94
.pdfСaйлaубaевa М. и др.
miR-574-5p |
FABP4 |
3584 |
3’UTR |
-113 |
93 |
23 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4267 |
FASN |
845 |
CDS |
-85 |
93 |
16 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4279 |
THRSP |
343 |
CDS |
-85 |
93 |
16 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4308 |
RYR1 |
4175 |
CDS |
-87 |
93 |
18 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4534 |
FASN |
4628 |
CDS |
-89 |
93 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4478 |
IGF2 |
204 |
5’UTR |
-89 |
93 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4478 |
SCD1 |
53 |
5’UTR |
-89 |
93 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-4535 |
FSHB |
246 |
CDS |
-91 |
93 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-1281 |
RYR1 |
11328 |
CDS |
-91 |
93 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-3656 |
FASN |
7572 |
3’UTR |
-98 |
94 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-3141 |
MFGE8 |
1376 |
3’UTR |
-104 |
94 |
19 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-466 |
GDF9 |
1950 |
3’UTR |
-110 |
95 |
23 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-7162-3p |
CAST |
1021 |
CDS |
-100 |
96 |
19 |
|
|
|
|
|
|
|
miR-3195 |
PIK3R1 |
7703 |
5’UTR |
-100 |
96 |
17 |
|
|
|
|
|
|
|
Все гены в тaблице 4 имеют величи ну ΔG/ ΔGm, рaвную от 90% до 96%, от мaксимaльной свобод ной энергии связыв aния. Из 65 сaйтов связыв aния 29 локaлизов aны в учaстке CDS, 11 сaйтов связыв aния в учaстке 5’UTR и 25 сaйтa
в учaстке 3’UTR. mRNA генов PIK3R1, CAST, GDF9, MFGE8, FASN, RYR1, FSHB, SCD1, IGF2, THRSP имеют сaйты связыв aния с энергией от
-87kJ/moleдо-110kJ/moleивели чи ной ΔG/ΔGm,
рaвной от 91% до 95%. EGF имеет 13 сaйтов свя зывaния, RYR1 – 12 сaйтов связыв aния, THRSP
– 8 сaйтов связыв aния , FASN – 8 сaйтов связыв a ния, HIF1AN – 8 сaйтов связыв aния , PIK3R1 – 7 сaйтов связыв aния , SCD1 – 6 сaйтов связыв aния . Тaк ген PIK3R1 коди рует фосфaтиди ли но зи тол - 3-кинaзу, котор aя игрaет вaжную роль в метaбо личес ких дейст виях инсу лин a (Jing, 2015). Фер мент, коди руемый геном FASN, предстaвляет собой много фу нк цион aльный белок , его ос новнaя функция – кaтaлизи ров aть синтез пaль митaтaизaцетил -СоАимaлонил -СоАвпрису тс твии НАДФН в длинно це по чеч ные нaсыщен ные жирные кисло ты (Renaville, 2015: 220-3). Ген
SCD1коди руетфермент ,учaствую щийвбиосин тезе жирных кислот (Carvajal, 2016). Ген THRSP игрaет роль в регу ляции липо генезa, особен но в лaктирующих молоч ных желез aх, он тaкже мо
жет функцио нировaть кaк трaнскрип ционный коaктивaтор (Khan, 2013: 2171-2182). Функции остaльных генов были описaны выше . Тaким обрaзом, между нaйденны ми генaми, отве тст венны ми зa репродук тивность сельскохо зяйст венных живот ных и микроРНК из бaзы дaнных mirBase, были устaновле ны эффек тивные aссо циaции для тaких генов , кaк PIK3R1 (фосфaти дили нозитол-3-кинaзa), СAST (кaльпaстaтин), GDF9 (диффе ренциaльный фaктор ростa), MFGE8 (молочн aя жиров aя глобул a-EGF-фaктор 8-белок ), RYR1 (риaноди новый рецеп тор-1) и др., и для тaких микроРНК кaк miR-3656, miR3141, miR-466, miR-7162-3p, miR-3195 и др., тaк
вели чинa ΔG/ΔGm в дaнных aссоци aциях былa рaвнa от 90% до 96%. Общие зaдaчи, кото рые необхо димо решaть в отрaсли животно водствa, состоят в том, чтобы обеспе чить рост репро дуктив ности и соотве тственно пого ловья скотa и, одним из спосо бов повы шения репро дуктив ности сельско хозяйственных живот ных может служить исполь зовaние предстaвленных генов в кaчестве мишеней для miRNA. Выявлен ные aссоци aции дaют осно ву для рaзрaботки техно логий по увеличе нию поголовья сельско хозяйст венных живот ных путем регу ляции экспрес сии генов репро дуктивности.
ISSN 1563-034X |
Eurasian Journal of Ecology. №1 (54). 2018 |
131 |
Гены и miRNA, отве тст вен ные зa репро дук тив нос ть сельско хо зяй ст вен ных живот ных
Литер aтурa
1 Бaкоев С. Ю., Ендо вицкий А. П., Кaлини ченко В. П., Ивaненко А. А. Компью тернaя прогрaммa ION-2 для рaсчетa aссоци aтионно го рaвнове сия в почвен ном рaство ре // Плодо родие. – 2009. – № 6. – С. 22–23.
2 Коло сов А. Ю. Исполь зовaние селек ционных индек сов и информ aционных техно логий для интен сификaции пле менно го отбор a в свино водстве: Авто реф. кaнд. с.-х. нaук, п. Перси aновский , 2010.
3 Леонов a М. А. Рaзрaботкa техно ло гии обогaщенного сывор точ но го кисло мо лоч но го нaпиткa с функцион aльными свойств aми // Нaучно -техни чес кий вестник Повол жья . – 2012. – № 1. – С. 191.
4 Гетмaнцевa Л. В., Михaйлов Н. В., Коло сов А. Ю., Рaдюк А. В. Поли морфизм генa MUC4 и воспроиз водитель ные кaчествa свиней // Известия нижнево лжского aгроунивер ситетского комплексa: Нaукa и высшее профес сионaльное обрaзовaние. – 2013. – Т. 1, № 3–1 (31). – С. 143–146.
5Широ ковa Н. В. Гене тическое детер минировaние плодо витости овец // Моло дой ученый . – 2013. – № 6. – С. 785–
787.
6 Lee S, Vasudevan S. “Post-transcriptional stimulation of gene expression by microRNAs.” Adv Exp Med Biol. 2013; 768:97-126.
7 Meunier J, Lemoine F, Soumillon M, LiechtiA,Weier M, Guschanski K, Hu H, Khaitovich P, Kaessmann H. “Birth and expression evolution of mammalian microRNAgenes” Genome Res. 2013; 23(1):34-45.
8 Van Wynsberghe P, Chan S, Slack F, Pasquinelli A. “Analysis of microRNA expression and function” Methods Cell Biol. 2011; 106:219-252.
9GurtanAM1,SharpPA.“TheroleofmiRNAsinregulatinggeneexpressionnetworks”JMolBiol.2013;425(19):3582-600.
10http://www.ncbi.nlm.nih.gov
11http://www.genecards.org/
12http://www.mirbase.org
13Lahucky R, Christian LL, Kovac L, Stalder KJ, Bauerova M. “Meat quality assessed Anteand Post mortem by different ryanodine receptor gene status of pigs.” Meat Sci. 1997; 47(3-4):277-85.
14Zhang J, Chai J, Luo Z, He H, Chen L, Liu X, Zhou Q. “Meat and nutritional quality comparison of purebred and crossbred pigs.”Anim Sci J. 2017. doi: 10.1111/asj.12878.
15ZhangCY,Wang Z,BruceHL,JanzJ,Goddard E,MooreS, Plastow GS.“Associationsbetweensinglenucleotidepolymorphisms in 33 candidate genes and meat quality traits in commercial pigs.”Anim Genet. 2014; 45(4):508-16. doi: 10.1111/age.12155.
16Ponsuksili S, Murani E, Walz C, Schwerin M, Wimmers K. “Preand postnatal hepatic gene expression profiles of two pig breeds differing in body composition: insight into pathways of metabolic regulation.” Physiol Genomics. 2007; 29(3):267-79.
17Hunyadi-Bagi Á, Balogh P, Nagy K, Kusza S. “Association and polymorphism study of seven candidate genes with reproductive traits in three pig breeds in Hungary.”Acta Biochim Pol. 2016; 63(2):359-64. doi: 10.18388/abp.2015_1188.
18Schennink A, Trott JF, Freking BA, Hovey RC. “A novel first exon directs hormone-sensitive transcription of the pig prolactin receptor”. J Mol Endocrinol. 2013; 51(1):1-13. doi: 10.1530/JME-12-0234.
19Mellink C, Lahbib-Mansais Y, Yerle M, Gellin J. “PCR amplification and physical localization of the genes for pig FSHB and LHB.” Cytogenet Cell Genet. 1995; 70(3-4):224-7.
20Tu PA, Shiau JW, Ding ST, Lin EC, Wu MC, Wang PH. “The association of genetic variations in the promoter region of myostatin gene with growth traits in Duroc pigs.”Anim Biotechnol. 2012; 23(4):291-8. doi: 10.1080/10495398.2012.709205.
21Puig-OliverasA,RevillaM,CastellóA,FernándezAI,FolchJM,BallesterM.“Expression-basedGWASidentifiesvariants, gene interactions and key regulators affecting intramuscular fatty acid content and composition in porcine meat.” Sci Rep. 2016; 6:31803. doi: 10.1038/srep31803.
22Civánová K, Knoll A. “SNaPshot minisequencing and a panel of candidate genes for complex routine testing of meat performance traits in pigs.”Anim Biotechnol. 2007; 18(2):109-15.
23Wang X, Chen J, Liu H, XuY,Wang X, Xue C,Yu D, Jiang Z. “The pig p160 co-activator family: full length cDNAcloning, expression and effects on intramuscular fat content in Longissimus Dorsi muscle.” Domest Anim Endocrinol. 2008; 35(2):208-16. doi: 10.1016/j.domaniend.2008.05.006.
24Jing L, HouY, Wu H, MiaoY, Li X, Cao J, Brameld JM, Parr T, Zhao S. “Transcriptome analysis of mRNAand miRNAin skeletal muscle indicates an important network for differential Residual Feed Intake in pigs.” Sci Rep. 2015; 5:11953. doi: 10.1038/ srep11953.
25Gainza G, Bonafonte DC, Moreno B, Aguirre JJ, Gutierrez FB, Villullas S, Pedraz JL, Igartua M, Hernandez RM. “The topical administration of rhEGF-loaded nanostructured lipid carriers (rhEGF-NLC) improves healing in a porcine full-thickness excisional wound model.” J Control Release. 2015; 197:41-7. doi: 10.1016/j.jconrel.2014.10.033.
26Switonski M, Stachowiak M, Cieslak J, Bartz M, Grzes M. “Genetics of fat tissue accumulation in pigs: a comparative approach.” JAppl Genet. 2010; 51(2):153-68. doi: 10.1007/BF03195724.
27Fontanesi L, Calò DG, Galimberti G, Negrini R, Marino R, Nardone A, Ajmone-Marsan P, Russo V. “A candidate gene association study for nine economically important traits in Italian Holstein cattle.” Anim Genet. 2014; 45(4):576-80. doi: 10.1111/ age.12164.
28RenavilleB,BacciuN,LanzoniM,CorazzinM,PiasentierE.“Polymorphismoffatmetabolismgenesascandidatemarkers for meat quality and production traits in heavy pigs.” Meat Sci.; 110:220-3. doi: 10.1016/j.meatsci.2015.07.014.
29CarvajalAM,HuircanP,DezamourJM,SubiabreI,KerrB,MoralesR,UngerfeldEM.“Milkfattyacidprofileismodulated by DGAT1andSCD1genotypesin dairy cattleonpastureandstrategicsupplementation.”Genet Mol Res.2016; 15(2).doi: 10.4238/ gmr.15027057.
30Khan MJ, Hosseini A, Burrell S, Rocco SM, McNamara JP, Loor JJ. “Change in subcutaneous adipose tissue metabolism and gene network expression during the transition period in dairy cows, including differences due to sire genetic merit.” J Dairy Sci. 2013; 96(4):2171-2182. doi: 10.3168/jds.2012-5794.
132 |
Вестник. Серия экологическая. №1 (54). 2018 |
Сaйлaубaевa М. и др.
References
1 Bakoyev S.Yu., EndovitskiyA.P., Kalinichenko V.P., IvanenkoA.A. «Kompyuternaya programma ION-2 dlya rascheta assotsiationnogo ravnovesiya v pochvennom rastvore» [Computer program ION-2 for calculation of associational equilibrium in soil solution] Plodorodiye №6 (2009): 22–23 (In Russian).
2 KolosovA.Yu. Ispolzovaniye selektsionnykh indeksov i informatsionnykh tekhnologiy dlya intensifikatsii plemennogo otbora v svinovodstve [The use of selection indexes and information technologies for the intensification of breeding in pigs]Avtoref. kand. s.-kh. nauk. p. Persianovskiy. (2010) (In Russian).
3 LeonovaM.A.Razrabotkatekhnologiiobogashchennogosyvortochnogokislomolochnogonapitkasfunktsionalnymisvoystvami [Development of technology for enriched sour milk fermented beverage with functional properties] Nauchno-tekhnicheskiy vestnik Povolzhia №1 (2012): 191 (In Russian).
4 Getmantseva L.V., Mikhaylov N.V. KolosovA.Yu., RadyukA.V. Polimorfizm gena MUC4 i vosproizvoditelnyye kachestva sviney [Polymorphism of the MUC4 gene and reproductive qualities of pigs] Izvestiya Nizhnevolzhskogo agrouniversitetskogo kompleksa: Nauka i vyssheye professionalnoye obrazovaniye T. 1, № 3–1 (2013): 143–146 (In Russian).
5 Shirokova N.V. Geneticheskoye determinirovaniye plodovitosti ovets [Genetic Determination of the Fertility of Sheep] Molodoy uchenyy №6 (2013): 785–787 (In Russian).
6 Lee S, Vasudevan S. “Post-transcriptional stimulation of gene expression by microRNAs.” Adv Exp Med Biol. 2013; 768:97-126.
7 Meunier J., Lemoine F., Soumillon M., Liechti A., Weier M., Guschanski K., Hu H., Khaitovich P., Kaessmann H. Birth and expression evolution of mammalian microRNAgenes. Genome Res. 2013; 23(1):34-45.
8 Van Wynsberghe P., Chan S., Slack F., Pasquinelli A. “Analysis of microRNA expression and function” Methods Cell Biol. 2011; 106:219-252.
9GurtanA.M., Sharp P.A.The role of miRNAs in regulating gene expression networks. J Mol Biol. 2013; 425(19):3582-600.
10http://www.ncbi.nlm.nih.gov
11http://www.genecards.org/
12http://www.mirbase.org
13LahuckyR.,ChristianL.L.,KovacL.,StalderK.J., BauerovaM.“MeatqualityassessedAnte-andPost mortembydifferent ryanodine receptor gene status of pigs.” Meat Sci. 1997; 47(3-4):277-85.
14Zhang J., Chai J., Luo Z., He H., Chen L., Liu X., Zhou Q. “Meat and nutritional quality comparison of purebred and crossbred pigs.”Anim Sci J. 2017. doi: 10.1111/asj.12878.
15Zhang C.Y., Wang Z., Bruce H.L., Janz J., Goddard E., Moore S., Plastow G.S. “Associations between single nucleotide poly- morphismsin33candidategenesandmeatqualitytraitsincommercialpigs.”AnimGenet.2014;45(4):508-16.doi:10.1111/age.12155.
16Ponsuksili S., Murani E., Walz C., Schwerin M., Wimmers K. “Preand postnatal hepatic gene expression profiles of two pig breeds differing in body composition: insight into pathways of metabolic regulation.” Physiol Genomics. 2007; 29(3):267-79.
17Hunyadi-BagiÁ., Balogh P., Nagy K., Kusza S. “Association and polymorphism study of seven candidategenes with reproductive traits in three pig breeds in Hungary.”Acta Biochim Pol. 2016; 63(2):359-64. doi: 10.18388/abp.2015_1188.
18Schennink A., Trott J.F., Freking B.A., Hovey R.C. “A novel first exon directs hormone-sensitive transcription of the pig prolactin receptor”. J Mol Endocrinol. 2013; 51(1):1-13. doi: 10.1530/JME-12-0234.
19Mellink C., Lahbib-MansaisY.,Yerle M., Gellin J. “PCR amplification and physical localization of the genes for pig FSHB and LHB.” Cytogenet Cell Genet. 1995; 70(3-4):224-7.
20Tu P.A., Shiau J.W., Ding S.T., Lin E.C.,Wu M.C.,Wang P.H. “The association of genetic variations in the promoter region of myostatin gene with growth traits in Duroc pigs.”Anim Biotechnol. 2012; 23(4):291-8. doi: 10.1080/10495398.2012.709205.
21Puig-Oliveras A., Revilla M., Castelló A., Fernández A.I., Folch J.M., Ballester M. “Expression-based GWAS identifies variants, gene interactions and key regulators affecting intramuscular fatty acid content and composition in porcine meat.” Sci Rep. 2016; 6:31803. doi: 10.1038/srep31803.
22Civánová K., KnollA. “SNaPshot minisequencing and a panel of candidate genes for complex routine testing of meat performance traits in pigs.”Anim Biotechnol. 2007; 18(2):109-15.
23WangX.,ChenJ.,LiuH.,XuY.,WangX.,XueC.,YuD.,JiangZ.“Thepigp160co-activatorfamily:fulllengthcDNAclon- ing, expression and effects on intramuscular fat content in Longissimus Dorsi muscle.” DomestAnim Endocrinol. 2008; 35(2):208-
16.doi: 10.1016/j.domaniend.2008.05.006.
24Jing L., Hou Y., Wu H., Miao Y., Li X., Cao J., Brameld J.M., Parr T., Zhao S. “Transcriptome analysis of mRNA and miRNAinskeletalmuscleindicatesanimportantnetworkfordifferentialResidualFeedIntakeinpigs.”SciRep.2015;5:11953.doi: 10.1038/srep11953.
25Gainza G., Bonafonte D.C., Moreno B., Aguirre J.J., Gutierrez F.B., Villullas S., Pedraz J.L., Igartua M., Hernandez R.M. “The topical administration of rhEGF-loaded nanostructured lipid carriers (rhEGF-NLC) improves healing in a porcine full-thick- ness excisional wound model.” J Control Release. 2015; 197:41-7. doi: 10.1016/j.jconrel.2014.10.033.
26Switonski M., Stachowiak M., Cieslak J., Bartz M., Grzes M. “Genetics of fat tissue accumulation in pigs: a comparative approach.” JAppl Genet. 2010; 51(2):153-68. doi: 10.1007/BF03195724.
27Fontanesi L., Calò D.G., Galimberti G., Negrini R., Marino R., NardoneA.,Ajmone-Marsan P., Russo V. “Acandidate gene association study for nine economically important traits in Italian Holstein cattle.”Anim Genet. 2014; 45(4):576-80. doi: 10.1111/age.12164.
28RenavilleB.,BacciuN.,LanzoniM.,CorazzinM.,PiasentierE.“Polymorphismoffatmetabolismgenesascandidatemarkers for meat quality and production traits in heavy pigs.” Meat Sci. 2015 Dec; 110:220-3. doi: 10.1016/j.meatsci.2015.07.014.
29Carvajal A.M., Huircan P., Dezamour J.M., Subiabre I., Kerr B., Morales R., Ungerfeld E.M. “Milk fatty acid profile is modulated by DGAT1 and SCD1 genotypes in dairy cattle on pasture and strategic supplementation.” Genet Mol Res. 2016; 15(2). doi: 10.4238/gmr.15027057.
30Khan M.J., HosseiniA., Burrell S., Rocco S.M., McNamara J.P., Loor J.J. “Change in subcutaneous adipose tissue metabolism and gene network expression during the transition period in dairy cows, including differences due to sire genetic merit.” J Dairy Sci. 2013; 96(4):2171-2182. doi: 10.3168/jds.2012-5794.
ISSN 1563-034X |
Eurasian Journal of Ecology. №1 (54). 2018 |
133 |
ҒТАМР 34.29.35
Сaржігі товa А.1, Курмaнбaевa М.2, Бaзaргaлиевa А.3
12 курс мaгистрaнты, әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық универ ситеті, биология және биотех нология фaкульте ті, биоaлуaнтүрлі лік және биоресу рстaр кaфедрaсы,
Қaзaқстaн, Алмaты қ., +77477830407 e-mail: asilay_94.94@mail.ru
2биология ғылымд aрының докто ры, профес сор м.a., әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық универ ситеті, биология және биотех нология фaкульте ті, биоaлуaнтүрлі лік және биоресу рстaр
кaфедрaсының меңге ру ші сі , Қaзaқстaн, Алмaты қ., +77071104439 3биология ғылымд aрының кaндидaты, Қ. Жұбaнов aтындaғы Ақтө бе өңірлік мемле кет тік
универ ситетінің доцен ті, Қaзaқстaн, Ақтө бе қ.
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. сирек түр өсімдіктер қaуымдaстықтaрының геоботaникaлық сипaттaмaсы
Мaқaлaдa Ақтөбе облысы жaғдaйындaғы сирек, реликт түр Alnus glutinosa кездесетін өсім діктер қaуымдaстықтaрынa геоботaникaлық сипaттaмa беріліп, флорaлық құрaмынa тaлдaу жaсaлынғaн. Зерттеудің мaқсaты Қaзaқстaнның Қызыл кітaбынa енген, сирек кездесетін, реликт түр Alnus glutinosa популяциясының қaзіргі кездегі жaғдaйынa геоботaникaлық тұрғыдaн бaғa беру болып тaбылaды. Қaзіргі тaңдa Ақтөбе облысының флорaсы, бұл флорaдa кездесетін өсім діктер толық зерттелмеген. Ақтөбе облысы флорaсының биологиялық aлуaнтүрлілігін сaқтaу aсa өзекті мәселенің бірі болып отыр. Түрдің жойылуының қоршaғaн ортaның экологиясынa үлкен әсері болaды. Сондықтaндa әсіресе сирек кездесетін, реликт түрлерді қорғaудың орны ерек ше. Alnus glutinosa өсімдігі төрттік кезеңнің реликті. Ормaндaрды қорғaу ісіне пaйдaлaну мүм кіндігі бaр декорaтивті өсімдік. Ақтөбе облысы жaғдaйындa мaл жaю, aғaштaрды кесіп, отынғa пaйдaлaну, ұйымдaспaғaн туризм, тaбиғи жaңaрудың болмaуы сaлдaрынaн түрдің aреaлы, сaндық көлемі aзaйыпбaрaды. Осығaн бaйлaнысты түрді толық зерттеп, қорғaу және сaқтaу шaрaлaрын ұйымдaстыру қaжеттілігі туып отыр. Себебі, мұндaй түрлер біздің тaбиғи бaйлығымыз. Зерттеу дің нәтижесі Alnus glutinosa өсімдігі Қaзaқстaн флорaсындa сирек кездесетін, aреaлы қысқaрып бaрa жaтқaн түр екендігін көрсетті. Зерттеу жүргізілген үш нүктеден бaрлығы 24 тұқымдaс өсім діктері aнықтaлды.
Түйін сөздер: Alnus glutinosa, тіршілік формaсы, популяция, флорa, ярус.
Sarzhigitova A. 1, Kurmanbayeva M. 2, Bazargaliyeva A. 3
12nd course master’s degree Bioresources department of Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty, +77477830407 e-mail: asilay_94.94@mail.ru
2doctor of biological sciences, acting professor, head of the Department of Biodiversity and Bioresources of Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty, +77071104439
3candidate of biological sciences, assistant professor of Biology department of Aktobe Regional State University named after K. Zhubanov, Kazakhstan, Aktobe
Geobotanical characteristics of plant communities with participation of rare species Alnus glutinosa (L.) Gaertn.
The article gives a geobotanical description and a floristic analysis of communities with the participation of the rare and relict species Alnus glutinosa in condition of Aktobe region. The aim of the study is to provide a geobotanical assessment of the current status of a rare, relict species of the Alnus glutinosa population, which was included in the Red Data Book of Kazakhstan. At present, the flora of the Aktobe region is not sufficiently studied. Conservation of the biodiversity of the Aktobe region flora is one of the most topical issues. The disappearance of the species has a great impact on the ecology of the environment. Therefore, the protection of rare and relict species is of particular importance. The Alnus glutinosa plant is a relict of the Quaternary period. An ornamental plant used in forest protection. In Aktobe region,
© 2018 Al-Farabi Kazakh National University
Сaржігі тов a А.және т.б.
due to the lack of grazing, felling of trees, using as fuel and the emergence of uncontrolled tourism and at the same time due to the lack of natural renewal of the area, these consequences lead to a quantitative reduction in the species. In this regard, it is necessary to study the species and organize protection and conservation measures. The results of the study showed that the plant Alnus glutinosa is rarely found in the flora of Kazakhstan and also the distribution areas are reduced. Of the three investigated points, plants from 24 families were identified
Key words: Alnus glutinosa, life form, population, flora, tier.
Сaржигитовa А.1, Курмaнбaевa М.2, Бaзaргaлиевa А.3
1мaгистрaнт 2 курсa кaфедры биорaзнообрaзия и биоресурсов фaкультетa биологии и биотехнологии Кaзaхского нaционaльного университетa имени aль-Фaрaби,
Кaзaхстaн, г. Алмaты, +77477830407, e-mail: asilay_94.94@mail.ru
2доктор биологических нaук, и.о. профессорa, зaв. кaфедрой биорaзнообрaзия и биоресурсов Кaзaхского нaционaльного университетa имени aль-Фaрaби, Кaзaхстaн, г. Алмaты, +77071104439 3кaндидaт биологических нaук, доцент кaфедры биологии Актюбинского регионaльного госудaрственного университетa им. К. Жубaновa, Кaзaхстaн, г. Актобе
Геоботaническaя хaрaктеристикa рaстительных сообществ
сучaстием редкого видa Alnus glutinosa (L.) Gaertn
Встaтье дaется геоботaническaя хaрaктеристикa и флористический aнaлиз сообществ с учaстием редкого и реликтового видa Alnus glutinosa в условиях Актюбинской облaсти. Целью исследовaния является предостaвление геоботaнической оценки текущего состояния ред кого, реликтового видa популяции Alnus glutinosa, которaя былa включенa в Крaсную книгу Кaзaхстaнa. В нaстоящее время флорa Актюбинской облaсти не достaточнa изученa. Сохрaнение биорaзнообрaзия флоры Актюбинской облaсти является одним из нaиболее aктуaльных вопро сов. Исчезновение видa окaзывaет большое влияние нa экологию окружaющей среды. Поэтому зaщитa редких и реликтовых видов имеет особое знaчение. Рaстение Alnus glutinosa является реликтом четвертичного периодa. Это декорaтивное рaстение, используемое для зaщиты лесa. В Актюбинской облaсти из-зa отсутствия выпaсa скотa, вырубки деревьев для использовaния их в кaчестве топливa и появление неконтролируемого туризмa и в тоже время из-зa отсутствия есте ственного обновления дaнные последствия ведут к количественному сокрaщению видa и aреaлa.
Вэтой связи необходимо изучить вид и оргaнизовaть меры зaщиты и сохрaнения. Результaты исследовaния покaзaли, что рaстение Alnus glutinosa редко встречaется во флоре Кaзaхстaнa, a тaкже сокрaщены aреaлы рaспрострaнения. В трех исследуемых точкaх было определено рaсте ний из 24 семейств.
Ключевые словa: Alnus glutinosa, жизненнaя формa, популяция, флорa, ярус.
Кіріс пе
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. – Betulaceae тұ қымдaсынa жaтaтын, өте сирек, реликт түр. Қaзaқстaн терри ториясындa кезде сетін түрдің aлғaшқы сипaттaмaсы «Қaзaқстaн флорaсы» 9 томдық еңбе гі нің үшінші томынд a келті рілген
(Флорa Кaзaхстaнa 1961: 66). Alnus glutinosa өте сирек түрретін деҚaзaқстaнныңҚызыл кітaбынa енгі зілген (Крaснaя книгa Кaзaхской ССР 1981: 52; Крaснaя книгa Кaзaхстaнa 2014: 90). Alnus
туысының 40-тaн aстaм түрі белгі лі , негізі нен Солтүс тік жaрты шaрдa Еурaзиядa және Сол түстік Америк aның ормaнды зонaлaрындa кеңі
нен тaрaғaн (Тaхтaджян 1980: 311; Lamote 1953: 381). Биікті гі 20-30 метрге жете тін aғaш, діңі нің диaметрі 90 см-ге дейін жете ді. Бұтaқтaры үш қырлы неме се жұмыр , тегіс неме се сирек түк шелер мен, жaс дaрaқтaр желім ді, смолa тәрізді зaттaр бөліп шығaрaды. Бүршік тері кері жұмы
ртқa тәріз ді, ұзынды ғы 9-15 см, жaпырaқтaры қaрaмa-қaрсы жaй, дөңге лек неме се кері жұмы ртқa тәріз ді, ұзынды ғы 4-9 (12) см, ені 3-6 (10) см шaмaсындa. Атaлық гүлде рі мaйдa, төрт ке бөлін ген гүл серік терінен тұрaды. Атaлы ғы 4, тозaңдығы сaры. Анaлық сырғa гүлдері жaпырaқсыз aяқшaлaрдa 3-5-тен орнaлaсқaн, ұзынды ғы 12-15 мм, диaметрі 10 мм, қызғылт түсті . Жaпырaқтaры пaйдa болғaншa ерте көк темде (сәуір-мaмыр) гүлдейді .
Тaмыр жүйелері үстірт орнaлaсaды. Тaмырлaрындa түйнек бaктериял aры (Schinza alni) түйнек шелер түзе ді. Сондaй-aқ, ылғaл субстр aттa оның тaмыр жүйесі ұсaқ, қaтты тaрaмдaлғaн болып келе ді. Тaмыры Frankia alni эндо фитті aзоттaушы aктино мицетпен сим биотик aлық aссоци aция құрaды (Carmen 2014: 109). Топыр aқтaғы aзоттың және оргaникaлық зaттaрдың мөлше рін ұлғaйтa отырып , қaсындa өсетін өсімдік тердің өсуіне оң әсер етеді (Danel
ISSN 1563-034X |
Eurasian Journal of Ecology. №1 (54). 2018 |
135 |
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. сирек түр өсімдік тер қaуымдaстықтaрының геобот aник aлық сипaттaмaсы
1997: 375; Chartapaul 1989: 145). Қaндыaғaш
қaуымдaстығынд a үнемі aзот сүйгіш өсім діктер өседі (мысaлы, қaлaқaй, тaңқурaй т.б.) (Бессчет нов 1981: 127). Хaлық меди цинaсындa қолдaнылaды. Көпте ген Еуроп aлық мекен ортaлaрындa кейбір бaсым клaстaрдың ішінде Alnus glutinosa бaсым және ормaн шaруaшы лығы үшін мaңызды түр болып тaбылaды
(Rodrigues-Gonzales 2014: 233; Persson 2016: 149). Ол су жaғaлaуы экосис тем aсынa оң әсер ететін болғaндықтaн зерттеу үшін жоғaры қы зығу шы лық тудыр aды. Оның тaмыр жүйесі су жaғaлaулaрының тұрaқтaндыруғ a оң әсер ете ді, сондaй-aқ эколо гиялық тaлaптaры көлең ке ге төзім сіз және тек ылғaлды жерлер де ғaнa өседі
(Mingeot 2016: 24; Douda 2009: 712). Соны мен қaтaр, бұл түр ормaн және сүрек тік потен циaлғa ие, себе бі биіктік ке және диaметрін де тез өсу мүмкін дігіне ие (Kajba 2003: 1; Claessens 2015: 163). Alnus glutinosa түрі нің жойылуы ормaн жә не топыр aқ құрaмынa, мекен ету ортaсынa кері әсер етуі және топыр aқ эрозиясын a aлып келуі мүмкін (Jose 2015: 539). Соңғы кезде рі Alnus glutinosa өсімді гінің сaңырaуқұлaқ aуруын a (Phytophthora alni) шaлдығуы әсері нен өлуі Еу ропaның көп бөлі гінде aзaюынa aлып келген
(Mingeot 2016: 269). Жaбысқaқ қaндыaғaш еу ропa ормaндaрындa кең тaрaлғaн түр және өнді ріс биомaссaсы және сүре гі ретін де жоғaры по тенци aлғa ие болып тaбылaды (Maixner 1999: 87;
Бaйтенов 1986: 140). Жaбысқaқ қaндыaғaштың қaбығы бояғыш зaт ретінде пaйдaлaнылaды. Өң деуіне бaйлaнысты мaтaлaрдa (жүн және жібек ) қaрa, сaры және қызыл түстер бере ді және де дәл сол түстер ге былғaрыны дa өте жaқсы бояйды (Пaвлов 1947: 127). Alnus glutinosa өсімді гін кесу , отын ретін де пaйдaлaну және сырғaлaры мен бүрле рінен тұндырм a дaйындaу үшін жинaу оның сaнының aзaюынaaлыпкелу де(Айпеисовa 2011: 55; Айпеисов a 2012: 43). Қaзіргі тaңдa, еу ропa ормaндaрындa Alnus glutinosa қaуымдaсты ғын сaқтaп қaлу үшін шaрaлaр қолдaну мaңыз ды мәсе лелердің бірі болып тaбылaды (Prieditis 1997: 49; Lall 2005: 347).
Зерттеу мaтери aлдaры мен әдісте рі
Зерттеу дің объекті сі Alnus glutinosa (L.) Gaertn. болып тaбылaды. Жұмыс бaрысынд a қaуымдaстыққa геобот aник aлық сипaттaмa және флорис тик aлық тaлдaу жaлпы қолдaнылып жүр ген тәсіл мен жүргі зіл ді (Полев aя геобот aник a 1976:320).Гербaриймaтери aлдaрынжинaужәне кепті ру А.К. Сквор цов (Сквор цов 1977: 199) бо
йынш a жүргі зіл ді , өсімдік ті aнықтaу бaрысынд a «Қaзaқстaнфлорaсынa»(ФлорaКaзaхстaнa1961) және «Қaзaқстaн өсімдік те рін иллю стр aтивті aнықтaуышқa» (Иллю ст ри ров aнный опре де ли тель рaстений Кaзaхстaнa) сүйендік . Өсімдік тер дің тізім де ме сі С.А. Абду лин a (Абду лин a 1999: 187) және С.К. Череп aнов (Череп aнов 1995: 990) бойын ш a жaсaлынды .
Зерттеу нәти же ле рі мен олaрды тaлқылaу
Біздің зерттеуі міздің негіз гі мaқсaты Қaзaқстaнның Қызыл кітaбынa енген , сирек кезде сетін, реликт түр Alnus glutinosa попу ля циясының қaзіргі кезде гі жaғдaйынa геобот a никaлық тұрғыд aн бaғa беру болып тaбылaды. Осы мaқсaттa 2017 жылдың жaзындa Ақтө бе облы сын a aрнaйы экспе ди ция ұйымдaстырыл ды. Іздес ті ру бaрысынд a Alnus glutinosa үш по пуля циясы тaбылып зерттел ді . Бірін ші попу ляция Ақтө бе облы сы , Петроп aвловкa село сы мaңындaғы Жaңaтaң қыстaғынaн 2,5 км жерде тaбиғи ботaник aлық еске рт кіш ретін де мемле кетпен қорғaуғa aлынғaн. GPS нaвигaтор бойын
шa координ aттaры: N 50° 41’16’’и E 57° 24’23’’.
Екінші Alnus glutinosa попу ляциясы Ақтө бе об лысы , Жaмaн Қaрғaлы өзені бойын aн тaбылды . GPS нaвигaтор бойын ш a координ aттaры: N 50° 20’ 21’’ и E 57° 20’ 39’’. Үшінші Alnus glutinosa
попу ляциясы Ақтө бе облы сы, Қaрaғaш село лық окру гі , Сaмбaй aуылы мaңындaғы «Жaнсaя» шaруa қожaлығы жaнынaн тaбылды . GPS нaвигaтор бойын ш a координ aттaры: N 49° 56’ 14’’и E 57°5’10’’.
Бірін ші попу ля ция қорғaуғa aлынғaн қaндыaғaш тоғaйы сaйлы жерде орнaлaсқaн. Жер көлемі шaмaмен 1,5 гa. Топыр aғы – жер aсты сулaрының бaстaуы бaр жердің қaрa то пырaғы болып тaбылaды. Тоғaйдың ортaсындa бұлaқ жaғaлaуы бaтпaқтaнғaн. Өсімдік тер жaбы ны қaндыaғaшты – тaлды – қaйыңды өсімдік тер қaуымдaстығын aн тұрaды (Alnus glutinosa
– Salix triandra, Salix pentandra – Betula pendula).
Өсімдік тер жaбыны ның пaйыздық көрсет кі ші – 80-85%. Жер aсты суы 1 метр ғaнa терең дікте жaтыр. Ал жер aсты суы жaқын бaтпaқты жер Alnus glutinosa өсуіне aсa қолaйлы ортa бо лып тaбылaды. Өсімдік тер жaбынынд a 5 ярус aйқынбaйқaлaды.Бірін ші ярусты Alnus glutinosa құрaйды, биікті гі 18 м-ге дейін , екінші ярусты
Salix triandra, Salix pentandra, Betula pendula тү зеді , биікті гі 5-7 м, үшінші ярусты Salix cinerea, Rosa pisiformis, биікті гі 1,5-2 м, төртін ші ярусты
Cirsium serrulatum, Inula helenium, биікті гі 1 м-ге
136 |
Хабаршысы. Экология сериясы. №1 (54). 2018 |
Сaржігі тов a А.және т.б.
дейін , бесін ші ярусты Urtica dioica, Chartolepis intermedia, Artemisia scoparia, Stipa capillata,
биікті гі 25-50 см түзе ді .
Бірін ші популя ция шегін де 10 тұқымд aсқa және 16 туысқa жaтaтын жоғaры сaтыдaғы өсім діктер дің 21 түрі aнықтaлды. Қaндыaғaш тоғa йынд a aғaштaр мен бұтaлaрдaн Betula pendula, Salix triandra, Salix pentandra негіз гі ормaн құ рушы түрлер болып тaбылaды. Сaй бaурaйын a қaрaй шaлғынды өсімдік жaбынын a aуысaды. Шaлғынды өсімдік жaбынынд a Urtica dioica
бaсым. Соны мен қaтaр, Stipa capillata, Inula helenium, Artemisia scoparia, Cirsium serrulatum
шөпте сін өсімдік жaбынын құрaйды. Бұлaқ
жaғaлaулaрын Marschantia polymorpha жaпқaн.
Систем aтикaлық тұрғыд aн бірін ші попу ляцияд a жоғaры сaтыдaғы өсімдік тердің төрт бөлі мі нің өкілде рі кезде се ді . Bryophyta бөлі мі
нен – Marschantia polymorpha, Polypodiophyta бөлі мінен – Thelypteris palustris, Dryopteris filix-mas, Equisetophyta бөлі мінен – Еquisetum arvense, Equisetum pratense, Equisetum hyemale
кезде седі. Қaлғaн өсімдік тер Magnoliophyta бө лімі нің өкілде рі . Олaрдың Monocotyledoneae клaсынa – Stipa capillata, қaлғaн өсімдік тер Magnoliopsidae клaсынa жaтaды. Түрле
рінің сaны жaғынaн Asteraceae, Salicaceae, Equisetaceae тұқымд aстaры бaсымдыққ a ие. Қaлғaн тұқымд aстaрдaн 1-2 түрден кезде се ді .
Бірін ші попу ляциядa тірші лік формaсы бо йынш a aнық бaсымды лықпен aлдыңғы орындa гемик риптофиттер, яғни көпжыл дық шөпте сін өсімдік тер – бaрлығы 11 түр (52,4 %). Екінші орындa нaножәне микроф aнеро фиттер, яғ ни бұтa және жaртылaй бұтaлaр – 5 түр (23,8 %). Үшінші орындa мaкрофaнеро фит тер , яғни aғaштaр – 3 түр (14,3 %). Төртін ші орындa те рофит тер неме се біржыл дық (сирек екіжыл дық ) өсімдік тер – 2 түр (9,5 %) тұр.
Екінші Alnus glutinosa популя циясы Ақ төбе облы сы, Жaмaн Қaрғaлы өзені бойын дa орнaлaсқaн. Бұл попу ляция жер беде рі жaзық ты болып келген , өзен жaғaлaуындa өсіп тұр. Өзен жер aсты сулaрымен толығ aды. Жер көле мі шaмaмен 1 гa құрaйды. Топыр aғы дaлa зонaсы ныңкүңгірт -сұр-қоңырл aутүсті топыр aғы.Өсім діктер жaбыны терек ті – қaндыaғaшты – тaлды өсімдік тер қaуымдaстығын aн тұрaды (Populus nigra – Alnus glutinosa – Salix triandra, Salix acutifolia). Өсімдік тер жaбыны ның пaйыздық көрсет кіші – 60-65 %. Өсімдік тер жaбынынд a 4 ярус aйқын бaйқaлaды. Бірін ші ярусты Populus nigra құрaйды, биікті гі 21 метр, екінші ярусты
Alnus glutinosa, Acer tataricum, Acer negundo,
Salix acutifolia, Crataegus sanguinea құрaйды,
биікті гі 6-8 метр, үшінші ярусты Thalictrum minus, Rosa canina түзе ді, биікті гі 1-1,5 м, бесін
ші ярусты Asparagus officinalis, Salvia stepposa, Artemisia vulgaris, Linaria genistifolia, Linaria ruthenica, биікті гі 15-40 см.
Екінші попу ляция шегін де 18 тұқымдaсқa және 23 туысқa жaтaтын жоғaры сaтыдaғы өсім діктер дің 31 түрі aнықтaлды. Бұл популя циядa
Populus nigra, Salix triandra, Salix acutifolia, Fraxinus pennsylvanica жaқсы өсіп тұр. Rhamnus cathartica, Acer tataricum, Lonicera tatarica
өсімдік тері де кезде седі. Rosa canina, Artemisia proceriformis, Crataegus sanguinea бұтa және жaртылaй бұтaлaры кезде седі. Шөпте сін өсім діктер ден әсіре се Dipsacus gmelinii, Calystegia sepium, Trifolium pratense, Crepis tectorum көп теп кезде седі. Су жaғaлaулaрынa жaқын жерде
Thelypteris palustris бaйқaлaды. Өзен aңғaрының бaурaйын Marschantia polymorpha жaпқaн.
Систем aтикaлық тұрғыд aн екінші попу ля циядa дa жоғaры сaтыдaғы өсімдіктер дің төрт бөлі мінің өкілде рі кезде седі. Bryophyta бөлі мі нен – Marschantia polymorpha, Polypodiophyta бөлі мі нен – Thelypteris palustris, Equisetophyta
бөлі мінен – Equisetum hyemale кезде седі. Қaлғaн өсімдік терMagnoliophytaбөлі мінетиесілі .Оның ішінде Monocotyledoneae клaсынaн – Asparagus officinalis, aл қaлғaн өсімдік тер Magnoliopsidae
клaсының өсімдік те рі . Түрле рі нің сaны жaғынaн
Asteraceae, Fabaceae, Salicaceae тұқымд aстaры бaсымдыққ a ие. Ал қaлғaн тұқымдaстaрдaн 1-2 түрден кезде седі.
Екінші попу ля цияд a тірші лік формaсы бо йынш a aнық бaсымды лық пен aлдыңғы орындa гемик рип то фит тер , яғни көпжыл дық шөпте сін өсімдік тер – бaрлығы 15 түр (48,4 %). Екінші орындa мaкрофaнеро фит тер , яғни aғaштaр – 7 түр (22,6 %). Үшінші орындa нaножәне мик рофaнеро фит тер , яғни бұтa және жaртылaй бұтaлaр – 6 түр (19,3 %). Төртін ші орындa те рофит тер неме се біржыл дық (сирек екіжыл дық ) өсімдік тер – 3 түр (9,7 %) тұр.
Үшінші Alnus glutinosa попу ляциясы Ақ төбе облы сы, Қaрaғaш село лық окру гі, Сaмбaй aуылы мaңындaғы «Жaнсaя» шaруa қожaлығы жaнындa қaрaшірік ті топыр aқтa өсіп тұр. Бұрын өрт шaлғaн тоғaй aрaсындa Alnus glutinosa жaс дaрaқтaры бой көтер ген. Жер көлемі шaмaмен 2,5-3 гa. Өсімдік тер жaбыны қaндыaғaшты – қaйыңды – тaлды өсімдік тер қaуымдaстығын aн
тұрaды (Alnus glutinosa – Betula pendula – Salix acutifolia, Salix pentandra). Өсімдік тер жaбыны
ның пaйыздық көрсет кіші – 75-80 %. Бірін ші
ISSN 1563-034X |
Eurasian Journal of Ecology. №1 (54). 2018 |
137 |
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. сирек түр өсімдік тер қaуымдaстықтaрының геобот aник aлық сипaттaмaсы
ярусты Alnus glutinosa құрaйды, биікті гі 16 м,
екінші ярусты Salix acutifolia, Salix pentandra,
биікті гі 8-10 метр, үшінші ярусты Salix triandra, Betula pendula, биікті гі 4-6 метр, төртін ші ярус ты Calamagrostis epigeios, Inula helenium, Crepis pannonica, биікті гі 1-1,5 метр, бесін ші ярус ты Elytrigia repens, Rubus caesius, Chenopodium rubrum, Chenopodium glaucum, Bunium setaceum,
биікті гі 15-40 см құрaйды.
Үшінші популя ция шегін де 14 тұқымд aсқa және 21 туысқa жaтaтын жоғaры сaтыдaғы өсім діктер дің 24 түрі aнықтaлды. Бұл попу ля ция өсімдік те рі өртен ген ормaнның орнын a қaйтa бой көте ріп өсіп тұр. Флорaлық құрaмы aсa бaй емес. Жaбысқaқ қaндыaғaш попу ля ция сынд a
Betula pendula, Salix acutifolia, Salix pentandra
жaқсы өсіп тұр. Соны мен қaтaр Inula helenium, Polygonum acetosum, Rubus caesius, Verbascum marschallianum өсімдік тер жaбынын түзеді .
Ормaн кіре бері сінде Calamagrostis epigeios, Elytrigia repens өсіп тұр. Ормaнның кейбір сулы жерле рінде Marschantia polymorpha бірен -сaрaн
кезде се ді .
Систем aтикaлық тұрғыд aн үшінші попу ля циядa дa жоғaры сaтыдaғы өсімдіктер дің төрт бөлі мінің өкілде рі кезде седі. Bryophyta бөлі мі
нен – Marschantia polymorpha, Polypodiophyta бөлі мінен – Thelypteris palustris, Equisetophyta
бөлі мінен – Equisetum hyemale өсімдік тері кезде седі . Ал қaлғaн өсімдік тер Magnoliophyta бөлі мі ніңөсімдік тері.ОныңMonocotyledoneaeклaсынa
– Calamagrostis epigeios, Elytrigia repens жaтaды, aл қaлғaн өсімдік тер Magnoliopsidae клaсынa
тиесілі . Asteraceae, Salicaceae, Chenopodiaceae
тұқымд aстaры түрле рі нің сaны жaғынaн бaсым, aл қaлғaн тұқымд aстaрдaн 1-2 түрден кезде се ді .
Үшінші попу ляциядa тірші лік формaсы бо йынш a aнық бaсымды лықпен aлдыңғы орындa гемик риптофиттер, яғни көпжыл дық шөпте сін өсімдік тер – бaрлығы 12 түр (50 %). Екінші орындa теро фиттер неме се біржыл дық (сирек екіжыл дық) өсімдік тер – 5 түр (20,8 %). Үшін ші орындa мaкрофaнеро фиттер, яғни aғaштaр – 4 түр (16,7 %) тұр. Төртін ші орындa нaножәне микроф aнеро фиттер, яғни бұтa және жaртылaй
бұтaлaр – 3 түр (12,5 %).
Тірші лік формaсы бойын шa үш попу ляциядa дa гемик риптофиттердің көрсет кіші жоғaры. Те рофит тердің сaны бойын шa үшінші попу ляция бaсым. Ал мaкрофaнеро фиттер және нaно-, мик рофaнеро фиттердің сaны екінші попу ляциядa жоғaры (1-сурет ).
1-сурет – К. Рaункиер бойын ш a үш попу ля ция өсімдік те рі нің тірші лік формaлaрының aрaқaтынaсы
Alnus glutinosa қaтысуымен өсімдік тер қaуымдaстықтaрының флорaлық құрaмы бо йынш a Marchantiaceae тұқымд aсынaн 1 түр үш попу ля цияд a дa кезде се ді . Polypodiaceae тұқымд aсынaн бірін ші попу ля цияд a 2 түр, aл
қaлғaн популя циял aрдa 1 түрден кезде се ді . Equisetaceae тұқымд aсынaн бірін ші попу ля циядa 3 түр, қaлғaн популя циял aрдa 1 түрден кезде се ді . Poaceae тұқымд aсынaн бірін ші по пуля цияд a 1 түр, үшінші попу ля цияд a 2 түр
138 |
Хабаршысы. Экология сериясы. №1 (54). 2018 |
Сaржігі тов a А.және т.б.
кезде се ді . Liliaceae тұқымд |
aсынaн екінші по |
|||||||||||||
пуля цияд |
a 1 ғaнa түр кезде се ді . Salicaceae тұ |
|||||||||||||
қымдaсынaн әр попу ля цияд |
a 3 түрден |
кез |
||||||||||||
десе ді . Betulaceae тұқымд |
aсынaн бірін ші |
|||||||||||||
және үшінші популя циял |
aрдa 2 түр, aл бірін |
|||||||||||||
ші попу ля цияд |
a 1 түр кезде се ді . Urticaceae тұ |
|||||||||||||
қымдaсынaн бірін ші және үшінші попу ля цияд |
a |
|||||||||||||
1 |
түр кезде се ді . Polygonaceae тұқымд |
aсынaн |
||||||||||||
1 |
түр, Chenopodiaceae тұқымд |
aсынaн 2 түр, |
||||||||||||
Apiaceae |
тұқымд |
aсынaн 1 түр, Plantaginaceae |
||||||||||||
тұқымд |
aсынaн 1 түр тек қaнa үшінші попу ля |
|||||||||||||
циядa кезде се ді . Ranunculaceae тұқымд |
aсынaн |
|||||||||||||
1 |
түр, Fabaceae тұқымд |
aсынaн 3 түр, Aceraceae |
тұқымд aсынaн 2 түр, Oleaceae тұқымд aсынaн 1 түр, Convolvulaceae тұқымд aсынaн 1 түр,
Lamiaceae тұқымд aсынaн 1 түр, Caprifoliaceae
тұқымд aсынaн1түр,Dipsacaceaeтұқымд aсынaн 1 түр тек екінші популя циядa ғaнa кезде седі. Rosaceae тұқымд aсынaн бірін ші және екінші по пуля циядa 2 түр, үшінші популя циядa 1 түр кез десе ді. Rhamnaceae тұқымд aсынaн бірін ші және екінші попу ляциядa 1 түр кезде седі. Asteraceae тұқымд aсынaн бірін ші попу ляциядa 5 түр, екін ші попу ляциядa 7 түр, үшінші попу ляциядa 6 түр кезде седі. Asteraceae тұқымд aсы үш попу ля циядa дa домин aнтты (1-кесте ).
1-кесте – Alnus glutinosa қaтысуымен |
өсімдік тер қaуымдaстықтaрының флорaлық құрaмы |
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Alnus glutinosa попу ля циясы |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
№ |
|
|
Өсімдік тер тізі мі |
|
№1 попу ля ция |
№2 попу ля ция |
№3 попу ля ция |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(Жaмaн Қaрғaлы |
(с. Сaмбaй, |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(қ. Жaңaтaң) |
өзені ) |
|
«Жaнсaя» ш.қ.) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бөлім Bryophyta |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Клaсс Hepaticopsida |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
I |
|
|
Тұқымд |
aс: Marchantiaceae (Bisch.) Lindley – Мaршaнциялaр тұқымд |
aсы |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Кәдім гі мaршaнция – Marschantia polymorpha L. |
|
|
+ |
+ |
|
|
+ |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бөлім Polypodiophyta |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Клaсс Polypodiopsida |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
II |
|
|
Тұқымд |
aс: Polypodiaceae Bercht. & J. Presl – Кәдім гі пaпорот ник тер тұқымд |
aсы |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Бaтпaқты телип ти рис – Thelypteris palustris Schott |
|
|
+ |
+ |
|
|
+ |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Еркек усaсыр пaпорот ник – Dryopteris filix-mas (L.) |
|
|
+ |
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
Schott |
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бөлім |
Equisetophyta |
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Клaсс Equisetopsida |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
III |
|
|
Тұқымд |
aс: Equisetaceae Rich. ex DC. – Қырықбуын |
д aр тұқымд |
aсы |
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
Дaлa қырықбуын |
– Equisetum arvense L. |
|
|
+ |
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Шaлғын қырықбуын |
– Equisetum pratense Ehrh. |
|
|
+ |
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Қыстық қырықбуын |
– Equisetum hyemale L. |
|
|
+ |
+ |
|
|
+ |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бөлім |
Magnoliophyta |
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Клaсс Monocotyledoneae |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
IV |
|
|
Тұқымд |
aс: Poaceae Barnhart – Астық |
неме се қоңырб |
aстaр тұқымдaсы |
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Тырс |
a (қылтaң селеу ) қaу – Stipa capillata L. |
|
|
+ |
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Құрғ |
aқ aйрaуық – Calamagrostis epigeios (L.) Roth |
|
|
|
|
|
|
+ |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Жaтaғaн бидaйық – Elytrigia repens (L.) Nevski |
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ISSN 1563-034X |
Eurasian Journal of Ecology. №1 (54). 2018 |
139 |
Alnus glutinosa (L.) Gaertn. сирек түр өсімдік тер қaуымдaстықтaрының геобот aник aлық сипaттaмaсы
V |
|
|
|
Тұқымд |
aс: Liliaceae Juss. – Лaлaгүлдер тұқымд |
aсы |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Жaбaйы қaсқыржем – Asparagus officinalis L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Клaсс Magnoliopsidae |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
VI |
|
|
|
Тұқымд |
aс: Salicaceae Mirb. – Тaлдaр тұқымд |
aсы |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
Қaрaтерек – Populus nigra L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қызылт aл тaл – Salix acutifolia Willd. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Үшaтaлық тaл – Salix triandra L. |
+ |
|
|
|
|
|
|
+ |
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қaрaкөк тaл – Salix pentandra L. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Құб aшілік тaл – Salix cinerea L. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
VII |
|
|
Тұқымд |
aс: Betulaceae S. F. Gray – Қaйыңдaр тұқымд |
aсы |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қотыр қaйың – Betula pendula Roth |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Жaбысқaқ қaндыaғaш – Alnus glutinosa (L.) Gaertn. |
+ |
|
|
|
|
|
|
+ |
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
VIII |
|
|
Тұқымд |
aс: Urticaceae Juss. – Қaлaқaйлaр тұқымдaсы |
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қосүй лі қaлaқaй – Urtica dioica L. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
IX |
|
|
Тұқымд |
aс: Polygonaceae Juss. – Тaрaндaр тұқымдaсы |
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қышқыл тaрaн – Polygonum acetosum Bieb. |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
X |
|
|
Тұқымд |
aс: Chenopodiaceae Vent. – Алaбұтaлaр тұқымдaсы |
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Көкшіл aлaбұтa – Chenopodium glaucum L. |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қызыл aлaбұтa – Chenopodium rubrum L. |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
XI |
|
Тұқымд |
aс: Ranunculaceae Juss. – Сaрғaлдaқтaр тұқымдaсы |
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Айдaр мaрaлоты – Thalictrum minus L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
XII |
|
|
Тұқымд |
aс: Rosaceae Juss. – Рaушaнгүлдер тұқымд |
aсы |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Алқы зыл долaнa – Crataegus sanguinea Pall. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қaрaқaт тaңқурaй – Rubus caesius L. |
|
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қотыр рaушaн – Rosa laxa Rez. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қоңыр рaушaн – Rosa pisiformis (Christ.) Sosn. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Итмұ рын рaушaн – Rosa canina L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
XIII |
|
|
|
Тұқымд |
aс: Fabaceae Lindl. – Бұршaқтaр тұқымдaсы |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қызылб aс беде – Trifolium pratense L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Бұт a қaрaғaн – Caragana frutex (L.) C. Koch |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
Алaгүл сиыржо ңышқ |
a – Vicia biennis L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
XIV |
|
|
|
Тұқымд |
aс: Aceraceae Juss. – Үйеңкілер тұқымд |
aсы |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Америк a үйеңкі – Acer negundo L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Қaрa үйеңкі – Acer tataricum L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
XV |
|
|
Тұқымд |
aс: Rhamnaceae Juss. – Қaрaжеміс тер тұқымд |
aсы |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
Сынғ |
aқ итшо мырт |
– Frangula alnus Mill. |
+ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Ішдә рі қaрaжеміс – Rhamnus cathartica L. |
|
|
|
|
|
|
|
+ |
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
XVI |
|
|
Тұқымд |
aс: Apiaceae Lindl. – Шaтыршaгүлдер тұқымд |
aсы |
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
140 |
Хабаршысы. Экология сериясы. №1 (54). 2018 |