kojahan_tehnologiyalyk_umk_kz
.pdf2.2 Дәріс сабақтарының конспектісі
1-дəріс. Технологиялыº машиналарды» гидропневможетектерi туралы жалпы ма¹½лыматтар.
Г и д р о ж е т е к деп - гидроберiлiстен, басºару º½рыл¹ыларынан, к¼мекшi º½рыл¹ылардан (с¾згiштер, ыдыстар,т.б.) ж¸не желiлерден т½ратын механизмдер мен машиналарды ºоз¹алысºа келтiретiн º½рыл¹ыларды айтады.
Гидрожетектi» º½рамдыº схемасы 1-суретте келтiрiлген.
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
|
2 |
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Механикалыº |
|
Гидро |
Механикалыº |
|||||||
|
|
|
|
энергия |
||||||
энергия |
|
энергия |
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
1-сурет. Гидрожетектi» º½рамдыº схемасы 1-жетекшi ºоз¹алтºыш; 2 – гидроберiлiс; 3- механизм (салмаº);
4 – áàñºàðó º½ðûë¹ûñû.
Гидрожетектi» т¾рiн гидроберiлiс аныºтайды. Жетекшi ºоз¹алтºышты» т¾рi де гидрожетектi сипаттай алады, мысалы, электрс½йыºтыº, дизель гидравликалыº турбогидравликалыº жетек, т.б.
Г и д р о б е р i л i с деп – механикалыº энергияны беруге ж¸не ºоз¹алысты с½йыº к¼мегiмен т¾рлендiруге арнал¹ан º½рыл¹ыны айтады. Гидроберiлiс сор¹ыдан, гидроºоз¹алтºыштан, жал¹астыр¹ыш желiлерден т½рады. Сор¹ы жетекшi бiлiктегi механикалыº энергияны с½йыº а¹ымыны» энергиясына т¾рлендiру процесiнде с½йыºты ы¹ыстыру ºызметiн атºарады, ал гидроºоз¹алтºыш (гидромотор) с½йыº а¹ымыны» энергиясын жетектегi буынны» механикалыº энергиясына т¾рлендiредi.
Гидрожетек – с½йыºтыº энергияны» к¼мегiмен машиналарды ж¸не механизмдердi ºоз¹алысºа келтiруге арнал¹ан º½рылымдар жиынты¹ы. Оларды» ке» тара¹ан схемалары 1.1–суретте келтiрiлген.
Кен машиналарында ºолданылатын ж½мыстыº с½йыºтар
С½йыºтыº ж¾йелерде МГ-20, МГ-30, АМГ-10, МГ-3 с½йыºтары ке» ºолданылады. Б½л маºсатта келесiлердi де ºолданады: индустриальды майлар; ВПС тектес селиконды майлар (ты¹ызды¹ы 0,89–0,95, ò½òàíó ºûçóû 120îÑ, ºàòòû ºûçóû 60îС, кинематикалыº т½тºырлы¹ы, 50îÑ-òà 9,6.10-6 ì2/ñ æ¸íå 50îÑ-òà 1200.10-6ì2/ñ; ÃÇ-
11
50/15 ж¸не ГЛ-60/0 спиртсуглицериндi с½йыºтары |
35–40 % |
спирттен, 50–0% судан, 15–60 % глицириннен т½рады. |
|
²иыр солт¾стiк жа¹дайында ж½мыс iстеу ¾шiн ПГ-271 с½йы¹ы шы¹арылады, оны» т½тºырлы¹ы 4.10-6 ì2/ñ (50îÑ-òà), àë – 50îÑ-òà <200.10-6 ì2/ñ, ºàòû ºûçóû – 90îС. С½йыº та»да¹ан кезде келесiлер
½сынылады: |
+50oC-òà ò½òºûðëûº (h ) >10.10-6ì2/ñ, |
- 40îÑ-òà |
h <2300.10-6 |
ì2/с. Гидрож¾йедегi с½йыºтарды» ºызмет |
ìåðçiìi îíû |
д½рыс та»да¹ан жа¹дайда ж¸не механизмдерде д½рыс к¾ткенде 1200– 1400 са¹-ºа жетедi.
С½йыºтыº тежегiштерде ºолданылатын с½йыºтар мына талаптар¹а сай болуы керек ºатпарланбауы ж¸не металл б¼лшектердi» коррозиясын шаºырмауы, т½тºырлы¹ын ¼згертпей, майла¹ыштыº ºасиетке ие болып, химия ж¸не физикалыº т½раºтылыºты, ºайнау ºызуы 1050С-тан т¼мен болмай, аз булануы тиiс. Тежегiштiк с½йыºтарды» т½тºырлы¹ы т¼мен ºызуларда 1500.10-6 ì2/с – тан артыº, ал жо¹ары ºызуларда – 10.10-6 ì2/с – тен кем болмауы керек. Ке» тара¹андары ауа-райыны» барлыº т¾рiне арнал¹ан с½йыºтар ГТН, ГТЖ-22 ж¸не жо¹ары майла¹ыш ºасиеттi с½йыºтар ЭСК, БСК ж¸не ФЭБ.
Тежегiштiк с½йыºтарды келесiлермен алмастыру¹а болады: 50 % упiлм¸лiк (кастор) майы мен 50 % ацетон немесе бутил спиртi; 40 % ¾пiлм¸лiк майы мен 60 % диацетондыº немесе этил спиртi.
Амортизациялыº с½йыºтарды» ерекшелiктерi - ºызу ¼згерiстерiндегi т½тºырлы¹ыны» аз ¼згеруi ж¸не т¼мен ºату ºызуы. Ке» ºолданылатындары амортизаторлар¹а арнал¹ан барлыº кезе»дiк с½йыºтар АЖ-12-61, АЖ-12Т, АЖ-16, олар ж½мыс ºабiлеттiлiгiн – 50î-òàí +140îС - ºа дейiн саºтайды ж¸не -55¸59î æ¸íå – 60îС- та ºатары. Оларды» т½тºырлы¹ы + 50îÑ-òà (10,12,16).10-6ì2/с. Амортизаторлыº с½йыº ретiнде сондай-аº 50 % трансформаторлыº ж¸не 50 % Л маркалы турбиналыº майларды» ºоспасын, Ау – тектес веретендiк ж¸не аспаптыº майларды да ºолданады.
С½йыºтыº жетектi» жалпы к¾йiн ж½мыстыº с½йыºты» ластануыны» сапалыº º½рамы бойынша аныºтау¹а болады, [ ]. Гидрож¾йелердi пайдалану барысында ж½мыстыº с½йыºтарды» ºасиеттерiн оперативтi баºылай, отырып, механикалыº º½рамдар мен суды» барлы¹ын аныºтау керек.
Ж½мыстыº с½йыºты» физика-химиялыº ºасиеттерiн баºылау ¾шiн ПЛ-2М ала»дыº лабораториясын, РЛ-ºол лабораториясын кемелiк лабораториялыº жиынтыº СКЛАМПТ-ны пайдалану¹а болады.
Ж½мыстыº с½йыºты ластандырушыларды» гранулометриялыº º½рамын СМЧ-1 аспабымен аныºтау¹а болады. Оны» ж½мысы с½йыºты» жалпаº ¾лгiсiн оптикалыº к¼шiру немесе арнайы с¾згiш
12
арºылы ластан¹ан с½йыº ¾лгiсiнi» белгiлi к¼лемiн ¼ткiзу принципiне негiзделген.
Ж½мыстыº с½йыºтар¹а ºойылатын талаптар
С½йыºтыº жетектi» ºалыпты ж½мысын ºамтамасыз ету ¾шiн ж½мыстыº с½йыºтар¹а мынадай талаптар ºойылады:
-гидрожетек тiректерi мен ты¹ызда¹ыштары жаºсы майла¹ыштыº ºасиеттерге ие болу¹а тиiстi;
-гидрожетектерде пайдаланылатын материалдар¹а инерттiлiгi (металл, бояулар, пластмассалар, эластикалыº материалдар);
-с½йыº т½тºырлы¹ын ºолданылатын ты¹ызда¹ыштар мен оларды» жiктерiмен с¸йкестiлiгi;
-т½тºырлыºты» ºызу мен ºысымны» ке» диапазонында аз ¼згеруi;
-ж½мыстыº ºызуларды» жеткiлiктi ке» диапазоны;
-¾лкен ºызмет мерзiмi, тоты¹у¹а ºарсылы¹ы, ыл¹ал мен ауа сi»iргiштiгi;
-к¼бiктенуге аз бейiмдiлiгi;
-жо¹ары т½тану ºызулы¹ы;
-ºауiпсiздiгi, я¹ни с½йыº шашыра¹ан ж¸не ыдыра¹ан жа¹дайларда улы болмауы керек;
-жаºсы ºызу б¼лгiштiгi ж¸не жо¹ары ¾лестiк жылусыймдылы¹ы;
-т¼мен º½ндылы¹ы.
С½йыºты та»да¹ан кезде оны» ты¹ызды¹ыны», т½тºырлы¹ыны» ж¸не сы¹ыл¹ышты¹ыны» м¸нi шешушi болып саналады.
С½йыºты» ты¹ызды¹ы с½йыºтыº ж¾йедегi ºысымны» м¸нiне ¾лкен ¸сер етедi, себебi тек белгiлi ºысым ¼згерiсiнде ¹ана с½йыºтыº º½рыл¹ыларды» конструктивтiк каналдары арºылы с½йыº а¹уы м¾мкiн. С½йыº ты¹ызды¹ы жо¹ары бол¹ан сайын, с½йыº а¹ымыны» ¾деуi мен тежелiсi ¾шiн ¾лкен ºысым ж½мсалады, б½л ретте атºару механизмдерiнде, ешºандай пайдалы ж½мыс атºарылмайды. Жо¹ары ты¹ыздыºты ж½мыстыº с½йыºтар ¾шiн басºадай те» жа¹дайларда белгiлi а¹ын энергиясын беру ¾шiн ¾лкен ºималы элементтер ºолданылады немесе керiсiнше. Аз жiктi элементтер жасау ¾лкен ºиындыºтар¹а соºтырады ж¸не ж½мыстыº с½йыºты жаºсы тазалауды талап етедi. Осылар¹а байланысты, гидрожетектерде ты¹ызды¹ы 0,7– 1,0 г/см3 ж½мыстыº с½йыºтар ºолдану ½сынылады.
Т½тºырлыº кез келген с½йыºтар ¾шiн ма»ызды ºасиет болып табылады ж¸не к¼птеген с½йыºтар ¾шiн ºызу мен ºысым¹а байланысты. Атºару механизмiнi» жылдамды¹ы жо¹ары, ж½мыстыº ºысым т¼мен бол¹ан сайын, с½йыº т½тºырлы¹ы т¼мен болу¹а тиiстi, ¼йткенi а¹ымны» жо¹ары жылдамды¹ында ºысымны» к¼терi»кi жо¹алыстары орын алады. Т½тºырлыº ¸детте с½йыºтыº ж¾йедегi ж½мыстыº ºызуларды» диапазонын ед¸уiр шектейдi. С½йыºты» сы¹ыл¹ышты¹ы ºысым мен ºызу¹а байланысты, дегенмен ºызуды»
13
м¸нi зор. Гидрожетекте с½йыºты» сы¹ыл¹ышты¹ы с½йыºтыº серiппе ¸серiн тудырады. С½йыº сы¹ыл¹ышты¹ы ¸серiнен с½йыºтыº соººыларымен с½йыºтыº механизмдердi» кешеуiлдеу º½былыстары пайда болуы м¾мкiн. С½йыº сы¹ыл¹ышты¹ына ерiтiлген ауа ¾лкен ¸серiн тигiзедi. °детте с½йыº комнаталыº ºызуда ж¸не ºорша¹ан ортамен тепе-те»дiк жа¹дайда к¼лемi бойынша 5-тен 15 % -¹а дейiн ертiлген ауамен болып келедi. ²ысым ¼скен сайын ерiтiлiген ауа саны тiкелей ºатынаста ¼седi. Ерiген ауа с½йыºты» сы¹ыл¹ышты¹ын ¼сiредi ж¸не кавитация мен ºысым соººысына себепкер болады, олар с½йыºтыº º½рыл¹ыларды» ºызмет мерзiмiн ºысºартады.
Ж½мыстыº с½йыºты танда¹ан кезде оны» майла¹ыштыº ºабiлетiн де ескеру керек. Майла¹ышты деп е» аз ¾йкелiстi ºамтамасыз ететiн ºасиеттi т¾сiну керек, я¹ни металл б¼лшектер беттерiнi» аз желiнiсiн ºамтамасыз ететiн ºасиет.
Ж½мыстыº с½йыºты та»дау
Гидрожетекке ж½мыстыº с½йыºты та»дау к¼птеген факторлар¹а байланысты. Б½л ретте ма»ызды фактор болып с½йыºты» арналуы мен
с½йыºтыº жетектi» ж½мыс iстеу жа¹дайлары саналады. Гидрожетектегi с½йыº энергия беруге ж¸не оны» ж½мыс
элементтерiн сенiмдi майлау¹а арнал¹ан. Б½л ретте ол ке» аралыºта ¼згеретiн ºысым, жылдамдыº ж¸не ºызу ¸серлерiне душар болады. Мысалы, кен машиналарыны» с½йыºтыº жетегiнде ºысымны» м¸нi 20¸25 МПа-¹а дейiн ¼згередi, ал механикаландырыл¹ан тiреулерде 80 МПа-¹а дейiн жетедi. С½йыº а¹ымыны» жылдамды¹ы жекелеген жа¹дайларда 50–80 м/с-ке, ал тiреулердi» ºаºпаºшаларында 1260 м/с- ке дейiн жетедi.
Жерасты кен машиналарыны» гидрожетектерi ж½мыс iстейтiн ºызу интервалы ¸детте 10-нан 90îС– аралы¹ында болып келедi, ал ашыº ж½мыстарда ж½мыстар¹а арнал¹ан кен машиналарыны» с½йыºтыº жетектерi жиi т¼мен ºызулар жа¹дайында болады. Сонымен ºатар, ж½мыстыº с½йыºтар тоза»ды ж¸не ыл¹ал атмосферада ж½мыс iстейдi.
Негізгі əдебиет 4,5 [3-24] [155]
Қосымша əдебиет 8 [3-10] Бақылау сұрақтары.
1.Гидрожетек деген не?. Олардың топталуы.
2.Гидрожетектi» º½рамдыº схемасы
3.Гидроберіліс деген не?
4.Гидро машиналарда қолданылатын жұмыстық сұйықтар.
5.Жұмыстық сұйықтарды таңдау.
6.Жұмыстық сұйықтарға қойылатын талаптар.
14
2-дəріс. Гидропневможетектерді жобалаудағы бірізділік. Топталуы. Артықшылықтары мен кемшіліктері. Қолдану аймағы.
Гидрожетектi» жiктелуi
Гидрожетектер ж½мыс iстеу принципi бойынша к¼лемдiк ж¸не гидродинамикалыº болып, ал реттелушiлiгi бойынша – реттелетiн ж¸не реттелмейтiн болып б¼лiнедi.
К ¼ л е м д i к деп–к¼лемдiк ¸серлi сор¹ыдан, к¼лемдiк гидроºоз¹алтºыштан ж¸не жал¹астыр¹ыш желiден т½ратын с½йыºтыº берiлiстi айтады.
К¼лемдiк гидроберiлiсте энергия бiр буыннан екiншiсiне с½йыºтыº - статикалыº ºысымны» есебiнде, кинематикалыº энергияны» ж¸не геометриялыº арынны» салыстырмалы аз м¼лшерiнде берiледi. Сондыºтан да механикалыº буындар арасында¹ы байланыстар, геометриялыº сыртºы ортадан б¼лектенген (изолирован), ж½мыстыº с½йыº к¼лемiмен iске асады. Осы себептен де м½ны кейде гидростатикалыº берiлiс деп атайды.
Г и д р о д и н а м и к а л ы º б е р i л i с т е энергия негiзiнен ж½мыстыº с½йыº а¹ымыны» кинематикалыº энергиясы арºылы берiледi. Б½л берiлiстi» º½рамына гидрожал¹астыр¹ыш (добавки) ж¸не турботрансформаторлар кiредi.
К¼лемдiк гидроберiлiстер шы¹а берiстегi буынны» ºоз¹алыс сипатына байланысты – айналмалы ºоз¹алысты, керi ºайта – б½рылмалы ж¸не iлгерi-кейiнгi ºоз¹алмалы жылжымалы (возвратнопоступательное) болып б¼лiнедi.
Гидродинамикалыº берiлiсте шы¹а берiстегi буын тек айналмалы ºоз¹алысты болып келедi.
Топталуы ж¸не ж½мыс принципi
Гидроберiлiстi энергетикалыº белгiлерi бойынша к¼лемдiк ж¸не гидродинамикалыº деп б¼ледi. Реттелушiлiк ºасиеттерi бойынша оларды реттелетiн ж¸не реттелмейтiн деп б¼ледi.
Жо¹арыда¹ы схемаларда келтiрiлген элементтерден басºа ºосымша ж¸не к¼мекшi º½рылымдар болуы м¾мкiн.
Жетекшi ºоз¹алтºыш (ЭД) гидрожетектi» кiре берiс буыны болып саналады ж¸не оны» механикалыº энергиясыны» к¼зi болып табылады. Жетекшi ºоз¹алтºышты» т¾рi гидрожетектi сипаттайды; мысалы, электр-гидрожетек, дизель-гидрожетек, турбо-гидрожетек, ауалы-гидрожетек.
С½йыºтыº берiлiс с½йыºтыº жетектi» негiзi болып табылады. Басºару º½рылымдарына – б¼лгiштер (распределители), шы¹ын
ж¸не ºысым реттегiштер (регуляторы расхода и давления), гидрок¾шейткiштер (гидроусилители) кiредi.
²осымша º½рылымдар гидрожетектi» (Г.Ж.) берiлген сипаттамаларын ºамтамасыз етуге арнал¹ан. Олар¹а ºор¹аныс ºаºпаºшалар, аккумуляторлар, т.б. жатады.
15
à) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
¸) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ÃÆ. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ÓÓ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жетек |
|
|
|
|
|
|
|
ʾø |
|
|
|
Ó |
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ÝÄ |
|
Í |
|
|
ÃÄ |
|
|
Ì |
|
|
|
|
ÃÄ |
|
Ì |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
á)
ÓÓ
ÃÄ Ì
2-сурет. Гидрожетектi» функциональды º½рамдыº схемалары à – сор¹ылыº гидрожетек; ¸ – магистральды гидрожетек;
á-аккумуляторлы гидрожетек; ЭД–электр ºоз¹алтºыш; Н–сор¹ы; УУ–басºару º½рылымы; ГД–гидроºоз¹алтºыш; М–механизм.
Артыºшылыºтары ж¸не к¼мшiлiктерi. ²олдану аймаºтары.
Негiзгi артыºшылыºтары т¼мендегiдей:
-т¾сетiн салмаºты» талаптарына с¸йкес, жетекшi ºоз¹алтºышты» механикалыº сипаттамаларын ¸мбебап т¾рлендiру м¾мкiндiгi;
-басºаруды» ºарапайымдылы¹ы ж¸не автоматтандыру м¾мкiндiгi;
-жетекшi ºоз¹алтºыш пен атºару механизмдерiн шектен тыс салмаºтан ºор¹ауды» ºарапайымдылы¹ы;
-шы¹а берiс жылдамды¹ын ке» ауºымда, байыппен реттеу м¾мкiндiгi;
-жетек массасыны» бiрлiгiне шаººанда¹ы берiлетiн ºуатты» жо¹арылы¹ы;
-ж½мыстыº с½йыº ретiнде минералды майларды ºолдан¹ан жа¹дайда¹ы ¾йкелiс ж½птарыны» сенiмдi майлануы.
Êåìøiëiêòåði:
-ж½мыстыº с½йыºты» к¼п шы¹ыны, ¸сiресе жо¹ары ºысымда; -ж½мыстыº с½йыºты» ºатты ºызу салдарынан арнайы
салºындатºыштар ж¸не ºызудан ºор¹а¹ыш º½рылымдар ºолдану¹а тура келедi;
-ж½мыстыº с½йыººа ºойылатын ºата» талаптар ж¸не ж¾йенi ауадан ºор¹ау;
-¼ðò ºàóiïòiëiãi.
16
Дегенмен с½йыºтыº схемаларды ж¸не тораптарды д½рыс та»дай отырып, жо¹арыда¹ы кемшiлiктердi» кейбiреуiн жоº ºылу¹а, болмаса оларды» машина¹а ¸серiн барынша т¼мендетуге болады. Сондыºтан да ºазiргi кезде гидрожетектер аса ке» ºолданыс тапты. ¶немдiлiгi ¾лкен техникалыº м¾мкiндiктерi оны ¸рт¾рлi технологиялыº процестердi механикаландыруда ж¸не автоматтандыруда ¸мбебап орта¹а айналдырды. Кен машиналарына келетiн болсаº, со»¹ы кездерде жобаланып,шы¹арылатын машиналарды» бiрде-бiрi гидрожетексiз кездеспейдi. Керiсiнше ж½мыстыº жабдыºтар тек гидрожетекпен ж½мыс iстейдi. Ал со»¹ы кездерi тiптi кен машиналарыны» трансмиссиялары да толыº гидрожетектерге негiзделуде. Сондыºтан да б½л курсты» болашаº тау-кен инженерэлектромеханиктер ¾шiн ма»ызы зор.
Р е т т е л е т i н деп–жетекшi ж¸не жетектегi буындар жылдамдыºтарыны» араºатынастары ¼згеруi м¾мкiн гидроберiлiстi айтады. Б½л аныºтаманы ºана¹аттандырмайтын гидроберiлiс
реттелмейтiн гидроберiлiс деп аталады.
К ¼ л е м д i к гидроберiлiс к¼лемдiк сор¹ы мен к¼лемдiк гидроºоз¹алтºыштан т½рады ж¸не магистральдыº желiмен жал¹асады. Онда энергияны беру сор¹ы тудыратын гидростатикалыº ºысым есебiнде кинетикалыº энергияны» салыстырмалы аз м¸нiнде атºарылады.
Г и д р о д и н а м и к а л ы º берiлiс ж½мыс процесiнде алдымен жетекшi бiлiктi» механикалыº ж½мысы с½йыºты» кинетикалыº энергиясына, ал содан кейiн, керiсiнше кинетикалыº энергия механикалыº ж½мысºа т¾рленедi. Гидродинамикалыº берiлiстерге гидрожал¹астыр¹ыштар мен гидротрансформаторлар жатады.
К¼лемдiк гидроберiлiстер ºоз¹алысты т¾рлендiру сипаты бойынша айналмалы ºоз¹алысты, iлгерi – кейiнгi ºоз¹алмалы ж¸не кейiн-б½рмалы ºоз¹алысты болып б¼лiнедi. Бiрiншiлерiн гидроºоз¹алтºыштар (моторлар) ретiнде, ал екiншiлерi мен ¾шiншiлерiн – гидроцилиндрлер ретiнде ºолданады.
К¼лемдiк гидроберiлiстер ¼здерiнi» сипаттамалары ж¸не сыртºы ¼лшемдерi бойынша ºысылысты жа¹дайда ж½мыс iстейтiн кен машиналары ¾шiн ºолайлы, ал гидродинамикалыºтар - сыртºы ¼лшемдерi шешушi болып табылмайтын жа¹дайлар ¾шiн.
Реттелетiн сор¹ылы гидрожетек.
Гидрожетектi» б½л т¾рi кен машиналарында ке» ºолданылады. Оларды» м¾мкiндiктерiн ба¹алау ¾шiн оны» сипаттамаларын идеалды ж½мыс жа¹дайында ºарастырамыз. Сор¹ыны» жетектiк ºоз¹алтºышыны» айналу жылдамды¹ыны» т½раºты екендiгiн ескере, сор¹ы мен гидромотор шы¹ындарыны» те»дiлiгiнен келесiнi аныºтаймыз:
17
qн nнU н = q м nм ,
б½дан гидромотор бiлiгiнi» айналу жылдамды¹ы: |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
м |
= |
qн nн |
U |
н |
= a |
×U |
н |
, |
(6.20) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
q м |
1 |
|
|
|
||||
|
|
|
|
qн |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
ì½íäà¹û a = |
|
|
n |
н |
ò½ðàºòû ì¸í. |
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
1 |
q м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Сор¹ы бiлiгiндегi момент: |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
M H = |
qн |
РU H |
|
= a2 ×U H |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
2p |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
qн |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ì½íäà¹û a2 = |
|
|
Р . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
2p |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
²арастырылып отыр¹ан жа¹дай ¾шiн сор¹ы мен гидромотор |
||||||||||||||||||
ºуаттары |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
N H N M = qн nнU н Р = a3U н |
|
|
|
(6.21) |
|||||||||||
ì½íäà¹û a3 = qн × nн × Р . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Осылайша, идеал жа¹дай ¾шiн гидромоторды» айналу саныны» та»дал¹ан санында, сор¹ы моментi, ºуаты ж¸не гидромотор ºуаты реттелу к¼рсеткiшi UН – ге пропорциялы.
Гидромотор бiлiгiндегi момент.
M M = q м Р = const åãåð Ð – т½раºты болса.
2p
Гидрожетектi» е» жо¹ары жылдамды¹ы U H . max бол¹анда, ал е» т¼мен жылдамды¹ы U H = U H .min бол¹анда орын алады.
|
|
nM .max = |
|
QH .T |
|
U н.max |
- |
|
aM C |
|
(6.22) |
||||||||||||
|
|
|
qM |
|
|
qM K M |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
nM .min |
= |
QH .T |
Uн. min - |
|
|
|
aM C |
|
|
(6.23) |
|||||||||||
|
|
|
|
qM |
|
qM K M |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Гидромоторды» |
òîºòàóû |
(åãåð |
æ¾éåäå |
ºîð¹àíûø |
ºàºïàºøà |
||||||||||||||||||
ºойылмаса) келесi жа¹дайда орын алады |
|
|
|||||||||||||||||||||
|
QH .T |
U H = а |
M C |
|
|
|
, ÿ¹íè |
М C |
= |
1 |
QH .T U H К M áîë¹àíäà |
||||||||||||
|
qM |
qM K M |
|
|
|
а |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
Кен машиналары ¾шiн жиi т½раºты ºуатпен ж½мыс iстеген |
|||||||||||||||||||||||
½тымды, я¹ни |
N = const |
|
æ¸íå |
|
Ì= f ( |
1 |
). |
²арастырып |
îòûð¹àí |
||||||||||||||
|
|
|
n
гидрожетекте о¹ан QP=const бол¹анда ºол жетедi. Б½дан
18
N = Qн × Pн ×U н øû¹àäû.
Сор¹ы шы¹ыны ¼згерген кезде т½раºты ºуатты саºтау ¾шiн Qн × Pн немесе Pн ×U н м¸ндерi т½раºты болуы ºажет. О¹ан келесi
шартты саºта¹анда ºол жетедi.
P |
= f |
|
( |
1 |
|
), |
|
|
|
|
|
||||
н |
|
1 |
U н |
|
|||
немесе |
|
|
1 |
(6.24) |
|||
|
|
|
|
||||
|
Qн = f 2 ( |
|
), |
||||
|
P |
||||||
|
|
|
|
|
|
н |
|
я¹ни ºысым ¼скенде сор¹ы ¼нiмдiлiгiн шектеу арºылы,аз айналу сандарында гидромотор тудыратын моментi к¾рт ¼сiруге м¾мкiндiк туады.
Осылайша, гидромотор моментi ж½мыстыº с½йыº ºысымына,я¹ни салмаººа байланысты ¼згередi.
Реттелетiн гидромоторлы гидрожетек
М½ндай жетекте т½раºты ¼нiмдiлiктi сор¹ы ºолданылады. Б½л жетектi» механикалыº сипаттамасыны» те»деуi.
|
|
|
|
n м = |
|
|
QH .T |
|
- а |
|
|
|
M C |
|
|
, |
|
(6.25) |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
q м×u м |
|
|
|
q м ×U м × К м |
|
||||||||||||
ÌÑ –тi» т½раºты м¸нiнде идеальды жа¹дайлар ¾шiн |
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
n |
м |
= |
|
|
QH .T |
|
= а |
1 |
|
|
|
|
|
|
(6.26) |
||||||||
|
|
|
|
q м ×U м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 U м |
|
|
|
|
|
|||||||||||
M |
|
= P |
|
q м |
U |
|
|
= a |
U |
|
|
= а |
|
|
а1 |
= a |
|
1 |
; |
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
м |
м 2П |
|
м |
2 |
|
|
м |
|
|
2 nм |
3 nм |
|
||||||||||||||
М н = Рн |
qн |
|
= const; |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
2p |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(6.27)
N н = N м = Qн Р = Qм Р = const
Осылайша реттелетiн гидромоторлы ж¸не реттелмейтiн сор¹ылы гидрожетек келесiдей реттеу кестесiне с¸йкес сипаттамалар алу¹а м¾мкiндiк бередi.
N = const, M = f1 |
( |
1 |
) æ¸íå |
n м = f 2 |
( |
1 |
) . |
|
|
||||||
|
|
nм |
|
U м |
Iс ж¾зiнде гидромоторды реттеу сирек кездеседi.
Негізгі əдебиет 4,5 [3-24] [155]
Қосымша əдебиет 8 [3-10]
19
Бақылау сұрақтары.
1.Гидрожетектi» жiктелуi
2.Реттелетiн сор¹ылы гидрожетек.
3.Реттелетiн гидромоторлы гидрожетек
4.Реттелетiн гидромоторлы гидрожетек қандай сорғы қолданылады
3- дəріс. Сорғыларды жобалау мағлұматтары
Сор¹ылар мен гидроºоз¹алтºыштар гидромашиналар болып саналады. Олар ¾шiн с½йыº ж½мыстыº дене ж¸не арын, ºысым т¾рiнде к¼рсетiлетiн механикалыº энергияларды тудыру¹а (сор¹ыларда) немесе беруге (гидроºоз¹алтºыштарда) арнал¹ан.
Арын дегенiмiз машинада¹ы с½йыº а¹ымыны» ауырлыº к¾ш бiрлiгiне келтiрiлген толыº энергиясы, Дж/Н=М.
²ысым дегенiмiз машинада¹ы с½йыºтыº а¹ымны» к¼лем бiрлiгiне келтiрiлген толыº энергиясы, Дж/м3 =Í/Ì2=Ïà.
К¼лемдiк сор¹ыда с½йыº ºоз¹алысы оларды ж½мыстыº т½¹ырдан (камерадан) ы¹ыстыр¹ыштармен ыºсыру арºылы атºарылады. К¼лемдiк гидроºоз¹алтºышта ж½мыстыº буынны» ºоз¹алысы
ж½мыстыº т½¹ырларды с½йыºпен толтырып, ы¹ыстыр¹ыштарды |
||||||||||||
жылжыту арºылы атºарылады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Ж½мыстыº т½¹ыр деп, сор¹ыны» ºоз¹алтºышты ºабылдаушы |
||||||||||||
немесе берушi ºуыстарымен алма-кезек жал¹асатын шектелген |
||||||||||||
ке»iстiктi айтамыз. Т½¹ырды» геометриялыº к¼лемiн сор¹ыны» |
||||||||||||
ж½мыстыº к¼лемi деп атайды. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Ы¹ыстыр¹ыштар конструктивтi поршень, плунжер, пластинка, |
||||||||||||
диафрагма, т.б. т¾рлерде орындалуы м¾мкiн. |
|
|
|
|
|
|
||||||
К¼лемдiк сор¹ыны» ж½мысын 1-суретте келтiрiлген схема |
||||||||||||
бойынша ºарастырайыº. |
Ñîð¹ûíû» |
|
|
|
ж½мыстыº |
|||||||
5 |
6 |
|
|
|
|
|
||||||
|
|
ò½¹ûðûí |
ºабылдау |
ºóûñû, |
ñîðó |
|||||||
Ð2 |
|
|
||||||||||
|
|
|
|
æåëiñi |
àðºûëû |
бакта¹ы |
ñ½éûºïåí |
|||||
|
1 |
|
|
толтыру, |
атмосфералыº |
ºûñûì |
||||||
|
|
|
ìåí |
|
ж½мыстыº |
|
ò½¹ûðäà¹û |
|||||
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
Z2 |
ºысымдарды» |
|
айырмашылы¹ы |
||||||
|
4 |
|
¸ñåðiíåí |
iске асады. Ал |
беретiн |
|||||||
2 |
|
|
||||||||||
|
|
|
ºуыста¹ы жо¹ары ºысымды с½йыº |
|||||||||
|
|
|
|
|||||||||
Ðà |
Ð1 |
Z1 |
|
áåðó |
æåëiñi |
|
àðºûëû |
æ¾éåãå |
||||
|
áåðiëåäi. |
Ñîð¹û |
àðºûëû |
¼òêåí |
||||||||
3 |
|
|
||||||||||
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
с½йыºты» ¸р салмаº бiрлiгi арын |
||||||||
|
|
|
|
ò¾ðiíäå |
|
(Н) энергия |
алады. |
Îë |
||||
1-сурет. |
ʼëåìäiê |
|
ñîð¹ûíû» |
øû¹à |
|
áåðiñ |
|
æ¸íå êiðå |
áåðiñ |
|||
ж½мыс схемасы. |
|
|
ºималарда¹ы |
|
ñ½éûº |
|
салмаº |
|||||
1-ñîð¹û; 2-ñîðó æåëiñi; 3-ûäûñ |
áiðëiêòåði |
|
энергияларыны» |
|||||||||
(бак); 4-ºабылдау ºуысы; 5-беру |
айырмашылы¹ын к¼рсетедi. |
|
||||||||||
æåëiñi; |
6-беретiн |
ºóûñ |
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|