Тұрлаусыз мүшелер Анықтауыш (Определение)
|
Тұрлаусыз мүшелер өздігінен сөйлем құрай алмайтын, тек сөйлемдегі ойды толықтырып тұратын мүшелер. | ||
|
Ережесі |
Сұрақтары |
Мысалдар |
|
Сөйлемде зат есімнен болған мүшені сын, сапа, басқа да түрлі белгілері жағынан сипаттап тұратын тұрлаусыз мүшені анықтауыш дейміз. |
қандай? қай? кімнің? ненің? неше? нешінші? қанша? қаншасыншы? |
Ол – ұзын бойлы адам. Жазғы демалыста демаламыз. |
176-тапсырма. Берілген сын есімдердің екінші сыңарларын тауып, сөз тіркестерін құрастырыңыздар.
|
1. поэтикалық 2. атақты 3. көрнекті 4. этникалық 5.қолбасшылық 6. қарулы 7. тарихи 8. уағыздаушылық 9. ержүрек 10. поэзиялық 11. тапқыр |
а) шеберлік ә) дарын б) қақтығыс в) дерек г) қасиет ғ) тұлға д) адамдар е) атау ж) кітап з) қайраткер и) шешен |
Ү л г і: Тарихи дерек. 1……………………….............................. 2………………………………………….. 3………………………………………….. 4………………………………………….. 5………………………………………….. 6………………………………………….. 7………………………………………….. 8………………………………………….. 9………………………………………….. 10………………………………………….. |
177-тапсырма. Әміре Қашаубаев туралы деректі есте сақтаңыздар. Сөйлемдердегі анықтауыштарға сұрақтар қойыңыздар. Өнерді сүйіңіздер.
Б і л г е н г е м а р ж а н
Мен Әміредей әншіні сирек кездестірдім. (Анри Барбюс)
Әміре қазақ даласының бұлбұлы…
(А. В. Луначарский)
Мен шығыстағылар әншісін неге бұлбұл
құсқа теңейтінін енді түсіндім, онда
әншілік қабілет өте басым.
(Ромен Роллан)
Әміре Қашаубаев дүниеден мезгілсіз өтті. Ол еңбекші халықтың өкілі боды. Ол айтатын әндер, оның ерекше дауысы қала мен дала еңбекшілер бұхарасының мүддесін айқындайды. Затаевич Әміреден ондаған әндердің нотасын жазып алған. Ол әндер Анри Барбюс, Ромен Роллан тәрізді мәдениет қайраткерлерін шын көңілмен сүйсіндірген. Әміре Москва мен Париж сахналарында өнер көрсетті. Оның дауысы жөнінде мақтаулы бағалар әлемдік баспасөзде аз жазылған жоқ (Сәкен Сейфуллин).
178-тапсырма. Қасым Аманжолов өлеңінің мағынасын түсініп, жаттап алыңыздар. Еліңізді, жеріңізді сүйіп, оның патриоты болыңыздар.
Қ. Аманжолов жырларынан адам бойындағы рухани қуат, қайсарлық мол көрінеді. Ол өзінің «Қазақстан» атты өлеңінде туған елін мақтан етеді.
Қ а з а қ с т а н
Қазақстан дейтін менің бар елім Бұл далада атам қолға ту алған,
Жатыр алып жарты дүние әлемін. Бұл далаға жылан келіп уанған,
Бұл даланы анам жаспен суарған, Бұл далада өскен жанда жоқ арман.
(Қ. Аманжолов)
179-тапсырма. Еңбек туралы мақал-мәтедлдердің мағынасын түсініп, оның тәрбиелік мәніне назар аударыңыздар. Сөйлем мүшелеріне сұрақтар қойып, олардың астын сызыңыздар. Еңбек етуге өздеріңізді тәрбиелеңіздер.
Еңбекпен ер өседі, Көндікпесең бейнетке,
Егізден төл өседі. Қолың жетпес зейнетке.
* * * * *
Берекесіз бейбақтар Жақсы болар жігіттің
Терлеп еңбек етпейді. Жұмыссыз жүрген күні жоқ.
Терлеп еңбек етпеген Жаман болар жігіттің
Арманына жетпейді. Еш жұмысқа қыры жоқ.
* * * * *
Еңбек – ырыстың бұлағы, Жасыңда жалықпасаң,
Еңбек – бақыттың шырағы. Қартайғанда тарықпайсың.
Сұрақтары: қай?
қандай? қайсы? қанша?
нешінші? кімнің? ненің? неше?
Сұрақтары: кімді?
нені? кімге? неге? қайда?кімде? неде?
неден? кімнен? кіммен? немен?
Сұрақтары: қашан?
қанша? қалай? не себепті? неліктен? не
мақсатпен? қайтіп?
180-тапсырма. Сөздердің синонимдерін көрсетілген жолдарға
толтырыңыздар.
|
Ү л г і: Алыс – қашық, қиыр, шет, қиян, шалғай, ұзақ, жырақ, алшақ, т.б. | |
|
1. Анда-санда 2. Ас 3. Ат 4. Әлем 5. Қайғылы 6. Мықты 7. Келбет 8. Тамаша 9. Кескін 10. Адал 11. Алып 12. Сыпайы 13. Ақылды |
1............................................................................................... 2............................................................................................... 3............................................................................................... 4............................................................................................... 5............................................................................................... 6............................................................................................... 7............................................................................................... 8............................................................................................... 9............................................................................................... 10............................................................................................. 11............................................................................................. 12.............................................................................................. 13.............................................................................................. |
Берілген сөздердің синонимдері: Келбет, пішін, бейне, мүсін, кейіп, кескін, көрік, ажар, тамақ, дәм, тағам, есім, дүние, жиһан, жер жүзі, күшті, керемет, әділ, шыншыл, күшті, кішіпейіл, есті, уайымды, мұңды, қасіретті, қапалы.
181-тапсырма. Сын есімдердің антонимдерін көрсетілген жолдарға толтырыңыздар.
|
Ү л г і: Кәрі – жас; қалың – жұқа; ақ – қара; түзу – қисық; қараңғы – жарық; оң – сол | |||
|
1.Жамандық 2. Кең 3. Ұзын 4. Жақындау 5. Арзан 6. Жаңару 7. Оңай 8. Үлкен 9. Арық 10. Терең |
1..................................... 2..................................... 3..................................... 4..................................... 5..................................... 6..................................... 7..................................... 8..................................... 9..................................... 10................................... |
11. Ірі 12.Шапшаң 13. Аласа 14. Жомарт 15.Жылдам 16. Жуан 17. Терең 18. Ыстық 19. Аш 20. Араз |
1.......................................... 2......................................... 3......................................... 4......................................... 5......................................... 6......................................... 7......................................... 8......................................... 9......................................... 10......................................... |
5-апта. 15-тәжірибелік сабақ
Грамматика: Пысықтауыш, оның түрлері.
182-тапсырма. Әйгілі тарихшы, әдебиетші – Мұхаммед Хайдар Дулати туралы тарихи деректермен танысып, мәтінді мазмұндаңыздар.