81

требует ухода от массовых форм воспитания и переориентирования на индивидуализированное взаимодействие с сотрудником, использование педагогических возможностей, заложенных в учебновоспитательном процессе, активизации участия каждого молодого человека в подготовке и проведении мероприятийпоформированиюиразвитиюлидерскихкачеств.

Длятогочтобысоответствоватьвысокимтребованиямсовременного обществасмолодымилидерами должна постоянно осуществятся педагогическая работа, которая будет способствовать развитию их сильных сторон и восполнять пробелы в знаниях. Определяя роль педагогической работы по формированию лидерства в молодежной среде на современном этапе можно с уверенностью сказать, что, если не будет лидерства, организация или объединение никогда не достигнет максимума целостного результата и гармонии в отношениях участников. Это основной инструмент управления объединениями, которымнеобходимообладать, развиватьиуметьиспользоватьнапрактике.

Нацеливаниемолодыхлидеровнаработунадсобойинасовершенствованиелидерскихкачестввходе учебных занятий и воспитательных мероприятий, их постоянное осмысление, являются необходимым условием для будущей успешной деятельности любой организации или объединения. Все это является одной из основных задач педагогов по формированию и совершенствованию педагогической работы с лидерамивмолодежнойсреде.

Этому способствует применение различных педагогических приемов на двух этапах: подготовительныйэтапиэтапформированияработысмолодымилидерами.

Первыйэтапвключаетвсебя:

1)обоснованиеактуальноститемыиеепрактическойзначимостидлямолодых лидеров;

2)привлечениеквалифицированныхпедагогов, имеющихдостаточныйпрактическийопыткучастию

впрактическихигрупповых занятиях;

3)оценку уровня сформированности лидерских качеств у молодых людей педагогами совместно с представителямируководящего составаипсихологами.

Основнымиэлементамивторогоэтапаявляются:

1)придание выполнению педагогической работы планового и системного характера, разработка на основеполучаемогоопытаиактивноеиспользованиеобучающихпрограммипедагогических приемов;

2)регулярное обобщение и анализ практики ее выполнения, изучение и внедрение передового педагогическогоопыталучшихпедагогов;

3)психолого-педагогическое содействие ценностному самоопределению молодых лидеров, актуализация имеющегося жизненного опыта и ценностей, выявление наиболее значимых из них, саморазвитиелидерскихкачестввпроцессеобучения;

4)своевременное обновление тематики и содержания мероприятий по развитию и совершенствованию лидерских качеств, осуществление диагностики и самодиагностики уровней сформированностилидерствау молодых людей;

5)организацияиндивидуальнойигрупповойдеятельностииобщениямолодыхлюдейдлясравнения их личных илидерскихкачеств, скачествамидругихлюдей, социальных групп.

Таким образом, анализ практики педагогической деятельности показал, что педагоги, должны насыщать образовательное пространство творчеством, активными формами воспитания и обучения, личным примером, организовывать мастер-классы, тренинги и иные различные формы обучения. Для повышениярезультативностипроцессапедагогическойработыпоформированиюлидерствавмолодежной среде необходимо деятельность педагога привести к общему знаменателю, с учетом рассмотренных в статьенаправленийпедагогическойдеятельности.

Литература

1.Келлерман, Б. Идущие за лидером / Б. Келлерман // Как подчиненные создают изменения и меняют своих лидеров. – М.:

Наука, 2009. – 384 с.

2.Ландсберг, М. Лидерство. Видение, вдохновениеиэнергия/ М. Ландсберг. – М.: Наука, 2004. – 268 с.

3.Уманский, А.Л. Педагогическоесопровождениелидерства/ А.Л. Уманский. – Кострома: Б.и., 2004. – 120 с.

4.Фидлер, Ф. Повышение эффективности руководства: концепция соответствия требованиям, предъявляемым к лидеру

/Ф. Фидлер. – СПб.: Питер, 1969. – 243 с.

5.Фрейд, З. ПсихологиямассианализчеловеческогоЯ/ З. Фрейд. – М.: Наука, 2007. – 342 с.

411

НЕКОТОРЫЕАСПЕКТЫФОРМИРОВАНИЯ ПАТРИОТИЧЕСКОГО СОЗНАНИЯМОЛОДЕЖИ

И.В. Махиборода,

студентка4 курсаИнститутауправления Белгородскогогосударственногонациональногоисследовательскогоуниверситета (НИУ«БелГУ»)

Научныйруководитель: И. ИГуляев, кандидатфилософскихнаук, доцент Белгородскогогосударственногонациональногоисследовательскогоуниверситета (НИУ«БелГУ»)

Вособенностиважнымизучениеразличныхаспектовподобногоявления, какпатриотизм, становится

всвязи с формированием новейших, постсоветских социальных взаимоотношений в современном обществе. Возникает необходимость в рассмотрении и научном анализе таких процессов, которые в большей степени влияют на формирование и развитие патриотического сознания как политического, социального и психологического феномена. Особое место занимает проблема отношения к патриотизму в средеподростковимолодежи.

Следуетвыделить, чтовсовременномобществепроисходитпреобразованиетермина«патриотизм». В советской науке термин «патриотизм» трактовался как любовь к социалистическому отечеству, преданность ему, стремление своими действиями служить его интересам и как неотъемлемая часть общественногосознания. ВсовременнойРоссиипатриотизм– этонравственныйиполитическийпринцип, социальное чувство, которое, прежде всего, предполагает гордость достижениями и культурой своей Родины.

На данный момент качество патриотического воспитания подростков и молодежи стремительно снизилось. Прослеживается практически полное отсутствие гражданской позиции среди социально активныхгруппмолодогопоколения.

У существенной доли молодых людей разрушены или утрачены вовсе привычные для взрослого поколения такие черты, как честность, скромность, вера в добро и справедливость, поиск жизненного идеала, готовность к самопожертвованию ради интересов Родины, общества и, конечно, своих близких. Все, безисключения, считаетсяпоследствиеммногихфакторовидуховныхизломоввобществе, ноданный результатнеможетневолноватьивласть, игражданскоеобщество.

Гражданско-патриотическое воспитание формируету молодого поколениякультуру межличностного и межнационального взаимодействия, которое реализуется на освоении общегражданских ценностей. Теоретической основой гражданско-патриотического воспитания молодежи считается системнодеятельностный аспект к воспитанию у нее патриотизма и гражданственности. Принципами гражданскопатриотическоговоспитаниявыступают[1]:

1) Ориентациянанравственныевзаимоотношениявколлективеинравственныйпринципвоспитания: «сделатьобщество лучше, улучшив, преждевсего, самихсебя».

2) Личностная ориентация нравственного воспитания и направленность его на формирование сознательной жизненной позиции у молодых людей, которые предполагают реализацию потребности в самоуважениичерезготовностькальтруистическимпоступкам.

3) Комплексный подход к нравственному воспитанию, охватывающий последовательно основные моментыкаксобственно воспитательногопроцесса, такипроцессасамовоспитанияличности.

4) Культурно-исторический контекст воспитания молодого поколения, формирующий понимание и познаниероссийскихтрадицийиценностей, ролиРоссиивисторииимире.

Постепенная утрата молодыми людьми традиционного патриотического сознания в настоящее время становитсянаиболееважной. Необходимоотметить, чтовпланеформированияпатриотическогосознания современноймолодежисущественноуменьшилсявоспитательныйпотенциалрусскойкультуры, искусства иобразования. Авотдельныхместахпатриотизмпостепенноперерождаетсявнационализм, впоследствии чего, всовременномобществезначительноусиливаютсянационалистическиенастроения.

Кроме того, среди молодежи существенно утрачено истинное значение патриотизма, а наоборот насаждается преимущество материальных ценностей над духовными, также не везде сформированы условия с целью развития высоконравственной, социально-активной личности с отчетливо выраженной гражданскойпозицией.

Проблемаформированияпатриотическогосознаниямолодыхлюдейтребуетпредставлениенетолько сущности и содержания данного феномена, но и изучение психологических особенностей, свойственных данному компоненту воспитания, целью которого является выбор соответствующих методических

412

подходов к патриотическому воспитанию. Начиная работу по патриотическому воспитанию, в первую очередь, немаловажнопривитьлюбовьипреданностьктемместам, гдемолодыелюдиродилисьивыросли.

Д. С. Лихачев писал: «Воспитание любви к родному краю, к родной культуре, к родному городу и к роднойречи– задачапервостепеннойважности, инетнеобходимостиэтодоказывать. Нокаквоспитатьэту любовь? Все просто. Она начинается с малого – с любви к своей семье, к своему дому, школе. Постоянно расширяясь, эталюбовькродномупереходитвлюбовьксвоемугосударству, кегоистории, егопрошлому инастоящему, азатемковсему человечеству» [2, с. 56].

Более подходящие условия для формирования патриотического сознания у молодежи существуют в дополнительном образовании, поскольку оно не ограничено стандартами, нацелено на личностные интересы, потребности и способности молодого человека, обеспечивает возможность самоопределения и самореализации, содействует созданию «ситуации успеха» и творческому развитию каждого молодого воспитанника, а кроме того формирует условия для социально значимой деятельности и проявления активности и инициативности, что, соответственно, и способствует формированию патриотического сознания. Однако анализ сущности и особенностей подобной работы свидетельствует о том, что практика нуждается в определении ориентиров, укреплении материально-технической базы, разработке соответствующихпрограмм деятельностиипрограммдополнительногообразованиямолодежи.

Организация процесса формирования патриотического сознания молодежи проводится некоторыми способами. В первую очередь, применяется воспитательный потенциал обучения, основу которого составляют изучение истории и литературы, организация общественно-полезной деятельности патриотического характера. Немаловажным способом в формировании патриотического сознания молодежи считается организация внеклассной работы, направленной на формирование и развитие патриотических чувств в культурно-массовой, общественно-полезной, поисковой и спортивной работе. Помимо этого, проводится работа по патриотическому воспитанию во внешкольное время, в которую входяторганизациипатриотическойнаправленностидлямолодежи[3].

Для эффективной работы в формировании патриотического сознания у молодежи необходимо применятьследующиесоциальныетехнологиисприменениемсовременныхинформационныхтехнологий

[4]:

1)совершенствование форм и механизмов социального партнерства общественных объединений с молодежнойполитикойвпропагандепатриотизма;

2)обновлениебаз данных, мониторингинтернет-сайтов, информационно-аналитических материалов патриотическойнаправленности;

3)содействие всемерному развитию патриотической тематики телевизионных программ, периодическойпечати, издаваемойлитературы, атакжепротиводействиевсемпопыткамприниженияроли патриотическихценностейвсредствахмассовойинформации.

Анализ исторической и социальной литературы показывает, что гражданско-патриотическое воспитание считается более продуктивным в том случае, когда оно включает в себя, с одной стороны, системувоспитательныхдействийспециалистовпоработесмолодежью, которыеотвечаютзафизическое развитиемолодежи иформированиеих морально-нравственныхкачеств:

потребностибытьпатриотом;

патриотическогомировоззрения;

уважениякармии;

интересакизучению боевыхтрадицийиистории;

ковладениювоеннымделом.

Сдругой стороны, патриотическое воспитание включает в себя воспитывающую деятельность молодых людей специалистами по работе с молодежью, которая осуществляется в соответствии с разработаннымитехнологиями[5].

Сцельюэффективногоформированиягражданско-патриотическогосознанияумолодежинеобходимо организовыватьипроводитьмероприятияпатриотическойнаправленности, приэтомчемчащепривлекать молодежь в организацию и осуществление подобных мероприятий, тем в большей степени она проникнется идеями патриотизма и любви к своей малой родине и Родине в целом, осознает свою значимость в реализации основных направлений молодежной политики не только родного города, но и страны.

Литература

1.Дьяченко, В. В. Теория и практика гражданского и патриотического воспитания в современной России. – М. : Воен.- политическаяакад. им. В. И. Ленина, 2001. – 396 с.

2.ЛихачевД. С. Экологиякультуры. – М.: Знание, 1980. – 215 с.

413

3.Махиборода, И.В., Шмигирилова, Л.Н. Формированиепатриотическогосознаниямолодежималыхгородов[Электронный ресурс] // Режим доступа: http://forum nauka.ru/domains_data/files/9/Mahiboroda%20I.V.%20(Gumanitarnye %20i%20socialnye%20nauki).pdf. htm. – Систем. требования: Opera.

4.Загидуллина, Л. М. Современные информационные технологии патриотического воспитания молодежи [Электронный ресурс] // Режимдоступа: http://psychology.snauka.ru/2016/05/6685. htm. – Систем. требования: Opera.

5.Лутовинов, В. И. Патриотизм и проблемы его формирования у российской молодежи в современных условиях [Текст] /

В. И. Лутовинов. –М. : ВУ, 1998. – 124 с.

6.Махиборода, И.В., Кисиленко, А.В. Совершенствование технологий гражданско-патриотического воспитания молодежи на муниципальном уровне [Электронный ресурс] // Режим доступа: http://forum-nauka.ru/domains_data/files/9/ Mahiboroda%20I.V.%202(Gumanitarnye%20i%20socialnye%20nauki).pdf. htm. – Систем. требования: Opera.

ӨЗІН-ӨЗІТАНУДЫҢ ҚОҒАМДЫҚ-ГУМАНИТАРЛЫҚ ПƏНДЕРМЕН ИНТЕГРАЦИЯЛАНУЫНЕГІЗІНДЕОҚУШЫЛАРДЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІНДАМЫТУ

СейтқасымоваНұрғаным

4 курсстуденті Ғылымижетекшісі:п.ғ.к., доцентƏріноваБ.А.

əл– ФарабиатындағыҚазақҰлттықуниверситеті seytqasymova@gmail.com Алматықаласы, Қазақстан

Түйіндеме

Мақалада жалпы орта білім беретін мектепте оқытылатын«Өзін-өзі тану» пəнінің қоғамдық-гуманитарлық пəндерменинтеграциялануынегізіндеоқушылардыңкреативтілігінқалыптастырумəселесіқарастырылады. Сонымен қатармақаладаоқушылардыңшығармашылыққабілеттерінпəнаралықбайланысарқылыдамытутуралыдаайтылады. Авторлар оқыту үдерісінде оқушылардың креативтілігін дамытудың маңыздылығын ашып көрсете отырып, аталған ұғымғатүсініктемебередіжəнебұлұғымныңзерттелуіжайындаөзойларынортағасалады.

Кілттік сөздер: интеграция, креатив, креативтілік, шығармашылық, оқушы, пəнаралық байланыс, оқыту үдерісі

Резюме

Встатьерассматриваютсявопросыформированиякреативностиучащихсяобщеобразовательнойсреднейшколы наосновеинтеграциипредмета«Самопознание» спредметамиобщественно– гуманитарногонаправления. Атакжев статье раскрываются пути развития творческих способностей учащихся через межпредметную связь. Авторы пытаютсяпоказатьважностьразвитиякреативностиучащихсяидаютхарактеристикупонятиюкреативность, делятся своимимнениямиобисследованииданногопонятия.

Ключевые слова: интеграция, креатив, креативность,творчество, ученик, межпредметная связь, учебный процесс

Summary

In the article the questions of formation of creativity of pupils of a comprehensive secondary school on the basis of integration of a subject "Self ‒ knowledge" with subjects of a public ‒ humanitarian direction are considered. And also in the article ways of development of creative abilities of pupils through interdisciplinary communication are opened. The authors try to show the importance of developing the creativity of students and give a description of the concept of creativity, share their views on the study of this concept.

Key words: integration, creative, creativity, creation, student, intersubject communication, educational process

Қазіргіуақыттаойлауқабілетіөзгелерденерекшеленіптұратын, өзіндікмүмкіндігіменəлеуетіжоғары, шығармашыл, яғни креативті адамдарға деген сұраныс арта түсуде. Білім беру мен оқыту үдерісінде дарынды жастарға педагогикалық қолдау мен психологиялық көмек беру олардың интеллектуалдық қабілеттіліктерін дамытумен сипатталады. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында: «Білім беру жүйесінің басты мақсаты – ұлттық жəне адамзаттық мəдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасай отырып, оның шығармашылық қабілетін жəне эстетикалық тəрбие беруді дамыту» ‒ деп атап көрсетілген. Осыған орай бүгінгі мұғалімдердің алдында оқушыға білім, білік, дағдыларын игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік – жігерін, яғни жан – жақтышығармашылықтұрғысынандадамыту міндеттеріқойылады. [1].

Оқушының шығармашылық əрекетін педагогикалық жəне психологиялық тұрғысынан жан – жақты дамытуда мектептегі «Өзі-өзі тaну» пəнінің орны ерекше. «Өзін – өзі тану» пəнін басқа пəндермен ықпалдастыру арқылы басқа оқу пəндерінің мазмұнының құндылықтық мəнін күшейтудің игі əсері оқушылардыңшығармашылыққабілеттіліктеріндамытуғакөмектеседі. «Өзін-өзітaну» – жaңa интегрaтивті пəн ретінде əрбір жaс aдaмғa өз өмірінің мəнін түсінуге жəне осы өмірдегі мaқсaты мен мұрaттaрын aнықтaуғa, шығaрмaшылық қaбілеттерімен бейімділіктерін aшуғa, қоғaмдaғыөз орнын тaбуғa, өзіменөзгелерді, соныменқaтaрөзінқоршaғaнəлемдібaғaлaйбілугеүйретудікөздейді.

414

Өзін-өзі тaну, қaзіргі зaмaнғы білім берудің мəні мен мaқсaтын aнықтaй отырып, aдaмды бүкіл өмір бойыбелсендіжaсaмпaздықəрекеткедaйындaйды. Өзін-өзітaнубілімберудіңмəнібелгілібірсaлa бойыншa білімді жинaқтaу емес екендігін түсінуді, aдaмның өзін-өзі үздіксіз жетілдіріп отыруын, тұлғaлық дaмуынa ұмтылысын жүзеге aсыруды, шығaрмaшылық белсенділікке, зияткерлікке, өзімен жəне өзін қоршaғaнортaменүйлесімдіккеқолжеткізуінқaмтaмaсызетеді. Сондықтaнөзін-өзітaнубойыншa берілетін білім мазмұны болaшaқ мaмaнның бойындa біртұтaс жүйе, яғни интелектуaлдық əлеуетті дaмытуды жүзеге aсыруғa ықпaл етеді. «Өзін-өзі тaну» гумaнитaрлық циклдың «Қaзaқстaн тaрихы», «Философия», «Мəдениеттaну», «Əлеуметтaну», «Этикa», «Эстетикa», «Дінтaну», «Экология», «Психология», «Педaгогикa» пəндеріментығызбaйлaныстыболғaндықтaн, пəнніңинтегрaциялықсипaтыкүшейетүседі.

Интегрaция (лaт. інтегрaтіо – қaлпынa келтіру, толықтыру, тұтaс, бүтін) субъектілерді біріктіру, олaрдыңaрaсындaғыбaйлaныстaрдыдaмытып, өзaрa ынтымaқтыіс-қимылынтереңдетудегенұғымдыбіл- діреді. Интегрaциялaу– бөліктердібүтіншығaтындaйбіріктіру, олaрдыбіртұтaсболaтындaйетіпқосу. Осы тұрғыдaн қaрaстырғaндa, кейбір пəндерге қaтысы бaр мaтериaлдaрды белгілі бір пəн aуқымындa жеке өткенненгөрі, оныңмaзмұныкеңқaмтылaтындaйетіп, интегрaциялaныпоқытылғaнытиімді. Интегрaциялaу

– мaтериaлды жaн-жaқты игерту, оқушылардың сaбaқтa aлғaн білімдерін өмірлік прaктикaдa қолдaнудa тиімді əдіс. Білім aлушының сaнaлық, aдaмгершілік, эстетикaлық көзқaрaстaрын ұштaудa, оқу мерзімін тиімдіпaйдaлaнудa, оқу-тəрбиеүдерісінбaсқaрудa оныңпaйдaсызор.

«Өзін-өзі тaну» оқу курсының интегрaциялaнуындa ықпaлдaсу негізділігінің пəндік мaзмұнғa, оқыту нысaны мен əдістеріне сəйкестігі; білім мaзмұнын сұрыптaудa білім, білік дaғдылaрының құндылықты бaғдaрлы мəнділігін сaқтaу ұстaнымының ескерілуі; оқушылaрдың құзіреттіліктерін, тұлғaлық дaмуын қaмтaмaсыз ететін жaңa технологиялық əдіс-тəсілдер жиынтығының болуы тиіс. Пəнaрaлық (ықпaлдaсу) интегрaция – пəндік мaқсaттaр мен ұстaнымдaрдың, білім мaзмұнының жəне оқыту əдіс-тəсілдерінің шоғырлaндырылғaн күрделі түрі ретінде қaрaстырылып, «Өзін-өзі тaну негіздері» бaғдaрлaмaсының мaзмұнын aнықтaудың концептуaлды негіздері болып, aдaмның рухaни өмірінің бaсты – интеллектуaлды, этикaлық(əдепжəнеөмірəдебі), эстетикaлықсaлaлaрыaлынaды.

Интеграциялаудыңжолдарынтөмендегібағыттардақарастыруымызғаболады:

1.Тақырыпқабайланыстыұлығалымдардыңөміріненшабыттандыратынмысалдар келтіру арқылы.

2.Жаттығу жұмыстарына мазмұны адамгершілік құндылықтарға негізделген аңыздардан, əңімелерденмысалдаркелтіріп, талдау жұмыстарынжүргізу, шығармашылық тапсырмаларорындау.

3.Əрбір оқу пəндерінен өтілетін тақырыбы мазмұнындағы жалпыадамзаттық құндылықтарды анықтау, талдау, ашу.

Алайда, əр пəннің өзіндік ерекшелігін ескере отырып, қиюластыра білгенде ғана «Өзін – өзі тану» пəнімен интеграцияланудың мақсаты орындалып, тəрбие мен білім тұтастық табады. Соған байланысты интеграциялаужұмыстарынəрпəнніңмазмұндықерекшеліктерінеорайойластыруқажет. Мысaлы, Шəкəрімнің«Aдaмдықборышың» aттыөлеңінде aдaмөмірініңүнемідaмыпотырaтынфизикaлық, психологиялық, əлеуметтікқұбылысекеніaйтылaды. Aдaмбaлaсыүнеміөсужолындa болaды. Жaрықдүниегекелген сəтінен бaстaп оның нəресте жүрегінде өмірге деген тaлпыныс орнaйды. Aнa сүтімен дaрығaн құштaрлық сезімəкетəрбиесіменұштaсып, олкөпнəрсегеқызығaды. Есейгенсaйынтaнымкөкжиегікеңейетүседі. Ол көкірегін кернеген aсыл aрмaндaрын іске aсыру үшін үнемі ізденіс үстінде болaды. Өзіндік дaмуды мұрaт еткенaдaмныңкөкірегіояу, дүниетaнымыкеңболaды. Көкіреккөзіaшық, сөзірухaниөсіп-өнген, жетілген, кемелденгендегенұғымдыбілдіреді. Хaлқымызбілімді, сaнaлы, пaрaсaттыaдaмды– көкірегіояу; сезімтaл, түсінігі мол aдaмды – көкірегі жүйрік; терең ойлы, зерделі aдaмды – көкірек көзді; кең пейілді, жомaрт, aдaл aдaмды – aқ көкірек дейді. Көңіл-күйі, сезімі, ішкі жaн дүниесі бaй aдaмды көкірек сaрaйы кең деп сипaттaйды. Бұл сипaттaмa зерде, зеректік, зейін, дaрын, пaрaсaт сияқты интелектуaлық əлеуетті дaмытaтынқaбілеттіліктердіңтұлғa дaмуынa тигізетінықпaлыннaқтылaйды. [2].

Өзін–өзітанудыоқытудагуманитарлық– қоғамдықпəндерғанаемес, соныменқатаржаратылыстану– математикалық циклдағыпəндер интеграциясы да қатар жүреді. Жаратылыстану пəні бойынша мысалыға «Жыл мезгілдері» тақырыбын өткенде «Қыс», «Жаз» мезгілінде болатын табиғаттағы өзгерістерді адам бойындағы қасиеттерімен байланыстырыпайту оқушыларға адам мінезіндегі мейірім мен қатыгездікті ажырата білуге көмектеседі. «Қыс» ‒ қатал, суық, ешкімді аямайды, боран. «Жаз» ‒ мейірімді, жайдарлы, жылы, ашық. Сіздерге жылдың қай мезгілдері ұнайды? – деп сұрай отырып, ендеше біз мейірімділік, шыдамдылық, сабырлылыққұндылығынатəнсипаттарарқылыжан-жағымыздағыадамдарғакүннұрының жылуындайжақсықасиеттеріміздітаратабілейікдеймін.

«Өсімдік мүшелері» тақырыбында Гүлдің тамыры, сабағы, жапырағы, гүлі болады. Оларды баптап күту керек. Су құйып, топырағын қопсытып, жапырағына қонған шаңды сүртіп отырса гүлдеп жайқалып өседі. Сол сияқты балаға жас кезінде риясыз сүйіспеншілікпен дұрыс тəрбие берсе еліне қызмет ететін, бойындаадамгершілікқасиетімолнағызазаматболыпөседі.

Жаратылыстанупəніменөзін-өзітанупəнінықпалдастырудаадамментабиғаттыңбірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды əсері туралы түсініктері болуы, қоршаған ортаға саналы түрде ұқыптылықпен

415

қарым – қатынас жасай алуы туралы сөз болады. Мысалы: “Табиғатсыз адамзаттың күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ” деген мақалдың мəнін ашу. Егер біз табиғатты дұрыс аялап, сақтай білсек қана табиғаттан алатын нəрселерімізді ала аламыз деп балаларды дұрыс əрекет жасауға, табиғатқа сүйіспеншілікпенқарауға, табиғатқақиянатжасамауға, ішкітыныштықтарынсақтайбілугеүйретуарқылы түйіндеу [3].

Өзін– өзі танудың интеграциялық сипаты оқушылардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамытуға ықпал етеді.Осы ретте отандық педагогика мен психологияда «шығармашылық» термині кең қолданылады. Шетел психологиясында шығармашылықтың қалыптасуына ықпал ететін тұлғалық жəне ойлау қасиеттерініңжиынтығы«креативтілік» терминіменбелгілі.

Креативтілік ағылшынның «Creativity» сөзінен аударғанда шығармашылық деген мағынаны береді. Философияменпсихологияда«креативтілік» категориясынзерттеуменанықтаудаА.В. МорозовпенД. В. Чернилевский төрт негізгі бағытты айқындады [4]: 1. Креативтілік – шығармашылық үдеріс; 2. Креативтілік – жаңаны құрумен байланысты əрекет нəтижесі, шығармашылық өнім; 3. Креативтілік – интеллектуалдық немесе шығармашылық қабілет; 4. Креативтілік – тұлғалық категория, мінез-құлық ерекшелігі. Шығармашылық əрекеттің негізгі сипаттамаларын, оларға сəйкес қалыптасатын қабілеттіліктер мен мүмкіндіктерді, шығармашыл тұлғаның жеке ерекшелігі, табиғи дарындылығы, шығармашылық қабілеттердің деңгейлері ғылыми тұрғыда қарастырылып, сондай-ақ шығармашылықты дамытудың шарттарын белсенді түрде зерттеу қолға алынды. Ол зерттеулер қатарына Г.С.Альтшуллер, Д.Б.Богоявленская, А.В.Брушлинский, Л.С. Выготский, В.В. Давыдов, З.И. Калмыкова, И.Я. Лернер, А.Н. Лук, Н.С.Лейтес, А.М. Матюшкин, Я.А. Пономарев, С.Л. Рубинштейн, Б.М. Теплов еңбектері жатады, сонымен қатар қазақстандық ғалымдар А.Е. Əбілқасымова, Ж.Р. Баширова, Қ.Б.Жарықбаев, С.М.Жақыпов,Ж.А.Қараев, Т.К.Мусалимов,М.Мұқанов, А.С.Мустояпова, Т.Сабыров, С.С.Смаилов, Т.Тəжібаев, Б.А. Тұрғынбаева, Б.А.Оспанова, Р.С.Омарова жəне т.б. педагогикалық, психологиялық еңбектерінде де адамның жеке басының дамуы мен шығармашылығының түрлі аспектілері қарастырылады.

Көптеген ғалымдар əр баланың туа біткен шығармашылық мүмкіндіктері бар, ол кретивтілік дамыту текшығармашылықəрекеттежүзегеасадыдегенпікірде. Демек, шығармашылықдаралықтықалыптастыру əлеуметтік орта шарттарына тəуелді. Мектеп білім беру əдістерін қолданып, танымдық үдерісті ұйымдастыру тəсілдері арқылы баланың креативтілігін дамытуды ынталандырады. Креативтілік туралы айтқандашығармашылықойлау ғанаемес, тұлғаның қасиетімендамуыдаескерілуікерек[5].

Қазіргі білім беру тұжырымдамасының бағытының өзгергеніне қарамастан, мектептерде оқу бағдарламасыноқушытұлғасынанжоғарықоюəлікүнгедейінкездеседі. Оқытудабілімберудімеңгеруге, баланың интеллектісін ғана дамытуға бағыттайды. Оқушының тұлғалық жəне психологиялық шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған жұмыстар тең дəрежеге өтілуі тиіс. Білім беру жүйесінің тиімді көрсеткіші баланың дамуы болуы керек. Зерттеушілердің пікірі бойынша, білім беруде дамытудың тиімді жəне маңыздысы тұлғаға бағытталған оқыту. Бұндай оқыту тек біліммен ғана қаруландырып қоймай, ең алдымен оқушылардың танымдық шығармашылық күштерін қалыптастырады. Зерттеушілердің бұл пікірмен келіспеу мүмкін емес. Өйткені, креативтілік дамыту тұлғалық дамудың бастыкөрсеткіштерініңбірі, текқанакреативтіліктідамытутұлғалықдамудыңбастыкөрсеткіштерініңбірі, тек қана креативтілік адамның өзінің даралығы мен бірегейлігін көрсетеді. Креативтілікті қалыптастыру мəселесіне сəйкес жазылған еңбектерді саралай келе креативтіліктің мынандай құрылымдық бөліктерін бөліпкөрсетугеболады: асасезгіштік, ойұшқырлығы, жаңағаұмтылушылық, шығармашылыққабілеттер, өзіндікой-пікірлердетұрабілу, өзінесынкөзбенқарау, қисындыойлау, жаңанысезгіштік, күмəншілдік, əр нəрсеге күмəн келтіру, өз ойын дəлелдеуге тырысу, үнемі жаңаны ойлап табу т.б. Əрине, мұның бəрі адам бойындағықасиеттердіңжетілуінесебепшіболарыанық.

Қорыта айтқанда жалпы орта білім беретін мектептердегі «Өзін-өзі тану» пəнін интеграциялап оқыту оқушылардың жалпы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктерін дамытумен қатар олардың бойындағы өзіндік ерекшеліктердің ашылуына да ықпал етеді деп айта аламыз. Ал мұндай ерекшеліктер түптепкелгендекреативтіліктіқалыптастыруғанегізболарысөзсіз.

ƏДЕБИЕТТЕР:

a.ҚaзaқcтaнРecпубликacы«Бiлiмтурaлы» Зaңы. // Aлмaты: Юриcт, 2007.

2. 2.ƏріноваБ.А. Өзінөзітанудыоқытуəдістемесі. Aлмaты: Қaзaқ университеті, 2017.

3.Əкiмбaeвa Ж.Ж., AхмeтoвaA.И«Бiрыңғaйбiлiмбeрукeңicтiгiндe «Өзiн-өзi тaну» рухaни-aдaмгeршiлiкбaғдaрлaмacымeн ықпaлдacқaнтəжiрибeлiкмeктeптeрдe cыныптaнтыc жұмыcтыұйымдacтыру» Мұғaлiмдeргe aрнaлғaнəдicтeмeлiкқұрaл. ‒ Aлмaты, «Бөбeк» ҰҒПББCO, 2014. –135б.

4.Oрыcшa-қaзaқшa түciндiрмe cөздiк: Пeдaгoгикa / O 74 Жaлпы рeдaкцияcын бacқaрғaн э.ғ.д., прoфeccoр E. Aрын ‒ Пaвлoдaр: "ЭКO" ҒӨФ. 2006. ‒482 б.

5.Қазақпедагогикалықэнциклопедиялықсөздiк. Алматы, 1995.-185 б.

416

ӨЗІН-ӨЗІТАНУБАСПАЛДАҚТАРЫНЫҢ 5-9 СЫНЫПОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ƏЛЕУМЕТТЕНУІНЕЫҚПАЛЫ

МуталипҰ.

əл-ФарабиатындағыҚазҰУ

Əлеуметтікпедогогикажəнеөзін-өзітанумамандығы 4 -курсстуденті Ғылыми жетекшісі:п.ғ.к., доцентАриноваБ.А.

Алматы, Қазақстан. Baxit-a@mail.ru

Түйіндеме

Аталған мақалада жалпы орта білім беретін мектептің негізгі сатысындағы 5-9 сынып оқушыларының өзін‒ өзі тану баспалдақтары арқылы қоғамдық-əлеуметтік ортада əлеуметтену мəселесі қарастырылады. Авторлар мектеп оқушыларының қоғамдық өмірге əлеуметтенуін өзін‒ өзі тану, өзін өзін‒ өзі дамыту негізінде болатын құбылыс ретіндекөрсетеді.

Кілттік сөздер: өзін-өзі тану баспалдақтары, əлеуметтену, жасөспірімдер, мектеп оқушылары, қоғам жəне əлеумет.

Резюме

В данной статье рассматриваются проблемы социализации учашихся 5-9 классов общеобразовательной школы черезступенисамопознаниявобщественносоциальнуюсреду. Социализациюшкольниковвжизньобществаавторы показываюткакявлениесамопознанияисаморазвитие.

Ключевыеслова: ступенисамопознания, социализация,подростки, школьники, обществоисоциум

Summary

In this article the problems of socialization of pupils of 5-9 classes of comprehensive school through self-knowledge stages in social environment are considered. The authors show the socialization of schoolchildren in the life of society as a phenomenon of self-knowledge and self-development.

Key words: self-knowledge stages, socialization, teenagers, schoolchildren, society and society

Жасұрпақтыбүгінгіөркениетталабынасайəлеуметтендіру, яғниқоршағанортадаөзін‒өзітəрбиелеп, өзін‒ өзі дамыта алатын тұлға ретінде жүзеге асыру заманауи аса маңызды мəселелердің бірі болып табылады. Мектепоқушыларынқазіргіəлеуметтік‒мəденикеңістікжағдайындаəлеуметттендірумəселесі адамның өзін‒ өзі тануынан басталады. Əлеуметтену – индивидтің нақты қоғамға, əлеуметтік топқа тəн құндылықтарды, нормаларды, мінез-құлықүлгілерінигеріп, тұлғағаайналуүдерісі. Қарым-қатынастажəне iс-əрекетте жүзеге асатын əлеуметтiк тəжiрибенi индивидтiң меңгеруi жəне белсендi қайта жаңғырту үдерісi меноныңəлеуметтіктəжірибеніигеруініңнəтижесi. [1]

Өмірге келген адамның болашақта қандай болып жетілетіндігі, қандай азамат болып қалыптасатындығы тұтастай алғанда отбасы тəрбиесіне, айналасындағы қарым‒ қатынас жасайтын адамдарға, ата-анасының, туыстарының, достарының , мектепте сабақ беретін ұстаздарының тəлiмтəрбиесiне, ағабуынөкiлдерiнiң, көршiлердің, құрбы-құрдастарыныңөнегелi үлгiсiне, бiрсөзбенайтқанда өзіңдіқоршағаннақтыəлеуметтiкортасыныңықпалынабайланыстыекендігісөзсіз.

Тұлғаны əлеуметтендіру инситутының бірі‒ мектеп екендігі ғылыми негізде анықталып, дəйектелген. Əлеуметтiкинститутретiндежалпыбiлiмберетiнмектептiңжасөспірімдердіəлеуметтендiрудегi орнымен рөлi айрықша. Өйткенi, жасөспiрiмнiң жеке тұлға ретiнде қалыптасуының бастапқы кезеңi оқыту мен тəрбиелеудiңосымектептегi жылдарыментұспатұскеледi. Өскелеңұрпақтыөмiргедаярлап, мамандықты саналытаңдауға, Отаналдындағыазаматтықборыштыадалорындауғабаулитындаосы– мектеп. Кəсiптiк жəне арнаулы бiлiмнiң барлық негiзi жалпы бiлiм беретiн мектепте қаланып, жас ұрпақтың əлеуметтiк бiтiм-болмысыменадамдыққадiр-қасиеттерiнiңнегiзгi белгiлерi осындақалыптасабастайды. Олайболса, қоғамныңалғабасуыменболашағыкөбiне-көпмектептiңбүгiнгi жасұрпақтықалайоқытып, тəрбиелеуiне негежəнеқалайүйрететiнiнетiкелейбайланысты. [2 ].

Мектеп оқушылары өзінің іс-əрекетін жүзеге асыру, тəртіптің қарым-қатынаста тұрақтылығы, тұлғаның өзі туралы пікірі, өз-өзіне баға беруі арқылы əлеуметтік кемелденуге жетеді. Ол үшін оқушылардың бойында басқа адамдармен əр түрлі өзара əрекеттерге түсуге деген қажетттілік, яғни мотивтер болуы керек. Бұл өз кезегінде əлеуметтік ынтымақтасу мотиві деп аталады. Əлеуметтік ынтымақтасу мотиві – оқушы басқа адамдармен қарым-қатынас жасап жəне өзара əрекеттескісі ғана келмей, сонымен қатар, сынып бойынша жолдастарымен немесе мұғаліммен өзінің ынтымақтастығының жəнеөзараəрекетініңформасынсаналауға, талдауға, бұлформалардыəрқашанжетілдіругеұмтылады. [3].

Қазіргі таңдағы мектеп оқушыларының білімді игерудегі белсенділігі, өзін‒ өзі қоғамдық орындарда ұстай білуі, өз рухани қажеттіліктерін анықтай алуы əр түрлі деңгейде болуда. Оқушылардың ортамен,

417

қоғаммен қарым-қатынастары жоғары жиілікте қабылданады. Бұл үдеріс 5-9 сынып оқушыларының дамуында өте қарқынды жүзеге асады да, олардың өзін-өзі тану баспалдақтарында тұрақсыз өзгерістер орын алады. Оған себеп, оқушылардың физиологиялық жəне психологиялық, əлеуметтік факторлардың əсері болып табылады. Жасөспірімдік кезең‒ əлеуметтенудің қарқынды түрде жүретін шағы. Осы шақта тұлға ретінде қалыптасу үдерісі жүріп, түрлі ақпарттарды жылдам қабылдап, тез ой қорытып, өз əлемін құруға таңдау жасайды. Бұл кезең орта мектептің 5-8 сыныбына сəйкес келіп, 11-12 жастан 14-15 жасқа дейінгі аралықты қамтиды. Мектеп оқушыларында осы жас аралығында дағдарыстың пайда болу себебі – балалық шақтан жастық шаққа өтуі барысындағы өзгерістердің əсері. Жасөспірімдік кезеңнің ерекшеліктері ‒ белгілі бір нəтижеге ұмтылады, өйткені олар дайын əлеуметтік лидерлер. Олар өздерін өзгелерге дəлелдеуге, көрсетуге бейім келеді. Сондай-ақ, тұлға өзін-өзі тануды жақсы көреді. «Мен кіммін?» ‒ осы жастың негізі сұрағы. Жасөспірім ішкі жан дүниесінің дамуы, интенсивтілік тану. Жасөсіпірмдердефизикалықдамуөзініңтануында«Менөзімдібасқалар арасындақалайкөрсетеаламын» ‒ дегенсұрақмазалайды. [4]

Ғалым Г.В. Маралов тұлғаның өзін өзі тануы арқылы қалыптасу кезеңдерін «жүйені қалыптастыру жəне біріктіру ‒ адамның өзін-өзі жетілдіру тарифі », бұл ‒ жас ерекшеліктеріне байланысты жəне жүзеге асатын мүмкіндіктер» ‒ деп тұлға дамуындағы өзін-өзі тану үдерісінің құрылымын сыныптар бойынша мынадайүлгідеұсынады:

1-4 сыныптар‒ «Этикабасталуы» (мінез-құлықтыңөзін-өзіреттеуі); 5‒сынып‒ «Өзіңдібіл» (жекетұлғаныңпсихологиясы); 6‒сынып‒ «Өзіңдіүйретугеүйрет» (өзін-өзітану); 8 сынып‒«Өзіңдіқолда» (өзін-өзібекіту); 9‒сынып‒ «Өзіңдітап» (өзін-өзіанықтау);

10‒сынып‒«Өзіңдібасқар» (өзін-өзібасқару); 11‒сынып‒«Өзіңдітаны» (өзін-өзітану). [5]

Мектеп оқушыларының жас ерекшелігінің бұл кезеңінде «Мен жəне біз» немесе «Мен жəне басқалар көзімен» ұстанымы қалыптасып, жасөспірімдер екі жақты субъективті қарым-қатынас пен ортаның ықпалы негізінде өзін-өзі тану баспалдақтарын жетілдіреді. Өзін-өзі тану баспалдақтары оқушылардың тұлға ретінде қоғамға əлеуметтенуінің басты механизімі болып табылады. Алайда, жасөспірімдік шақта бұлмеханизімніңдұрысжұмысжасамауыөзін-өзіжүзегеасырудыңкедергілеріішкікүйзеліспен, түсініксіз дағдарысқа алып келетіндігі анықталған, бұл əрине жасөспірімдердің болашақ кəсіп таңдауына, өзіндік идеалын табуына кері əсер етеді. Мəселен, ДДСҰ мəліметтері бойынша, 12 мен 17 жас аралығындағылардың 4 % жəне 18 жастағылардың 9% түрлі салдарға душар ететін психикалық бұзылыстардың кең тараған түрі күйзелістен зардап шегіп келеді екен. Барлық психикалық денсаулық бұзылыстарының жартысы 14 жастан басталады, алайда көпшілігі байқалынбайды жəне емделмей қалып кетеді, салдарында бұл өмір бойы адамның психикалық денсаулығына əсер етіп отырады. Сарапшылар жасөспірімдердің өз-өзіне деген сенімін күшейту жəне өзін-өзі жүзеге асыру дағдыларын жетілдіру психикалық денсаулық саласында мінез-құлықтағы ауытқулар, қорқыныш, күйзеліс жəне тамақтанудағы ауытқулар жəне басқа да қатерлі мінез-құлық үлгілерімен, атап айтқанда, жыныстық мінез-құлық өзгеруі, есірткі жəне басқа да заттарды тұтыну, агрессиялық мінез-құлықтың алдын алуға айтарлықтай əсер ететіндігінайтады. [6]

Қоғамда туындап отырған жасөспірімдердің дағдарысын, ішкі кедергілерін болдармауға немесе қолдаутанытуғабағытталғанжұмыстардыңеңбастысытұлғаныңөзін-өзітанумеханизмдеріненбасталуы керек. Мұнытөмендеберіліпотырғанмынасызбаданкөругеболады:

Тұлға əлеуметтенуініңбастыжолдары :

Олай болса, жеке тұлға болып қалыптасу үшін адамның өзін-өзі əлеуметтендіруі мен өзін-өзі тану үдерістері оның өзге адамдармен, ортамен, қоғаммен байланыста болуын қанағаттандыра отырып жүзеге асады.

Тұлғаның əлеуметтенуі дегеніміз ‒ өз бетімен өзін-өзі жетілдіруге негізделген мəдени-рухани бағалы құндылықтарды меңгеру,пайдалы ақпарат көздерін игеру арқылы көрніс табады. Тұлғаға бағытталған əлеуметтік-психологиялық зерттеулер тұлғаны əлеуметтендіру мəселелері дамуының жетекші басымдылығын(Б.Г.Ананьев,А.А.Бодалев,Г.М.Андреева, А.Н.Леонтьев) көрсетеді.

Өзін-өзітанубаспалдақтары‒өзін-өзітану əдісідепаталады, себебіолардыңқызметітұлғаныңішкі əлеуетін (потенциалын) ашу. Өзін-өзі танудың кезеңдері тұлғаны дамыту деңгейін, оның əрекеттерін

418

бағалауқабілетінанықтайды. Бұлжағдайдарефлексияөзін-өзітанудыңмаңыздыэлементіболыптабылады. Өзін-өзі танудың баспалдақтары құрайды: өзін-өзі анықтау, өзін-өзі бақылау, өзіне есеп беру, өзін-өзі талдау, өзінсалыстыру, өзтұлғасынүлгілеу, өзін-өзіболжау,өзінжүзегеасыру, өзін-өзідəлелдеу.

Тұлғалық өзін-өзі анықтау – бұл мəселелік сипатқа ие əртүрлі өмірлік жағдайларда өз ұстанымын анықтау жəне пайымдау; əр адамның тұлғалық ерекшеліктерінің өзін көрсететін өзін-өзі жүзеге асыру тəсілдерін талдау;

Тұлғаның өзін анықтау жолындағы тұлғаның белсенді сипатын айрықша көрсеткен А.Н. Леонтьев болды. Оның көзқарасы бойынша, өмірлік жолдың мағыналы бұрылысында адамның бір нəрседен құтылуы, оның орнына басқа нəрсені өз бойына сіңіруі жəне осыған сай қадамдардың барлығын жүзеге асыруы шарт болады. Екіншіден, адам тек қана сыртқы ортаның əсеріне тəуелді болып қала бермейді, себебі оның ішкі болмысы (өзіндік сана-сезімі, индивидуалдылығы, талғамдары, бағдарлары, сенімдері жəне т.б.) сол адамның өнегелі жекешілдігінің түбірі болады. Осыған сай адамның өзіндік анықтауы қоршаған ақиқаттың нормалары мен құндылықтарын игерумен ұштасып, сол адамның индивидтік, индивидуалдылықжəнетұлғалық дамуыныңжемісіретіндеайқындалады[7]

Өзіндік анықтау мəселесіне жалпы жəне əлеуметтік ‒ психологиялық зерттеу үлесі В.Ф. Сафиннің басшылығымен жасалды. Оның пікірі бойынша, өзіндік анықтау белгілі бір дүниетанымдық көзқарасты қабылдау, игеру, өзінің субъективті қасиеттері мен қоғамдық талаптарды ұғынудың арасындағы тепетеңдікті табу болып табылады. Осы процесс тұлғаның өзіндік анықтаудың қалыптасуы мен дамуы жағдайыныңмеханизміретіндесипатталады. [8]

Л.С. Выготский еңбектерінде тұлғаның өзіндік анықтау мəселесі тарихи-мəдени теорияның өрісінде қарастырылады қалыптастырады, тарихи қалыптасқан форма мен əлеуметтік іс-əрекет түрлерінің интериоризациясыарқылы. Адамбаласыоныөзініңішкіпсихологиялықəлемінмеңгеружолыбарысында қалыптасқанпсихикалықпроцестерөнімдердііс-əрекеттеэкстериоризациялайды(жүзегеасырады). [9] «Өзін өзі тану түсіндірме сөздігінде «Өзін-өзі анықтау» – өзін-өзі бағалау дəрежесі; тұлғалық бағытының мазмұнды жағы; адамның қоғамда өзін-өзі тұлға ретінде анықтауы, оның əлеуметтік-мəдени құндылықтарғабайланыстыбелсендікөзқарасұстануыжəнеосыарқылыөзініңөмірсүрумəнінанықтауы (болашаққаұмтылу арқылы); қандайдабірпроблемалықжағдайдаөзіндікұстанымынанықтауменбекіту бойынша жеке таңдауын саналы түрде жүзеге асыру үдерісі мен нəтижесі; адамның ішкі еркіндігіне ие болуының жəне оны көрсетуінің негізгі тетігі. Тұлғаның нақты өмір жағдайларында өз ұстанымын, мақсаттары мен оларды жүзеге асыру құралдарын саналылықпен таңдау үдерісі мен нəтижесі» деп

айтылады. [10] ҒалымГ.В.Мараловтұлғаныңөзін–өзіанықтауынекігебөлді:

Өмірлікөзін-өзіанықтау– қандайдабіршамадаөзінжүзегеасыруғамүмкіндікберетінөзініңөмірлік жолынтаңдау;

Кəсіптік өзін-өзі анықтау – бұл қандай да бір кəсіпті немесе кəсіптер тобын таңдаумен жəне меңгерумен байланысты, еңбек саласындағы анықтау. Идеалды деп таңдап алынған кəсіп тұлғаның мүдделеріне толықтай сəйкес келетін, адам, барлық қажетті қабілеттіліктерге ие бола отырып, кəсіпте толығымен жүзеге асу мүмкіндігіне ие бола отырып, өзінің еңбегі үшін адамгершілік жəне материалдық сыйақыалатынкəсіптікөзін-өзіанықтау есептеледі. [11]

Қорыта айтқанда мектеп оқушыларының өзін‒ өзі тану баспалдақтары арқылы əлеуметтенуі ең алдымен өзіне-өзі қызмет ету , яғни тазалық ережелерін сақтау, өзінің киім-кешегін күтіп кию, тамақ əзірлеу, отбасы тұрмысында қолғабыс жасау сияқты қарапайым іс‒ əрекеттерден тұрады. Мектеп оқушысының жасөспірімдік кезеңде өзіне өзі сындарлы көзқараспен қарап, өз мүмкіндігін өмір талабына сəйкес бағдарлай білу, өз мақсатын нақтылау, ойын түйіндеп айта алу қабілеттілігін көрсете алуы, яғни өзін‒ өзі бағалай білуі жəне сол сияқты өзінің əлеуеттік мүмкіндіктерін үнемі неғұрлым толық ашып дамытуға ұмтылушылық танытып, өзін -өзі дамытуға белсенділік танытуы да əлеуметтенуінің алғышарттарының бірі деп саналады. Ал жасөспірімдердің өзін-өзі тануының басты əдістері өзін-өзі тану баспалдақтарыныңықпалыолардыңəлеуметтенуініңтиіміділігінарттырудыңбастыкілті. Солсияқтыөзінөзі тану баспалдақтарының ықпалын жетілдіру үшін психологиялық тренингтер мен сауалнамаларды қолданудыңқажеттілігізор.

Əдебиеттер:

1.Қазақтілітерминдерініңсалалықғылымитүсіндірмесөздігі. Педагогикажəнепсихология.Алматы«Мектеп» 2002

2.О.Нұсқабаев. Мектеп– жасұрпақтыəлеуметтендiруинституты. Алматы– 1997

3.Өзін-өзітанутерминдерініңтүсіндірмелісөздігі. – Алматы: «Бөбек» ҰҒПББСО, 2006. – с

4.ЖубаназароваН.С. Жасерекшелікпсихологиясы: оқуқұралы. ‒Алматы: Қазақуниверситеті, 2013. ‒354 б.

5.МараловВ. Г. М25 Основысамопознанияисаморазвития: Учеб. пособиедлястуд. сред. пед. учеб, заведений. ‒2-еизд., стер. ‒М.: Издательскийцентр«Академия», 2004. ‒256 с.

6.http://syrboyi.kz/kogam/15983-zhassprmderd

7.ЛеонтьевА.Н. Деятельность. Сознание. Личность. ‒М., 1975. ‒С. 202-270.

419

8.СафинВ.Ф. Самоопределениеличности: теоретическиеиэмперическиеаспектыисселедования. ‒Уфа: Гилем, 2004. –

144 с.

9.ВыготскийЛ.С. Собраниесочинений. в6-тит. Вопросытеориииисториипсихологии/Подред. А.Р. Лурия, М.Г. Ярошевского. – М.: Педагогика, 1982. Т.1 – 488 с.

10.Маралов В. Г. М 25 Основы самопознания исаморазвития: Учеб. пособие для студ. сред. пед. учеб, заведений. ‒ 2-е изд., стер. ‒М.: Издательскийцентр«Академия», 2004. ‒256 с]

11.Өзін-өзітанутерминдерініңтүсіндірмелісөздігі. – Алматы: «Бөбек» ҰҒПББСО, 2006. – с

РУХАНИЖАҢҒЫРУДЫҢЖАРҚЫНЖОЛЫ

Алтынбекова Аружан

Екішетелтілімамандығының1 курсстуденті Ғылымижетекші: п.ғ.к.,доцентКасымоваР.С.

Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында – демекші, бүгінгі таңда қоғамымыздың жаңа қарқынмен жедел дамуы, ғылыми техникалық прогрестердің жетістіктері, еліміздіңөркениеттіелдерқатарынанкөрінуібілімберужүйесінедеықпалетпейқойғанжоқ.

ХХІғасыринформа-циялыққоғамтабалдырығынааяқбасқансəтте-ақбілімберудіңжаңажүйесі, яғни білім беру жүйесін жаңаша түрлендіру ісі қолға алынды. Заман талабы оқу үрдісінде жаңа технологияны енгізу, оны кең көлемде қолдануды талап етті.Ақпараттық-технологиямен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, Интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделді. Ақпараттық қоғамның негізгіталабы– студенттергеақпараттықбілімнегіздерінберу, логикалыққұрылымдықойлауқабілеттерін дамыту, ақпараттықтехнологияныөзіндікдамуменоныіскеасыруқұралыретіндепайдаланудағдыларын қалыптастырып, жаңаақпараттыққоғамғабейімдеу..Жаңаақпараттықтехнологиядаоқытуқұралыретінде электрондық оқулық жəне интернет жүйесі маңызды орын алады.Мультимедиялық ақпараттық технологияны пайдалану, сабақ барысында ішкі жəне сыртқы тексеруді жүзеге асыру.Компьютерлік сауаттылығын қалыптастыру.Сабаққа деген қызығушылығын арттыру. Жаңа инновациялық технологияларды пайдалану арқылы оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тəрбие үрдісінің барлықдеңгейлерініңтиімділігіменсапасынжоғарылату – бүгінгікүнніңталабы.

Мeмлeкeт бacшыcы Н.Ə. Нaзapбaeвтың «Бoлaшaққa бaғдap: pуxaни жaңғыpу» aтты мaқaлacындaғықoғaмды pуxaни жaңғыpтудың aуқымды идeялapы мeн тұжыpымдaмaлық тəciлдepдi тepeң зepдeлeу жəнe бiлiм aлушылap apacындa тapaтуды ұйымдacтыpу. Мeмлeкeт бacшыcы: «Мaқcaтқa жeту үшiн бiздiң caнaмыз iciмiздeн oзып жүpуi, яғни oдaн бұpын жaңғыpып oтыpуы тиic. Бұл caяcи жəнe экoнoмикaлық жaңғыpулapды тoлықтыpып қaнa қoймaй, oлapдың өзeгiнe aйнaлaды»‒ дeп aтaп көpceттi. Coнымeн қaтap, бaғдapлaмaлық құжaттың«XXI ғacыpдaғы ұлттық caнa туpaлы» бөлiмiндe тұтac қoғaмныңжəнe əpбip қaзaқcтaндықтыңcaнacынжaңғыpтудыңбipнeшe бaғытынатапкөpcеткенболатын:

1. Бəceкeлiкқaбiлeт

Бүгiнде жeкe aдaм ғaнa eмec, тұтac xaлықтың өзi бəceкeлiк қaбiлeтiн apттыpca ғaнa тaбыcқa жeтедi. Бəcекебаp жеpде– өcу баp!

2. Пpaгмaтизм

Нaқты мaқcaтқa жeтугe, бiлiм aлуғa, caлауатты өмip caлтын ұcтaнуғa, кəciби тұpғыдaн жeтiлугe бacымдықбepe oтыpып, ocыжoлдa əp нəpceнi ұтымдыпaйдaлaну– мiнeз-құлықтыңпpaгмaтизмi дeгeнocы.

Бүгiндe paдикaлды идeoлoгиялap ғacыpы кeлмecкe кeттi. Peaлизм мeн пpaгмaтизм ғaнa тaяу oнжылдықтapдыңұpaныбoлуғa жapaйды.

3. Ұлттықбipeгeйлiктi caқтaу

Ұлттықжaңғыpу дeгeнұғымныңөзi ұлттықcaнaныңкeмeлдeнуiнбiлдipeдi.

4. Бiлiмнiңcaлтaнaтқұpуы

Мaқaлaдa құндылықтap жүйeciндe бiлiмдi бəpiнeн биiк қoятын ұлт қaнa тaбыcқa жeтeтiндiгi бaca aйтылaды.

5. Қaзaқcтaнныңpeвoлюциялықeмec, эвoлюциялықдaмуы

Бipiншiдeн, ұлттықдaмудыңкөнeдeнжaлғacыпкeлe жaтқaнөзiмiзгe ғaнa тəнжoлыбipжoлa күйpeтiлiп, қoғaмдыққұpылымныңбiзгe жaтүлгici epiкciзтaңылды.

Eкiншiдeн, ұлтымызғa aдaмaйтқыcыздeмoгpaфиялықcoққыжacaлды. Oныңжapacыбip ғacыpдaнбepi əлi жaзылмaйкeлeдi.

Үшiншiдeн, қaзaқтыңтiлi мeнмəдeниeтi құpдымғa кeтe жaздaды.

Төpтiншiдeн, eлiмiздiң көптeгeн өңipлepi экoлoгиялық aпaт aймaқтapынa aйнaлды. Мұндaй жaғдaйдa бiлiм aлушылapдa aпaт қaуiп-қaтepiнiң aзaюы мeн қaуiпciздiк мəдeниeтiн қaлыптacтыpу мəceлeлepiн тaлқылaу мaңызды.

420