Добавил:
kiopkiopkiop18@yandex.ru Вовсе не секретарь, но почту проверяю Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

2 курс / Нормальная физиология / Нормал физиология Алявия О.Т

..pdf
Скачиваний:
60
Добавлен:
24.03.2024
Размер:
20.05 Mб
Скачать

цайта сурилади. Генле фвузлори, дистол каналча ва йигувчи найларда сув ва электролитлар реабсорбцияланади.

Нефроннинг проксимал цисмида Ыа+,СН1 лар 70%, НСО, - 90% цайта сурилади.

Моддаларни каналчалардаги реабсорбцияси актив ва пассив ташиш йули билан амалга оширилади. Пассив ташиш электро­ химик, концентрация ёки осмотик градиент фарци йуналиши буйича энергия сарфисиз кечади. Бу йул билан сув, С 0 2, хлор, мочевина цайта сурилади.

Актив ташиш деб концентрацион ва электрокимёвий градиентга карама-царши йуналишда, энергия сарфи ^исобига моддаларнинг ташилишига айтилади. Фаол ташиш уз навбатида бирламчи ва иккиламчи актив ташиш турларига булинади. Бирламчи актив ташиш, электрохимик градиентга царама-карши, хужайра метоболизми энергияси х.исобш а кечади. Бу йул билан ташилишга № +ионини мисол^илиш мумкин. № *.К+АТФ аза ферменти иштирокида АТФ энергиясидан фойдаланиб ташилади.

Иккиламчи актив транспорт, концентрацион градиентга царши энергия сарфисиз ташилади. Бу йул билан глюкоза, аминокислоталар утади.

Кайта сурилаётган моддалар каналчаларнинг цоплаган ^ужайраларнинг бушли^ка ураган люминал ва асосий мембранасидан утиши керак. Люминал мембранада купчилик моддалар учун ташувчилар ва ион каналлари бор, улар моддаларни хужайра ичига утишинитаъминлайди. Базолатерал мембранадаЙа+, К ‘- АТФ аза, ва бошка органик моддаларни ташувчилари бор.

Глюкоза реабсорбцияси. Одамларда хар да^икада каналлчаларга 990 ммол глюкоза утади, ундан 989,8 ммол цисми буйракларда реабсорбцияланиб кетади, яъни сийдикда деярли глюкоза булмайди. Глюкоза реабсорбцияси концентрацион катталикка царши утади. Глюкоза проксимал каналча бушлигидан хужайраларга утиши махсус ташувчилар ёрдамида амалга оширила­ ди, ташувчи бир ва^тнинг узида Ыа'ни хам бириктириб олади. Бу хосил булган комплекс хужайра ичига ута олиш хоссасига эга булиб колади. Хужайра ичида бу комплекс булинади, натижада хужайра ичида глюкозани ми^дори ортади, сунгра глюко­ за хужайра аро буш лида утади, урдан эса кош а утади.

{^ондаги глюкозанинг миьуюри 5 дан 10 ммол/л дан оргиб кетса, у сийдик билан ажралиб чица башлайди. Бунинг сабаби шундаки проксимал каналчалар люминал мембранасидаги та­ шувчилар михдори чегараланган булади. Ташувчиларнинг бар-

часи глюкоза билан бирикиб олгандан сунг, ^айта сурила олмай колади. Орти^часи сийдик билан чи^ариб юборилади.

Глюкозанинг максимал реабсарбция (Тша) мивдорини аниклаш учун ^онга глюкоза юборилади ва унинг ^ондаги концентарациясини сийдикдан пайдо буладиган даражасига оширилади. Глюкозанинг максимал ташилиши (Т т 0)ни анииугаш учун филтратга утган глюкоза миадоридан (коптокчалардаги филтрат миодори С т билан плазмадаги глюкоза концентрацияси Р0 купайтмаси) сийдик билан ажралаётган (и с-сийдикдаги глюко­ за концентрацияси, У-ажралган сийдик хажми купайтмаси) глю­ коза айириб юборилади:

Тш0=Ст ро-ио V

Аминокислоталар реабсорбцияси хам натрий ташилишига борли1$. Коптокчалардан каналчаларга утган о^сил ва аминокислоталарнинг 90% каналчаларининг проксимал кисмида реабсорбцияланади. Бу жараён иккиламчи актив ташиш йули билан амалга оширилади. Турли гурух нейтрал, икки асосли, дикарбоксилли аминокислота ва иминокислоталар реабсорбциясини туртдан ортик актив ташиш тизимлари таъминлайди:

О цсил реабсорбцияси. Нормал ^олатда оз мивдорда о^сил бирламчи сийдик таркибида булади ва у проксимал каналчаларда ^айта сурилиб кетади. О^силлар реабсорбцияси пиноцитез йули билан амалга оширилади. Каналчалар эпителийси о^силни адсорбциялаб олади, сунгра мембрана цитоплазмасига ботади ва пиноцитоз вокуоли ^осил булади. Вакуоллар базал мемб­ рана томон силжийди ва ю^ори лизосомалар билан ^ушилади. Лизосомалар ю^ори протеолитик активликка эга. О^силлар ли­ зосомалар билан бирикиб аминокислоталаргача парчаланади. Барча аминокислоталар гидролизга учрамайдилар. Колганлари конга узгармаган ^олда утади. Бу жараён актив булиб энаргия сарфи билан кечади. Бир кеча кундузда сийдик билан 20-75мг дан куп булмаган о^сил чи1^иб кетади. Сийдикда о^силни пайдо булиши протеинурия деб аталади. Буйракнинг цатор ^асталикларида протеинурия кузатилади. Айрим физиологик х,олатларда, масалан, ояир жисмоний ишдан сунг ^ам протеинурия кузатилиши мумкин.

М очевииа реабсорбцияси. Нефронинг проксимал кисмида пассив ташиш йули билан мочевинанинг маълум к;исми к;айта сурилади. Долган ^исми эса йигувчи найчаларга бориб у ерда

АДГ таъсирида цайта сурилади. АДГ таъсирида йирувчи найчаларда сув реабсорбцияси кучайиши натижасида бирламчи сийдикдаги мочевина концентрацияси ортади. АДГ каналчалар утказувчанлигини ошириб мочевина буйракни магиз моддасига утади ва у ердаги осмотик босимни оширади. Дужайралар аро суюцликда мицдори ортган мочевина концентрацион катталик буйича генле цовузлорига утади дистол каналга ва йирувчи найчаларга боради. Шу йул билан мочевина буйрак ичи айниш и содир булади. Куп сув истеъмол цилганда ёки сийдик ажралиши кучайганда, сув реабсорбцияси озаяди натижада сийдик би ­ лан мочевина чициши кучаяди.

Сув ва электролитларреабсорбцияси. Сув нефроннинг барча цисмларида цайта сурилади. Проксимал каналчаларда сувнинг 2/ 3 кисми, 15% Генле ковузлогида, 15% дистал каналчада ва йи­ рувчи найларда реабсорбцияланади.

Сув пассив йул билан р й т а сурилади. Осмотик фаол моддалар: глюкоза, аминокислоталар, оцсиллар Ыа+, К*, Са*\СГ ионлари узи билан сувни цам олиб утади. Осмотик фаол моддалар реабсорбцияси камайганда сув реабсорбцияси цам камаяди. Масалан, сийдикда глюкозанинг пайдо булиши диурезни кучайишига олиб келади.

Сувнинг пассив сурилишини таъминловчи ион натрий хисобланади. Натрий оцсил ва аминокислоталар транспорти учун зарур. Бундан ташцари натрий буйракнинг магиз моддаси цужайралараро бушлицда сийдикнинг цуйилиши унинг осмотик фаол муцит цосил цилишига зарур. Натрий реабсорбцияси нефрон­ нинг барча цисмларида содир булади. Проксимал каналчаларда 65%, Генле цовузлогида 25%, дистал каналчаларда 9% ва йи­ рувчи найчаларда 1% натрий цайта сурилади.

Натрийнинг цайта сурилиши бирламчи фаол йул билан булиб, энергиянинг асосий цисми шу жараёнга сарфланади. Натрийни ташилишида N8 % К*-АТФ-аза етакчи ацамият касб этади. Хужайра ичига натрийнинг ташилиши турли йуллар билан амалга ошиши мумкин. Улардан бири Ыа+ ни Н+ билан алмашиниши (антипорт). Бу холатда № + цужайра ичига ташилади, Н+ иони эса ташцарига. Натрийнинг ташилишини бошца йули, амино­ кислота ёки глюкоза иштирокида амалга оширилади.

Каналчалардаги секреция. Каналчалардаги секреция-бу моддаларни цондан каналчалар буш лигига секрктор йул билан утиши. Бу жараён купчилик ионларни тез экскреция булишини таъминлайди. Бундай ионларга калий мисол булиши мумкин.

Секреция ^исобига органик кислоталар (сийдик кислотаси) ва асослари (холин, гуанидин), организм учун ёт моддалар, антибиотиклар (пенициллин), рентгенконтраст моддалар (диодграст), буёк^лар (фенол к^зил) парааминогиппур кислотаси -ПАГ. Секреция жараёни гемостазни ушлаб туриш механизмларидан бири хисобланади.

Каналчаларнинг проксимал ва дистал цисми эпителиал хужайралари секреция цилиш хусусиятига эга. Проксимал каналга хужайралар органик бирикмаларни секреция килади. Бунинг учун махсус таш увчилар зарур. Улардан баъзилари орга­ ник кислоталарни (ПАГ, диодраст, фенолрот, пенициллин...) бошкалари органик асослари (гуанидан, пиперидин, тиамин, холин, хинин, серотонин, морфин...). Водород ионлари секрецияси проксимал каналчаларда дистал кисмга нисбатан купрок.

Калий секрецияси дистал каналчалар ва йикувчи найларда содир булади. Калий секрецияси алдестерон гормони иштирокида бош^арилиб, реабсорбциясини камайтиради. Хужайраларнинг узида хосил булган аммиак секрецияси каналча-ларни про­ ксимал хамда дистал цисмларида амалга оширилади.

Сийдик мицдори, таркиби вахоссалари. Вакт бирлиги ичида маълум мивдорда сийдик ажралиб чикади. Бир суткада ажралиб чиедан суткалик диурез миедори 1-1.5 л ташкил килади. Куп сую!у!ик, оцсилли ма^сулотлар истеъмол цилгандан сунг диу­ рез кучаяди. Истеъмол 1^илинган суюкликнинг 65-80% сийдик билан чикарилиб юборилади. Нормал холда суюклик истеъмол цилиб куп терланганда диурез озаяди. Сийдик хосил булиши сутка давомида узгариб туради. Кечкурун кундузгига нисбатан секинлашади.

Сийдик оч сариц рангли, солиштирма огирлиги 1,005-1,025 га тенг. Сийдик таркибидаги анорганик ва органик моддалар унинг солиштирма орирлигини белгилайди. У эса истеъмол цилинган суюклик мивдорига борли*;.

Сийдикнинг pH му^ити кучсиз кислотали булиб, рН 5,0-7,0 га тенг. Оцсилли ма^сулотларни куп истеъмол цилинса, кисло­ тали томонга, усимлик ма^сулотларига куп истеъмол ^илинса иищорий томонга узгаради. Сийдик тиниц суюклик булиб, озгина цолди^ кисми ^ам булади. Агар сийдик центрифугаланса тубида цолдиц кисми булиб, бу цисм жуда оз мицдорда эритроцитлар, лейкоцитлар ва эпителий хужайралардан иборат була­ ди. Бундан таищари сийдик кислотаси кристаллари, уратлар, калций, оксалат (pH кислотали му^ит булса) ёки калцийфосфат

ва калций карбонат, аммоний кристаллари (pH и ишкорий булса) дан ташкил топган.

Сийдикда ок;сил булмайди унинг ^олдицлари булиши мум - кин. Аминокислоталар мивдори бир кунда 0,5 г дан ортмайди.

Сийдик таркибида мочевинанинг микдори 2% тугри келади. Бир кеча кундузда ажралган микдори эса 20-30 г га тенг.

Сийдик таркибида сийдик кислотаси (1 г), аммиакпурин асослари, креатинин, унча куп булмаган м и л о р д а ичакда оксиллар бижгиши натижасида ^осил булган индол, скатол, феноллар булади.

Азотсиз органик моддалардан сийдик таркибида Мавул кис­ лотаси, сут кислотаси, кетон ва сувда эрувчи витаминлар учрайди.

Оддий холатда сийдик таркибида глюкоза булмайди. Буйрак ва сийдик йуллар касалликларида сийдик таркибида эритроцитлар пайдо булади (гематурия). Сийдик таркибида пигментлар (уробилин, урохром) булиб, унга ранг бериб туради.

Сийдик таркибида куп м и лорда анорганик моддалар була­ ди. Улар ичида энг купи -10-15 г калий, хлорид 3-3,5 г, сулфат тузлар 2,5 г, фосфат тузлар 2,5 г, электролитлар ^ам ажралиб чи^ади: И а \ К+,С 1, Са++,М § '" .

Сийдик таркибида гормонлар ва уларнинг метаболитлари, ферментлар, витаминлар булади.

Сийдикнинг цуюцлашиш механизмлари. Иссик Конли ^айвонларнинг буйраги конга нисбатан юкори концентрацияли сий­ дик чицариш хусусиятига эга. Бунинг сабабини буйраклар турли цисмларини буриб тескари о^иш механизми билан изохлаш мумкин. Сув мувозанати холатига цараб, буйраклар гох сую^, гох к;уюц сийдик ажратиши мумкин. Бу жараёнда нефроннинг барча ^исмлари магиз модда томирлари ^ужайралараро сую^- лик иштирок этади.

Буриб тескари о^изувчи системанинг ишлаш мо^ияти шундан иборатки, Генле ковузлогининг икки цисми-тушувчи вл кутарилувчи ^исмлари бир-бировига жипс тацалиб, бир бутун механизм сифатида ишлайди. Крвузлок;нинг тушувчи (проксимал) цисмидаги эпителий фак;ат сувни утказади-ю, натрий ионларини утказмайди. Кутарилувчи (дистал) ь;исмдаги эпителий эса факат натрий ионларини фаол реабсорбция кила олади, яъни каналча сийдигидан буйракнинг тузима сую ^ш гига утказа ола­ ди, лекин айни вактда сувни каналчалардан тукима сукм^шгига утказмайди.

Сийдик генле цовузлогининг тушувчи (проксимал) кисмидан утаётганда сув тукима суюцлигига утгани туфайли сийдик аста-секин цуюцлашади. Т^цима суюцлигига сув утиши пассив процессдир, бунинг сабаби шуки, цовузлоцнинг проксимал кисми ёнидаги дистал цисми эпителийси натрий ионларини актив реабсорбция цилади, яъни уларни каналчалардан туцима суюцлигига (интерстициал суюцликка) утказади; туцима суюлигига утган натрий ионлари бу ерда сув молекулаларини дистал каналчадан эмас, балки проксимал каналчадан тортиб олади.

Сувнинг проксимал каналчадан туцима суюцлигига чициши сабабли бу каналчада сийдик тобора куюкланади ва цовузлок чуццисида купроц концентрланиб колади. Сийдик юкори концентрацияли булиб цолгани туфайли дистал цисмидаги натрий ионлари туцима суюцлияига утади, чунки дистал каналча деворлари сувни утказмайди, лекин натрий ионларини актив реабсор­ бция килади. Ковузлокнинг дистал каналчасидан натрий ионларининг тукима суюцлирига утиши уз навбатида бу суюцликнинг осмотик босимини оширади, бунинг натижасида эса, юцорида курсатилганидек, сув проксимал каналчадан тукима суюцлигига чицади. Шундай цилиб, проксимал каналчада сувнинг сийдикдан туцима суюцлинига утиш туфайли дистал каналчада на­ трий реабсорбцияланади, натрийнинг реабсорбция каналчадан сувнинг тукима суюцлдаига чицишига сабаб булади. Бу иккала процесс бирга утади. Натрий сийдикдан тукима суюклиьига чициши сабабли цовузлоц чуццисидаги гипертоник сийдик кейинчалик Генле цовузлоьининг дистал каналчаси охирида цон плазмасига нисбатан изотоник ва цатто гипотоник булиб колади.

Е^овузлоцнинг турли ерларида ёнма-ён ётган проксимал ва дистал каналчалардаги сийдикнинг осмотик босими жуда кам фарц килади. Каналча атрофидаги тукима суюцлигининг осмо­ тик босими проксимал ва дистал каналчаларнинг шу цисмидаги сийдикнинг осмотик босимига тахминан баравар келади.

Проксимал каналчада сув сурилганидан, сийдикнинг осмо­ тик босими аста-секин ошиб боради, дистал каналчада эса на­ трий реабсорбцияси туфайли сийдикнинг осмотик босими шуга яраша секин-аста пасаяди. Шундай цилиб, проксимал (ёки дис­ тал) каналчанинг цушни икки цисми орасидаги осмотик босимлар фарки унча катта эмасДовузлоц буйлаб эса босимнинг бу кичик фарцлари цаналчаларнинг ^ар бир цисмида цушилиб бо­ ради ва цовузлоцнинг бошлангич (ёки охирги) цисми билан чуцциси орасида босимнинг жуда катта фаркини (градиентини)

вуждга келтиради. Конга нисбатан изотоник булган бир талай сийдик цовузлоцнинг бошлангич цисмига йигилишини таъкидлаб утиш зарур. Генле цовузлогида сийдик куплаб сув ва натрийни йуцотади ва цовузловдан анча кам сийдик оциб чицади, бу сийдик цон плазмасига нисбатан яна изотоник, ^атто гипото­ ник булади. Шундай килиб, цовузлоц куп м и л о р д а сув ва на­ трий ионларини реабсорбцияловчи концентрацион механизм сифатида ишлайди. Техникада цандай булмасин моддалар концентрациясини катта тафовут цилдириш зарур булганда боя тасвир этилганига ухшаш буриб тескари (щизувчи система принципини тадбиц этишади.

Иккинчи тартибдаги бурама каналчаларда натрий, калий, ионлари, сув ва бошца моддалар хамон сурилаверади. Биринчи тар­ тибдаги бурама каналчалар ва Генле ^овузлоги процессларга царама-царши уларок иккинчи тартибдаги бурама каналчаларда натрий ва калий ионларининг реабсорбцияланадиган мивдори (мажбурий реабсорбция) доимий булмай узгарувчандир (факул- татив реабсорбция). Бу миадор цондаги натрий ва калий ион­ ларининг м и^орига борлиц булиб, организмда шу ионлар концентрациясини доим бир даражада с а ^ а б турувчи му^им регу­ лятор механизм ^исобланади.

Йигувчи найлар функцияси. Буйрак каналчаларидан йирувчи найларга бир талай суюц сийдик келиб, бу ерда концентрланади ва шундай цилиб, буйрак жомларига бир кеча-кундузда 1- 1,5 л сийдик утади. Йигувчи найларга келадиган гипотоник сийдик^асосан сув сурилиши туфайли концентрланади.

Йигувчи найларнинг деворлари сувни утказиши мумкин; буйракнинг магиз каватидаги тузима сую ^игининг осмотик босими юцори, йикувчи найлар шу цаватдан утади, шунга кура сув йирувчи найлар бушлигидан интерстициал сую!утикка утади; сув реабсорбцияси эса шунга борлиц.

Буйракларнинг цон ион таркибини бошцаришдаги иш ш и ­ роки. Ионлар гомеостазини бир хил ушлаб туришда буйраклар­ нинг ахамияти жуда катта. Буйрак каналчаларида турли ионлар реабсорбцияси ва секрецияси бошцарилиб туради ва уларнинг миадорини бир хил ушлаб туради.

Натрий реабсорбцияси буйрак усти бези пустлоц моддасининг алдустерон гормони таъсирида нефроннинг дистал каналлари охири ва йигувчи найчаларда кучаяди. Алдостерон секре­ цияси цон хажми камайганда ва плазмада натрий ионлари мицдори камайганда кучаяди. Юрак булмачаларидан ажр&шб чи-

^адиган натрийуретик гормон натрий реабсорбциясини тормозлаб, уни чикиб кетишини кучайтиради. Бу гормон ишлаб чицарилиши, айланиб юрган цон ми^дори ва ^ужайралараро бушли^ сукм^лиги ортганда кучаяди.

Алдостерон гормони нефроннинг дистал каналчаларида ва йирувчи найларда калий секрециясини кучайтиради. Инсулин гормони эса калий чи^ишини камайтиради. Кон фаол реакцияси ишцорий томонга силжиганда (алкалоз) сийдик билан калий чи^иши кучаяди, кислотали томонга силжиганда (ацидоз) эса озаяди.

К[алцонсимон олди бези гормони буйрак каналчаларида калций реабсорбциясини тезлаштиради, суяклардан унинг ажралишини кучайтиради, окибатда крнни миьуюри ортади.

К[алцонсимон без гормони тирокалционин буйраклар орцали калций чикишини кучайтириб, уни суякларга утишини кучай­ тиради ва натижада калцийнинг ми^дори конда камаяди. Буйракнинг юкстагломеруал комплексида витамин Д нинг фаол формаси ишлаб чи^арилиб, у калций алмашинувини бошкаришда иштирок этади.

Алдостерон гормони кон плазмасида хлоридлар алмашину­ вини бош^аришида иштирок л ади. Натрий реабсорбцияси кучайганда хлор реабсорбцияси ^ам кучаяди. Хлорнинг ажралиб чикиши натрийга бог лик булмаслиги хам мумкин.

Буйракларнинг кислота-асос мувозанатини саклашдаги иш т ироки. Буйраклар моддалар алмашинуви натижасида ^осил булган кислотали махсулотларини танн^арига чикариш ор^али к;онда вадород ионлари мувозанатини саклашда иштирок эта­ ди. Сийдикнинг pH му^ити жуда кенг куламда узгариши мум­ кин. Айрим холларда 4,5 гача тушиб, 8,0 гача кутарилиши мум­ кин. Ш у йул билан ^он плазмаси фаол реакциясини 7,36 да ушлаб туришда иштирок этади.

Каналчалар бушлигида натрий бикарбонат булади. Каналчалар х.ужайраларида эса карбоангидраза ферменти булиб, СО,ва сувдан кумир кислотаси хосил булади.

Со,+Н^О! карбоангидраза Н ,С 0 3^Н *Н С 03 карбонат кисло­ таси диссоциацияланиб, водород (1Г) иони ва анион (НСО 3) хосил булади. Н+иони хужайралардан секрецияланиб каналча бушлигига утади ва бикарбонатдан натрий си^иб чи^ариб юборилади, карбонат кислотаси ^осил ^илади, сунгра сув ва карбо­ нат ангидридига парчаланади. Дужайра ичида Н С03 анионик филтратдан рсабсорбцияланган Ыа' билан бирикади.

Карбонат ангидриди мембрана орцали концентрациялар фарки цисобига цужайра ичига киради. Дужайра ичида моддалар алмашинуви натижасида цосил булган С 0 2 билан биргаликда карбонат кислотасини цосил цилади.

Каналчалар бушлигига секреция йули билан бирикиб, ундан натрийни сициб чщариб, бир асосли фосфат (№ Н2Ро4) га айланади.

Буйракларда аминокислоталарнинг дезаминланиши натижаси­ да аммиак цосил булиб, у каналча бушлигига утади. Водород ионлари аммиак билан бирикади ]ЧН3+ Н ^М Н 4+ ва аммоний ион цосил цилади. Шу йул билан аммиак зарарсизланиб аммиак тузи шаклида сийдик билан чицариб юборилади.

Буйракларнинг инкрет ор фаолияти. Буйраклар цонга фи­ зиологик фаол моддалар синтезлаб чицаради. Бу моддалар боцща аъзоларга таъсир этади ёки буйракларда цон айланишининг боцщариш ва буйраклар метабализмида иштирок этиш каби мацаллий таъсир курсатади.

Юкстагломеруляр апаратнинг донадор цужайраларида цосил булувчи ренин, протеолитик фермент булиб, цон плазмасидаги 0 ,-глобулин-ангиотензиногенни парчалайди ва ангиотензиноген 1цосил булади. Ангиотензин I 10 та аминокислота колдигидан иборат пептид. Фермент таъсирида ундан иккита аминокислота цолддаи ажралиб чицади. Натижада цон томирларини торайтирувчи ангиотензин II цосил булади. А нгиотен­ зин II томирларни торайтириб, артериал босимни оширади. Алдостерон секрециясини кучайтиради, натрий реабсорбцияси-ни оширади, чанцоц цосил булиб, суюцлик ичишга эцтиёж ортади.

Ангиотензин II алдостерон ва ренин билан биргаликда организмдаги асосий бошцарувчи системаларидан бири ренин-ан­ гиотензин системасини цосил цилади. Бу тизим буйрак цон айланишини, айланиб юрган цон хажмини, сув-туз балансини бошкаришда катнашади. Агар буйракларни коптокчаларида олиб келувчи артериолаларида босим ортса ренин ишлаб чицарилиши камаяди ва аксини N801 нинг микдори дистал каналчаларда куп булса ренин секрецияси тормозланади. Донадор хужайраларда в-адренорецепторлар цузгалса, ренин секрецияси кучаяди, б-адренорецепторлар кузгалса тормозланади. Арахидон кислотаси ва ПГ’И-2 типидаги простагландинлар ренин секреция­ сини кучайтиради.

Эритропоэтин ишлаб чицарилиб, суяк кумигида эритропоэзни кучайтиради. Буйраклар цоннинг фабринолитик активлигида иштирок этади. Плазминоген активатори-урокиноза синтез

^илади. Буйраклар магиз моддаси простагландинлар синтезланади. Улар буйраклар ва умумий кон айланишини бошцаришда цатнашади. Сийдик билан натрий чщишини кучайтириб, каналчалар хужайраларини АДГ га сезгирлигини камайтиради.

Буйракларда кининлар синтезланади. Улардан брадикинин цон томирини кучли кенгайтириб, буйракларда кон оцишини ва натрий ажралишини бошцариб туради.

Буйракларнинг мет аболит ик функцияси. Буйракларнинг метаболитик функцияси организм ички мухити метоболитлар мивдорини бир хилда ушлаб туришда иштирок этишдан иборат. Буйраклар метаболизм натижасида хосил булган моддаларни чицариб юборибгина цолмай, унинг узида метаболизм жараёнларида содир булган моддалани хам чи^ариб юборади. Буйраклар каналчалари филтрланиб утган паст молекуляр огирликка эга булган пептидлар ва денатурацияга учраган оцсилларни парчалайди. Аминокислоталарни конга цайтариб, бу пептидлар ва гормонларни цондаги микдорини ушлаб туради.

Буйрак тухималари глюконеогенезда иштирок этади. Агар аъзо огирлигига нисбатан олинса, буйракларда бу хусусият жигарга нисбатан юцори. Узоц вакт оч колганда конга тушаётган глюкозанинг ярми буйракларда хосил булади. Буйраклар инозитолни оксидланувчи катаболизмида иштирок этувчи асосий аъзолардан бири хисобланади. Бу ерда цонга тушган хужайра мембранасининг асосий ^исми булиш фосфатидилинозитол, глюкурон кис­ лота, триацилглицеринлар ва фосфолипидлар синтезланади.

Буйраклар ёглар алмашинувида хам иштирок этади. Эркин ёг кислоталари унинг хужайраларида триацилглицеринлар ва фос­ фолипидлар таркибига цушилиб, конга тушади.

Буйраклар фаолиятининг боищарилиши Нерв йули билан бошцарилиши. Нерв тизими буйрак гемо-

дикамикасини, юкстагломеруляр аппарат иши, филтрация, реаб­ сорбция ва секрециясини боищ аради. Бу1ракларни иннервация килувчи симпатик нерв таъсирланса, унинг томирларига торайтирувчи таъсир этади. Коптокчаларнинг олиб келувчи артериоласи торайса, филтрацион босим ва филтрация пасаяди Олиб кетувчи артериола торайса, филтрацион босим ва филтрация кучаяди. Шундан хам куриниб турибдики симпатик нерв таъсирланса кайси томирларга таъсир этишига караб икки хил эффект келиб чицади. Симпатик эфферент толалар таъсирланса натрий ва сув реабсорбцияси кучаяди. Парасимпатик адашган нерв таъсирлан­ са глюкоза реабсорбцияси ва органик кислоталар секрецияси ку­ чаяди.