бас му бишәр йовҗ йовна. Зурһадгч классас авн арвн негдгч класс ку- ртл зу һар күн сурч бээдг-чигн. Эдн өдртнь көдлмшән кен—бәәҗ, сур- һуль сурч бәәх улс. Тедн дунд эн сурһулин җилд 11 класс төгсгҗ һар- чахас: В. А. Муманджиев—хаалһин участкин начальник, С—Г Бембе- ев —коммунхозин ахлач, ур Молоткин-летейнотехузлин ах инженер — тедн мет нань чигн олн улс.

Александра Киргуевна манит юм уйдг цехдән дахулҗ авч ирв. Кед- лмшин завсрла болен мана таньлдан ик соньн болен деерэн, нам санс- нас зөвәр удан, тохнята чигн болв.

Үнәрнь келхлә, бидн-тер цуглран деер умшхар белдсн шулгудэн умшад, мендлэд һарч одхар седж йовен болхла, манит уян цехин көд- ләчнр тиим амрхнар тәвҗ өгчәхш: Эдн Җаңһр келҗ өгтн — гиж сурц- хав... умшачнрин дур хәрүлҗ болшго: Җаңһр келҗ өгвдн. Хуучна ду дуулж, өгтн гиж, сурцхав... Эгчнрин-дүүнрин урмд хәрүлҗ болш уга: сурсн дууһинь дуулҗ өгх зөвтә болв. Учр тиим болсар зөвәр уҗг-удан сууһад орквдн. Цаг—гисн ик үнтә юмн гиһәд келнә... Болв, үрәсн үлү цагтан бидн һундсн угавдн. Учр юуһар?.. гихлә. Тер Яшкулин селәнә уян цехд көдлҗәсн мана эгчнр-дүүнр болн тедниг һардҗ-көдлмшинь за- лҗ бәәх Александра Шуграева эврә хальмг литературдан дурта, халь- мг эрдм, хальмг келндәя, хальмгин зөөр-Җацһртан эңкр улсан маднд медулв. Бидн үнн седкләрн ханҗ шүүдг шүлгүдән умшҗ өгцхәв бидн.

Эн өсҗ—босж йовх, олна даалһвриг үнн седкләрн шунҗ күцәдг, элдв сәәхн седвәртә, баахн коммунист Александра Киргуевна Шуграе­ва— улм цаарандан чик—сәәхн хаалһарн менд амһулң, сансн үүлән оньдин күцәҗ, олн эмтндэн тоомерта йовтха! — гиҗ йөрәж, бәәнә бидн.

ТҮЛМҖИН МИХАИЛ

Әрүн седкләрн

(Очерк)

Декабрь сарин хуучар зөвәр киитн цаг билә. һазр таг көрч одсн, нимгн цаста, ар үзгин киитн салькн зүүнә үзүрәр хатхҗ бәәх кевтә, ямаран чигн зузан хувциг ивтлҗ, махмудиг киитрүлнә.

Асхн нәәмн часин алднд онц взводын әңгин командир милиции сер­жант Гордеев Ворошил Манҗикович эн асхн харулд һарсн, взводын ми- лиционермүд яһҗ даалһвран күцәҗ йовхинь бүрткхәр һарв.

Элст балһсна милиции управленә ах деҗурна хорад эн орҗ ирв.

— Эндр асхн юн болв, ямаран йовдл һарв, балһсн төвкнүн бәә- нү?—гиҗ дежурн милиции лейтенант энүнәс сурв.

Ода деерән балһсн төвкнүн. Буру—бусхл һарһсн, йос эвдсн, үүл һа- рһсн йовдл уга. Балһсна уульнцсар, клубмудар, театрмудар, парксар, мана милиционермүд болн дружинникүд харулд йовцхана, ода эклҗ бүрткхмн, — гиҗ сержант хәрү өгв.

Эиүнә дару сержант Гордеев йовҗ, милиционермүдин харул бүр- ткхәр босҗ йовтл, генткн үүдн секгдәд, зөвин дунд нурһта баахн наста залу үкс адһн орж ирв. Эн күүг хәләхнь иим: көл нүцкн, киилгтә, мах- ла уга. Киитнд даарад, өргнь хавжннад, цогцнь хал-хал гиһәд, чичрәд бәәнә. Ташр икәр әәчксн бәәдлтә. Чирәнь индсн цаһан болҗ одҗ.

— Игәрән өөрдәд, бешин өөр суутн, — гиҗ дежурн стул тәвж өгәд, — яһвт, юунла харһвт, келтн шулуһар, — гиҗ сурв.

Залу бичкнәр тогтнад, иигҗ келв:

28

— Целинн района «Ленинский» совхозас ирлэв. Машинд йовад даа- рчкад хот уудг хойрдгч номертэ герт орад хот уухар суухлам, хойр кө- вүн мини өөр ирҗ сууһад, даарч йовх күн уутн гиһәд чирк әрк кеҗ өгв. Хотан ууһад, һурвулн хойр шил әрк уучкад, хамдан һарвдн. Хойр кө- вүн нерән келсн уга. Би таньдг күүнәннь герт одҗ хонхар һархлам, тер хойр көвүн дахад һарв. Харңһу уульнцд орчкад, нег көвүнь намаг тол- һаһарм цокад уңһачкад, пальто, костюм болн башмгим булаһад авч- кв. Эн көвүн хувцим авчкад, хоюрн гүүлдәд йовҗ одцхав. Би ормасн босад нааран гүүж. ирвв. Дөң-нөкд болтн, хувцим олҗ өгтн,—гиҗ залу үгән төгсәв.

Теднтн ямаран өңгтә улс билә? Ямаран хувцта, нурһнь, чирә зүснь ямаран? Цугтнь тодрхаһар келҗ өгтн, — гиҗ сурад, лейтенант цаас авад, залуһин келсиг бичә бәэҗ — Тана нернтн кемб? — гиҗ сурв.

— Би Нимеев гидг күмб. Чирэ-зүсинь оньһсн угав, зуг үзхнь таиь- хв: негнь, намаг цокж,, уңһаһад, хувцим авсн күн шар чирәтә, күрң кар- тузта ахрхн пальтота, уутьхн түрәтә хар шалврта, шар башмгта зөвин дунд нурһта, хөр һарсн наста көвүн, наадкнь өндр нурһта хар плащта, һоста, бор картузта, хар чирәтә, һучнд өөрдсн наста күн. Үзхнь хойраһинь таньхв,—гиҗ эн келв.

— Нә, бичә икәр зовтн. Тер улс олдх, хувцитн хәрү авч өгхвдн,— гиҗ лейтенант келн:—Өөр шидрт танд таньдг күн бәәнү? Дав — деер өмсх хувц өгх күн бәәхлә, мана машиһәр одад хувц өмстн — гиҗ ке- ләд, залуг машинд суулһҗ йовулчкад, серҗант Гордеев босн эврәннь дарукдан закв:

—Шулун гидгәр йовад, харулин милиционермүдт эн хойр күүнә зүсн-бәәдлинь келтн, эврэн хот уудг гермүд, ресторан, гостинц ,парксар, магазидәр йовҗ эн хойр күүг хәәтн. Эрк биш халун деернь олҗ авх кергтә. Би уголовн хәәврин көдләчнриг босхнав.

Сержант Гордеев эн хамгиг тодрха сәәнәр соңссн күн үкс босад, гостиниц, ресторан, ора күртл көдлдг магазид эргәд, милиционермүдт эн зәңг күргҗ келәд, арвн негн час болж, йовх цагт хот уудг тавдгч но­мертэ герин өөрәһүр һарч йовхлань, нег согту күн бузр үг келҗ хәәкр- сн олНа диг—дара эвдҗ йовснь үзгдв. Одад бүрткхәр седхләнь,өмнәснь цокхар тер седәд, му келәд дәврв. Эвләд күүндәд, хәләхнь, хувц-хун- рарн, чирә-зүсәрн, нурһарн одак Нимеевиг цокад, хувцинь булаҗ авсн көвүнә өңгтә. Юмна сагнь сән авч одад бүрткәд тәвх кергтә гиҗ санад, Гордеев көвүг көтләд милиции дежурн хорад авч ирв.

Цаг зуур күүнә хувц өмсәд хәрү ирчксн Нимеев эн авч ирсн кү- вүг үзн таньв.

Дарунь эн көвүг тосхлтин трестин көдлмшч Авеев, энүнәс булаҗ авсн хувцан хама бултулсан зааж, өгв. Нимеев эврәннь хувцан хәрү авад, сержант Гордеевд икәр ханлт өргж. хәрв. Авеев зарһла харһул- гдв....

— Хаалһмдн тасрад хуурв. Цааран йовдг арһ уга. Күнд гемтә күн Пятигорск балһснд маниг күләһәд кевтнә. Удад одхла тер күүнә гем улм догшдхмн. Ода яахмб?—гиҗ Әәдрхн балһснас йовҗ йовсн гемтә улст шулун дөң күргдг машинә шофер болн эмч милиции хойр дежурнд ик зовлңгта бәәдлтәһәр келҗ сууцхана.

Эдн Әәдрхнәс Пятигорск орҗ, гемтә кү авхар йовад, республика- иск поликлиникин өөр машиһән зогсачкад, хот ууһад һарх хоорнднь машинәннь нег төгәһинь хулха авч одҗ.

— Бичә зовтн. Машинәнтн төгә олдх. Эркн шулуһар хәәнәвдн. Хо­йр—негн часин дунд амрчатн,—гиҗ дежурн ах лейтенант келчкәд, орҗ ирсн милиции сержант Гордеевд келв:

— Чи минь ода йовад, харулин милиционермүдиг уульнцс тал һар- һад ГАЗ-69 машид бүрткүлтн, би эврэн автоинспекции испектормуд дуу-

29

дад, теднд даалһвр өгнәв. Машинә төгәг олх кергтә. Эднд шулуһар дө- ңгән күргх кергтә, — гив.

«Яһад болв чигн тер төгәг олх кергтә. Шалтгта күн күләһәд кевтх. Гемнь күч авхла әмнд харш биший. Эн керг эркн төр, Дарунь эс олхла милиции көдлмш мууд тоолгдх», — гиҗ Ворошил Манжикович дотран санҗ, адһҗ харулин милиционермүд эргв,

Асхн арвн часин алднд Ленинә уульнцд йовхлань автостанц талас нег ГАЗ-69 машин ик хурдар өмнәснь гүүлгәд аашна. «Эн машинә шо­фер согту йовх кевтә, зогсахмн»—гиҗ санад, хаалһин дунд зогсад, һа- ран өргв. Машин генткн зүн һар талан эргәд, Коммунальн уульнцар һархар адһв, зуг моторнь көдлдгән уурад, машин зогсв. Гордеев үүдинь. секәд, шоферин өөр сууһад:

— Юңгад иим догшар йовнат, нанас яһад зулвт? — гиҗ сурв.

— Чини юунчв? Кергтә болад йовҗ йовнав. Бу — гиҗ шоферм хәә- крв:

Шоферин амнас әркин үнр һарад бәәнә, шофер согту. Бәрн гихлә һанцарн чидл күрх бәәдл уга. Залу йир ик чидлтә бәәдлтә. Меклх кер- ргтә, гиҗ санад, келв: Намаг тосхачнрин клубд күргчк гиҗ эн сурв. Тенд манахс бәәх, нөкд авад, энүг бәрх кергтә, эс гиҗ кесг кү дәврҗ алх», — гиҗ дотран эн санв.

Шофер зөв гиһәд, һарад йовв. Ардан машин дотрнь хәләхнь, ГАЗ- 69 машинә төгә бәәнә. Эн соцҗлта болҗ медгдв. Тосхачнрин клубд ирв, Гордеев үкс шүүрәд машинә түлкүринь авчкад, һаза йовсн мили­ционер Гаряевиг дуудҗ авад, өөрән суулһчкад, милицүр йов гиҗ шо- ферт келв.

Дарунь машиһинь милицд авч ирәд, дотрнь кевтсн төгәһинь авад хәләхлә, одак хулха авсн төгә болж һарв. Шофернь Черепов Анатолий гидг күн бәәҗ.

һурвн часин эргцд геедрси төгә олҗ авад, эзнднь өггдв, тер сөөни бийднь машин шалтгта күүһән авхар Пятигорск балһс орад йовҗ одв...

Милицин взводын әңгин командир Гордеев Ворошил Манжикович эврәннь әрүн седкләрн көдлҗ, олн—әмтнә төвкнүн бәәлһ, диг-дара- һинь, амрлһинь болн җирһлинь харсҗ көдлнә. Эн кергт сержант Гор­деев кесг баатр — зөрмг йовдл һарһв.

Эдү метәр олна сә хәәҗ, оньдинд саг-серггәр сержант Гордеев кө- длнә.

Эн жилин сентябрь сарла һатлһн сән көдләч болж Гордеев көдлм- шәрн улм деегшән һарһгдв. Ода Гордеев милиции офицерск көдлмшт орулгдв.

Гордеевин нег сән шинҗиь— дегд һольшг, олн тавн дун уга. Кесн көдлмшән бардмнж, бийән буульдго күн эн. Йосар болхла, тер хамг күцәһәд йовсн сән көдлмшән рапорт бичәд, эврәнни взводын команди- рт медүләд йовх зөвтә бәәсмн, зуг Гордеев нег амн үгәр чигн эднә ту- скар күүнд келсмн уга.

— Юңгад эс келвч? — гиҗ сурхла, игҗ хәрү өгнә:

— Мана кех зөвтә көдлмшиг би күцәләв. Юуһинь терүг күүнд келхв» — гинә.

Туслң көдлмштән эс бәәсн бийнь амрлһнд йовб-чигн кезә чигн ми­лиции төриг алдл уга күцәнә.

Эдү метәр милиции ончта көдләч, коммунист Гордеев Ворошил Ман­жикович бийднь даалһсн көдлмшән әрүн цаһан седкләрн күцәҗ, милицд көдлдг олн улсин нүүрлгч болҗ көдлҗ йовна.

5 класс төгсәсн сурһульта, баахн залу Гордеев 1957 җилин октябрь сард олна диг-дара харлһна Мииистерствд милиционер болҗ көдлнәв гиҗ ирсмн.

— Милицин көдлмш күнд, күн болһн күн тесҗ чаддмн биш. Мана көдлмшт орсн күн эврәннь әрүн седкләрн көдлх зөвтә. Келхд хурдн уха- 30