Ádebiyat 6-kl

qazanǵa salıp, pisirip jep, kúndeslik haqqında dem shegip otıra berdi.

al kún batıstaǵı kún ózin kem-kemnen páske aldı, sol waqıtta alpısı bále dep túyesine asılıp, baslı basına qashtı, kórgen bále qashqan menen qutqarıp atırma, báleniń sırtında bolǵanınsha ishinde bol degen dep, Qaraman túyesinen jerge túsip, altın dásteli baltasın qolına alıp:

Ayaǵın basıp ańlap,

Qulaǵın salıp tıńlap, Áste ǵana jaqınlap, Bardı júrip qasına, Kózler salıp qarasa, Bir kekili altınnan Bir kekili gúmisten Kiyimi joq jalańash, Náhári joq ózi ash,

Altın kekili kún menen shaǵılısıp bir-birine qarap jılap atırǵan eki balanı kóri p, juwırıp barıp úsh aylanıp mańlayınan súydi. Kókten tilegenimdi jerden berdi dep, eki balanı qoynına salıp, túyege minip, Sha-

82

shıwar xannıń eline qayttı. Qaramannıń ul, qız tapqanı dárhal xanǵa jetti, xan Qaramannıń aldınan shıǵıp júre berdi. Kóp máhál bolǵanda Shashıwar xan Qaramannıń aldınan shıqtı, qolındaǵı eki birdey balanı kórip, úsh mártebe aylanıp mańlayınan súyip:

Bawırı onıń ezilip,

Kewilleri buzılıp,

Narday beli búgilip,

Kózden jası tógilip, Úsh mártebe iyilip, Tórt mártebe búgilip, Perzent ushın zar jılap,

Qula bası iyilip

Sálem berip turadı,

Eki qolı kóksinde,

Turıp tayaq ústinde,

Qol qawsırıp Shashıwar

Quldan bala soradı. Sálem berdi Qaraman, Seskendi bir shiyrin jan,

Qayǵılı posa almaqlıq, Burınǵıdan qalǵandı Ǵayıp bala xandiki,

—Bermeymen dep bul ayttı,

Bergen allatalamdı, Bermese qaytıp aladı, Zorlıq etseń al deydi. Eger zorlıq qılmasań,

Xan jayıńa bol deydi.

—Jaqsı adamǵa aytsań gáp Gáp mánisin ańlaydı,

Jamanlarǵa aytsań gáp, Aldaydı dep nanbaydı, Aqmaqlarǵa gáp aytsań, Gáp parqına barmaydı, Nákeslerge gáp aytsań,

83

Gáp parqına barmaydı.

Qattı qashpa qul deydi

—Men bermeymen balanı,

Bergen allataladı,

Bizge bergen zerińiz

Ol ústińe shashılsın.

Men bermeymen balanı, Xan teńlikke tur dedi, Sen jayıńa bol dedi,

Usı gápti esitip, Xan qáhári keledi,

Shashıwar sóyley beredi;

—Há Qaraman, Qaraman,

Atańa nálet biyiyman,

Qattı qashpa qul dedi,

Júyrikke tomar tabılar, Júyrik bolma sen dedi, Bir kemlikke kámal bar, Menmenlikke zawal bar, Menmenlik etpe sen dedi, Alasha kózim alartsam,

Qızıl júziń gelleǵar, Zapırańday sarǵayar,

Berip qoyma qul dedi, Qul qáddińdi bil dedi. Ǵayıp bala xandiki.

Bir balanı ber dedi,

Uldı bizge ber dedi,

Qızdı óziń al dedi.

Xanǵa jarı bol dedi. Abıray barda gelleaǵar

Bir balanı ber dedi, Xan qáhári keledi, Ol qáhárdiń kelgenin Qaraman endi biledi,

—Aynalayın xan ata,

84

—Balanıń atın qoysańız.

Qora tolı qoyım bar, Bunı alıń, babajan, Buǵan kewliń tolmasa,

Kókirekte shiyrin jan,

Bunı alıń, babajan,

—Qátelik etpe jan balam,

Kerek emes dúnya mal,

85

Bizge bergen malıńdı,

Padashıǵa bere ber, Bizge bergen túyeni, Sarwanıńa bere ber,

Bizge bergen narındı

Kárwanıńa bere ber, Bizge bergen zerińdi Zergerińe bere ber, Bizge bergen taxtıńdı, Eki birdey perzentiń Perzentińe bere ber, Bizge bergen janıńdı Jan almaq Aqdáwlet Ol qolımnan kelmeydi,

Azireyil babań kelgende,

Altmıs eki tamırdıń

Betine sheńgel salǵanda,

Ázireylige bere ber.

Dárkar emes hesh zatıń

Qoyayın balam men atın Qırq kúnshilik jolı bar, Jigirma kúnlik shóli bar, Atası edi Darapsha,

Anası edi Gúlshara,

Miynetin kórip biyshara,

Ráhátin kórmegen, Jılap qalǵan izinde, Biysharanıń haqı ushın,

Perzentinen ayırılǵan Muptalanıń haqı ushın, Balanıń atın qoyayın.

Onnan berman kelgende, Qaraman quldıń haqı ushın

Onnan berman kelgende,

Ógey ata Shashıwar,

Ógey ana Aqdáwlet,

86

Ekewiniń haqı ushın,

Eki birdey náreste, Náresteniń haqı ushın, Balańnıń atın qoyayın, Al ulıńnıń atı dep:

— Jeti jurttıń sultanı,

Jeti ıqlımnıń ol xanı,

Jurtqa sultan bolsın dep,

Atın Sháryar qoyaman, Ol qızıńnıń atı dep,

Perilerdiń payqalı, Kóp periniń máskani,

Perige máskan bolsın dep, Atın Ánjim qoyaman Ulıńnıń atın Sháryar. Qızıńnıń atı Ánjim dep, Kózden ǵayıp boladı.

Sháryar menen Ánjimniń atın qırq shilter ǵayıp erenler qoyadı.

Balalar birden ekige shıqtı, ekiden úshke, kemkemnen ósip mektepke bardı. Balalar mektepte oqıy berdi, ekewi de on tórt jasqa kelgende, oqıwın tamam qılıp, kóp bilim, ilim hónerge jetisti. Buǵan jurttıń hámmesi hayran qaldı. Bul kúnleri Shashıwar xan Ánjim qızına baǵ-hárem qurdı, sırtınan toǵız paqsa diywal aynaldırdı, ishinen hawız qazdırdı, boyına daraqlar tikti, astına kelip:

Bosaǵasın borlatqan,

Uwıǵı bar dandannan,

Shańaraǵı gúmisten, Altın menen polattan,

Mańlayshasın otawdıń, Gúmis penen shaldırǵan, Ústi-basın otawdıń,

Hinji menen qaldırǵan,

87

Túńligi bar zerbaraq,

Kórinedi jarqırap.

Qus salsam daǵıstanlıqtı gezsem,

Qalay boladı, — dedi, tuwmasa da tuwǵanday kórip júrgen anasınıń júregi tarsa ayrılıp, quwanǵanınan quwanıshı qoyınǵa sıymay, Shashıwar xannıń aldına barıp, Sharyarǵa soraǵanın beriwdi ayttı.

Xan: Bar ǵáziynemniń iyesi bolsın, ıqtıyarın berdim balama, dedi. Sol waqlarında Ánjim ǵáziynege barıp

tillamızdı aldıń, onnan da tiri shıqtı, qullarǵa párman

88

89

Qarsaq júrmes qalıńnan

Qayırılmay ótip baradı, Túlki júrmes túneyden, Túnde ketip baradı.

Bes qalanı aralap.

Aqdáryanı jaǵalap,

Aqsham jatpay baradı,

Kúnin-túnin bir etip, Ǵarrı janǵa zor berip, Uyqıǵa kózin úyretip, Aqsham jatpay keledi,

Kúndiz tınbay keledi,

Ór qoyanday búgilip,

Mamań jaman juwırdı, Jer tanabın quwırdı, Mamańnıń bawırı kúyedi, Pátli qattı juwırsa,

Sawrısına ókshesi

Tikke-tikke tiyedi.

Hár tóbege minedi,

On tórt jasar qız yańlı, Mamań shashın taradı, Qıraǵa kózler saladı, Kózler taslap qaradı, Tún esabın aladı,

Kún esabın aladı,

Esaplap kelip qarasa. Eki segiz on altı

Jáne segiz jáne altı Otız eki kún boladı, Otız úsh tamam boladı, Otız tórt kún boladı, Otız bes kún boladı,

Narday beli búgilip,

Boldırmadı bul mama, Uwh!—dep demin aladı,

90

Kózler taslap qarasa,

Sháryar soqqan qalanıń Jaqın eken arası.

Úsh kúnlik jollardan,

Kórindi onıń qarası,

Qırq kún tamam bolǵanda, Sháryar soqqan qalaǵa, Mama tayar boladı, Jaqınlap kelip qalaǵa Kózler taslap qaradı, Qırq gezdey orı bar,

Jáne qırq gez tereńi,

Seksen gezdey qala bar, On eki jerde dárwaza, Altı jerde jaz awız,

Tilsim eken dárwaza, Mamańa sapar jaqpadı,

Bul qaladan óterge, Basqa jerin tappadı, Kún batarǵı tárepte, Baǵlarǵa suw jibergen, Bir tońırtqa kóredi,

Kiyimin sheship aladı, Mamań qıyal qıladı, Jap-jalańash boladı, Jas qılıǵın baslaydı,

Kiyimin sheship qalanıń, Ol shetine taslaydı, Arqadan samal turadı, Mamanı quday uradı, Tońırtqaǵa mamańız, Shotlap ózin uradı,

Edilden keldi ellisi,

Jayıqtan keldi jalǵızı,

Onnan keldi on ǵarǵa, Hákke menen mıń ǵarǵa,

91