Добавил:
kiopkiopkiop18@yandex.ru Вовсе не секретарь, но почту проверяю Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

2 курс / Нормальная физиология / Нормал физиология Алявия О.Т

..pdf
Скачиваний:
59
Добавлен:
24.03.2024
Размер:
20.05 Mб
Скачать

58-расм. Юрак мускулларини харакат потенциалининг хар хил турлари.

А-юракнинг турли цисмлари кардиомиоцитларини %аракат потен­ циалы; Б-булмача; А-В-атриовешприкуляр тугун; УК^-Гис тутами; РЯ ва ЧЯ - Гис тутамининг унг ва чап оёцчалари; К,-н;оринча. 1-6-миокард уужайраси потенциаллари; 7-ЭКГ; Б-якка миокард %ужайраси %аракат потенциалы; а-цоринча %аракат потенциала. Стрелка билан И а', Са2 , К 1ионларининг ХП турли(1-4) фазаларда утиши курсатилган; б-синоатриал тугунининг автоматик фаоллиги. Стрелка билан секин диастолик деполяризация курсатилган.

Бу даврда к инактивацияга учрайди ва хужайра мутло^ рефрактер холатида булади. Бир ва^гни узида калий каналлари фаоллаша бошлайди. Хужайрадан чицаётган К+ионлари мембранани тез реполяризациясини таъминлайди (3-давр). Калций ка­ наллари ёпилиб, реполяризация жараёнини тезлаштиради.

Х!ужайра мембранасининг реполяризацияси натрий каналларини цайта фаоллашишига олиб келади. Натижада кардиомиоцитларни (^узралувчанлиги ^айта тикланади. Бу давр нисбий рефрактерлик даври дейилади.

Юракнинг ишчи миокардида (булмача ва цоринча) тинчлик потенциали нисбатан бир хилда ушлаб турилади. Ю рак ритмини етакчиси вазифасини бажарувчи синоатриал тугун со^асида, секин спонтан диастолик деполяризация кузатилади. Деполяри­ зация критик даражасига етгач (тахминан-50мв) янги ХП юзага читали. Шу механизм ^исобига юрак мускуллари автоматик

цисцариш хоссасига эга. Бу ХП хужайралар бошца хусусиятларига цам эга: 1 - ХП унчалик ю^ори эмас 2 - секин реполяриза­ ция даври (2 давр) аста-секин тез реполяризация даврига (3-давр) утади; 3 мембрана потенциали 60 мв га етади.

^Ю ракнипг утказувчи тизими. Оддий ^олатда юрак ритмнни етакчиси вазифасини синоатриал (синус, синоатриал, КеЙ1 ■ Флек) тугун бажаради. Тинч цолатда бу тугунда вужудга келадиган импулслар сони 60-80 тага тенг. К^узгалишлар синоатри­ ал тугундан булмачаларнинг ишчи миокардига тарцалади. Бах­ ман толалари кузгалишни унг ва чап булмачалар мио кардига тарцалишини таъминлайди. Синоатриал тугун юрак ритмини бошцарувчи тугундир. Булмачаларда цузгалишларни тарцалиш тезлиги 1 м/с га тенг.

К^узгалишлар, аввало синоатриал тугунда цосил булишини турли усуллар билан исботлаш мумкин. Гаскел тажрибада шу тугунни совутиш ёки иситиш йули билан цузралиш биринчи шу ерда цосил булишини исботлади. Энг ишончли усул, яъни ингичка электрод ёрдамида электрофизиологик йул билан электр потенциалларини ёзиб олиш усули билан ^ам исботланган.

59-расм. К^оринчалар миокарди ф/згалиш ва^тида кузралувчанлиги-

нинг узгариш и.

I.деполяризация даври; 2.бошлангич тез реполяризация даври;

3.секин ре поляризация, ясси даври (плато); 4. тез реполяризация даври; 5. мутлоц рефрактер даври; 6. нисбий рефрактер даври;

7.суперпорм ал даври.

Электрк потенциаллар шу со^ада биринчи пайдо булар экан, уларни сони юрак ритми билан бир хиллиги исботланган.

Оддий ^олатда утказувчи тизимнинг цуйи цисмлари автоматия хоссалари сино-атриал тугунидан келаётган импулслар ^исобига яширин ^олда туради. Агар бирор сабабга кура, синус тугуни со^аси зарарланса, атриовентрикуляр (Ашофф-Товар) ту­ гун бошцарувчилик вазифасини уз зиммасига олади. Бу тугунларда импулслар сони бир минутда 40-50 тани ташкил цилади. К^узяалишлар синус тугунидан атриовентрикуляр тугунга утаётганда, 0,04-0,06 с давом этувчи атривентрикуляр ушланиб цолиш деб номланувчи ^олат келиб чицади. Атриовентрикуляр ушланиб цолишнинг сабаби шуки, синус тугуни толалари атри­ овентрикуляр тугун билан узаро туташмайди, балки ишчи мио­ кард орцали борланган. Ишчи миокард орцали цузгалишларни утиш тезлиги нисбатан пастроц. Бу эса булмача ва цоринчаларни кетма-кет цисцаришини таъминлайди. Айрим сабабларга кура, иккинчи тартибдаги автоматия маркази ^ам ишдан чикса, у холда бошцарувчилик вазифасини Гис тутами бажара бошлади. Гис тутамида цузгалишлар сони минутига 30-40 тани таш ­ кил цилади. Агарда Гис тутами ^ам ишламай цуйса, у ^олда ритм етакчилик вазифаси Пуркинье толалари зиммасига тушади. Бу ^олда юрак ишлаш ритми та^минан минутига 20 тани ташкил этади.

Крринчалар ва булмачалар мускул толалари оркали кузралишни утиш тезлиги 0,9-1 м/с ташкил этади, булмача ва цоринча орасидаги тугун толаларида эса 0,05, Пуркинье толаларида эса 3 м/с га тенг. Пуркинье толаларида кузралишни тез утиши коринчаларни бир вактда тез (^узралишини таъминлайди. К^оринчаларни тулик камраб олиш вацти 10-10 мс га тенг.

Шундай цилиб, юракнинг утказувчи тизими бир цанча физи­ ологик афзалликларни келтириб чикаради: 1. Импулсларни ритмик з^осил килишнинг(ХП); 2. Булмача ва цоринчаларни кетмакег цисцаришини; 3 .Крринча миокордани бир вацтда цузгалишини таъминлайди.

М иокардпинг реф ракт ерлик да ври ва экстрасистола.

Юрак миоцитларини харакат патсшдиали 0,3 с давом этади. Бу скелет мускуллари ХП дан 150 марта давомлириушр.ХП ривожланаётганда, ^ужайра кейинги таъсирларни цабул цилмайдн, цузгалмайди яъни рефрактер даврда булади. Унинг рефрактер­ лик даври скелет мускуллари рефрактерлик давридан 100 баравар узоц давом этади. Бу хусусият юракни аъзо сифагида бажа-

радиган вазифаси учун жуда зарур. ХП ва^тида бошка келган таъсиротларга умуман жавоб бермайди. Бу эса юракни ритмик цис^аришлари учун жуда мудим (тетаник ^ис^аришлардан ма^- рум). Юрак мускули ХП фазалари билан иузралувчанлиги фазалари орасидаги борли1ушк 59-расмда курсатилган.

Ишлаб турган юракка унинг ^ис^аришларини турли даврларр - да таъсирот берилса, дар хил жавоб олиш мумкин. Агар бу таъсирот систола вактида, яъни мутлок рефрактер даврида берилса, таъ­ сирот цанча кучли булишига царамай жавоб цайтармайди. Рефрактерлик даври систола даври билан бир хил давом этади.

Мускул бушаша бошласа кузгалувчанлик тиклана бошлайди ва нисбий рефрактерлик даври бошланади. Юрак мускулларининг ХП 0,3 сек давом этади. Мутло^ рефрактерлик даври 0,27 сек давом этади. Нисбий рефрактерлик даври эса 0,03 сек га тенг. Бу даврда кучли таъсирот берилса юрак мускули жавоб ^айтара олади. Жуда ^исца ватд ^узралувчанликнинг супернормал даври давом этади, бу даврда бусага ости кучи билан таъсир этилса ^ам, мускул кис^ариш билан жавоб беради.

Миокард бушашган (диастола) даврда навбатдан таш^ари таъ­ сирот берилса, юрак барва^т навбатдан таищари кис^аради бу ^олат экстрасистола деб аталади. Экстрасистема мавжудлиги, уни ^арактери туррисидаги маълумотларни ЭКГ'ни ёзиб олиш йули билан ан и ^аш мумкин.

Элект рокардиограф ия. Ишлаётган юракнинг биоэлектрик потенциалларини ёзиб олиб, юрак мускулларини текшириш усули. Нормал шароитда юракнинг булмача ва ^оринчалари кетма-кет цузгалиб туради, натижада юракнинг цузгалган ва ^узяалмаган цисмида потенциаллар фар^и ^осил булади, юрак электр токи манбаи булиб колади. Тана ту^ималари электр утказувчанлик хоссасига эга булгани учун юракнинг электр токини тана юзасидан махсус асбоблар ёрдамида ёзиб олиш мумкин.

Юрак цикли ва^тида юракнинг электр майдонини икки ну^- тасида потенциаллар фарцини ёзиб олувчи эгри чизик^а - элект­ рокардиограмма (ЭКГ) дейилади, текшириш усули эса электро­ кардиография дейилади.

ЭКГ биринчи 1887 йил А.Д.Уоллер томонидан ёзиб олинган булиб, кенг ^улланилмаган. В.Эйнтховен, А.Ф.Самойлов, Т.Льюис, В.Ф.Зеленин ва боищалар (1903 й) жорий этган усул кенг куламда цулланилмокда.

ЭКГ диагностик усул булиб тиббиётда кенг ^улланилади, бу усул юрак фаолиятида бир катор бузилишлар ^арактерини аницлашда кенг (^улланилмо^а.

Дозирги вацтда ЭКГни цайд килиш учун махсус прибор электрокардиографлар, электрон кучайтиргич ва осцилографлар кулланилмоеда. Цайд цилинган эгри чизиц царакатланаётган цогозга чизилиб борилади. ЭКГ ёзиб олишни янги-янги такомиллашган усуллари кашф килинмок^а. Жисмоний иш вацгида масофадан туриб ёзиб олиш, радиоалоца орцали ЭКГ телеэлектрокардиографга узатилади. Худди шу йуллар билан космонавтлар, акваланглар, алпинистлар ва спортчиларда ёзиб олиш мумкин. Юрак кукрак цафасида симметрии равишда ётмаганлиги ва одам гавдаси узига хос шаклда булганлиги сабабли юракнинг кузгалган (-) ва цузгалмаган (+) соцаларида электр куч чизицлари бутун тана юзасида бир текис тацсимланмайди. Шунинг учун ЭКГни ёзиб олишда потенциаллар к^ул-оёцлардан ва кукрак цафасининг маълум нуцталаридан олинади. Куп ^олларда Эйнтговен кашф цилган стандарт улаш усуллари цулланилади: I улаш усули: унг цул, чап цул; II улаш усули: унг цул, чап оёц; III улаш усули: чап цул, чап оёц. Бу улаш усулида цар иккала электродлар актив цисобланади.

Бундан тадщари, яна Голдберг таклиф цилган учта униполяр кучайтирилган усул ёрдамида: АУ11, АУЪ, АУР, яъни актив элек­ трод унг кулга, чап цулга ва чап оёеда уланади. Буларга цушимча равишда Вилсон таклиф цилган кукрак цафасининг олтита нуктасидан бирига актив электрод урнатилиб, иккала к$л ва чап оёцца куйилган электродлар пассив электрод вазифасини утайди. Бу усул униполяр усул булиб, лотин алифбоси V харфи би­ лан белгиланади. (V,, У2, У3, У4, У5, У6,).

60-расм. ЭКГ чизмаси.

Нормал ЭКГ да 5 та - 3 та мусбат ва 2 та манфий тишлар тафовут килинади. Бу тишлар юракдаги цузгалишларнинг гарц-

алишини узида акс эттиради. Тишлар цузгалган ва цузгалмаган жойлар орасидаги потенциаллар фаркини узида акс эттиради. Ёзиб олинган турри чизиц изопотенциал чизщ деб аталиб, цузгалган со^алар орасида потенциаллар фарци йуцлигини ёки цузгалиш шу со^ани тулицлигича цамраб олганлигини англа! V ди. Тишлар лотин харфлари билан белгиланади: Р, О, И, 5, г тишлар оралдаи сегменпглар деб аталади. Тишлар ва сегментлар йигиндиси эса интервал деб аталади. Учта йирик тишлар, яъни Р, К, Т юцорига йуналган булиб, мусбат тишлар дейилади, иккита кичик тиш <3, Б лар эса пастга йуналган булиб, манфий тиш­ лар дейилади ва изочизиодан пастда жойлашади.

Р тиш чап ва унг булмачалар цузгалгандаги потенциалларнинг алгебраик йигиндисидир. Унинг давомийлиги 0,1 сек га тенг. Волтажи эса 0-3 мв га тенг. Р(3 сегмента цузгалишларни атрио-вентрикуляртугунга утаётганлигини англатиб, изочизицда 0,12-0,2 сек давом этади.

0 , К, Б, Т комплекси цоринчалар миокардида цузгалишлар пайдо булганиватарцалганлигини англатади. Шунинг учун х*ам

цоринчалар комплексы деб аталади.

К^оринчаларнинг цузралиши, цоринчалараро тусицпинг юрак учи, унг сургичсимон мускул ва коринчалар ички юзасининг деполяризацияси ЭКГ да пастга йуналган 0 тиш билан белгилана­ ди, волтажи 0-0,3 мв. И тишлар ЭКГ да энг юцори тиш хисобланиб, юрак асоси ва цоринчалар ташци юзасининг цузралганлигини англатади ва волтажи 0,6-1,6 мв га тенг.

Б тиш цоринчалар миокардини цузгалишлар тулицлигига цамраб олганлигини англатади, энди юракнинг барча цисми электроманфий булиб цолди. Волтажи 0,25-0,14 мв га тенг. БТ сегменти ^ар иккала цоринча цузралганлиги туфайли цоринчалар орасида потенциаллар фарци йуцлигини англатади ва изочизицда ётади. Т тиш миокарднинг реполяризациясини курсатади. Бу тиш ЭКГ да энг куп узгарувчи цисми х.исобланади ва унинг волтажи 0,25-0,6 мв га тенг. Т тиш ва кейинги Р тиш оралирида изочизицчизилиб, юрак 70 марта цисцарганда 0,4 с давом этади. Т Р сегменти юрак тинч турган умумий пауза ва диастола вацтига турри келади. (}, Я, Б, Т комплекс давомий­ лиги 0,40 секга турри келади (0,36-0,44 с).

ЭКГ юрак утказувчи тизимида узгаришлар бирлигини курсатиб беради. Масалан, Р, 0> интервал курсаткичи буйича булмачалардан цоринчаларга цузралишлар нормал тезликда утаётган­ лигини курсатади. () И. Б комплекси эса цоринчалар миокарди-

да ^узралишлар цамраб олиш тезлигини курсатади ва 0,06-0,1 сек давом этади.

Ю рак ф аолият и рит мининг узгариш и. ЭКГ - юрак ритмининг узгаришини мукаммал анализ ^илишга имцон берувчи параметрлардан бири ^исобланади. Нормал юрак цисцаришлари минутига 60-80 та га тенг. Аммо сийракроц ритм брадикардия (40-50 та), тез - ритм тахикардия (90-100 та ва 150 тагача етиши мумкин) ^ам куп учрайди. Брадикардия спорт билан мунтазам шурулланувчиларда тинч ^олларда учрайди. Тахикардия эса жисмоний иш ва^тида, миссий ^узралишлар ва^гида учрай­ ди. Ёшларда юрак ритми нафасига ^араб узгариб туради. Бу ^одисани нафас аритмияси деб аталади. Бунда >^ар бир нафас чицаришнинг охирида навбатдиги нафас олишнинг бошларида юрак сийракро^ уради. *чУ

Юракнинг цонуайдаш вазифаси. Ю рак миокарди синхрон, доимий цис^ариб туриши ^исобига томирлар тизимига ^онни ' ^айдаб беради. Миокарднинг ^ис^ариши уни бушли^ларида / босимнинг ортишини таъминлаб, цонни хайдайди. ^ар иккала ' булмачалар тенг 1$иск;аради. К^ис^аришлар тугагандан сунг, коринчалар ^ам бир вацтда ^искаради. Булмачаларнинг кисцариши ковак веналари сохасидан бошланади. Шундан сунг унинг ю^ори цисми цисилади, натижада ^он бир йуналишда булмача ва коринчалар орасидаги теши:.: оркали ^оринчаларга утади. Тешикчаларда клапан булиб, улар систола ва^тида гава^али клапанлар ёпилиб ^онни ^айтиб утишига тусцинлик щ<лади. Клапанларнинг пай иплари булиб, улар клапанни булмачалар томонига очилишига тус^инлик ^илади. Чап ^оринча ва булмачалар орасида икки тавакали (митрал), унг цоринча ва булмача оралигида уч тавакали клапанлар бор.

Коринчалар мускулларининг кисцариши нагижасида босим орта бошлайди. Чап ^оринчадан аортага, унг ^оринчадан упка артерияларига ^онни ^айдаб беради.

Аорта ва упка артерияларининг бошланган жойларида яримойсимон клапанлар бор. Диастола ва^тида цонни opeara ^айтишига йул к^ймайди.

Коринчалар ва булмачалар диастоласи ва^ида, бу [^исмларда босим нолга тенг булади. Натижада кон веналардан булмачаларга, ундан сунг коринчаларга утади.

Юракнинг цон билан тулиши. Ю ракка цоннинг ^айтиб келиши бир неча омилларга ботлиц. Улардан биринчиси, ю рак­ нинг олдинги кис^арган вакгдаги колди^ кучи.

Иккинчидан, скелет мускулларининг цискариши ва бунда тана ва цул-оёцларнинг вена томирларини цисиши.

Учинчидан, вена цон-томирларида клапанлар мавжудлиги. Клапанлар цонни фацат бир томонга, яъни юракка йуналтириб боради.

Туртинчидан, кукрак цафасини суриб олиш хусусияти билан борлиц. Кукрак цафаси герметик камера булиб, нафас олганда упканинг эластик тортишиш кучи манфий босим х.осил цилади. Нафас олганда кукрак кафасининг кутарилиши ва диафрагманинг пастга тушиши, шу бушликни катталаштиради. Кукрак цафаси аъзолари ва асосан ковак веналар чузилувчан булганлиги учун, у ерда ва булмачаларда босим манфий булиб цолади. Шу омиллар хисобига кон юракка оцади.

VЮ рак цикли босцичлари. К^онни узлуксиз х.аракатини юракнинг тухтовсиз ритмик цискариши ва цон-томирлардаги босимлар фарци таъминлайди. Юрак мускулларининг цискариши сис­ тола, бушашини диастола деб аталади.

Булмачалар систоласи натижасида кон цоринчаларга хайдалади, диастоласида эса цон веналардан тушади. Коринчаларнинг цар бир систоласида коп чап цоринчалардан аортага, унг цоринчадан упка артерияларига хайдаб чицарилади. Диастола вацтида эса, булмачалардан келаётган цон цисобига тулади. Нормал холатда систола ва диастола бир-бирига мувофиц содир булади. Юрак мускулларини бир марта цисцариши ва сунгра бушашиши юрак цикли деб аталади. Агар юрак бир минутда 75 марта цисцариб бушашса, унинг давомийлиги 0,8 сек ни ташкил цилади. Юрак цикли цуйидаги боскичларни уз ичига олади: булмачалар сис­ толаси, коринчалар систоласи, умумий пауза (диастола).

Дар бир циклнинг бошланиши булмачалар систоласи булиб 0,1 сек давом этади

Систола даври ичида булмачаларда босим ортади. Унг булмачада 4-5 мм см уст, чап булмачада 5-7 мм сим усг тенг булиб, цонни цоринчаларга цайдайди. Коринчалар бу вацтда бушашган булиб, атриовентрикуляр клапанлар очиц, кон эркин холда цоринчаларга утади. Булмачалар цисцарганда, цон вена томирларига кайтиб утмайди. Систоланинг бошланишида вена томирларининг цалцасимон мускуллари цисцариб, уни ёпиб цуяди.

Булмачалар систоласи тугагач цоринчалар систоласи бошланганда булмачалар бушашган холда булади. Дар иккала корин­ чалар систоласи бир вацтда бошланади.

Коринчалар систоласи уларнинг мускулларини асинхрон кисцариши билан бошланади. Унинг давомийлиги 0,05 сек га тенг.

;

0,1

0,2

0,3

0,4

0.5

0,6

0.7

0,8

0,9

I

 

 

 

Вакт, о

 

 

 

^

 

юракцикли

(юрак уришлари минутига 75 марта булганда)

61-расм. Юрак цикли ва даврлари.

I. Булмачалар; 11. Цоринчалар, штрих Билан белгиланган устун систола, буялмаган диастола; а) асинхрон ^исцариш ; б) изометрик киск,ариш (а+б тарпнглашиш фазаси); в) хайдаш фазаси; г) прото­ диастолик давр; д) изометрик бушашиш даври; в) цоринчаларни цон билан тулиш даври.

Кисцариш тулцини миокард буйлаб аста-секин тарацалиб, цоринчаларнинг хамма толаларига бирдан ёйилмайди. Крринчаларнинг шакли узгаради, ичидаги босим узгармайди. Крринчалардаги барча мускуллар кискаршш а киришгач, цоринчалар бушлирида босим орта бошлайди, атривентрикуляр клапан ёпилади. Бу даврда ярим ой клапанлар ^ам берк булади, чунки цоринчалардаги босим аорта ва упка артериясидаги босимга цараганда хали паст булади. Бу даврни изометрик цисцариш вацти деб аталади ва 0,03 сек давом этади. Асинхрон ва изомет­ рик кискариш даври биргаликда цоринчаларнинг таранглашиш даврини ^осил цилади (0,08 сек давом этади).

Изометрик цисцариш даврида атрио-вентрикуляр клапанлар ёпилади. Натижада булмачаларда босим ортади. Коринчаларда ^ам босим тез орта боради чап цоринчада 70-90 мм см уст, унг цоринчада эса 15-20 мм см уст га етади.

Тавакали ва ярим ой клапанлар ёпик холда булганлиги учун цоринчалардаги цон ^ажми узгармайди. М иокард толаларининг узунлиги узгармаган холда таранглиги ортади. Коринчаларда бо­ сим орта боради. Чап коринча думалоц шаклга кириб, кукрак цафасига куч билан урилади. Шу вацгда V цовурра со^асида урта умров чизиридан 1 см ичкарида юрак турткисини ^осил цилади.

Таранглашиш даврининг охирида босим унг цоринчада 25 мм см уст, чап коринчада 120 мм см уст гача кутарилади, аорта

ва ÿnica артерияларидаги босимда юцори булиб цолади. Яримойсимон клапанлар очилиб, кон шу томирларга цараб царакат цилади. К^онни хайдаш бошланади, у 0,25 сек давом этади. К^онни хайдаш даври икки босцични уз ичига олади: тез хайдаш (0,12 сек) ва секин хайдаш (0,13сек). Бу даврда цоринчаларда босим орта бошлайди: чап цоринчада 120-130 мм см уст, унг цоринчада 25-30 мм см уст гача. К^оринчалар мускулларининг цисцариши, атривентрикуляр клапанларнинг ёпилиши, пайсимон ипларнинг тарангланиши узига хос товушларни хосил килади ва бу товушлар систолик тон дейилади.

К^онни секин хайдаш босцичининг охирида цоринчалар миокарди 6ÿmama бошлайди ва цоринчалар диастоласи бошланади. Коринчалар диастоласининг давомийлиги 0,47 сек га тенг. К^оринчалар миокарди бушаша бошлагач, у ерда босим аста-се- кин туша бошлайди, натижада ярим ойсимон клапанлар беркилиб, цонни упка артерияси ва аортадан цоринчаларга цайтишига тусцинлик килади. Бу вацтда юракнинг иккинчи тони хосил булади (диастолик тон).

Крринчалар миокарди бушаша бошлаши ва яримойсимон клапанларни ёпилишигача кетган вацгни протодиастолик даври деб аталади. Бу давр 0,04 сек давом этади. Яримойсимон клапанлар ёпилгандан cÿHr, коринчаларда босим пасаяверади. Тавакли клапалар хали берк. Коринчаларда цолган цон хажми узгармайди. Миокард толалари узунлиги узгармайди. Шунинг учун цам бу даврни изометрик бушашиш даври деб аталади ва 0,08 сек давом этади. Бу давр охирида босим цоринчаларда бул.мачалардагидан пасаяди ва натижада атрио-вентрикуляр клапанлар очи­ либ, цон булмачалардан коринчаларга ÿTa бошлайди. Бу даврни цоринчаларни цон билан тулиш даври деб аталади ва 0,25 сек давом этади. У уз навбатида тез тулиш босцичи (0,09сек), секин тулиш босцичларига (0,16 сек) булинади.

^оринчаларга цонни тез тушиши натижасида. унинг деворлари тебранади. Натижада юракнинг III тони цосил булади. Учинчи тонни оддий цолда стетескоп ёки фонедоскоп ёрдамида эшитиб булмайди. К^онни секин тулит даври охирида булмачалар систоласи содир булади. Булмачалар цоринчаларга цушимча цон хайдайди. Бу даврни пресистолик (систоладан олдинги) давр деб аталади. Унинг давомийлиги 0,1 сек га тенг.

Булмачалар систоласи натижасида цоринчаларга цушимча цон тушиши юракнинг IV тонини цосил цилади, оддий цолатда I ва II тонларни эшитса булади, III ва IV тонларни эса график тарзда, цайд цилиш усули ёрдамида аницлаш мумкин.