Izden kelgen dushpan kewlin ósirip,
-degen
sózlerinde qanshelli parasatlılıq barlıqtı túsiniw qıyın
emes.
Uluwma
alǵanda
Ayparsha menen Máspatsha ekewi bir obrazdıń bir-birine uqsas eki
jaǵı.
Hayyar
baba.
Bul uluwma dástanlarda, erteklerde ushırasatuǵın
xalıqtıń qálewli-adamınıń jolına kesent jasaytuǵın
juwha, jádigóylerdiń ayrıqsha tipi. Bunı
«Qırq
qız» dástanındaǵı
Arıslan menen qarındası Altınaydıń abrayın tógiwge urınǵan
Nadırshanıń malayı Qulımsay, menen «Alpamıs» dástanındaǵı
Alpamıstı aldawlıq penen zindanǵa
salatuǵın
sum Mástan kempir menen qatar qoyıwǵa
boladı. Onda mol turmıs tájriybesi bar, Ayparshanıń da,
Máspatshanıń da barlıq jaǵdayın
biledi. Dástandan da Hayyarbaba ayıbına ılayıqlı tiyisli
jazasın aladı, islegen hiyleleri óz basına jetedi. Dástandı
dóretken xalıq Hayyarbabanı usınday ádil jazalaw arqalı «ózgege
gór qazba, óziń túseseń» demekshi boladı.
Babaxan.
Bul barlıq dástanlarda ushırasatuǵın
zalım xanlardıń birewi bolıp, Hayyarbabaǵa
oǵada
jaqın. Ekewiniń ayırması, Hayyarbabanıń hiyle menen islegen
jaramsızlıǵın,
Babaxan kúsh, qural menen isleydi, birewi sum buzaqı bolsa, birewi
qara kúshine isengen topas zalım. Babaxandaǵı
aldı menen kózge túsetuǵın
qásiyet xalıqtıń qanın sorıp, jatıp isherlik, toyıp
sekiriwshilik, aq-qaranı ayıra almaytuǵın
aqılsızlıq, xoshametke másiretuǵın
jel ókpelik, aytqan sózge aldı-artına qaramay ere beretuǵın
ermeshilikten, qızǵanshaqlıqtan
ibarat. Ol Hayyarbabadan Ayparshanıń xabarın esitedi, onıń
aytqan úgitine erip, óz jolı menen ketip baratırǵan
jolawshılarǵa
kóp sanlı ásker atlandıradı, ózgeniń baxtın qızǵanıp,
óz xalqınıń kóplep qırılıwına sebepshi boladı. Kóp sanlı
kúshke súyene otırıp, Máspatshanı aqsattı, Ayparshanı qolǵa
túsiredi. Biraq yendigi jaǵın
kelistiriwge de uqıbı joq, qızdıń aldawına erip, aydawına
júredi, aytqanın qıladı, topaslıǵınan
oyran boladı. Ol aqıl jaǵınan
ǵana
emes, qara kúsh jaǵınan
da hálsiz. Babaxannıń unamsız bet perdesi mine usınday. Al, onıń
inisi Orazalı bolsa, Babaxannıń usı jerkenishli qásiyetleriniń
tolıq miyrasxorı. Dástandaǵı
basqa qaharmanlar óz belgileri menen usı eki túrli qaharmanlardı
tolıqtırıwshı bolıp esaplanadı.
