87

Постоянно пребывая ситуации, мы не замечаем ее. Ситуация становится для субъекта релевантной только тогда, когда он сталкивается с затруднениями, из которых необходимо выйти. Наше «положение становиться ситуацией тогда, когда оно поставляет человеку характерные, требующие преодоления, трудности, за счет чего одновременно пробуждается повышенная активность человека». Таким образом, ситуация, фиксируя положение дел в аспекте невольного затруднения, стимулирует субъекта к активному действию с целью разрешения ситуации.

Требованиям ситуации в идеале должен соответствовать индивидуальный набор умений, навыков, способностей, знаний, убеждений человека. Именно это соответствие и позволяет говорить о компетентности субъекта. И если компетентность - это владение определенными знаниями, навыками, жизненным опытом, позволяющим судить о чем-либо, делать или решать что-либо, то ее следует определить как ситуативную категорию, связующее звено между ситуацией и субъектом.

Ситуацию рассматривают как обучающий прием развития речи (Г.И. Рожкова), речевую ситуацию считают средством развития неподготовленной речи (В.Л. Скалкин), речевой ситуации отводят особое место среди условий и средств обучения (Т.А. Ладыженская). А.А. Леонтьев характеризует ситуацию как «совокупность условий, речевых и неречевых, необходимых и достаточных для того, чтобы осуществить речевое действие по намеченному нами плану, будь эти условия заданы в тексте или созданы учителем в классе». С.Ф. Шатилов рассматривает речевую ситуацию как «экстралингвистические обстоятельства, которые побуждают человека реагировать речевыми действиями, решать в этой связи коммуникативные задачи». Н.Д. Гальскова и Н.И. Гез понимают ситуацию как совокупность объективных факторов реальной действительности и субъективного отражения личного опыта, а также собственных представлений в понимании условий общения . По мнению А.А. Алхазишвили, в ситуации «обучаемый, осуществляя акт речевого общения, имеет целью удовлетворение каких-либо, в принципе, не учебных потребностей». Е.И. Матецкая рассматривает ситуацию «как модель таких жизненных ситуаций, в которых учащиеся определенного возраста много и охотно говорят». Е.И. Холодков характеризует ситуацию как «объективную реальность, на основе которой развивается другая реальность».

Формирование речевой компетентности личности - это процесс, актуализируемый дискурсом, проявляющийся в деятельности мотивированной, рефлексирующей личности в результате социальных требований к качеству речевого поведения. Обладая комплексом взаимосвязанных. функций, речевая компетентность обеспечивает, как минимум, адекватность речевой личности в коммуникации, как максимум, - ее высокую эффективность в решении профессиональных коммуникативных задач. В связи с этим компетентностный подход к формированию речевой личности будущих специалистов в процессе обучения в профильных вузах представляется приоритетным. Необходимость компетентностного подхода к развитию качественной речемыслительной деятельности студентов в процессе обучения в экономическом вузе обоснована не только прагматическими задачами, но также спецификой коммуникативной среды вуза, социальными факторами, наличием серьезных научно-методологических исследований, а также заложенным в нем потенциалом к формированию речевой культуры личности на последующем за обучением этапе социальной и профессиональной зрелости.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1.Богин, Г.И. Уровни и компоненты речевой способности человека: учебное пособие Текст. / Г.И. Богин. Калинин, Изд-во КГУ, 1975. - 106 с.

2.Изаренков, Дмитрий Иванович. Обучение диалогической речи / Д. И. Изаренков. - 2-е изд., испр. - Москва : Русский язык, 1986. - 150, [2] с.

3.Агабекян, И.П., Коваленко П.И. Английский для инженеров Текст.: серия «Учебники и учебные пособия» / И. П. Агабекян, П.И. Коваленко. Ростов н/Д: Феникс, 2002. - 416 с.

4.Аксенова, Э.А. Инновационные подходы к обучению одаренных детей за рубежом Электронный ресурс. / Э.А. Аксенова // Интернет-журнал «Эйдос». 2007. - 15 января. / http://www.eidos.ru/2007/0115-9htm.

5.Андреев, Л.А. Компетентностная парадигма в образовании: опыт философского и методологического анализа Текст. / Л.А. Андреев // Педагогика. 2005. -№4. - С. 19-27.

6.Анисимова, O.A. Психолого-педагогическая компетентность как фактор сохранения и укрепления здоровья учителя Текст. : дис. . канд. псих, наук: 19.00.07 / O.A. Анисимова. М., 2002. - 160 с.

7.Аухадеева, А. Формирование коммуникативной культуры современного учителя в процессе вузовской подготовки Текст.: дис. . д-ра пед. наук : 13.00.01 / .A. Аухадеева. Казань, 2008. - 427 с.

8.Иванченко Т.В. Языковая и речевая компетентность экономистов, Москва, 2012.-116

531

Минаева А.Ж.

ассистент профессора КазГАСА, Алматы

ФОРМИРОВАНИЕ УМЕНИЙ ЧТЕНИЯ НА УРОКАХ ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ОРИЕНТИРОВАННОГО ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА

Аннотация. Бұл мақалада кәсіби бағдарланған шет тілін оқытуда оқу құзыреттілігін дамыту талданады. Кәсіби бағытталған шет тілін оқытудағы мақсаттардың бірі - мамандық бойынша әдебиеттерді түсіну қабілетін дамыту. Тілдерді оқытудың заманауи әдістерінде оқудың рөлі мен орны. Оқу түрлері.

Abstract.The article deals with the formation of reading competency in teaching of professionally-oriented foreign language. One of the goals in a professionally-oriented foreign language teaching is to develop the ability to understand literature in the specialty. The role and place of reading in modern methods of language teaching. Types of reading.

Чтение является одним из важнейших видов коммуникативно-познавательной деятельности обучающихся. Этот вид речевой деятельности направлен на извлечение необходимой информации из письменно фиксированного текста. Чтение имеет несколько предназначений, а именно служит для практического овладения иностранным языком, является средством изучения языка и культуры, средством информационной и образовательной деятельности и средством самообразования. Как известно, чтение способствует развитию других видов речевой деятельности. В частности, чтение даёт наибольшие возможности для становления и всестороннего развития обучающейся молодежи средствами иностранного языка.

Основной задачей курса «Профессионально-ориентированный английский язык» является практическое формирование языковой компетенции выпускников, т.е. обеспечение уровня знаний и умений, который позволит пользоваться иностранным языком в различных областях профессиональной деятельности, научной и практической работе, в общении с зарубежными коллегами, для самообразовательных и других целей.

«При обучении профессионально-ориентированному иностранному языку чтение имеет огромное значение, являясь одним из средств коммуникативной деятельности человека. Поскольку специалисты имеют дело с разными источниками информации, им необходимо владеть разными стратегиями чтения и, в соответствии с целями и задачами, извлекать информацию разной глубины и объема. Важно определить количество необходимых видов чтения в неязыковом вузе, этапы их введения в курсе обучения, что определяет актуальность» [1, 120].

Одной из учебных целей неязыкового вуза является формирование умения понимать литературу по специальности. Главное, по мнению многих методистов, в обучении студентов неязыковых специальностей «научить читать иностранную литературу по специальности любой степени трудности при минимальном использовании словаря» [2, 59]. Для этого может быть применено беспереводное чтение.

Теория перевода по Р.Г. Синеву, различает два процесса перевода: интерпретацию и собственно перевод. Он считает: «Первое означает беспереводное понимание и осмысление читаемого текста, затем передача его содержания на языке перевода. В другом процессе перевод осуществляется посредством непосредственного перехода от одной системе языка к другой по установленной системе соответствий». Второй способ перевода был ранее довольно распространенным в неязыковых вузах.

Практика показала, что чем лучше студент знает язык, тем лучше у него перевод в грамматическом плане. Беспереводное чтение как раз и подразумевает отсутствие грамматиколексического анализа. Чтение практически не предусматривает использование словаря. Разумеется, подобный вид чтения возможен только в случае, если основные грамматические понятия иностранного языка – усвоены должным образом, то есть воспринимаются автоматически. Таким образом, мы можем констатировать, что полноценное чтение подразумевает не только умение справляться с такими трудностями, как незнакомые слова и словосочетания, но также с непонятными грамматическими формами. Контекст должен использоваться как опора для понимания. Конечно, в данном случае, при переводе неоспорима роль языковой догадки, предвосхищения, интуиции в грамматическом и семантическом плане. Однако подобные навыки не возникают из ничего. Языковой догадке необходимо учить, и здесь ни в коем случае не идет речь о приблизительном

532

понимании текста, произвольном соединении слов, знакомых или найденных в словаре. Потому что он не приводит к должному пониманию текста, он неверен. Мы должны научить обучаемых умению выделять синтаксические единицы, находить главные и второстепенные члены предложения, познакомить с рациональными способами перевода. В итоге, обучаемый за время обучения языку должен научиться как бы видеть текст.

«Также большое внимание в содержании дисциплины уделяется социокультурному компоненту, социокультурным знаниямстрановедческим и лингвострановедческим знаниям. Цель социокультурных знаний - приобщение обучающихся не только к новому способу речевого общения, но и к культуре народа, говорящего на изучаемом языке. Страноведческие знания включают энциклопедические и фоновые знания, а также знание реалий страны изучаемого языка. Лингвострановедческие знания предполагают знание обучающимися лексики, выражающей культуру страны изучаемого языка в семантике языковых единиц» [3]. Свою роль, конечно, играет работа над специальной лексикой, которая должна проводиться с первых занятий. Проверка понимания иноязычного текста должна осуществляться на всех этапах обучения. Из практики мы убедились, что дословный перевод текста – работа, на которую затрачивается много времени и труда, и которая так захватывает читающего, что впоследствии он, как правило не может сообщить главной мысли текста.

Различают три вида беспереводного чтения: поисковое, ознакомительное и сплошное. При поисковом (ориентировочном чтении), читающий ищет важную для него информацию, выясняет основные вопросы, рассматриваемые в тексте. Данный вид чтения мобилизует к убыстрению темпа чтения, так как «читающий вынужден охватывать целые комплексы, а не читать слово за словом» [2, 60]. Ознакомительное (курсорное) чтение подразумевает быстрый охват языковых элементов, несущих основную информацию. Однако, для студента слабо владеющим языком, будет затруднительно понять разницу между главной и неглавной информацией. В связи с этим работа над таким видом чтения должна проводиться под контролем преподавателя. Чтобы заострить внимание читателя на выяснение тех или иных обстоятельств текста, перед курсорным видом чтения задаются один-два наводящих вопроса. Большое распространение получило изучающее (сплошное) чтение. Читающий воспринимает не только содержание текста, но и отношение автора к теме, излагаемой в тексте. Ускорение темпа чтения достигается тем, что грамматика и лексика усваиваются на уровне, не затрудняющем восприятие текста. Безусловно, при подборе материала для беспереводного чтения не следует пичкать его сложными грамматическими оборотами.

Одним из сложных вопросов при формировании умений беспереводного чтения является вопрос лексики. В основном лексический запас у студентов меньше, чем необходимо для чтения на должном уровне специальной литературы. В этой связи повышается значимость языковой догадки. Необходимо способствовать её развитию с первых занятий.

«Владение иностранным языком — необходимое условие его профессионализма, позволяющее работать с информацией, доступной мировому сообществу, а также общаться с коллегами по профессии в разных странах. Реальное вхождение Казахстана в Болонский процесс и участие в европейском рынке труда возможно тогда, когда будущие специалисты получат достаточную подготовку по иностранному языку, в том числе и на неязыковых факультетах. Овладение умениями просмотрового чтения является предпосылкой обильной практики в чтении. Чтобы много читать, нужно владеть умениями дифференцированного чтения» [1, 122].

Развитие навыков и умений в чтении является одним из первостепенных компонентов процесса обучения иностранному языку на всех его периодах. Чтение относится к рецептивным видам речевой деятельности, входит в сферу коммуникативно-общественной жизнедеятельности людей и создаёт в ней письменную форму общения.

Таким образом, после изучения курса студент должен обладать знаниями иностранного языка в объеме, необходимом для получения профессиональной информации из зарубежных источников .

Библиографический список

1. Федорова М. Л. Просмотровое чтение при обучении профессионально-ориентированному иностранному языку в вузе //

Молодой ученый. — 2016. — №9. — С. 1200-1202.

2.Патиш С.М. От аналитического чтения к беспереводному пониманию научной литературы. – Л., 1988 – с. 59, 60.

3.Ж.М.-А. Асылбекова Глобальные вызовы и современные тренды развития высшего образования. – Алматы, 2013.

533

Молдағали Г.М.

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Инновациялық білім беру факультеті, «Педагогика және психология» мамандығының І курс магистранты, Атырау, ҚР

Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., профессор Нурмукашева С.К.

ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕР: САПА ЖӘНЕ СЫН

Аннотация. В статье рассматривается вопрос о переходе казахстанского среднего образования на обновленное содержание. А также поднят вопрос о влиянии внедряемой системы критериального оценивания на грамотность учащихся на уроках казахского языка. Рассматриваются социальные проблемы при изучении казахского языка и его методики обучения через призму обновленной образовательной программы, а также через качество учебников.

Annotation.The article considers the issue of transition of Kazakhstan secondary education to the updated content. Тhe issue of the impact of the implemented system of criteria-based assessment on literacy of students in the lessons of the Kazakh language is raised. Social problems in the study of the Kazakh language and its teaching methods are considered through the prism of the updated educational program, as well as through the quality of textbooks.

Тіл мен тағылым мәселесі қазақ халқы үшін қашан да бірінші орында. Мемлекеттілігіміздің айқын дәлеліне айналған ана тіліміздің айбынын асқақтату – әр қазақстандықтың азаматтық борышы. Ол үшін жаһандық даму тенденциясына сай, тілімізді оқыту әдістемесін бірізділендіру қажет.

Нәтижелі білім беру жолдарын іздеу – әр уақытта ең басты міндет. Қоғам, өмір, техника дамыған сайын оқудың сапасы артып, жаңа оқыту әдістері де туындап жатады. К.Ушинскийдің: «Мұғалім – өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатысымен, оның мұғалімдігі де жойылады» деген сөзі де осыған дәлел болса керек[1].

Заманның талабына сай ұтымды әрі тиімді әдіс-тәсілдерді пайдалану білім берудегі басты мақсат деп айтуға болады. Сонымен қатар бүгінгі таңда дүние жүзі елдерінде тілдерді оқытудың тиімді әдістерін табу жолдары іздестірілу үстінде.

«Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған жаңа технологиялар енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу»,- деп ҚР Білім туралы заңы білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [2].

Орта мектептердегі жаңартылған оқу бағдарламасының құрылымына сәйкес, қазақ тілін оқытуда оқу сауаттылығын дамыту басшылыққа алынып, жазу сауаттылығы мәселесі шеткері қалып қойған. Жаңартылған бағдарлама бойынша оқу мақсаттарының бірі ретінде жазылым дағдысы алынған. Қазақ тілінің грамматикасы туралы да азын-аулақ сөз қозғалып өтеді. Бірді-екілі жаттығулар да бар. Бірақ ол оқушының жазу сауаттылығын толықтай қамтамасыз ете алмайды. Себебі сабақтың үштен бір бөлігін оқушы жазба жұмысқа арнауы тиіс. Бұдан шығатын қорытынды: қазіргі жаңа буын оқулықтарының сапасы мен мазмұны сын көтермейді.

Мысалы 5-сыныптың қазақ тілі оқулығында берілген мәтіндер анықтамалықтардан, энциклопедиялардан, сайттардан алынған. Мәтін мазмұнында керекті ақпарат болғанымен, балалардың жас ерекшелігіне сәйкес келмейді. Тілі қиын, сөздері түсініксіз. Балалардың сезімі мен эмоциясына еш әсер етпейді. Мысалы «Әдет-ғұрыптар» (7-8 сабақ) бөлімінде берілген мәтіндердің барлығы бір кітаптан алынған. Мәтін қысқаша берілгенімен, айтайын деген ойы ашылмай қалған. Оқушылар оқып, түсінсе де, жылдам ұмытылатын мәтіндер жиі кездеседі.

7-сыныптың қазақ тілі оқулығында «Ғаламтор кітаптай болмайды», «Әлеуметтік желіні пайдаланамын» тақырыпшаларында берілген мәтіндер «Айгөлек» журналынан алынған.

«...Ғаламтордағы әлеуметтік желінің бірінші аналогі 1995 жылы Рэнди Конрадс іске қосқан «Classmates» (Класмэйтс) болып табылады. Сайттың аудармасы «Сыныптастар» дегенді білдіреді.

534

Бүгінгі күні Эндрю Вайнрах 1997 жылы іске қосқан «Sixdegrees» (Сиксдегрис) бірінші толыққанды әлеуметтік желі болып табылады...» [3]

Бірақ жылдар, цифрлар мен адам аттары берілген осындай мәтіндердің стилі публицистика мен ғылыми мәтін элементтерін қамтиды. Бұл мәтіндердің кемшілігі – оқушының есінде қалмауы, жадында ұзақ тұрмауы, қысқамерзімді ақпарат көзіне жатуы. Ал оқушыларға ұсынылатын кез-келген мәтіннің мақсаты олардың сезіміне әсер ету, жадында сақталу, пайдалы ақпарат беру болуы тиіс. Демек, жаңа буын оқулықтарындағы мәтіндер әлі де саралауды қажет етеді. Сонымен қатар тағы бір айта кететін жайт: оқулықтарда танымал емес, тіпті ұйқас қуып шығарылған, айтар ойы, берер үлгісі, идеясы жоқ өлеңдердің көптеп кездесуі. Дәл осындай орыс тілінің оқулықтарын алып қарайтын болсақ, онда классик ақын-жазушылардың ғана шығармасы келтіріледі. Себебі олар тілі шұрайлы, нәрлі, айтары бар, ғибраты мол мәтіндерді ғана таңдап алған. Қазақ тілі оқулықтарын құрастырушыларға осы тұрғыда еңбектенуге тура келеді. Себебі оқулық – оқушыны сауаттандырып қана қоймай, азамат ретінде қалыптастырушы бірден-бір жетекші құрал. Оқулықта қате көп болатын болса, сапасы сын көтермейтін болса, бұл оқыту үдерісіне зиян келтіреді.Сондықтан ең бірінші мақсат – қазақ тілі оқулықтарының мазмұнына мән беру, толықтыру, ұқсас жаттығуларды көбірек енгізу, грамматика мен тақырып арасында байланыс орнату. «Қайталау – білімнің анасы». Егер оқушы бір тапсырманы әр түрлі форматта бірнеше рет орындайтын болса, онда дағды қалыптасады. Сыныпта мұғаліммен, кейін өз бетінше, содан кейін үйде тағы бір рет тапсырма орындау арқылы оқушы сауаттылыққа машықтана бастайды.

Әдетте оқушыларды дәстүрлі емес сабақтар қызықтырады. Себебі онда сергіту сәті, ойын технологиясы, презентациялар технологиясы, ақпараттық және мультимедиялық технологиялар жиі қолданылады. Бірақ оқытуды тек жаңа технологияларға ғана негіздеп, жаңа білімді практикалық тұрғыда бекітуге назар салынбайтын болса, білім оқушы санасында тұрақталмайды. Сол себепті білімді тұрақтандыруда теория мен практика қатар меңгертілуі қажет.

Ал жазу сауаттылығын қалыптастыруда диктант, мазмұндама, шығарма жазу әдістемелеріне көңіл бөлген жөн. Өйткені оқушы өз ойын ауызша қатесіз жеткізгенімен, жазуда сауатсыз болуы мүмкін. Бірақ сауатты жазатын адам ешқашан ойын жеткізуде іркілмейді. Сауатты жазатын оқушы сауатты сөйлей де алады. Ойлаудың ең жоғарғы деңгейі – сауатты жазу. Сауатты жазу тек грамматикалық заңдылықтар мен ережелерді білуді білдірмейді. Сауатты жазу оқушының жоғары дәрежелі логикалық ойлау деңгейін көрсетеді. Қазақ тілінің пунктуация және орфографиясына қатысты ережелерді жаттау арқылы емес, сауатты ойлау арқылы ғана меңгеруге және білімді тұрақтандыруға болады.

Жаңартылған оқу бағдарламасына сәйкес жарық көрген жаңа буын оқулықтарында, жоғарыда айтып өткеніміздей, грамматикалық ережелер мен теориялар өте ықшам және сирек кездеседі. Бұл оқытудың жаңа бағдарламасында жазу сауаттылығының маңызының төмендегенін көрсетеді. Оқу бағдарламасы тілді түсінуді мәтіндік деңгейге көтеруді көздейді. Дегенмен оқу сауаттылығы тілді түсіну мен игеру ғана емес, сонымен қатар жеткілікті деңгейде сол тілде ойлай білу, сауатты жаза білумен тікелей байланысты. Демек, оқу сауаттылығымен ғана шектеліп, жазу сауаттылығына жеткілікті дәрежеде көңіл бөлмеу оқушының сауатсыздығына әкеледі. Сауаттылық мәселесін бір жақты қарастыру дұрыс емес. Жаңа буын оқулықтарының және тұтастай оқытудың жаңа бағдарламасының мақсаты дәстүрлі оқытуды, соның ішінде құрылымдық грамматиканы оқыту аясын шектеуді көздейді.

Пунктуация ережелері синтаксис тарауында толығырақ оқытылады. Өйткені қандай тыныс белгісі болмасын, айтушының лебізі мен коммуникативті мақсатына сай қойылатынын естен шығармаған жөн. Сөйлемдер аралығындағы тыныс белгісін құрмалас сөйлемдер түрін, төл және төлеу сөзді оқыту кезінде толығырақ игертуге болады. Ал түбір мен қосымшаның аражігін ажырату, септік, көптік, тәуелдік, жіктік жалғауларын еркін меңгеру арқылы оқушы дұрыс сөйлеуді ғана игеріп қоймайды. Сонымен бірге сауатты жазуға машықтанады.

Демек, грамматиканы меңгеру тек теорияны жаттап алу ғана емес, оны практикалық тұрғыда, күнделікті өмірде қолдана алу мүмкіндігін береді. Осы тұрғыда оқушылардың қазақ тілін меңгеруін тек мәтінді түсініп, сұрақтарға жауап бере алатын мемлекеттік тіл дәрежесінде ғана қарастыру дұрыс емес. Қазақ тілінің күнделікті қарым-қатынасқа қажетті тіл екендігін ескерсек, оқушыны мектеп қабырғасынан-ақ сауатты жазуға үйретудің маңызын түсінген болар едік.

Оқушыларда жазу сауаттылығына қатысты жиі кездесетін қателіктерге мыналар жатады:

535

-iлгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпал әсерінен қате жіберу немесе орфоэпия мен орфография заңдылықтарын ажырата алмау;

-септік жалғаулары (жатыс, көмектес септіктері) мен шылауларды(ыңғайлас мәнді жалғаулық шылаулар) ажырата алмау;

-демеулік шылауларды жазуда қате жіберу ( нақтылау мәнді демеуліктерді сөзге қосып жазу);

-буын үндестігі заңдылықтарын білмеу;

-болымсыз етістік жұрнағы мен сұрау мәнді демеулік шылауларды ажырата алмау;

-үтір немесе сызықшаны керек емес жерде, жиі қолдану, т.б.

Бұндай өрескел қателіктердің алдын алу үшін алдымен оқушыларға орфографиялық заңдылықтарды түсіндіру қажет. Содан кейін жазу сауаттылығын қалыптастыруға арналған жаттығуларды жиі орындатқан тиімді. Себебі ғалымдар оқушылардың ақпараттың 90%-ын жазу арқылы есте сақтайтынын дәлелдеген. Ал оқу, тыңдау, сөйлеу дағдыларын олар сыныптан тыс кезде де дамыта алады. Сондықтан сауатты шәкірт тәрбиелеу үшін мұғалімдер сабақтың басым бөлігін жазба жұмыстар мен жаттығуларға арнағаны жөн.

-Белгілі бір заңдылықтар мен ережелерді өзіміз үйреткеннен оны оқушының өзі тапқаны тиімдірек. Себебі өзі анықтаса ғана ол оқушы жадында сақталып қалады;

-сол заңдылық немесе ереже бойынша бір-біріне ұқсас бірнеше жаттығу жасату. Оның бірекеуін сыныпта орындатуға болады. Ал тағы да ұқсас жаттығуларды үй тапсырмасы ретінде беру керек;

-қазақ тілі сабағы тәжірибелік сабақ болғандықтан, белгілі бір иллюстрациялар, суреттер мен сызбанұсқалар беру арқылы оқушылардың жазылым дағдысын дамытуға болады;

-морфологияны өту барысында «берілген сөз таптарын/сөз формаларын қатыстырып сөйлем/мәтін құра»; синтаксисті өту барысында «тұрақты тіркестерді қатыстырып сөйлем құра», т.б. тапсырмалар беруге болады.

Бұрынғы ҰБТ бағдарламасы бойынша тестілеуге дайындалған оқушылар құрылымдық грамматикаға көп мән беріп, сөйлеу дағдылары төмендеп кеткен жағдайлар жиі кездескен. Сол себепті де оқушыларды тест жаттаушы ғана емес, өз бетімен ойлайтын саналы тұлға етіп тәрбиелеу мақсатымен «қазақ тілі» пәні «оқу сауаттылығы» деп ауыстырылды. Тек бұның бір кемшілігі: оқушы аталмыш пәнге селқостық танытады. Тіпті, «сол жерден оқып, белгілеймін» деген оймен дайындыққа салғырт қарайды. Бірақ тесттен жақсы нәтижеге жете алмайды. Себебі кез-келген білім қайталау арқылы ғана тұрақталады. Уақыт үнемдеу үшін жасалған тест тапсырмалары оқушының шынайы білімін көрсете бермейді. Бұл ҰБТ-ға ғана емес, жиынтық бағалау жүйесіне де қатысты. Себебі оқушы білім формативті бағаланатын күнделікті сабаққа емес, тосқандық бағасына әсер ететін жиынтық бағалауға ғана дайындалады. Сол себепті ауызша білімге ғана емес, жазба жұмыстарына да көп көңіл бөлу керек деп есептейміз. Яғни ҰБТ сұрақтарын тек мәтіндік деңгейде ғана емес, жазу сауаттылығын тексеру мақсатында да жасау дұрысырақ болар еді. Оқушылар оқу сауаттылығы пәнінен де едәуір қате жібереді. Ең көп кездесетін қате мәтіндегі сөздердің мағынасын түсінбегеннен жіберіледі. Өйткені мәтіндерде күнделікті ауызекі тілде қолданыла бермейтін, әдеби тілдің нормасына сәйкес қолданылатын сөздер жиі кездеседі. «Тоғышарлық», «ашамай», «әпербақан» секілді сөздердің мағынасын түсінбеген оқушы тест тапсырмасын орындауда да қиындықтарға тап болады. Сонымен қатар оқушылар мәтін стильдерін, мәтін үлгілері мен түрлерін ажыратуда қателік жібереді. Осы орайда айта кететін бір жайт: ҰБТ-да оқу сауаттылығын анықтауда берілетін тапсырмалар аударма арқылы жасалғанға ұқсайды. Себебі мұнда мәтін түрлері мен үлгілеріне қатысты нақты ереже жоқ. Мәтін үлгілерінің ара жігі ажыратылмаған, мәтін түрлерін анықтау оқушыға ғана емес, мұғалімге де қиындық туғызады. Осы пәннің орыс тіліндегі нұсқасы «Грамотность чтения» деп аталады. Мұндағы мәтіндер оқушының танымын кеңейту үшін арнайы таңдалынып алынған. Сонымен қатар ережелер де нақты, дәл берілген. Он бір жыл дәстүрлі бағдарламамен оқып келген оқушыға оқу сауаттылығын анықтау үшін берілген мәтіндер мен тапсырмалар қиындық туғызады. Мәтіндегі кей сұрақтар да нақты емес, ой шұбалыңқы. Сол себепті жаңа буын оқулықтарындағы мәтін деңгейінде берілетін тапсырмалар іріктелуі керек.

Мәтін неғұрлым ұзақ болған сайын, оқушылар оны соғұрлым қиын деп ойлайды. Сондықтан да мәтінді толығымен оқымай, сұрағына ойша жауап бере отырып белгілейтін кездер де кездеседі. Тіпті, мәтінді оқуға уақыт жіберсе де, оны түсініп оқымайды. Сұрағын оқығаннан кейін мәтінді екінші, үшінші мәрте тағы да оқиды. Бұл әрекеттер арқылы ол өз уақытын жоғалтып алады.

536

Мәтінді бір оқығаннан түсінбеу оқушының тілді жетік меңгермеуінен де болуы мүмкін. Өйткені мәтінде қазақ әдеби тілінің нормасына сәйкес, күнделікті өмірде қолданыла бермейтін сөздер жиі кездеседі. Оқушы сөздің мағынасын түсінбеген соң, соған қатысты сұрақты да түсінбейді және жауапты да таба алмайды. Бұнымен күресудің бірден-бір жолы – көркем әдебиет оқу. Бірақ ҰБТ-ға дайындық барысында оқушылардың көркем әдебиет оқуға уақыты да, ынтасы да бола бермейді.

Бұрынғы дәстүрлі жүйеден жаңа бағдарламаға көшу барысында оқылым, жазылым, айтылым, тыңдалым дағдыларын мәтіндік деңгейге көтеру мақсат етіп қойылған. Мұғалімдер осы жолда оқытудың сан түрлі технологияларын басшылыққа ала отырып, оқушылардың оқу және жазу сауаттылықтарын арттыруға күш жұмсайды. Дегенмен де оның өзі жеке тұлғаның қабілеттеріне байланысты жүзеге асады. Өйткені бір сабақта қолданылған технология екіншісіне сәйкес келмеуі мүмкін. Сол сияқты кез-келген технологияны, кез-келген оқыту әдісін күнделікті қолдану пайда орнына зиянын тигізуі мүмкін. Ал пәнді оқыту әдістерін орнымен қолданып, сабақты түсінікті әрі қызықты етіп өткізу әр мұғалімнің өз құзіретінде.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Бердібаев С.Қ., Құрманова А.И. Қазақ тілін оқытуда тиімді әдістерді қолдану. С.Торайғыров ат. ПМУ. Мемлекеттілікті нығайту жағдайындағы тілдердің қызмет аясы мен дамуы, 2-том. – ПМУ Павлодаp, 2005. - 3 б.

2.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. – Қазақстан мектебі, №1, 2004. - 14 б.

3.Қосымова Г., Рахметова Р. Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. – Алматы: Атамұра, 2017.- 100, 101 б.

Мусаева Ж.Ж.

Қ.А.Яссауи ат. №123 мектеп-гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

ҚХР-НЫҢ БАСТАУЫШ МЕКТЕПКЕ АРНАЛҒАН МАТЕМАТИКА ОҚУЛЫҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЕСЕПТЕУ ҚАБІЛЕТІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ КЕЙБІР ЖОЛДАРЫ

Қазіргі таңда мемлекетіміздің әлем кеңістігінде өркениетті ел ретінде танымал болып, экономиканы өркендетіп, халықтың білімі мен ғылымы, өнері мен мәдениетінің өркендеп, әлеуметтік жағдайы дүниежүзі мемлекеттерімен теңесуі жолында маңызды жұмыстар атқару - өскелең ұрпақтың негізгі парызы болмақ. Сол себепті жас ұрпақты лайықты тәрбиелеп өсіру, сапалы білім беру қажеттілігі туындайды. Осы орайда өзге елдердің тәжірибелерінің маңызы зор.

Бастауыш мектеп оқушыларының есептеу қабілетін жетілдіру – бастауыш мектеп математика сабағын оқытудағы негізгі түйін. Оқыту стандартында оқушыларға есептеу қабілеті жағында «қанық білу», «негізінен білу», «білу» сынды үш түрлі талап қойылады [1]. ҚХР-ның бастауыш мектепке арналған математика оқулықтарында жоғарыдағы талаптар қалай шешілген?

1. Икемді оқыту талабы болу. Бір орынды санды қосу-азайтуда, көбейту-бөлуде т.б ауызша есептеуде «қанық білу» талап етіледі. 10000 дейінгі сандарды қосып-азайтуда бір орынды және екі орынды сандарды көбейтіп-бөлуде ауызша есептеу мен көп орынды сандардың жазбаша есептеуін «негізінен білу» талап етіледі. Үш орыннан жоғары сандарды жазбаша түрде көбейтіп-бөлуде «білу» талап етіледі. Есептеу өткелінен өтуде алдымен есептеудің дұрыстығын кепілдендіру керек. Бірақ тек дұрыстығын ғана айтып жасампаздық, икемділік талап етілмесе , есептеу қабілетін жоғарылатуға кері ықпал жасайды. Мысалы, 20-ға дейінгі сандарды қосып-азайтқанда кей оқушылар онға толтырып есептеу немесе саусақпен қосып-азайту тәсілін қолданады. Мұндай есептеу нәтижелері дұрыс болғанымен, саусақпен есептеу икемді тәсіл болып есептелмейді. Тағы бір мысал, екі орынды сан– дарды қосып-азайтудың әртүрлі есептеу тәсілі бар, бірліктер орнынан бастап есептесе де, ондықтар орнынан бастап есептесе де болады.

2.Есептеу теориясын анық жеткізу. Оқыту бағдарламасында есептеу теориясына негізделіп, математикалық есептеудің қағидасын меңгеріп болған соң есептеу дәріптеледі. Қайтақайта жаттықтыру арқылы оқушыларға теория қағидасын меңгертуге болады.

537

3.Ой жаттықтыру. Математика сабағы ойдың гимнастикасы. Бастауыш мектепте математика сабағын оқыту бағдарламасында «Бастауыш мектеп математика пәнін оқытуда – оқушылардың білімді, парасатты етіп тәрбиелеуі керек», - деп көрсетілген [1]. Онда қайткенде математикалық ой жаттығуын күшейтуге болады?

-Мән беріп істеу, көрсетпелі түсіндіруді күшейту арқылы оқушылардың образдық ойлай қабілетін жетілдіру;

-Орынды , икемді есептеу тәсілін қолданып, ойлау икемділігін жетілдіру;

-Межелеп есептеуге, дұрыс тұспалдауға мән беру.

4.Қажырлылықпен үйрену, тамаша есептеу дағдысын жетілдіру. Бұл математиканы оқыту бағдарламасының басты талабы, әрі сапа ағартуының маңызды мазмұны. Оқушыларда мұқият үйрену жігері мен тамаша есептеу дағдысының кем болуы олардың математикалық есептеулерге қызықпауындағы себептердің бірі. Сол үшін оқушылардың есептеу қабілетін жоғарылатуда, олардың тамаша есептеу дағдысын, қажымай-талмай үйренетін жігерін, қиыншылықтан қорықпайтын рухын қалыптастыруына баса мән беру керек. Ол үшін төмендегідей дағдыны жетілдіру керек:

Салыстырып-тексеру дағдысы;

Мәселені тексеру дағдысы;

Ұқыптылықпен зер сала есептеу, ретті дұрыс жазу дағдысы;

Межелеп есептеу, шығарған есебін тексеру дағдысы.

5.Жаттығу жолдарын көбейту. Есептеу қабілеті мақсатты, жоспарлы түрде ұзақ уақыт жаттығу арқылы біртіндеп қалыптасады.

Түйінді меңгеру. Мысалы, 10000 дейінгі сандарды қосып-азайтқанда орын аттау мен орын шегеруді түйін етіп жаттығу керек.

Негізін жақсы қалау. Бастауыш мектеп математиканы оқыту бағдарламасында «ауызша есептеу жаттығуына аса мән берілуі керек», - деп көрсетілген [1]. «Ауызша жаттығулар» терминінің өзі әдістемелік әдебиеттерде жеткілікті түрде түсіндірілмегендіктен ол нақтылай түсуді қажет етеді. жарық көрген еңбектердің барлығы әдеттегідей орта мектептерге арналған. Бұл еңбектердің өзінде ауызша жаттығуларға анықтама берілмейді, тек ауызша есептеулерге арналған тапсырмалар топтамасы ғана беріледі. Бастауыш мектеп жағдайына келетін болсақ, бұл мәселе төңірегіндегі еңбектердің барлығы ауызша есептеулерге арналған.

Бастауыш мектепте оқушылардың ауызша жұмыстарын ұйымдастыру жөніндегі мәселелер Ресей ғалымдары А.П.Бронникованың, Г.Б. Поляктың, Я.Ф.Чекмаревтің мақалаларында белгілі бір дәрежеде көрініс табады, бірақ аталған авторлар оқушылардың ауызша жұмыстарын есептей білу біліктілігімен байланыстырады [2].

Ауызша есептеуге берілген тапсырмалар баланың тез ойлай білу, жылдам шешім қабылдай білу сияқты қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ ауызша жаттығулар сабақты түрлерндіріп өткізуге де септігін тигізеді. Ауызша есептеуге үйрету уақыт үнемдеу тұрғысынан тиімді. Бір ғана мысалдың нәтижесін бірнеше тәсілмен есептегенде берілетін түсіндірмелер, аралық нәтижелердің қалай шығатыны, ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, оларды жазуға уақыт жұмсалмайды. Оған қоса қай тәсілді қолдану оқушының өз еркінде болғанымен , олардың барынша тиімдісін іріктеп алуды үйретуге де мүмкінік мол.

Математика сабағында ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру жұмыстарын жұмыстарын жүргізудің маңызы зор. Сабақта оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін есеп шығарғанда орындайтнын амалдарды ойша шешіп алуды дағдыландырған жөн. Яғни, ауызша есептеу жазбаша есептеудің, межелеп есептеудің, қысқартып-ықшамдап есептеудің негізі, ол есептеу қабілетінің маңызды бөлігі. Сол үшін бастауыш мектептегі әрбір сыныптағы оқушылардың түсінік негізінде ауызша есептеу тәсілін игерді талап ету басты түйін бойынша бірсыпыра өнімді жаттығулар жүргізу біртіндеп оқушылардың «қанық білуін» қолға алу керек.

6. Ықшамдап есептеу амалдарын үйрету. Ықшамдап есептеудің негізі – есептеу ерекшелігі мен қағидасында. Сондықтан бұндай жаттығуларды күшейту өте маңызды. Басауыш мектеп математикасында төрт амалды қолдануда ықшамдап есептеудің бірнеше тәсілін балаларға игертсек, олардың жылдамдығын арттыруға болады.

Қысқасы, ҚХР-дағы бастауыш мектеп оқушыларының есептеу қабілетін жоғарылатуда, жаттықтыру сатылы түрде оңайдан қиынға, таяздан тереңге жүргізілсе , жаттығудың түрі мол , ойын араласып, бәсекеге толы болса, оқушылардың қызығушылығын арттырып тамаша нәтиже берері хақ.

538

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1.Министерство просвещения Китая (2001). Стандарты Учебного плана математики.

2.Логикалық ойлау қабілетн дамыту // Қазақстан мектебі. Республикалық ғылыми-педагогикалық журнал, Алматы

2008,№11

3.Го Да Тун , Че Хай Пинь 2-сыныпқа арналған математика оқулығы

4.Дан Су 3-сыныпқа арналған математика оқулығы

5.Жиан Че Дай. 4-сыныпқа арналған математика оқулығы.

Мухаммет Ә.Қ.

СДУ магистранты, Алматы, Қазақстан

Ғылыми жетекші: Жолшаева М.

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОҚУЛЫҚ ЖАЗУ ӘДІСІ

Аннотация. Подготовка учебников для грамотного и всестороннего изучения казахского языка-требование времени. Темы, охватываемые в каждом классе, не должны терять взаимосвязи между собой. Кроме того, существует еще несколько методических требований. Главная - программа, которая регулирует и организует все эти пункты в системе образования. В статье проведен анализ частоты применения и межсекторальных связей данной категории программ. Цель и задачи организации образовательной программы в системе образования, ее основные принципы.

Abstract. Preparation of textbooks for competent and comprehensive study of the Kazakh language is a requirement of the time. The topics covered in each class should not lose their interrelationship. In addition, there are several methodological requirements. The main program that regulates and organizes all these points in the education system. The article analyzes the frequency of application and cross-sectoral linkages of this category of programs. The purpose and objectives of the educational program in the education system, its basic principles.

Қазақ тілін пән ретінде оқыту, ана тілі ретінде оқыту XX ғасырдың басында басталды. Деседе, әр ұстаз өз шамын өзі жақты. Бұлай дейтініміз мемлекет тарапынан бекітілген арнайы бағдарлама болған жоқ, бірізге түспеген еді. Бұл кезеңдегі басты мақсат сауат ашу болды. Бірақ, осы кезеңдегі көкірегі ашық әр ұстаздың көкейінде қалай оқытамын деген сауал тұрғаны анық. Бұл сауалдың жауабы - бағдарлама, бағдарлама білім беру жүйесінің негізгі қабырғасы. Бағдарлама байыпты болса, оқушыдан күтілетін білім нәтижесі де жоғары деңгейде болмақ. Себебі, бағдарлама нысанаға жол салып береді, ұстаз сол жолды жүрудің қыр сырын меңгертеді, жолымыздың бағытын дәл анықтасақ болғаны.

Білім беру жүйесі құрылымы күрделі, саласы сан тараулы ауқымды жүйе. Осы жүйенің басында оқу бағдарламасы тұрады. Мемлекет білім беру жүйесіндегі басты бағыт, бағдарды бекітеді, ары қарайғы тармақтар өзен арнасы іспетті ағысы айқын жолға түсіп, жалғасып кете береді. Бекітілген бағдарламаның шеңберінде бала оқытудағы ең басты құрал оқулықтар жазылады, оқулықтар жазылғаннан кейін оқулықты оқытатұғын ұстаздар қауымына әдістемелік нұсқаулықтар жазылады. «Сендердікі бүгін үшін, ал менікі ертең үшін» деген А.Байтұрсыновтың сөзі бүгінгі күні ұранға айналғандай, себебі білім беру жүйесіндегі қандайда бір өзгерістерге даярлық барлық тараптарда жүргізіледі, атап айтқанда оқу жүйесіндегі қабылданған бағдарлама аясында жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандарды даярлау, біліктілігін арттыру мақсатында арнайы сабақтар бекітіледі. Білім беру жүйесінің тарихына жүгінсек осы тәртіп қай кездеде өз арнасын құрғатпаған. Демек алдымен қарастыратын мәселе оқу бағдарламасы. Бағдарлама – оқыту құрамы және білімнің мазмұнын, көлемін, машықтар мен дағдыларды айқындайтын, пән мазмұнының ішкі салалары мен оларды оқытуды жылдарға жіктеп көрсететін нұсқаушылық, әдістемелік құжат. Бағдарламада бұл пәннің өтілу тәртібі, оның салаларының өзара қарым-қатынасы көрсетіледі. Мұның бәрі теориялық материалды баяндаудағы, сөйлеу, емлелік және пунктуациялық дағдыларды қалыптастыру жұмысындағы жүйелілік пен бірізділікті қамтамасыз етеді. Бағдарламаны орындау әрбір мұғалімнің міндеті. Осы мақсатқа оның барлық жұмысы, күш жігері бағытталуы тиіс. Бағдарламаға сүйене отырып мұғалім өзінің жұмысын жоспарлайды, өзі қалаған ең тиімді әдістемелік тәсілдерді саралайды, тапсырмалар тізбегін ұйымдастырып класта немесе үйде орындалу жағдайына

539

байланысты деңгейімен бөледі, жаңа тақырыптарға материал сайлап алады. Алдын ала бағдарламамен жұмыс жасаудың ұтымдылығы сабақаралық байланыс болады, өйткені мұғалім бағдарлама бойынша оқушының білім деңгейін бағалап ақпарат көлемін бекіте алады, яғни бұрын өтілген тақырыптармен өзара байланыс орнатады. Бағдарламаның ғылыми негізі оның идеялық мәнімен тығыз байланысты. Сондықтан да, бағдарламаны қабылдап бағдарлама негізінде жұмыс жасағаннан да оны құрастырған құрастырушылардың міндеті салмақтырақ. Істің басын бастаушылар солар болмақ. Бағдарлама арнайы мақсатта жасалады, оның міндеттері болады. Сондай-ақ бағдарлама жасаудың дидактикалық және ғылыми, тағы басқа әдістемелік принциптері болады.

Бағдарлама категориясы лингвистикалық термин. Түп төркіні бағыт бағдар деген мағынадан келіп шығады, яғни ұстанған көзқарас, беталыс. Білім беру жүйесінің енуінен бұрын оның бағыт бағдары, беталысы айқын болуы шарт, жиһангездің жұлдыздар жайлы білімі мен компасы болмаса адасып кететіні секілді ұстаздың да бағыт бағдары, беталысы жоспарлы болмаса шәкірттен бұрын өзі адасары анық. Түсіндірме сөздікте бағдарлама сөзіне: қандай да бір мақсатқа жету, іс – шараны жүзеге асырудың бағыт бағдары, жоба жоспары; белгілі бір саяси партиялар мен жеке немесе соны тұлғалардың, саяси ұйымдардың әрекетінің мазмұны мен мақсатын баяндайтын құжат; оқу пәнінің қысқаша тұжырымдамасы; белгілі бір шараларды өткізудің жоспарын, тәртібін бекітетін құжат; концерттік, цирктік, радио және теледидар қойылымдардың мазмұны немесе солардың атауы деген анықтамалар беріп өтеді. Бағдарлама категориясының саларалық қолданысы жоғары, оның себебі де орынды. Жоспарлау алгоритімін дәл осы бағдарлама жүзеге асыратын болғандықтан ақпараттық қоғамда бағдарлама категориясының қызметі күрделі, тіпті өз уақытыңды жоспарламасаң ағып өткен сумен тең боп қалатыны тағы бар. Бағдарламаның қолданылу аясына қарай мынандай түрлері бар:

Әлеуметтік бағдарлама. Мемлекеттік бағдарламаның ішіндегі халықтың хал ахуалын, әлеуметтік жағдайын жақсартуға, ұйымдастыруға арналған кешенді іс шаралардың жоспары.

Инвестициялық бағдарлама. Мемлекеттің экономикалық дамуындағы инвестициялардың мөлшері мен уақытын, бағытын белгілейтін шаралардың мақсатты жоспары.

Мектеп бағдарламасы. Жалпы білім беретін орындардың ерекшеліктеріне қарай дайындалып, оқушыға берілетін білім көлемі мен мазмұнын, оқытылатын пәндердің мақсаты мен міндеттерін анықтап көрсететін құжат.

Мемлекеттік бағдарлама. Қандайда бір қоғамдық экономикалық, әлеуметтік маңызды шаралардың жүзеге асырылуы мемлекет тарапынан мақсатты түрде көзделіп қолдау тапқан шаралардың жоба жоспары.

Типтік оқу бағдарламасы. Белгілі бір пәнді оқытудың үлгісі ретінде ұсынылатын сабақ жоспары, мақсаты мен міндеттері [1].

Бағдарлама категориясының қоғамдық қызметтер қолданысынан бөлек білім беру жүйесіндегі терминдік қызметі бар. Біріншісі оқу бағдарламасы, екіншісі компьютерлік бағдарлама. Әдістемелік сөздікте оқу бағдарламасына мынадай анықтама береді: «мемлекеттік стандарт негізінде құрастырылған нұсқаулық, әдістемелік құжат. Бағдарлама – оқыту құрамы және білімнің мазмұнын, көлемін, машықтар мен дағдыларды айқындайтын, пән мазмұнының ішкі салалары мен оларды оқытуды жылдарға жіктеп көрсететін нұсқаушылық, әдістемелік құжат» [2]. Білім беру жүйесіндегі бағдарлама категориясының функциясы өз жұмысын сауаттандыру жылдарында ақ бастаған, алайда ол уақытта бағдарлама термині програмы деп аталды. Программа термині бүгінгі күні информатика ғылымының шеңберінде айтылып, түсіндіріліп жүр, анықтамасы: 1.белгілі бір алгоритімді жүзеге асыру мақсатында мәлімет өңдеу жүйесінің нақты құрауыштарын (компьютерді) басқаруға арналған мәліметтер тізбегі. 2. Орындалуға (өңделуге) тиіс реттелген командалар тізбегі, есеп шығару алгоритмін сипаттайтын программалау тілінің сөйлемдер жиыны [3]. Есеп шығаруға, сондай ақ, берілген мәселені шешуге арналған, қабылданған синтаксиске сәйкес жазылған компьютер командаларының (нұсқауларының) реттелген тізбегі. Білім беру програмысы жайындағы мәселе алғаш рет ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында сөз бола бастады. А.Байтұрсынұлы «Қазақша оқу жайынан» мақаласында былай дейді: « Қазақ ішінде әр жерде бала оқытатын адамдардан бала оқытуға програмы (жосық) көрсетілсе екен деген өтініштер келеді. Бұл күнде қазақ арасындағы оқу жосықсыз һәм жосық жасауға болмайды да. Өйткені қазақтың бастауыш мектебінде оқитын кітаптар белгіленбек түгіл, әлі шыққан да жоқ. Жаңа ғана әліппе шыға бастады. Оның да қайсысы оқылары белгіленген жоқ. Әліппеден әрі оқытатын кітаптар әлі шыққан жоқ. Дін жайынан оқытатын, есеп оқытатын, жағрафия һәм тарихтан қысқалап хабар беретін кітаптар әлі жоқ.

540