
2 курс / Нормальная физиология / Нормал физиология Алявия О.Т
..pdfорганик моддалардан иборат. Шира таркибида анорганик моддапардан бикорбонатлар, хлоридлар, натрий, калций, фосфатларцан бор. Органик таркибига оксил, аминокислаталар, муцинлар киради. Ичак шираси таркибида 20 дан ортиц гидролитик ферментлар мавжуд. Буларга энтерокиназа, пептидазалар, ишцорий фосфатаза, нуклеаза, липаза, фосфолипаза, амилаза, лактаза ва сахаразалар киради. Ферментларнинг ичак шираси, асосан, шиллиц цаватидан емирилган эпителиоцитлар таркибида тушади. Катта мицдордаги ферментлар эпителоцитлар юзасига шимдирилиб олинади ва девор олди цазмида иштирок этади.
Ичакда шира аж ралишининг бош царилиш и. Ингичка ичак эезлари фаолияти мацаллий, рефлектор механизмлари, цамда гуморал таъсир цилиш ва химус таркибидаги моддалар таъсирида бошцарилади. Ингичка ичак шиллиц цавати механик цитицианса кам фермент сацловчи суюц шира ажралади. Оцсил, ёг гидролизи натижасида хосил булган мацсулотлар, хлорид кис лота, панкреатик шираларнинг шиллиц цаватга мацаллий таъ- :ири ферментга бой ичак шираси ажралишини таъминлайди. Ичак шираси ажралишини ГИП, ВИП, мотилинлар цам кучайгиради. Ингичка ичак шиллиц цаватида цосил буладиган энтерокринин ва дуокринин гормонлари либеркюн ва брунер безнари шира ажратиш фаолиятини кучайтиради. Шира ажратишяи соматостатин тормозлайди.
Ингичка ичакдаги бушлиц ва деворолди %азмлари. Ингичка ячакда икки хил: бушлицдаги ва деворолди цазмлари тафовут ^илинади. Бушлщдаги %азм ичакка цазм ширалари (меъдаости 5ези шираси, ут, ичак шираси) таркибида тушган ферментлар гаъсирида амалга оширилади. Бушлиццаги цазм натижасида лирик молекулали (полимерлар) моддалар олигомерларгача парраланади. Кейинги гидролиз жараёни шиллиц цавати соцасида :одир этилади.
Деворолди цазми шиллик кават, шилимшиц цоплама, глико- <аликс ва микроворсинкалар соцасида давом этади. Шилимшиц ^оплама ичак шиллиц цаватида ишлаб чицарилган шилимшиц иодда ва кучиб тушган ичак эпителийларидан иборат. Бу цаватда суп м илорда меъда ости бези ва ичак шираси ферментлари бор. эу цават орцали утаётган озиц моддалар ана шу ферментлар та ь- жрига учрайди, гликокаликс юзасига ичак бушлиридаги х.азм иирасидан шимиб олинган ферментлар ёрдамида озиц моддатар гидролизга учрайди. Энтероцитларнинг апикал пардасида мак ферментлари сарфланиб туради ва бу ерда цациций дево-
78-расм. Бушлик ва деворолди хазмларининг муносабати (А.М.Уго-
лев буйича).
А-овцатли модданинг бушлифаги ва ингичка ичак юзасидаги кетма-кет деполимеризацияси; Б-тшопротеид мембрананинг унга адсорбцияланган ва ичакнинг .\усусий ферментлар билан биргаликдаги бир щисми; М-мембрана; МВ-микроворсинкалар; АГ-апикал гликокаликс; ЛГ-латерал гликокаликс; С 1,С 1,С -субстратлар; ПФ -панкреатик ферментлар; ТСМ-мембрананинг транспорт тизими; РЦФ-ферментларнинг бошцарув маркази; НФ-фермент булмаган омиллар.
ролди хазми содир булади, озик моддалар шу пардага тегиб мономерларгача парчаланадилар. Апикал пардадаги ферментлар ва ташув тизими яцин турганликларитуфайли гидролиз ва сурилиш жараёнлари бир-бири билан боишк ^олатда кетади. Гидролизнинг тугалланиши сурилишнинг бошланишига шароит яратиб беради.
Д еворолди ^азм ининг асосий белгилари ^уйидагилар: ичак бурмаларидан ворсинкалар учига борган сари эпителиоцитларнинг шира ажратиш фаоллиги камайиб боради. Вор синкалар учида асосан дипептидлар, асосида эса дисахаридлар ферментлар фаоллигига, парданинг шимиб олиш хоссасига, ингичка ичак ^аракатига, бушлицдаги >^азм жадаллигига, пар^езга богли^.
И нгичка ичак харакат ф аолият и. И нгичка ичак царакати химуснинг цазм ширалари билан аралаш иш ини, химуснинг ичак буйлаб силжишини, ичак ш иллиц цавати соцасидаги моддаларнинг алмашишини таъминлайди, ичакдан суюц моддаларни цон ва лимфага филтрланиб утиш и учун зарур булган босимни х;осил цилади. Демак, ингичка ичак харакати озиц моддаларнинг гидролизи ва сурилиш и учун имцоният яратиб беради.
Ингичка ичак царакати буйланма ва цалцасимон мускулларининг цисцариши орцали амалга ош ади. Ингичка ичакда бир неча хил царакатлар узига хос хусусиятлари билан тафовут цилинади: ритмик сегментация, маятниксимон , перисталтик (жуда секин, секин, тез ва жуда тез), тоник.
Ритмик сегментация асосан цалцасимон мускуллар цисцариши натижасида ичак цисмларга аж ратиб цуйилади. Навбатдаги цисцариш туфайли янги сегмент цосил цилинади, яъни аввалги сегмент бир неча цисмларга булинади. Бу цисцаришлар туфайли ичакда химус аралаш иш и ва цар бир сегментда босим ортиши кузатилади.
Маятниксимон %аракат буйлама ва цалцасимон мускул лар цисцариши натижасида амалга ош ирилади. Бунда химус олдинга ва орцага силжитилади. Ичакнинг бошлангич цисмларида бундай царакат 1 дацицада 9-12 марта ва цуйи цисмида 6 -8 мартагача содир булади.
Перисталтик тулцин ичакда буииц цосил цилиш ва цуйи цисм кенгайиши натижасида амалга ош ирилиб, химуснинг каудал йуналишда царакатлантиришидан иборат. Ичакда пе ристалтик царакатлар цар хил тезликда 0,1 -0,3 см /с дан 7- 2 1см /сгача булиши мумкин.
Тоник циск;ариш натижасида ичак теш иги маълум узунликда кичраяди. Тоник цисцариш махаллий булиши ёки кичик тезликда царакатланиши мумкин.
Ичакнинг дастлабки (базал) босими 5-14 см га тенг. Ичак царакат бу босимни 30-90 см сув. уст. гача кутариши мум кин.
Ингичка ичак моторикаси миоген, нерв ва гуморал механизмлар ёрдамида бошцарилади. М иоген механизмлар ичак мускуллари автоматияси ва ичак чузилганда унинг цисцаришини таъминлайди. Ичакнинг даврий царакатини ритмик автоматия хоссасига эга булган мускул ичак - миэнтерал нерв (ауэрбах) тугуни таъминлайди. Бундан таш цари, ичак цара-
катини таъминловчи иккита махсус тузилмалар бор цабул цилиб, узатиб берувчи, биринчиси умумий ут йулининг ун икки бармо^ли ичакка цуйилаётган жойида, иккинчиси ёнбош ичакда жойлашган. Бу тузилмалар ва нерв тугунлари нерв ва гуморал механизмлар ёрдамида бош^арилиб тузилади.
Парасимпатик таъсир ичак ^аракатини кучайтиради, симпатик таъсирни тормозлайди.
Овцат истеъмол цилиш ичак ^аракатини дастлаб тормозлай ди, бироздан сунг кучайтиради. Кейинчалик химуснинг физик ва кимёвий хоссаларига мувофиц, ичак ^аракатч узгаради дагал, ингичка ичакда^азм булмайдиган моддалар, ёрли овцатлар эса уни кучайтиради.
Ичакка ма^аллий таъсир цилиб, унинг ^аракатини кучайтирувчи моддаларга цуйидагилар киради: ёялар, кислоталар, ишцорлар, тузлар (юцори цонцентрацияли эритмалар.)
Ингичка ичак ^аракатини бошцаришда х;азм йулининг ^ар хил цисмларидан бошланувчи рефлекслар: цизилунгач-ичак (цузгатувчи), меъда ичак (цузратувчи ва тормозловчи), ректоэнтерал (тормозловчи).
Гуморал бошцарилиши. Серотонин, гистамин, гастрин, мотилин ХЦК, Р моддаси, вазопрессин, окситоцин, брадикинин ва бошкалар миоцитларга бевосита ёки энтерал нейронлар орцали таъсир этиб ингичка ичак ^аракатини кучайтиради, секретин, ВИП, ГИП ва бошцаларни тормозлайди.
Йугон ичакдаги %азм. Илиоцекал сфинктер орцали ингичка ичакдан химус йугон ичакка утади. ^азм жараёнида йугон ичакнинг а^амияти камроц, чунки усимлик клетчаткасидан бошца барча озиц моддалар ингичка ичакда ^азм булади ва сурилади. Йугон ичакда асосан сув сурилиши орцали химус цуюцлашади, кал массаси шаклланади ва ичакдан чицариб юборилади. Йугон ичакда шунингдек злектролитлар, сувда эрувчи витаминлар ва карбонсувлар сурилади.
Йугон ичакнинг шира ажратиш фаолияти. Йугон ичак безлари, асосан, шилимшик, модда, кучиб тушган зпителнал хужайра ва оз мшуюрда ферментлар (пептидазалар, липаза, амилаза,
итеорий фосфатаза, катепсин, пуклеаза) сакловчи шира ажрагади. Йугон ичакдаги ферментлар фаоллиги ингичка ичакка нисбатан анча суст булади. Пекин ингичка ичакда ^азм жараёни бузилганда уни компенсациялаш учун йугон ичак шира ажра тиш фаолияти кучайиши мумкин. Йугон ичак шираси (pH 8,5- 9,0) ишкорий му^итга эга. Шира ажралиш жараёни махаллий
механизмлар ёрдамида амалга оширилади. Ш илли^ цаватини механик таъсирлаш шира ажралишини 8-1 0 марта кучайтиради.
Йугон ичак .\аракати. Одамларда ^азм жараёнининг давомийлиги 1-3 суткани ташкил ^илади. Шундан энг куп ва1£г ов^- ат ^олди^арининг йуион ичакда булишига сарфланади, йугон ичак моторикаси резервуар (ов^ат цолди^арининг тупланиши) вазифасини, айрим моддаларни, асосан сувнинг сурилишини, химуснинг х.аракатини, нажаснинг шаклланишини ва уни чи^а- риб юборилишини (дефекация) таъминлайди.
Сорлом одам ^абул ^илган контраст м одда 3-3 Чг соатдан
сунг йугон ичакка келиб туш а бошлайди ва 24 соат давомида у тула тушиб булади ва 48 -72 соатдан сунг организм дан тула чицариб юборилади.
Йугон ичакда бир неча хилдаги ^ис^аришлар тури кузатилади: кичик ва катта маятниксимон, пересталтик ва антипересталтик, (пропулсив) тозаловчи ^ис^аришлар. Ш улардан дастлабки 4 турдаги ^ис^аришлар ичакдаги моддаларнинг аралашишини ва босимнинг ортишини, сув сурилиши натижасида химус нинг 1^ую1утанишини таъминлайди. Сутка давомида 3-4 марта тозаловчи ^ис^аришлар булиб ичакдаги моддаларни дистал йуналишда силжитади.
Йугон ичак интрава эктрамурал иннервацияга эга. Адашган нев ва чано^ нервлари парасимпатик иннервацияни ташкил ^илади. Парасимпатик нейронлар таъсирида ичак ^аракати кучаяди. Кнорин нерви таркибида симпатик толалар боради ва ичак ^аракатини тормозлайди.
Турри ичак механорецепторлари ^и ти ^ан са, ингичка ичак ^аракатини тормозлайди. Шунингдек сератонин, адреналин, глюкагонлар >^ам ичак ^аракатини тормозлайди.
Дефекация - тупланган моддалар турри ичак рецепторларини цшшугаши натижасида йугон ичакдан нажасни чицариб юборилишидир. Турри ичакда босим 40-50 см. сув устунидан ортгандан сунг одамда дефекация содир ^илиш х о р ш и пайдо була ди. Босим 20-30 сув устунига етганда турри ичак тулганлиги ^исси пайдо булади. Турри ичакнинг силлиц мускуллардан таш кил топган - ички ва кундаланг таррил мускулларидан иборат - ташки сфинктерлари дефекациядан ташцари пайтларида тоник кискарган ^олида булади. Бу сфинктерларни рефлектор бушаши, ичакнинг пересталтик цисцариши, ор^а пеш овни кутарувчи (т . ЬауаКмап1 )мускулнинг цис^ариши, турри ичакнинг ^ал- ^асимон мускулларининг ^иск;ариши - нажасни турри ичакдан
ташцарига чицишини таъминлайди. Дефекацияда кучаниш катта ацамиятга эга, бунда цорин девори ва диафрагма мускуллари цисцариб цорин бушлиридаги босимни 2 2 0 см. сув устунигача кутариши мумкин.
Турри ичак рецепторлари орца миянинг бел-думгаза сохаои билан борлайди ва бирламчи рефлектор ёйни цосил килади. Ьу рефлектор ёй ихтиёрсиз дефекация цолатини бошцаради. Ихтиёрий дефекация цолати бош мия пустлори, узунчок мия марказлари ва гипоталамус иштирокида амалга оширилади.
Орца миянинг чаноц нерви таркибидаги парасимпатик толаларидан келган импулслар сфинктерлар таранглигини сусайтириш ва турри ичак царакатини кучайтириш орцали дефекацияни кучайтиради. Симпатик нервлар эса сфинктерлар цисцаришини кучайтирувчи ва турри ичак царакатини сусайтирувчи таъсир курсатади.
И хтиёрий дефекация цолати бош миядан орца мия марказларига ю борилган ташци сфинктерни бушаштирувчи, диафрагма ва цорин девори мускулларини цискартирувчи таъсири натижасидир. С о рлом одамларда бир суткада 1-2 марта дефекация содир этилади.
Й угон ичакдаги газлар. Бир кеча-кундузда ичаклардан дефе кация пайтида ва бошца вацтларда 100-500 мл газ чицарилади. Ичакдаги газларнинг келиб чициши цар хил. Унинг бир цисми овцатланиш пайтида ютилган газлар цисобига пайдо булади. Меъда ости бези шираси таркибидаги гидрокорбонатлар ичакдаги кислотали химус билан алоцада булиши куп мицдорда С 0 2 гази цосил булишига сабаб булади. Газлар ичакдаги микрофлоралар мацсули цамдир. Айрим озиц моддаларни цазм цилишда (дуккакли усимликлар, карам, пиёз, цора нон, картошка ва бошцалар) куп м и л о р д а газлар цосил булади.
С орлом одамлар ичагида цосил булган газлар таркиби 14, (2490% ),С 02 (4,3-29%), 0,(0,1-23%), Н2(0,6-47%), метан (0-26%), оз
ми л о р д а водород сулфид, аммиак ва меркаптонлардан иборат.
Йугон ичакмикрофлораси. Йугон ичакда цазм жараёни даврида меъёрдаги микрофларанинг ацамияти катта. Йугон ичакда анаэроб микрофлора аэроб микрофлорадан куп. Йугон ичакда ги микрофлора цазм булмаган озиц моддаларни, клетчаткани парчалайди; липид, ут ва ёр кислоталар, билирубин, холесте рин алмашинувларида катнашади; ингичка ичакдан химус таркибида туш ган ферментларни сусайтиради(ишцорий фосфатаза, трипсин, амилаза); карбонсувларни кислотали мацсулотлар-
га цадар (сут ва сирка кислоталари) ачитади; йугон ичакда К ва В гурух, витаминларни синтезлайди; умумий иммунитетни ^осил ^илишда иштирок этади; патоген микроблар купайишини тухтатади. Микроблар таъсирида оцсиллар чирийди ва за^арли моддаалар: индол, скатол, фенолларни ^осил ^илади. Ачиш нати жасида х,осил булган кислогали моддалар чиришни тухтатади, шунинг учун ?^ам турри ов^атланиш ичакдаги ачиш ва чириш жараёнларини бир хил мувозанатда ушлаб туради. Айрим касалликларда, ^амда узо^ муддат давомида антибактериал препаратлар истеъмол ^илиниши ичакнинг меъёрдаги микрофлора таркиби бузилиб патоген микрофлораларнинг купайиб кетишига (дисбактериоз) сабаб булиши мумкин.
А -Б О Б
МОДЦА ВА ЭНЕРГИЯ АЛМАШ ИНУВИ
Тирик организмдаги ^ар цандай жараёнлар энергия ажралгши билан кечади. Энергия ажралиши организмнинг иш бажара олишидан далолат беради. Энергияларнинг хоссаларини ва тизимда уларнинг узгаришини физиканинг махсус булими термо динамика урганади. Атроф му^итдан шартли равишда ажратиб олинган мавжудотлар мажмуи термодинамик тизим дейилади. Термодинамик тизимни алощда, ёпик; ва очщ турларга буладилар. Ало^ида ёки ажратиб олинган тизимга кирувчиларнинг энер гия ва массаси узгармайди, улар атроф-му^ит билан модда ва энер гия алмашмайдилар. Ёпиц тизимда атроф-му^ит билан энергия алмашадилар, лекин модда алмашмайдилар, шунинг учун улар нинг массаси доимий узгармас ^одда булади. Очиц тизимда эса атроф-му^ит билан хам модда, ^ам энергияси алмашинуви содир этилади. Термодинамика нуцтаи назаридан тирик организмлар очиц термодинамик тизимга кирадилар, чунки улар ^аёти давомида ташци му^ит билан тинимсиз модда ва энергия алмашинувида буладилар.
Термодинамиканинг биринчи конунига асосан энергия бир турдан иккинчи турга айланиши мумкин, лекин йуцолмайди. Термо динамиканинг иккинчицонунига мувофщ энергиянинг барча тури охирвда иссицлик энергиясига айланади ва материя таркибида тартибсизлик вужудга келади. Тизимнинг тартибсизлик даражаси энтропия деб аталади. Бу цонунга асосан, ёпиц тизим ичида энтропия ортиб беради ва фойдали энергия (яъни иш бажаришда фойдаланиладиган энергия) камайиб боради. Энтропиянинг ортиши кимёвий энергияни иссицпик энергиясига айланишига олиб келади, натижада тирик организм таркибий ва функционал ^олатини тутиб туриш учун янги энергия манбаи овкат истеъмол к^лишизарур булади.
\/М одда ва энергия алмашинуви тирик организмда модда ва энер гия узгаришини организм ва ташци мухит уртасида модда ва энер гия алмашинувини таъминловчи физик-кимёвий ва физиологик жараёнлар мажмуидир. Тирик организмдаги модда алмашинуви ташци му^итдан ^ар хил моддаларнинг ташиши, узгариши, улар нинг хаёт фаолияти учун ишлатиш ва хосил булган чицинди моддаларни ташкарига чицариб юборишдан иборат.
эганизмдаги барча модда ва энергия узгаришларини |
умум - |
ириб-метаболизм (модда алмашинуви) деб номлант |
ан. Бу |
ишлар хужайра даражасида метаболизм йуллари д«г |
Л6 ата- |
I кетма-кет келувчи мураккаб реакциялардан ибо| ~ |
>ат. Бу |
[иялар генетик ва кимёвий механизмлар ёрдамида |
>опща- |
5 турилади. Метаболизм икки ^арама-^арши й у н а т с ^ г а н ва >ири билан боглиц булган анаболизм (ассим иляция^™ в а ка-
[изм (диссимиляция) жараёнларидан иборат. |
|
шболизм-^ужайра, тузима ва аъзолартаркибидаги о » |
э ганик |
алар биосинтези жараёнлари мажмуидир. У орга! -1 |
*и зм да |
, ривожланиш, биологик таркибини янгилаш, эне{ |
эгияни |
ш (макроэргик борларни синтезлаш) жараёнларини т:----- |
1ъм ин- |
I. Анаболизм озик моддалар таркибида тушган м о л |
ек у л а - |
1И боцща мураккаб молекулаларга кимёвий у згар ти р > = и ш д ан гг. Масалан, аминокислоталарни ^ужайра генетик а г^ ^ ш п а р а - и курсатмага асосан синтезланаётган ^ужайра о ^ с р с = ^ л л а р и :бига киритиш.
гтаболизм-мураккаб молекулаларнинг содда м одда---- ларга-
эчаланиши, уларнинг бир к^исмини биосинтезга асос |
^и ли б |
ш ш ва бош^а кисмининг эса охирги ма^сулотларга^= |
1а п ар - |
[иши ва энергия ажратиши жараёнларининг м а ж ^ ^ ^ ж у и д ан 1т. Метаболизм натижасида ^уйидаги охирги м а ^ с у -^ = т о т л а р I булади: сув (одамларда бир кунда тахминан 350 м .п ^ ^ ) , кар - ' ангидрит (230 мл/мин), ис гази (0,007 мл/мин), м о * -^ ^ 1ев и н а
кунда 30 г ча), азот сатугавчи боища моддалар (бир |
к у н д а |
шан 6 г ). |
|
1таболизм натижасида озиь; моддалар молекулалг»-----р и д а н ия ажралиб чи^ади ва организм э^тиёжи учун сарс:___Ьл а н а -
[асалан, ов^ат таркибида туш ган оксиллар аминоки |
с л о т а - |
|
ча парчаланади ва аминокислоталар оксидланиб С |
О г ва |
|
ача парчаланади, бу жараён энергия ажралиши бил — а н |
ку - |
|
ади. |
|
|
шболизм ва катаболизм жараёнлари организмда ди: |
н а м и к |
|
¡анатда булади. Катаболизмдан анаболизмнинг уст----- у н |
ту - |
|
организмиинг усиши, тузима массасининг ортиши!— |
а о л и б |
|
, катаболик жараёнлар устунлиги эса тукима тарк |
и б и н и |
|
ш булиш-булмаслиги инсон ёш ига (болаларда ана£^ |
>олизм |
|
[лик цилади, капа ёшдаги одамларда мувозанатли |
х.олат |
|
ксаларда катаболизм устунлиги кузатилади), сорл |
о м л и к |
|
ига, организмнинг жисмоний ёки психоэмоционал |
з у р и - |
|
га борлиц. |
|
|
Организмда энергия уносил булиши ва упинг ишлати
Г* ■\Лодца алмашинув жараёнида доимо энергия айланиши сс
СзулЭДи: овцат таркибида организмга тушган мураккаб орга
( |
>ирикмалар энергияси иссицлик, механик ва электрик энер |
.г |
_ларга айланадилар. Одам ва хайвонлар атроф-муцитдан эне |
|
ни ёр, оцсил, карбонсув молекулаларининг кимёвий о о р л ; |
|
хаги потенциал энергия сифатида олади. Даёт фаолиятш |
|
эарча жараёнлари анаэроб ва аэроб метаболизм натижас |
|
осил булган энергиялар билан таъминланадилар. Энерги |
|
ислород иштирокисиз цосил булиши, масалан, гликолиз (г |
|
озанинг сут кислотасагача парчаланиши) анаэроб алмашш |
|
цейилади. Глюкозанинг (гликолиз) ёки гликогенни (гликоп |
|
н и з) анаэроб парчаланиши натижасида 1 мол глюкоза 2 мол |
|
■~атга айланади ва 2 мол АТФ цосил булишига олиб келади. / |
|
» р о б жараёнларидан хосил булган энергия фаол цаёт учун |
зи к цилади, кислород иштирокидаги реакциялар энергияга =>ок булади. кислород иштирокидаги барча энергия хосил ци.
зи жараёнларга аэроб алмашинуви дейилади. Мураккаб м< =:улалар оксидланганда кимёвий борлар узилади, органик м< :улалар дастлаб учкарбонатли бирикмаларгача парчаланади Биологик оксидланишдан цосил булган энергиянинг бир ци оцори энергетик фосфат (АТФ боглари хосил цилишга сарс яадилар ва ) энергетик захира сифатида сацланади. 1 мол г соза СО, ва Н20 гача оксидланганда 25,5 мол АТФ цосил б жи. Ёглар тула оксидланганда ^осил булган АТФ молекулах сарбонсувлар оксидланганлигидан кунрокни ташкил килад Дужайраларда содир булаётган кимёвий узгаришлар д] икасини биокимё урганади. Физиологиянинг вазифаси рганизмдаги умумий модда ва энергия сарфини билиш ва ула коплаш учун цандай овцатланиш кераклигини аницлац [борат. Энергия алмашинуви организмнинг умумий цолат
афизиологик фаоллигини курсатувчи катталик цисоблаш Биология ватиббиётда энергия калория (кал) улчов бир.г
|
;улланилади. Бир калория 1 г сувни 1°С иситиш учун зг |
|
■улган иссицликдир. Халцаро (СИ) системасида энергетик |
|
алик джоулда цулланилади. (1 ккал = 4,19к Дж) |
|
Ошц моддаларпипг энергетик киммати. Бирорта модда |
|
идланганда ажралиб чицадиган энергия унинг босиб утган |
ь |
цичларига боглиц эмас (яъни ёнадими ёки катаболик жарг |
гатижасида оксидланадими ва ц.к.). Озик моддалардаги э] |
|
I |
ия мицдори сув цаммомида, ёпик камера калориметрик бо.\ |