Ana tili 1-klass_
.pdfQoyan, qoy, qozı, túye, pıshıq, úyrek, buzaw, ılaq, sıyır, eshki, kúshik, gójek, tayınshaq.
4 -shınıǵıw. Gáplerdi oqıp shıǵıń hám
kóshirip |
jаzıń. |
|
|
|
|
|
|
||
Áwezdiń |
aǵası |
awılda |
traktorsh |
Anası |
|||||
emlewxanada |
shıpaker. |
Áwez |
birinshi |
||||||
klasta oqıydı. Ol úlgili oqıwshı. |
|
|
|||||||
Qara |
hárip penen ja |
an |
sózlerdegi ji- |
||||||
ńishke |
dawıslılardı |
aytıń. |
|
|
|
|
|||
5 -shınıǵıw. |
K |
noqattıń |
ornına |
tiyisli |
|||||
sózlerdi |
qoyıp, |
g |
lerdi |
kóshiriń. |
|
|
|||
Biziń |
klasta |
25 |
oqıwshı |
... . |
Hámmesi |
||||
de |
jaqsı ... . |
Barlıǵında kitap, |
... , |
... , |
|||||
ruchk |
bar. |
|
|
|
|
|
|
||
Kerekli |
sózler: bar, oqıydı, |
dápter, qá- |
|||||||
lem. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jińishke |
dawıslı |
sesleri |
bar |
sózlerdiń |
as- |
||||
tın |
sızıń. |
|
|
|
|
|
|
|
|
21
6 -shınıǵıw. Súwretlerdiń tómenine jazıl-
ǵan sózlerdegi kóp noqattıń ornına tiyisli háriplerin qoyıp, kóshirip jazıń.
|
kúsh...k |
kept...r |
||
7-shınıǵıw. Tómendegi |
sózlerdegi aháir- |
|
||
biniń |
ornına |
á háribin, o háribiniń |
or- |
|
nına |
ó háribin |
yıp, |
kóshirip jazıń |
hám |
ayırmashılıǵın |
ayt . |
|
|
|
San—s...n, soz—s...z, tol—t...l.
Bol—b...l, ot—...t, tor—t...r.
Úl sаn—sán,ot— ót.
Jińishke dawıslı sesler jińishke buwın jasaydı. E-tik, te-rek.
8 -shınıǵıw. Tómendegi sózlerdegi u háribiniń ornına ú háribin, ı háribiniń ornına
22
i háribin qoyıp, kóshirip jazıń hám ayırmashılıǵın aytıń.
Duz — d... |
z, |
tur — t... |
r, |
sur — s... |
r, un — ...n, |
||
ush — ...sh. |
|
|
|
|
|
|
|
Jutın — t... |
tin, |
tıs — t... |
s, |
sız — s... |
z, |
ıs — ...s, |
|
qır — k...r |
|
|
|
|
|
|
|
Úlgi: |
duz—dúz, un—ún, tıs—tis. |
||||||
|
|
|
§ |
|
5.Buwın |
|
|
1-shınıǵıw. |
Súwrette |
zatlardıń |
atların |
||||
buwınǵa |
bólingen túrinde oqıń. |
|
|||||
qаyhı |
bal-ta |
shók-kish |
1. Hárbir sózde neshe buwın bar?
2Há. rbir buwında neshe dawıslı ses bar?
Sózler buwınlarǵa bólinedi: kep-ter, qar-lı-ǵash, úy-rek.
23
2-shınıǵıw. Tómendegi sózlerdi buwınǵa bólingen túrinde kóshiriń.
Ba-la, pax-ta, da-la, sa-lı, jo-ńısh-qa, te-le-fon, to-ǵay.
1.Hárbir sózde neshe buwın bar ekenin aytıń.
2.Telefon sóziniń jazılıwın bilip alıń.
3-shınıǵıw. |
Tómendegi |
|
wınlardan |
sóz |
|
qurań |
hám |
kóshirip j |
ń. |
|
|
|
ra |
|
lıq |
úy |
|
ta |
raq |
b |
la |
te |
rek |
|
na |
|
xıt |
jú |
|
Hárbir buwında tek bir dawıslı ses
boladı, |
dawıssız |
ses birew yamasa on- |
na |
a kóp bola |
beredi. Kitap, óshir- |
gish |
|
|
4 -shınıǵıw. Qosıqtı buwınǵa bólip oqıń. Hárbir sózde neshe dawıslı sestiń bar ekenin aytıp beriń.
24
Kóshelerdiń |
ortasında |
oynama, |
|
|
||||
Mashinanı |
aydawshını |
qıynama. |
|
|
||||
Bir mashina kórinse de uzaqta, |
|
|
||||||
Onnan |
burın |
ótemen dep oylama. |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
S.Abbazov. |
|
5 -shınıǵıw. Tómendegi |
sózlerd |
uwınǵa |
||||||
bólip kóshirip |
jazıń. |
|
|
|
||||
Kese, |
qasıq, |
sháynek, |
|
hir, |
pomidor, |
|||
júzim, |
erik, |
alma, |
piyaz. |
|
|
|||
1. Hárbir |
buwında |
neshe dawıslı |
ses |
bar |
||||
ekenin |
anıqlań |
hám |
olardıń astın |
sızıń. |
||||
2 . Sháynek, |
p |
idor |
sózleriniń jazılı- |
|||||
wın |
bilip |
alıń. |
|
|
|
|||
6-shınıǵıw. Berilgen jumbaqtı oqıń, she- |
||||||||
shimin |
tabıń. |
|
|
|
|
|
||
Unаtqаn súyip hárkisi, |
|
|
|
|||||
Júrediаlıp qаsınа. |
|
|
|
|
||||
Sebebi, |
onıń |
hár |
tisi, |
|
|
|
||
Pаydаlı |
аdаm bаsınа. |
|
|
|
||||
25
1. Jumbaqtıń sheshimin bildirgen sózdi buwınǵa bólip, kóshirip jazıń.
2 . Hárbir buwındaǵı dawıslı sestiń astın sızıń.
3. Paydalı,júredisózlerinińjazılıwınbilip alıń.
7-shınıǵıw. Tómendegi berilgen sózlerdi
buwınǵа bólip oqıń. |
|
Paxtа, salı, bilim, trak |
qorаz, taxtа. |
Buwınǵа bólip oqıǵ |
sózlerińizdi jazıń. |
Sóz bir hám onnan da kóp buwınlardan qurala b di: qol, qıs, al, jaz, ke-me, te-mir, ba-lıq-shı, o-qıw-shı-
lar.
8 -shınıǵıw. Berilgen sózlerdi oqıń.
Túl |
saǵal, qasqır, jolbarıs, arıslan, su- |
wın, |
kiyik, qırǵawıl, qarlıǵash, ǵaz, ópe- |
pek, |
shımshıq, ǵarǵa. |
Dáslep bir buwınlı, onnan keyin eki hám
úsh buwınlı sózlerdi kóshiriń.
26
§ 6 . Ótkerme
1-shınıǵıw. Sózlerdi berilgen izbe-izlikte kóshirip jazıń.
Paro-xod, pa-roxod. Qı-zıqlı, qı-zıqlı. Jaqsılıq, jaq-sı-lıq. Qala-lıq, qa-lalıq. Pada-shı, pa-dashı.
Bul sózlerdi bir qatardan ekinshi qatarǵa
qalay ótkeriwge |
bolatuǵın |
|
nıqlań. |
|
|||
Sózdiń |
bir qatarǵa s |
ay |
qalǵan |
bó- |
|||
legi ekinshi qatarǵa buwınǵa bólinip |
|||||||
ótkeriledi: Usta |
-na, usta-xana, us- |
|
|||||
taxana. |
Buwınd |
ótkergende |
dáslepki |
||||
qatarda qal an sózdiń bóleginen keyin |
|||||||
defis |
(-) |
qoyıladı. |
|
|
|
||
2-s |
ıǵıw. Berilgen sózlerdi |
oqıp shıǵıń. |
|||||
Jer, tarı, salı, arpa, biyday, |
másh, |
gúz, |
|||||
jaz, qıs, |
báhár, gósh, sút, |
qatıq, qaymaq. |
|||||
1Ó. kermelewgebolatut |
ǵınsózlerdikó- |
|
|
|
|||
shirip |
jazıń. |
|
|
|
|
||
27
2.Qalǵan sózlerdiń ne ushın ótkermelewge bolmaytuǵının aytıp beriń.
Bir háripten turǵan buwındı jeke qaldırıwǵa yamasa ekinshi qatarǵa ótkermelewge bolmaydı. A-ta, a-la, a-na, a-nar, á-det.
3-shınıǵıw. Gáplerdi oqıp shıǵıń.
Dárigúl kitapların |
taza |
aydı. |
Kiyimle- |
||||
rine |
kir |
juqtırmaydı. |
O |
uqta |
hám |
ádepli |
|
qız. |
|
|
|
|
|
|
|
Qara |
hárip |
p |
n jazılǵan sózlerdi bu- |
||||
wınǵa |
bólip |
óshirip |
jazıń. |
|
|
||
4-shınıǵıw. Súwretlerdiń atların tabıń |
|||||||
hám |
jazıń. |
|
|
|
|
|
|
28
Ótkermelep jazıwǵa bolatuǵın sózlerdi bir bólek, ótkermelep jazıwǵa bolmaytuǵın sózlerdi bir bólek jazıń.
5 -shınıǵıw. Gúrrińdi oqıp shıǵıń.
|
|
|
|
|
GÚLLENGEN AWÍL |
||||||
Biziń |
awıl qaladan |
onsha |
uza |
emes. |
|||||||
Awılda mektep, emlewxana hám mádeni- |
|||||||||||
yat |
sarayı |
bar. |
Saranıń |
ası emlew- |
|||||||
xanada |
shıpaker |
|
bolıp |
is |
ydi. |
Mádeni- |
|||||
yat |
sarayında |
ustazlar |
|
nen ushırasıwlar |
|||||||
bolıp |
turadı. |
|
|
|
|
|
|
|
|||
1. Qaraháipnjazr |
ılǵangáplerdibu- |
|
|
||||||||
|
wınǵa |
ból |
, |
kóshirip |
jazıń. |
||||||
2 . Shıpaker, emlewxanasózlerinińjazı- |
|||||||||||
|
lıwın |
bilip |
|
alıń. |
|
|
|
||||
6 -s |
|
ıǵıw. Oqıp, |
sheshimin |
tabıń. |
|||||||
Temir |
kózli |
|
suw |
bulaq, |
|
|
|||||
Jónsiz |
aqpas |
bul |
biraq. |
|
|
||||||
Tolıp |
|
qalar |
shelegiń |
|
|
|
|||||
Jiberseń |
awzın |
bir |
burap. |
|
|||||||
29
Qara hárip penen jazılǵan sózlerdi qalay
ótkermelewge bolatuǵının defis qoyıp kóshiriń.
7-shınıǵıw. Oqıp shıǵıń.
Balıq, suw, mektep, kól, shóp, mal, ot, qala, toǵay, taw, dárya, awıl.
1.Bir qatardan ekinshi qatarǵa ótkermelewge bolmaytuǵın só di aytıp beriń.
2 .Ne ushın bul só rdi ótkermelewge bolmaydı?
DAWÍ S LÍ SESLER
§ 7. A hám Á háripleriniń jazılıwı
1-shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń. A hám háripleriniń astın sızıń.
Gúljan — tártipli oqıwshı. Ol sabaǵınan jaqsı oqıydı. Aǵası oǵan dúkánnan qálem, dápter ákelip berdi. Gúljan aǵasına raxmet ayttı.
30