewline ne nárse jaqsı kórinse, ata-anaǵa da sol jaqsı kórgen nárseni tawıp beriwi

parız bolsın.

Ana kirpik bolsa, perzent kóz bolar, Perzent kepter bolsa, ana-jer gúmbez bolar.

«Analıq haqını tolıq ótedim», —

Degen gáp kernewsiz qurǵaq sóz bolar.

(I. Yusupovtıń rubayılarınan)

KEREK

Ájiniyaz

Bahadır ǵoshshaq jigitke,

Xalıqqa málim batır mártke,

Bardash berer qayǵı-dártke,

Janajan ǵardashı kerek.

Jigit shıqsa uzaq jolǵa,

Jaw-jaraǵın alıp qolǵa,

Sermep qılısh ońlı-solǵa

Jol baslar sárdarı kerek.

Sorlı puqara xalıqqa,

Qol sozıp bárha jarıqqa,

Kónbey birneshe salıqqa,

Jaynap-jasnar zaman kerek.

Shad bolıp dáwran súriwge, Payanlı dúnya kóriwge. Qatar-qurbı menen júriwge, Ájiniyazǵa zaman kerek!

Sorawlar hám tapsırmalar: 1. Qosıqtı tásirli etip oqıń.

2.Ájiniyaz shayır xalıqqa kim kerek deydi?

3.Babamızdıń ózine ne kerek?

4.Sizler qanday zamanda jasap atırsız?

BALAM

(Qozıqtan úzindi)

Berdaq

... Atım joq dep arsınba da,

Tonım joq dep tartınba da, Jamanlardan uyalma da,

Orın tawıp otır, balam.

Is qıl mańlaydan aqsın ter,

Jaqsı-jamandı sınap kór,

Jaqsı adamnıń keynine er,

Sonda jolıń bolar, balam.

Malım bar dep asıp-taspa,

Birewler menen jarıspa,

Orınsız jerde tarıspa,

Retinde sóyle, balam...

Jetim kórseń qolıńdı ber,

Aǵa bolsa keynine er,

Óziń bultıyıp bolma sher, Álpayım bolǵıl, balam.

Ǵarip kórseń aqılıńdı ayt, Ońlı bolsa qasıńa tart, Ol da bolsa úlken murat,

Onı daǵı sıyla, balam...

Atańnan pándi-násiyat,

Hámmeden de usı zıyat,

Orınlı is et, etpe uyat,

Keynińdi oylap júrgil, balam.

TÓRTLIKLER

T. Jumamuratov

Adam bolsań jámiyetke dárekseń,

Qosılmasań, tamırı joq terekseń,

Oylamasań tek ózińnen basqanı,

Aytshı qáne, sen kimlerge kerekseń?

Ul perzentiń quwanıshlı toyxanań,

Qız perzentiń barıp keler bay qalań,

Jaqsı perzent ómirińniń quwatı,

Qartaysań da jasartadı qaytadan.

Egin tárbiyası bastan boladı, Adamǵa tárbiya jastan qonadı. Qarawsız eginnen zúráát kútpe, Ádepsizlik janǵa dushpan boladı.

Hámme nárse bara-bara tozadı,

Oy toqıydı qıyalımnıń qozaǵı,

Tozbaq emes bala ushın muhabbat,

Barǵan sayın awırlatar azabı.