Нал ха (өрчәрнь шаасн мет, чееҗән бәрәд). Я-а, ях ях’ Яһнав тинчи. (Генткн гүүҗ одад, кевтсн мод авад, Церн тал гүүнә). А-а мини гериг шаңгд өгхәр бәәнчи?.. Мә, чамд! (Нег цокад авна). Уга бол нүд- ■ндм бичә үзгд! ⁷ ’

Церн (нег мөсләд). Уга болнав. Чамас ода дакҗ бичә болг! Бо- лҗ, дакҗ эн герин өөгәр көлән ишкшгов. Салҗанав.

һарад йовҗ одна.

Налха. Уга бол! Насндм бичә үзгд! (Иигән-тиигән гүүҗ бәәһәд генткн серл орад). Салҗанав?.. Церн!.. Цер-рен... Яһж. одвчи?.. Церн..’

Ардаснь хойр һаран делгәд гүүнә.

ҺУРВДГЧ ӘҢГ

Харканд

Х^Ра^Дрк^КГн^ТӘбәоп^УАлп_к^ап_а^ШИ_а^Дп^Рп л^{еР Д}°^ТРК’ ^{ҺУРВН ШаМТа ЛЮСТ}Р^{ИН ге}Р-^тас' мандлад бәәнә. А питан 5лгт ^{ДР Д б}« °?^{3 ТеР Се}Р^ГЛНГ' КӨВүНӘННЬ ШЭЛВр ИЛүрДҖ бӘӘНӘ. А р л т а н. иоста залу күүнә бәәдл һархар седәд, бийән омгтаһар бәрнә. Зуг Э э җ далвагинь хуһлчксн шовун к^втә, гейүрсн өңг-зүстә.

Ээҗ (Арлтанд). Яахв... Не, ода йовсн-йовсн һазртан амулң менд маңна тиньгр, иов гих зарһ уга, ях гих өвчн уга, зула деерән алтн нао ^{МӨҢГН 3аМ делдж}’ ^СУ^ВСН җолаһан хәрү эргүлҗ ир

Арлтан (ээҗән теврәд). Ээҗм, ээҗм, көлим дөрәд күргәд, һарим панзйд күргәд, тоһрун кевтә деерм элкдәд өскләт. Тео ач-туситн би ке- зәдчн мартшгов. Би дарунь. (Гүүһәд цаадк хораһур орж одна).

Э э җ. Көөркү минь, яах гиҗ санҗанач, а?

X а р к а. Яах билә тер. Әмтнәс ард үлдхн уга.

Ээҗ. Би түүг әмтнәс ард үлдх гиҗ әәҗәхшв. Тохмнь тиим биш.

•эуг оньдин дөрвн цагт геснь өлн йовх, һар-көлнь даарад одҗв гиһәд әәнәв.

X а Р К а. Ээҗә, та киидән әәҗәнәт. Юңгад геснь өлсх билә. Столо- вас хот ууһад бәәх.

Ээҗ. Юу хәәмнь, тер остоловднь кенд кергтәһәр хотинь кехв Көөрк-көөрк, яһна-кегнә.

X а р к а. Цагаснь урд өңгәр бичә үрүдтн.

Шин шалвр, цаһан киилг өмсәд кеерәд орксн Арлтан цаад хораһас һарч ирнә.

А р лта н (доран эргәд). Не, ямаран?

X а р к а. Йоста күргнә бәәдл һарад бәәҗч!

Арлтан. Күргн болхас күүкн уга.

X а р к а. Занда?

Арлтан (эс соңссн бәәдлтәһәр). Баава, би костюм өмсхмн бол- •вза?

Ээҗ. Халун болхн угайи?

Арлтан. Түрүн үг нанд өгчәнә.

X а р к а. Тиим болхла өмс.

Арлтан (костюман өмсчкәд). Игхлә яһҗана?

Ээҗ. Күчтә кевәр зокҗанач.

Харка (омгтаһар). Көвүм минь, йир сәәхнч. Чи мини сурврт хә- рү өгсн угач.

Арлтан (экүрн). Баав, эрк биш ир, неейи?

X а р к а (мацнаһаснь үмсәд). Ирнәв, ирнәв.

Арлтан һарч одна.

74

Э эҗ. Сәәхн эцгән дураҗ.

X а р к а. Зүс-зүркәрн чигн, заң-бәәрәрн чигн.

Җ а л үүд секнә.

Җ а л. Орҗ болхий?

X а р к а. Ортн, ортн.

Җ а л (орҗ ирәд). Мендвт!

X а р к а. Мендвт, Җал Җалович!

Ээж цаадк хораһур орҗ одна.

Җал (ардаснъ хәләһәд). Тана эктн... нанд икл дурго.

Харка. Көгшн күүнә заңгиг оньгтан авад керг уга.

Җал. Болдг үг... Үүднд Арлтан харһв, цоклдад бийим уңһан алдв...

X а р к а. Адһмта йовла.

Җ а л. Альдаран?

X а р к а. Тосхачнрин клубт ик нәр болҗана.

Җ а л. Сән өдр биш — юн нәр болҗахмб?

Харка. Хар һазрт бүрдҗәсн совхозур йовҗах баһчудиг нәәрлүлҗәнә. (Кресл тал зааһад). Яһад зогсад бәәнт, суухнт!

Җа л. Ханҗанав. Тәмк татҗ болхий?

Харка. Болх.

Җал. Арлтан йовҗах... Та санад бәәхн угайт?

Харка. Санл уга яах биләв. Түүнлә хамдан кесг үр-иньгүднь йовҗана. Яһад теднәсн тер салх билә. Бийәсн салһхд кедү күнд, хату болвчн, йовг, эврәннь седкл-ухаһан күнд җирһлин гүдүд агстха гиҗә- нәв.

Җал. Та чик үг келҗәнәт, болв невчк өршәңһү тату. Эңкр Харка Эрдниевна, та эк болен учрар көвүһән ах ном дасхинь... иткүлхмн би- ләт. Ода яахв, эврән медҗәхговт... Ээлтә Харка Эрдниевна...

Харка. Җал Җалович... Би таниг ик гидгәр күндлнәв. Кеҗәх көдлмштн чигн чинртә. Зуг нанд нег юмн медгдҗ өгхш.

Җал (адһад). Соңсҗанав... келтн.

Харка. Би танас ахв...

Җал (цааранднъ келүлл уга). Терүнтн төрүц учр уга.

Харка. Намйи? Учрта.

Җал. Нанд танас оңдан күн керг уга. Мини сурврт хәрү уга.

Харка (завср). Күндтә Җал Җалович, тана седклиг хувацхин кергт, танд зөвән өкин төлә, дурн кергтә...

Җ а л. Би танд дуртав.

Харка. Тертн баһ, мини дурн бас кергтә. Җал Җалович, нег ца- гт хойр көвүн нег күүкнд дурта бәәҗ. Күүкн негинь ончлад, бүл төрҗ. Дарунь дән. Күргнь алгдна. Тер күүкд күн ода күртл түрүн дурндан иц- нә. Дала цаг давб. Хойрдгчнь әмд-менд ода күртл эврәннь дуран тее- һәд йовата. Тер гергн чигн түүнә әрүн дуринь меднә, болв ханьцҗахмн уга. Яһад гиҗ санҗанат? Юңгад? Юңгад гихлә, түрүн дурнла әдл дурн учрад уга. Зүркнә бичкн тачалд авгдад керг уга. Энүнә тускар ю кел- нәт?

Җ а л. Дегд һашута, тана зөв болх бәәдлтә.

Харка. Буруһим тәвтн, таниг иткәд келсм эн.

Җал. Гемим тәвтн, болв...

Ээҗ цаад хораһас һарч ирнә.

Ээҗ. Харка, хотчнь белн.

Харка (Җалд). Җал Җаловйч, цә орҗ уутн.

Орҗ одцхана.

75

Ээҗ (чирәһән бирчилһәд). Помпаж... (ардаснь одад үүдинь хаа- на). Би йир дургов энүнд.

Ц е р н адһсн орҗ ирнә.

Ц е р н. Харка бәәнү?..

Ээж. (өмнәснь тосад). Церн, яһвчи?

Церн (альхарн чирәһән иләд). Я, йир...

Ээж,. Юуни бәәдл һарсмчи?

Ц е р н. Ус өгит?

Ээҗ (ус өгнд). Гемтсн болвзач?

Ц е р н. Гемтснәс дор.

Ээҗ. Согту болвзач?

Церн. Үг бәәнү. Әрк уудг болхнь, ухан-сегәһән алдтлан согтхмн бәәҗ...

Ээҗ. Юн гүрмлә харһж; одвчи? (Стул тал зааһад). Суухнчн.

Це р н (сууна). Ээҗ, (һаран саҗад) амтн угала...

Ээж.. Өрк-бүлдчн нег юмн болҗ одсн болвза?

Церн (нег мөсләд). Налхаһасн салж, одув.

Ээҗ. Хәрнь, тер гергн чамаг амрах гергн биш. Базр эргдгнь ик.

Церн (толһаһан цокад). Би бурутав, би бурутав. һартасн алдҗ оркув.

Ээҗ. Үзгдлго од ги, түүгән, бичкн биш. Цагйн аациг эврән медх зөвтә.

Цер н. Чадс-чидсәрн ноолдув, болҗ өгсн уга.

Ээҗ. Ода яах күмбчи?

Церн. Нанд ода энд бәәдг арһ уга... йовх кергтә болҗана.

Ээҗ. Алтн болен нойхан яахмбч?

Ц е р н. Күүкн әмән даав. Чик хаалһдан орв. Йовжана.

Ээҗ. Альдаран?

Ц е р н. Шин бүрдж.әх совхозур.

Ээҗ. Хәәмнь, ода яахв... Тернь чигн зөвтә. Көөркү, чи альдаран йовх санатавчи?

Ц е р н. Ода деерән... медҗәхшв.

Ээҗ. Э-э, көөркү, өссн-боссн һазрасн ода альдаран одх күмбчи?

Церн (толһаһан бәрчкәд, нәәхләд бәәнә). Тертн үнн. Өссн-боссн һазрасн көндрнә гидг күчр... Нанд нань арһ уга.

Ээҗ. Церн минь, чамаг Элдәләһән әдл сандг биләв... Халун, киит- ндм орлцж, йовлач... Хәәмнь, тер нег му ачим көлинь дөрәд, һаринь һан- зһд күргсн күн — чй болдмч...

Церн. Терүнә юуһинь келхв... Элдәд өгсн үгм тер билә... Мини ор- чд захан күн үгдән күрх билә...

Ээҗ. Терчн тиимлә... Болв чигн... Залу күүнә чинр уга гидг басл хату юмнла... Эн нег му ачм бас йовҗана...

Церн. Баһчудиг бәрәд керг уга. йовг. Эднтн ж.ирһлиннь җолаг ал- дад оркх улс биш.

Ээҗ. Тиим, хәәмнь... Ода, көөркү минь, аль үзг хәләж. һарх күмбч?

Ц е р н. Баһчудин ардас чигн йовад одхв.

Ээҗ. Тегәд эн балһснд бәәдг арһ уга болҗану?

Ц е р н. Уга!

Ээҗ (хурһан зуучкад, эс медгчәр). Ай, Церн минь, йовадбәәҗги- хлә, дакҗ йрхвчи?..

Це р н. Хә биз...

Ээж. (эмәсн бәәдлтәһәр). Ай, чамас сурс гиләв.

Церн (алң болад). Суртн, ээҗ.

76

Ээҗ. Ай... (зөвәрт тагчг бәәнә). Сурхд, ичкевт... Чамаг... Нохадьг... әмтнә зәңглә... Чамаг Альмна эцг гиҗ келнәлә... (Ээҗ сурсн сурврасн эмәһәд Цернә чирә хәләхт).

Церн (зөвәр удан хәрү өгхш. Аш сүүлднь). Ээҗ, та бас эн зәңгиг нтклтә?

Ээҗ. һал уга һазрас утан һардго гиҗ келдг эс билү?..

Цер н. Альмна эцг болен болхла — үг бәәнү... Ик кишгтә күн болх биләв.

Ээҗ. Җигтә юмн...

Церн (зөвәрт келхв бәәхв гиҗәһәд). Ээҗ... Нааран суулт... (Ээҗ сууна). Альмнтн... (түрд гиһәд зогсна). Ээҗ, та мини келен үгиг... зуг Харкад бйчә медүлтн.

Ээҗ (алң болад). Уга, уга... Шидчксн уут метәр хадһлнав...

Церн (заөср.) Альмнтн... мини чигн, Харкан чигн күүкн биш...

Ээҗ. О дәрк... энчн юн угви?..

Церн Арвн җил хооран Харка Красноярск балһснд хойр җилә эм- чин сурһульд одла... Медрлән өөдлүлхәр... түүг, ээҗ, мартад уга болхт.

Ээҗ. Мартад уга боллго!.. Үктлән мартш угав... Альмниг авч ирлә.

Церн. Харкан дамшлт авчасн һазрт нег хальмг бер күүкд һарһч- кад өңгрҗ одҗ... Нилхнь әмд үлдҗ...

Э э җ. Не тегәд.

Церн. Харка тер нилхиг күүкчлҗ авхар седҗәнәв гиҗ нанд бичг бичлә, сүв-селвг сурла... Би, олн-әмтнә ховас әәһәд, бичә ав гиҗ хәрү өгләв... Харка миниһәр болен уга.

Ээҗ (ормасн өсрҗ босад). Ю-у, олн бурхд минь, Церн... үнәр келҗәнчи....

Ц е р н. Э, үнәр келҗәнәв.

Э э җ (әәмәд, гер дотраһар иигдн-тиигән, йовад, чирәнь байрар дүү- рәд). Сәәхн иным, алтн бер минь... О-о, дәрк, кедү му нер әмтнәс соң- св... һәәд одмр... мини бийм түүг кедү дакҗ харалав... Харал тәвлго од... Амнчн ардчн һарг... һәргтә зөнг... О сәәхн иным, итклтә берм...

Церн. Харка икл гИдг бат бәрцтә, әрүн седклтә күн бәәҗ.

Ээҗ (генткн Цернә өмн, зогсад). Көөркү, тер тоотан нанд эс кел- смби?..

Церн. Нилх күүкиг талдан экәс һарсиг нег чигн күн медх зөв уга билә...

Ээҗ. Ю-у, би кендән келх биләв... Өңгәр, өңгәр берән келәд бәәсн бәәҗв. (Цернә хаҗуд сууһад). Нам тернь чигн ортала.

Церн (медл уга). Юн?

Ээҗ. Нанд эс келснь. Медәтә улсинчн амн, көгшн чони'н бөгц мет, юмн... бәрмтг уга...

Це р н. Не, би йовлхта.

Ээҗ (Церниг һараснь татад суулһна). Церн минь... сууҗа. Хот уу- һад һар...

Ц е р н. Хот оршго.

Ээҗ. Көөркү, Церн, чамаг үзхлә Элдәһән үзсн әдл болдг биләв. Чамла әдл арвтта болхнь, нанас ик хөв-кишгтә күн уга болх билә. Ода чамаг йовҗ одхла би яахв... (Нульмс һарна).

Церн. Ээҗ минь, энд үлддг арһта болхнь үлдх биләв... зуг...

Ээҗ. Мана гер юуһарн... Тер нег му ач нойхндм эцгнь болад сууҗ чадхмч.

Церн (ээҗиг келсиг иткл уга). Ээҗ, ю келҗәснтн энви?..

Ээҗ. Кезәнәс авн санад, күсл кеһәд йовсн седклән келҗәнәв... Энү- ид Җал эргәд бәәнә, Харка үгән өгчквзә гиһәд әәсм күрнә.

Церн (ээҗин өмн сөгдәд). Ээҗ минь... Би Харкад...

Ээж. Түүгичн меднәв... Хәләцәрчн меднәв... Чамас талдан күн болхнь кезәнәһә ханьцҗ одх билә...

77

Це р н. Элдэн нер тевчэд йовлав...

Ээҗ. Терчн үнн. Үкснә нер эс һутаснчнь чик йовдл. Ода яахв... Тәвсн хөвчн...

Церн. Харкад... баһасн дурта биләв. Харкаг Элдәд мордсна хөөн мини эврә бәәдл-җирһлдм сән юмн узгдсн уга.

Ээҗ. Наснчн ода чигн баһ.

Церн. Тертн унн. Болв давен хуриг занч авч күцҗ болдго гиҗ келдг биший. Харка нег ухата күн.

Ээҗ. Түүнә тускичн эврән даанав.

Цааһас Харка Җ а л хойр һарч ирнэ.

Церн. Харка...

X а р ка (уралан үкс гиһәд). Церн!

Җал (хортаһар). Буруһим тәвтн, нанд йовх керг бәәнә.

Ээҗ. Түүгән медхлә сән. Церн, цә орҗ у.

Җ а л. Менд бәәтн.

Ц е р н, X а р к а, Э э җ эдн хот уудг өрәһүр орна. Җ а л һарч йовад хәрү орҗ ирнә.

Җал, Медхлә сән?..

һазаһас Коташ орҗ ирнә.

Коташ. Җал Җалович, мендвт, эн белвсн күүкд күүнә герт ю ке- җәхмт?

Җ а л. Та яһад соньмсҗахмт?

Коташ. Уга, йирдән. Харкатн әәмшгтә күн.

Җал. Юуһарн?

Коташ. Юуһарн? Залусиг сорнцта юмн әдл татна.

Җ а л. Яһна?

Коташ. Та һанцарн бишт. Церн бас... Эврәннь гер дотркнь дев- рәд һарчана, Налхаһас деер гергн уга, тер бийнь мел Харкаһур... Та болхла нертә-төртә, гүн номта залу болҗанат. Танд төвкнүн җирһл, күүкд күүнә ээлтә седкл, хәләмҗ кергтә. Харкатн хойр үртә, көгшн эм- гтә... Тана төрл эгч Пәәпүшд алң болнав: Харкаг ямаран күүһинь сәә- нәр меддг бийнь таниг эс хөрсмб?

Җал. Юунас хөрх бәәсмб?

Коташ. ...Эндр мини һарсн өдр. Таниг ирсн болхла, ик гидг хөвтә- болх биләв. Би таниг күләҗәнәв, Җал Җалович. Ирнтә? Олн күн хур- шго. Не, хәәмнь, ирнәв гиһәд келхнтн.

Җа л. Соңслт, танд нанас юн кергтә?

Кот а ш. Би, би, би...

Җ а л. Менд бәәтн.

һарч одна.

Коташ. Энүгитн юн гиҗ медхмб? Зогслт? Үнтә Җал Җалович...

һарч одна.

Арлтан Занда хойр ирнә.

А р л т а н. Хәлә, мел күн уга болдм.

Занда. Акад юмн, яһцхасн болхви?

Арлтан хот кедг хораһур орад, тедниг дахулҗ ирнә.

Арлтан.-Аа, цуһар энд бәәцхәж. Баава, Церн-ах, юңгад энүнд. сууцханат. йовий, клуб орцхай.

Занда. Таниг күләҗ-күләҗ болшго болад некәд һарвдн.

Пәәпүш На лха хойр орҗ ирнә.

78

Церн. Тадн йовҗ йовтн, бидн ардастн ирнәвдн.

П ә ә п ү ш. Би чамд ю келләв, хәлә.

Занда. Баав, юңгад...

Н а л х а. Ду таср.

X а р ка. Күүкд йовтн. Бидн ирнәвдн.

Занда невчк зогсна.

Ээҗ. Йов, йов, санаһан бичә зов.

А р л т а н. Занда, йовий.

һарч одцхана.

На лха. Седсән күцвчи? Чамд белвсн залус баһий?

Ц е р н. Болҗ, Налха.

Налха. Чи тагчг бә! Келхән гертән келләч. (Харкаһур). Би энүг чам тал әрүн седкләрн, чини залутачнь әмн андһар авсн үр болад оддг болһлав, тигн гихнь, чини герчнь...

Ээҗ. Чи!.. (Налхаһур). Чи, күүнә герт бәәхән бичә март. Тиигхлә күүнә гер чигн, терүн дотр бәәсн улсйнчнь басх зөв угач. Чи эврәннь ядухн ухаһарн әмтнә хоорнд әрүн-цевр уха, иткл бәәдгиг медҗ чадшгоч. Мини алгдсн арвтинм нериг һам һарһл уга хадһлсн, әрүн итклтә күн— Харка болдмн. Медҗ ав. А Церн чамас салснд, эврән бийчнь гемтәч. Церн у-чик седклтә күн, чи болхла улан хорхач. Уга бол.

X а р к а. Ээҗ болна...

Н а л х а һарна.

Пәәпүш (Харкал). Ода медҗәнч. Җалд үгән өхм билә, терчн. белвсн, ик номта, җалвнь чигн...

Ээҗ. Нүдндм бичә үзгд!

П ә ә п ү ш. Менд, байрта харһий!

йовҗ одна.

Ээҗ. Улан хорхас. (Завср). Би тан хойриг ханьцсн болхла, йөрәх биләв. (Харкад). А?..

X а р к а. Медҗәхшв...

Церн. Давҗ одва, дала цаг өңгрв. Нам мйни үсм буурлтв. Мана күүкдин дурн-седкл ирлцхлә, би икәр байрлх биләв. Харка чигн тиигх гиҗ санҗанав.

Харка (ирәд Церниг үмснә). Ханҗанав, үр минь!

Церн. Клуб орцхай.

X а р ка. йовҗ йов, Церн. Би невчк бәәҗәһәд. (Церн һарна. Харка үрвәд, зург тал өөрдәд, диван деер унн, у у льна).

Ээҗ. Яһҗанач, хәәмнь минь. Болна, бийэн бэр. (Харка генткн бо~ сад, инәмсгләд ээҗүрн хәләһәд).

Хар к а. Не болв. Ээҗ, хувцан емстн, клуб ори'й.

Ээҗ. Нүдән арч ,хувцан бийчн өмсҗ ав.

Харка. Сэн.

Церн. Не, белн болвта?