Н А А Д Н

БАЛАКАН АЛЕКСЕИ

иткл

һурвн әңгтэ лирическ ко медь

НААДНД ОРЛЦХ УЛСНЬ:

X а р к а — эмч.

Ээҗ —Харкан хадм эк.

А р л т а н — Харкан көвүн, техник-тосхач. А л ь м н — Харкан күүкн.

Ц е р н — инженер-тосхач. Занда — Цернә күүкн. Н а л х а — Цернә гергн Җа л — науксин кандидат К о т а ш — П ә ә п ү ш—

Мана цагт, нег амрдг өдр, болҗах үүлдвр

НЕГДГЧ ӘҢГ.

Харканд

Гер дотрк өдгә цагин өлг-эдәр ясата. Хамг-юмнь күцц, бәәхтә улсин темдг. Радиопри- емник бәәнә. Хойр сарул терзин хоорнд залу күүнә ик зург өлгәтә. Терзәр балһсн үзгднә.

Ээҗ герт һанцарн, һартан кенчртә өлг-эдин тоорм-тоос арчҗ йовна.

Радио. Нәәмн күүкдин эк Дендән Булһна сурврар бидн эндрк концертән «Кооку» гидг...

Ээҗ (һуян ташад). Сәәхн ду дуулҗахмб...

Радио. Алтн тахта Коокунь.

Ардк мөсн деернь һульдрна...

Ээҗ (дахад дуулна). Эй... Ардк мөсн деернь һульдрна... (Босна). Күн чаңһ-чаңһар үүд цокна.

Ортн, ортн. (Үүдн тал йовна).

К о т а ш орҗ ирнә. Эцсн. Болв өмссн хувцнь нүдн хәльтрм. Бишмүднь өвдгин нүднәс деер, шляпнь ик нүүртә, теңкән угаһар урл, күмсг, халх хамган будж...

К о т а ш. Ээҗ, мендвт!

Ээҗ. Коташ, менд!

К о т а ш. Тана бер яһла?

Ээҗ. Кергтә йовнчи?

Ко т а ш. Дала керг чигн угала.

Ээҗ. Ямаран бәәнәч?

Коташ. Ямаран гихв...

Э э җ. Хәрд һарх кергтә.

К о т а ш. Ода чигн эрт.

Ээҗ. Дөч эс күрч одвчи?

Коташ. Шиңкән һучн йис орув.

52

Ээҗ. Сальклад бәәдгән уурх. Күүкд күүнә хөв—дөч күртл гидг... Хөөннь толһаһан цокдг болвзач.

Коташ. Седкллә тааста күн учрхш.

Ээҗ. Мууг һолад, сәәнд һолгда бәәж көгшрдг болвзач.

Коташ (генткн уульна). Нанас хөв тату күн эн нарта делкә деер уга.

Ээҗ. Хәәмнь, хүвән эврән олх кергтә...

Коташ. Тегәд чигн би нааран ирҗ йовнав.

Ээҗ (ормаһад). Энд юмби?

Коташ (һараснь авад). Нанд тана дөң кергтә.

Ээҗ. Мини?

Коташ, Э, тана...

Ээҗ. Дутунь тер билә...

Кота ш. Тана бер...

Ээҗ. Мини бер яһҗ?

Коташ. Мини хөв-кишгдм харш болн гиҗәх бәәдлтә.

Ээҗ. Болшго үг бийдм бичә соңсх...

Коташ. Үнн, үнн...

Ээҗ. Мини бер тиим йовдл һарһх күн биш...

Коташ (ууляд). Насан насллго одсв.

Ээҗ. Цәәлһәд кел.

Коташ. Җал Җаловичиг булалдҗана.

Ээҗ. Юн җаалви?..

Коташ. Җаал биш Җалиг...

Ээҗ. А-а... одак... медгдҗәнә...

Коташ. Нааран ирнү?

Ээҗ. Чи нанас сурлһа авхар ирсн болвзач?

Коташ. Хәәртә ээж, нанд терүнәстн оңдан нәәлҗәх күн уга.

Ээж. Тиим болхла, сән. Кишгчн ирх.

Кот а ш. Үнәрйи?

Ээҗ. Олн уха зүүһәд керг уга.

Коташ. Зуг... тана бер...

Ээҗ. Мини бер... тиим күн биш...

Коташ Та...

Ээҗ. .. би меджэнэв.

Коташ (һаринь шүүрч авад үмснә). Ээҗ, танд икәр ханҗанав... с/ЭҖ...

Ээҗ. Би келсн үгдән күрдв... Амрҗ-җирһх бол.

Коташ (дакад һаринь үмсәд, сумкан уудлад мөңг һарһна) Бәо- тн, тәмк авч таттн.

Ээҗ. Ханҗанав. Би тәмк татдгов. (Үнрчлҗ үзәд). Ах, эзән зальг, эзән зальг, зөнг толһа. (Мульм}г-мульм;г ишкәд хот кедг өрэһүр гүүнэ) Шарҗасн махан мартчкҗв.

ҺАРЧ ОДНА.

Коташ (мөңгән хәрү дүрәд). Ээҗ... мана, һәәһә юмн болв... Мөңгн чйгн бүтн, седкл чигн төвкнв...

һархар седхләнь өмнәснь Пәәпүш нег ик зембләр дүүрн альм, кедм бәрсн орж ирнә. һарч одна.

П ә ә п ү ш. О, Коташ!

Коташ. Э, Пәәпүш!

Пәәпүш (өргән заңһад). Бәәнү?

Коташ. Кен?

Пәәпүш. Харка?

Коташ. Кергтәвчи?

53

Пәәпүш (күүндврән соляд, бишмүдинь өврәд). Кезә хулдж ав- лачи?

Коташ. Уюлҗ авлав...

П ә ә п ү ш. Чамд йир сәәхн зокҗана.

Коташ. Зәрмснь хувцан бийләһән таастаһар өмсҗ чадхш.

П ә ә п ү ш. Чи намаг келҗәдг болвзач?

Коташ. Уга, Пәәпүш минь. Талдан улс келҗәнәв.

Пәәпүш. Нуувч эс болхнь, цәәлһәд өгхнчнь энүгән.

Ко т а ш. Үлгүрнь, Харка... .

П ә ә п ү ш. Харка яһад әмтнэс тату болх билә.

Коташ. Әмтнәс үлү юн бәәнә?

П ә ә п ү ш. Харкан дүңгә итклтә күн бәәхий?

Коташ. Муха кевтә Харкаг магтад ирвчи?

П ә ә п ү ш. Магтмҗ уга. Мана Җал...

Коташ. ...тана Җал юмби?

П ә ә п ү ш. Икәр таасна.

Коташ. Худл бичә кел.

П ә ә п ү ш. Чи мана Җалд саната болвзач?..

Коташ. Нанд сүл уга.

П ә ә п ү ш. Сүл уга гисн?

Коташ. Би Харкала әдл гүүһәд күүк һарһсн уга биләв.

П ә ә п ү ш. Ду таср, хатмл шулм!

Коташ. Мини ам боох кен биләчи, тарһн элмр!

Пәәпүш. Мана Җал чамла әдл шигдәчиг өөрән суулһшго.

Коташ. Хәләхвдн.

П ә ә п ү ш (дәврәд). Хәләдгичн үзүлсв!!

Коташ (үүдн тал цухрад). Ашднь мини болх!

Пәәпүш. Базһад әмичн һарһсв. (һаран сарсалһна).

Кот а ш. Алҗана!.. •

Гуүһәд һарч одна. Пәәпүшин һартк земблтә альмн. кедмн пол деер цацгдна. Теднә хәәкрсн дуунас ээж, адһсн һарч ирнә.

Э э җ. Юн болж одв? „

Пәәпүш (альм, кедм цуглулн иовҗ). Одак һарч одв... зэж,

мендвт.^ _Менд, Пәәпүш!.. Коташиг күн базһад алжана болһвшв...

Пәәпүш. Яр темән кевтә хәәкрәд йовхла яах билә.

Ээҗ. Бас нег муульта әмтнл... Хүв тату...

П ә ә п ү ш. Ик үүл бийднь бәәнә...

Э э ж. Тана ачд седклнь туссн бәәдлтә...

Пәәпүш. Мана Җал тиим хатмл юмиг үнркш чигн уга.

Ээж. Коташ юуһарн әмтнәс тату. Күүнд килмж. кергтә болдмн...

Хәләмҗтә күүнә һарла харһхла—чикрж одх билә...

Пәәпүш. Мана Җалтн, ода гүн номтл болчксн... хоир зун хөрн арслң авхмҗ... Ээж, бәртн, кедм идтн.

Ээж Түүгичн иддг шүдн нанд уга.

Пәәпүш (бийнь идн бэә^). Мана Җалин ухан гидгнь... теңгсин үснла әдл гүн, теңгрин однла әдл нигт...

Э э җ. Түүнә юуһинь келнәч, би, кукн, Җалиг невчк меднәльв.

Пәәп үш. Мана Җалтн... „

Ээж (уурлад)). Жалдан нанд үг орулхар иовдг болвзач Пәәпүш. Ю-у, әәжәнәв, ээж, ю келҗәснтн энви... Би... би, тана... Ээж. Чини ач көвүнд өгдг нойхн нандуга...

Э э ж" Нүднд^бйчә үзгд... Тачм-талхм татад). Мини бериг бичә көндә...

54

Пәәпүш. Та намаг бичә көөтн... Ээҗ, берән ямаран күүһинь мар- тхмн биш.

Ээҗ. Би чамар берән му келүлш угав. Уга бол! Дакҗ геримм ши- дрәр бичә ишк.

П ә ә п ү ш. Келсн үгдән бат болтн.

П ә ә п ү ш көөгдәд һарч одв.

Ээҗ. Тьфу, иим элмрмүд бәәдви... Эн нег му бердм амр-зая өгшго болв, эднчнь.. Үрн угадм үрн болад, арвтимм орчд дееҗим ууһад суусн көөркүм. Ода күртл, хөрн җилин туршарт, неринь һутал уга, итклтә бәәнә... Зуг... Одак кишго домбрин келҗәх үгинь үзич... Берән ямаран күүһинь... Әмтнә ам бөглҗ болшго. Арвн җил давен бийнь мартгдҗ бәәхмн уга. Му юмн кезәд чигн дакн-дакн сергәгдәд бәәдг бәәҗ. Җиг- тә юмн... Бер минь юңгад тиим хаҗһр һарһад орксн болхви?.. Альмниг авч ирснә хөөн, теңгр бичә үзүлтхә, ямр шууган һарв... Харка минь юңгад... Я, һә болг, цааран... Үзгдлго одцхатн... Би таднар берән бац- улш угав...

Хот кедг хораһур орҗ одна. Харка әәмсн бәәдлтә һазаһас орҗ ирн. Приемник тал шулуһар одад, дууһинь арһулдулҗ оркна.

Ээҗи н ду н. Кен орҗ ирв?

X а р к а. Ээҗә, би...

Ээҗиндун. Харка, ирвчи?

Э м г н орҗ ирнә.

X а р к а. Э.

Ээҗ. Яһвчи?.. Чирәчн игтлән цәәһәд яһвчи?

Харка (уралан ишкәд келхәр седчкәд, сүлдр кевтә диван деер сууна). Көшүв.

Ээҗ. Ю-у, әәҗәнәв, амрдг өдр күн бас көшдви.

Харка. Амрдг өдр көдлмшин өдрәс нанд күнд болна.

Ээҗ. Терчн юн гидг үг болҗахмб?..

Харка. Көдлмшин цагла талин тоолвр орхш.

Ээҗ. Юн тоолврви?

Харка. Олн зүсн. (Толһаһан дивана дерндгт дерлн).

Ээҗ. Харка, би чамас сурс гиләв. (Харка өндәнә, ормана). Теңгр цокчкв... дакад шатҗ одв. (Хот кедг хора талан гүүнә).

Харка (зургин өмн одад, гейүртәһәр). Яһҗ бәәсн сән болх?

Ээҗин дун. Эн газ гидг юмнчн күүнд шилҗрлт өгдго юмн бәәҗ- лмн. (Орҗ ирнә, Харкаг үзхш). Эргх хоорнд хот буслҗ одна...

Харка. Элдә минь!..

Ээҗ. Харка, юн болҗ одв?

Харка. Ээҗ минь... (Гүүҗ ирәд хадм экиннь ээм дерлнә).

Ээҗ (толһаһинь иләд). Яһвч, кукм...

Харка. Би йосндан цуцрув, ээҗ.

Ээҗ. Сәәхн иньгм, кевтхнчн... амрхнчн.

Харка (диван деер одад сууна). Амрдг өдр төрүц болдго болх яһна.

Ээҗ. Амрл уга көдлхлә, яһҗ эмтн тесх билэ.

Харка (эмгиг соңсл уга). Оньдин, оньдин һанцарн.

Э эҗ. Ода яһнач.

Харка. Кишгтэ улсви... _ф

Ээҗ. Чи яһсндан кишг тату болҗахмбч... Гер авх арвтчн бәәнә... Нойхнчн...

Харка (эмгнә келсиг таслад). Әмтнд бахтнав, теднә хүвд җилв- тнәв.

55

Ээҗ. Чини бахтсар кишгчн делгрш угалмн.

Харка (гүүщ босад). Ээҗ минь, нанд бас кишг бәәнә. Зуг әмтнә- лә әдл күцц биш.

Ээҗ (уха туңһаһад, хурһан амндан авад). Хәәмнь минь, би чамас сурс гиләв.

X а р к а. Медҗәнәв... Альмна тускар.

Ээҗ. Э.

X а р к а. Энүнә тускар биДн күүндләвдн.

Э э җ. Күн кевтәһәр бәәх кергтә.

X а р к а. Би яһж, бәәнәв?

Ээҗ. Әмтн келҗәнә...

Харка (гер дотраһар иигән-тиигән, йовдңнна). Дакад хуучан эк- лҗәнәт.

Ээҗ. Үксн күүнә нер һутаһад керг уга.

Харка. Би юуһарн һутала?

Ээҗ. Альмниг альдас олҗ авлач?

А л ь м н инәсн гүүһәд орҗ ирнә.

Харка. Би Элдән нер һутасн угав.

А л ь м н. Ээҗ, пирожок ас?

Ээҗ. Көөркү минь, цааһасн одад ав.

А л ь м н һарч одна.

Харка. Тана көвүнтн әмтнлә әдл дәәнәс ирсн болхла, би чигн ол- нас тату бишәр бәәх биләв.

Ээҗ. Юу ӘӘЖ.ӘНӘВ... Энчн мини арвтиг дәәнд эврә сән дурарн үкж, болһҗах кевтә.

Харка (эмгнә келсиг соңсл уга). Нег мөчән өгчкәд чигн ирсн бо- лх яһна. (Уульна). Элдә минь!..

Ээҗ (щөөлдәд). Ода яахв. тәвсн хүвчн тер болҗахгов...

Харка. Тәвсн хүв гиж, бәәдви?..

Ээҗ (һаран намчлад). Аа хәәрхн, бәәлго яах билә.

Харка. Күүнә җирһл эвдх зөв кен тәвсн хүвд өгсмб?

Ээҗ. Элкнәсн һарсн нег арвтан алулчкад, намаг амрад бәәнә болһнчи? Дән төгсәд хөрн жил болҗ йовна... тер шарх ода бийнь эдгҗ бәәхмн уга. Би чигн чамла әдл... гражданок дәәнлә нилх арвттаһан белвсн үлдләв. һанцхн үрән сәкәд йовсмн тер... Нанд сана тәвдг улс уга болһлч?.. дала билә.

Харка. Белвсн күүнд нерн дала.

Ээж.. һанцхн чи бишч. Зовлңгиг жирһләс ахлулад керг уга.

Харка. һанцарн бәән гиж. нам...

Ээҗ. Ода юн гихв...

Харка. Яахв, яахв... (Алъмн орщ ирнә). Ээҗ минь, намаг бичә гемшәһит. Альмн, күүкн минь, наар баавдан... (Күүкән татҗ авад үм- снә, өрчдән шахна). Альмн минь.

А р л т а н, ахр ханцта цаһан киилгтә, ноһан шалврта, цаһан тапочкта гүүһәд орҗ ирнэ.

Арлтан. Баава, чи юңгад эрт хәрж. одвчи?

Харка. Көшәд.

Арлтан. Ээж.ә, хот-хот... (Экдән). Көшәд?..

Харка. Э, Арлтан минь...

Э эҗ. Белн бәәнә.

Хот кедг хора талан һарна.

Арлтан (одад экән халхаснь үмснә). Баава, та дала юмнас дутвт. Харка. Юунас?

56

Арлтан. Бу халһни марһан болв. (Нур үздг герин өмн одад). Баав, би сәәхнйи? Альмн, би сәәхнйи?

Харка (инәһәд). Сәәхнч... Кен түрүн орм эзлвә?..

А л ь м н. йир сәәхнч...

Арлтан. Кен гиҗ санҗанат? (Гер дотраһар эргэд, этажеркд бә- дсн дегтрмүд секнә).

X а р к а. Кемби?

Арлтан. Церн-ахас мергн хадг күн мана балһснд уга.

Ээҗин дун. Хот белн.

Арлтан. Баав, йовий.

X а р к а. Би .. дакад.

Арлтан. Я'1вчи?

X а р к а. Невчк амрнав. (Диван деер одад сууна). йов, хотчн көрч одна.

Арлтан (экән үмсәд). Амртн. (Гүүһәд цаадк хораһур Альмнта орна).

X а р к а босад радиоприемникин дууг чаңһана. «Торһа» гидг дун. Хәрү ирәд хойр һарарн толһаһан бәрәд суууна.

Ээҗ (цааһас һарч ирнә). Чи юңгад хотан эс уунач?

X а р к а. Толһам...

Ээҗ (бәрҗ үзнә). Гүрәчн икәр цокҗана.

X а р к а. Уурч одх.

Ээҗ. Игтлән юңгад бийән зоваһад бәәнәч? (Бериннь хаҗуд су­уна). Меднәв. Зүркнә зөвүрәс һашута юмн уга. Одак Җал, һазр әрә да- асн бәәдлтә, гесән өмнән тулчкад йовдг... Тьфу, һәәд одг...

Харка. Ээҗ минь, би таниг һарһсн экән гиҗ саннав... Җал...

Арлтан һартан пирожок бәрсн һарч ирнә.

Арлтан. Баав ээҗ хойр, би таднд нег зәңг келхәр седләв. Түрү- ләд Церн-ахла зөвшәлнәв.

Ээҗ. Муха кевтә манас Церниг доталҗ бәәхмч?

Арлтан. Церн-ах мини эцгин эркн...

Харка. Терчн үнн. Эркн үүрнь билә.

Арлтан (этажерк деерәс дегтр авад, секәд умшна). «Кенлә үүр- лдгән келхләчн, би чамаг юн күүһичн келж өгсв» гидг орс үлгүр бәәнә.

Э э җ. Не, тиигәд?

Арлтан. Бааҗаг ямаран күн бәәсиг Церн-ахар медҗәнәв.

Харка. Ваня тан хойрла әдл үүрлдг билә.

Арлтан. Церн-ахиг угаһар би яһҗ өсх бәәсмб?

Ээҗ. Бидн юуһарн тату?

А р л т а н.Залу күүнә нилчин алькинь келнәт.

Харка. Терчн үнн.

Арлтан. Намаг негдгч классд ордг цагт нег дакҗ школ күртл: үүрәд күрглә.

Ээҗ. Үүрүләд йовх яһсмбчи?

Арлтан. Сиврин бальчгиг медхшийт?

Э эҗ. Меднә, сәәхн меднәв.

Арлтан. Нурһн деерәснь буучкад би бир тәвәд уульвв.

Харка. Юңгад?

Арлтан. Церн-ах нанас бас тигҗ сурла.

Ээҗ. Чи юн гиҗ хәрү өгвчи?

Арлтан. Мини бааҗа бәәсн болхла, өдр болһн намаг үүрәд шко- лд күргх билә гиж. Түүнә хөөн Церн-ах намаг өдр болһн гишң үүрәд школд күргдг билә.

Харка. Ода күртл энүгән манд эс келсмбчи?

Арлтан. «Залусин күүндвриг күүкд улсд яһад келх биләв» — гиҗ сандг биләв.

57

X а р к а . Ода юңгад келнэч?

Арлтан. Ода тер бичкндк цагин йовдлиг юуһинь нуухв.

Харка (инәһәд, көвүһән маңнаһаснь үмсәд). Ода көвүм — йоста залу болвч.

Арлтан. Тииклә би эврән шиидвр авч чадхмн болжахгов.

X а р к а. Ямаран шиидврнь медгдх...

Арлтан (келхәр седчкәд, түднә). Хар һазрт шин совхоз бүрджәнә.

X а р к а. Мини көвүм экәсн нуувчта болж кевтәм.

Ээж. Хар һазрт совхоз бүрдәснд чини юн керг бәәдв?

Арлтан. Баһчуд Комсомольск путевкар йовҗана. -

Ээҗ. Чи йовхар бәәдг болвзач?

Арлтан. Би теднәс юуһарн дор?

Ээҗ. Хувц-хунричн кен уһахмб?

Арлтан (хойр һаран үзүләд). Эн хойр юуни төлә бәәхмб?

Харка. Эврә хаалһдан орхас, Арлтан минь, чамд ода чигн эрт.

Арлтан (халунар). Мини эцг хөртәдән колхозин ахлач йовж.

X а р к а. Цагнь тиим билә.

Арлтан. Мана цаг юуһарн тату болҗахмб?

Харка (көвүнәннь толһа иләд). Арлтан минь, чи баав ээж хой- ран хайх зөв угач.

Арлтан. Би оньдин тана хаҗуд суухмби?

Ээҗ. Наснчн одачн бичкн.

Арлтан (халунар). Мини насн яһад бичкн болжахмб? Тосхач- техникв. Институтд заочн дасжанав. Бүкл җилдән тосхлтд көдлжәнәв.

X а р к а. Көвүн минь, бичә халурх.

Арлтан. Эмнг һазриг, бидн, баһчуд, эс өргхлә, тегәд кен эдлхмб?

Ээҗ. Чамаг уга чигн әмтн дала.

Арлтан. Би әмтнә ард хоцрхар бәәхшв.

X а р к а. Эцгчн тиим билә.

Ээҗ (уурлна). Чи үүнд зөв бичә өг.

X а р к а. Би зөв өгчәхшв. Үн келжәнәв.

Ээҗ. Мини арвт ямаран бәәсиг би чамас сәәнәр меднәв. (Уульна).

Арлтан. Ээж, бичә уультн.

X а р к а. Арлтан маниг хайж йовшгод иткәд келжәнәв.

Арлтан. Баав ээҗ хойр, намаг юңгад эс иткнәт?

Харка. Иткжәнәвдн. Чи эврә чик хаалһан олхч. Болв...

Арлтан (халунар). Болв мини өөр суух зөвтәч!..

Харка. Би тигж келхәр седсн уга билэв.

Арлтан (номһрад). Мини буру. Соңсжанав.

Харка. Шовуна һуужмлин бийнь цагасн урд үүрән хайдмн биш.

Арлтан. Намаг юңгад һууҗмлла дүңцүлҗәхмт?

Ээж. Үрн болен хөөн экд эдл юмн.

Арлтан (эцгиннь зургин өмн зогсад). Баажа бээсн болхла — бэ- ршго билэ.

Ээж. Эцгән бәәсн болхнь иим елдң йовдл һарһхар седшго билэч.

Харка. Арлтана седкл — елдн, йовдл биш. Цагин жисэн тиим.

Ээж. Чи бичә зөв өг гисүв!

Арлтан. Цагин жисэнд харш болх чидл уга.

Харка. Көвүм, терчн үнн. Болв күн болһн эврәннь бәәдл-җирһлән бийнь залх зөвтә.

Арлтан. Тиигхлә таднчоңгад харш болхар седнәт?

Ээҗ. Бидн чини сә хәәҗәнәвдн.

Харка. Тоолвр уга ишкдл-насни туршарт харш болдмн.

Арлтан. Мини ишкдл юңгад тоолвр уга болжахмб?

Харка. Түрүләд институтан чиләж ав.

Арлтан. Тенд көдлн бәәж чиләҗ чадхв.

58

Ээж. Өөкн дотрк бөөр мет өсчкәд, генткн герәсн салхла, кедү ту­ру-зуду харһхиг меджәнчи?

Арлтан. 1Меджәнәв... Әәжәхшв. (Экән теврәд). Баав, чи намаг медх зөвтәч.

Ээж. Би төрүц зев өгчәхшв.

Хот кедг хораһас Альмн һарч ирнә.

Альмн. Би цадвв.

Харка. Наар, куүкм. (Сууһад, өвдг деерән авна). Арлтан, көвүн минь ухалх кергтә.

А л ь м н. Би һарад нааднав?

Ээҗ. Йов, йов. Зуг машинәс сагл.

Альмн экиннь өвдг деерәс босад, гүүһәд һарч одна.

Арлтан. Би Ваня тал однав.

Адһад һарч одна.

Ээж (ардаснь хзлзһәд). Торш уга деерән һарчкҗ.

Харка. Арлтана зев.

Ээж. Акад юмн, эн цагин баһчуд нанд медгдж өгхш. Шилрсн мал кевтэ, йовхдан дурта.

X а р ка. Ээҗ, бидн тиим нагла бәәнәвдн. Эн цагин баһчуд чигн баатр йовдлд дурта.

Ээж. Кезәңк цаг юуһарн му билә?.. Күн болһн «хар гертэн — хан, бор гертэн — богд» билэ.

Харка. һулмтасн холд орчлң үздго бәәҗт.

Ээж. Ода орчлң уудв болһҗанчи?

X а р ка. Ода әмтн сар, нарнур күрх төр тәвҗәнә.

Ээж. Сар, нарнд эс күрч, эн һазран сүрдәл уга бээвчн болжана. Өдр болһн эрәдюһәр дән, дән гиһәд келәд һарна.

Харка. Цуг эгл улс төвкнүн бәәхәр седжәнә.

Ээж. Тиим болхла үг бәәнү?..

Харка. Олн күчтә.

Ээж. А-а, хээрхн, олн бурхд минь, йир тигтхэл... Эндр һаза һарад угав.

Э э җ һарч одна.

Харка (Элдән зургин өмн одад зогсна). Көвүнәннь келен үг соц- евчи? Ода гертэн бәәшго деерән һарчкҗ. Чи бээсн болхла, терүг бэр- шго билэч... Би бас бәрхәр седҗәхшв... йовг, эврәннь хаалһдан орг... Арлтан йовхла нанд улм күчр болх...

һазаһас Занда орҗ ирнә. Түрүләд Харкаг үзхш. Энд-тендән хәләнә, кергтә күүһән хәәнә.

О, яһсн сэн болх?

Занда (өсрәд одна). Эгч Харка, яһвт?

Харка ,ардан эргэд). Кембчи?

Занд а. Бив. Зандав. Бийтн тасго болвза?

Харка. Уга, би эрүлв. Занда, нааран, уралан һар.

Занда (көлиннь үзүрәр ишкәд). Яһад уульвт?

Харка. Генткн чеежм уутьрад.

Занда (ормаһад зогсна). Чеежм уутьрад?

Харка (иткмщтәһәр). Э. Юцгад зогевчи, наар-наар. (Диван деер одад сууна). Нааран, мини еер ирэд сулч.

59

Занда (сун йовҗ). Би танас кишгтә күн уга гиҗ сандг билэв. Та_г зовлңгтн ик болад уульвт?

X а р к а (нүдән арчад, инэнэ). Занда, ода кедүтәвчи?

Занда (ормасн босад). Арвн нәәмтәв. Яһна?

X а р к а. Би чини дүңгә насндан хәрд һарсн бәәҗв.

Занда. Арвн нәәмтәдәнйи?

Занда (урдкасн сонъмҗтаһар). Арвн нәәмтәдән хәрд һарч бол- дви?

Хар к а. Су, су! Чи юңгад босад бәәнәч... Наадлҗанав.

Занда (ормасн дакад босад, чирәнь улаһад). Уга, уга, ю келҗә- снтн энви?

X а р к а. Су, су! Чи юңгад босад бәәнәч... Наадлҗанав.

Занда. Таниг уульҗаситн үзҗәсм эн.

Харка. Эн уульсиг бас эс үзснд тоол. Дакҗ иим йовдл һаршго.

Занда. Би танд төрүц зовлң уга болһдг билэв.

Харка. Занда минь, мини өрчд бәәх зөвүрйг келхлэ, хад чолун урсх...

Занда (уха туңһаһад). Танд юн зовлң бәәдг болхви?.. Тана Арл- тан (зогсэк; одна)...

Харка (ээмсглдд). Мини Арлтан яһв?

Занда. Уга, би тана Арлтан техник-тосхач болен, ода танд зов- лң уга гиҗ келхәр бәәнәв.

X а р ка. Терчн үнн. Зуг, Занда минь... (Ухалҗаһад, келдгэн зогена).

Занда (халунар). Келтн, келтн! Намаг итктн, би бичкн бишв.

Харка (толһаһинь илэд). Не, мини тускиг мартчкий. Чи арвдгч класс чилэвч?

3 а н д а. Э, арвдгчиг чилэвв.

Харка. Альк институтд йовҗанач?

Занда. Би институтд йовҗахшв. Көдлмшд орчкад, заочн инсти­тутд дасхар седҗәнәв.

Харка. Эцгчн юн гинэ?

Занда. Бааҗа мини шиидвриг зөвтә гинә. Түрүләд көдлмшин аа- цинь авчкад, дакад сурһуль дассн — түңгнь бат болдмн гинэ.

X а р ка. Терчн, миниһәр болхла, чик селвг.

Занда (Харка тал тахлдҗ сууһад, эмәсн бәәдлтәһәр). Эгч Харка,. та намаг бичэ керлдтн, би танас нег юм сурхар бээнэв.

X а р ка. Яһад керлдх билэв. Сур, сур. Экләһән эдл итк.

Занда (дэен бәәдлтәһәр). Мана баавиг иткҗ болдви?

Харка. Эк күүкн хойрин хоорнд нуувч бээх зев уга.

Занда (ормасн өсрҗ босад). Зуг мана баавла биш.

Харка. Экдэн дурговчи?

Занда (халунар). Уга, би яһад баавдан дурго болх билэв. Баавин заңгнь маниг алҗана.

Харка. Маниг гиен?

Занда. Бааҗа ман хойриг.

Харка (зөвүртәһәр). Экон кун му келдмн биш.

Занда (өөлсн бәәдлтәһәр). Би му келҗәхшв. Үнн юмиг яахв...

Харка (келен үгән хәрү авад). Буруһим тэвич. Би чини сурвричн эвдчкүв.

Занда. Эгч Харка, күүкн күн герәсн холд йовҗ чадхйи?

X а р к а. Чи гертэсн зулхар бээдг болвзач?

Занда. Уга, мини үр күүкн.

Харка. Терүндән ик хаҗһр уха ухалҗанач гиҗ кел.

Занда. Цааранднь бәәҗ болшго болхла яахмби?

Харка. Баһ улсд җирһл кезәдчн гиигн болҗ медгддмн. Баахн харш учрхла, тедн ик гүрмлә харһснд тоолна. Тер —хаҗһр медлһн.

60

Занда (халунар). Уга, мини үр күүкн тиим күн биш. Нам, тертн Комсомольск путевкар йовхар бәәнә.

X а р к а. Альдаран?

Занда. Хар һазр тал.

X а р к а. Тенд юмби?

Занда. Шин совхоз бүрдҗәнә.

X а р к а (дадмгар). Кедүтә күүкмби?

Занда (мектәһәр). Ай, кедүтәһинь мартҗ оркҗв... Дакад сурнав.

X а р к а. Сурһульта күүкнйи?

Занда. Арвн класс чиләлә. Яһна?

Харка. О, арвн класс чиләсн болхла, гиҗгтә күүкн бәәҗ.

Занда, йовж. чадхйи?

X а р к а (уха туңһаһад). Түрүләд...

Күн үүд цокна.

Ортн, ортн.

Ж, а л цаһан чесуча костюмта, нүдндән хар козлдур зүүсн, һартан баг цецг бәрсн орҗ ирнә.

Җал (энд-тендән хәләчкәд. Толһаһан, гекәд). Мендвт, Харка Эрд- ниевна.

Харка (цецгсинь авад). Мендвт, Җал Җалович. (Цецгәсиг стол деер бәәсн вазд тәвәд, бийнь герин цаад шуһуһур йовна).

Җал (козлдуран авад, Зандаг үзәд). Э, эн кенә күүкмби?

Харка. Мини үүрин күүкн.

Җал (Зандад һаран өгәд). Җал Җалович.

Занда (һаран ардан бәрәд). Занда.

Җал (инәһдд). Сән, сән...

Занда (генткн). Эгч Харка, менд бәәтн! Менд бәәтн, Җал Җа- лович!

Үүдн тал гүүнә.

X а р к а. Занда!?

Занда гүүһәд һарч одна.

Харка. Танас эмәһәд тигҗ йовна.

Җал (көлиннь хойр үзүр деер нәәхлчкәд). Хм... Зөвтә үг.

Харка (кресл тал зааһад). Таниг гүн номт нер зүүсндтн йөрәҗә- нәв. Суутн.

Җал. Ханҗанав. (Сууна. Көлән көл деерән кирслҗ тәвнә). Яһҗ эндр амрчант?

Харка. йир сәәнәр.

Җал. Гертән суудмт?

Харка. Оддг һазр уга.

Җал. Би өцклдүр таниг амрлһни өдрән хамдан кей гиж. дуудсн бәәнәлмн.

Харка. Килмҗдтн ханҗанав.

Җал. Нанла кезә күн кевтәһәр күүндхмт?

Харка. Би, тегәд ода, ямаран кевәр күүндҗәнәв? Җал. Китдин элч мет.

Харка. Тегәд, яһҗ күүндтхә гиҗәнәт?

Җал (ормасн түрүтәһәр босад, Харка тал зөргтәһәр нег шикчкәд, Харкаг хәрү цухрхла, ормдан зогсад, вазд тәвсн, цецгсәс нег цецгавад). Эн цецгә келтә болхла, мини зууран аашад келәд йовсн тоотиг танд кургәд цәәлһх билә.

61

X а р к а. Җигтә юмн, цецгәлә юуна тускар күүндсмт?

Җал. Хөрдгч зун җил — космическ ракетин, атомн энергии цаг. Тиигхлэ, ода әмтнә хоорндк чигн нәрн-гүн болх зөвтә, болв...

Харка (өврәд). Әмтнә дурн-иткл хәәрдҗ гиҗ келхәр бәәнт?

Җал. Хәәрдҗ гихлә — эвго болх, болв, миниһәр болхла, әмтн хо- орндан оньг тату.

Харка (тосщ авад, халунар). Би таила зөвшәрҗәхшв. Ракет холд нисх дутман, атомн энерг әмтнә бәәх бәәдлиг ясрулх дутман, олна са- нан-седкл, ухан-дурн улм цеврдәд, улм гүүдәд, улм чилгрләд йовх зөвтә.

Җал (невчк торад). Би таниг кедү дүңгә күндлдг болвчн, эи сед- клитн дөңнҗ чадшгов. Җирһл негх дакҗ өггддмн!

Харка. Тиигхлә, нег өггдсн җирһлән чикәр эдлх кергтә.

Җал (байртаһар, Харка тал ишкәд). Тер бишв, тер. Мана седкл игхләрн ирлцәд бәәв... Эндр таниг мини үгд хәрү өгх гиҗ ицҗәнәв.

Харка. Гер авх көвүтә, школд ордг күүктә нанар ю кенәт?

Җа л (халунар). Тертн учр уга.

Харка. Гиҗгтә күүкд далалмн.

Җал (үкс гиһәд Харкан һарас авад). Би баһ күн биш, нанд баһ наста күн керг уга.

Харка. Тегәд кен кергтә?

Җал (нүдинь ширтщ хәлэһәд). Кен кергтә? Кен кергтә? Би танд дуртав. Яһад тагчг бәәхмт. Нег юм келхнтә.

Э э җ орҗ ирнә. Җалиг үзхш.

Ээҗ. Ай, Харка, мини нүднд зүүдг юмн альд бәәнә?

Җал. Ээҗ, мендвт? (Бүкл цогцарн өкәһәд мендлнә).

Ээҗ (медә бәәсн, бийнь, эс таньсн бәәдлтәһэр). Энчн кен билә? (Мендлхш).

Харка (эмәһәд). Козлдуртн хот кедг хорад.

Ээҗ. А... тендйи, йир сән.

Ээҗ хот кедг хора талан орҗ одна.

Җал. Хм... Бидн юуна тускар күүндҗәләвдн?

Күн үүд цокна.

Харка (үүдн тал йовад). Ортн, ортн!

Ц е Р н орҗ ирнә.

Церн. Мендвт, цуһар! (Харкад һаран өгәд мендлчкәд, Җал тал өөрднд, һаринь чаңһар сегсрәд). Үнн седкләсн йөрәҗәнәв. Газетд умш- вв. Мана гүн номтнрин бүл немҗәнә. Ик байр.

Җал (өвдсн һаран яахан медҗ эс чадхларн, зүн һартан бәәснхар козлдуран авад, бәрщәһәд, нүдндән зүүнә). Хаиҗанав. Мини гем... Та­на, тана нернтн кен билэ?

Харка (хаҗуһаснь). Та таньдговт? Энтн Церн Очирович...

Церн. Би Җал Җаловичлә хамдан нег школд сурһуль дасҗасн бәәнәлмн.

Җал (ик өөрсн бәәдлтәһәр, нүднәсн козлдуран авад). Нам гиһит. (Ширтщ хәләһәд, хәрү цухрад). Э, Церн Очаевич...

Җ а л. Буруһим тәвтн.

Хот кедг хораһас Ээҗ һарч ирнә.

Ээҗ. Тер ашкапинчн татдг секгдҗ өгхш.

Церн (уралан ишкәд). Би нөкд болчксв... (Ээмрүр). Ээҗ, мендвт!

Ээҗ (байртаһар). Церн, менд! Ай, нохадьг, көгшрәд, нам ашкап секдг чидл эс үлдҗ.

62

Э э җ Ц е р н хойр хот кедг хораһур орҗ одна.

Җал (наад бәрсәр). Эн күн яһад баралхҗ йовхмб?

X а р к а. Мана бүлин иньг.

А р л т а н гүүһәд орҗ ирнә.

Арлтан (ьиүрүндән, байртаһар). Ваня бас йовх болҗана!

X а<р к а. Альдаран?

Арлтан. Шин бүрдҗәх совхозур! (Җалиг үзәд). Мендвт!

Җал (өмнәснь тосад, һаран өгәд). Менд, Арлтан!

Цааһас Ц е р н һарч ирнә.

Арлтан (байрлад). О, һәәһә юмн болв! (Тотхад). Түрүләд, та- ниг Церн-ах, йөрәҗәнәв!

Церн (алң болад). Ю кесндм?

Арлтан. Бу халһар балһсна чемпион нер зүүсндтн!

Це р н. Ханҗанав.

X а р к а. Җал Җаловичиг бас йөрә.

Арлтан (инәһәд). Җал Җалович юн чемпион болла?

X а р к а. Тууҗин науксин кандидат.

Арлтан (маңнаһан ташчкад). Э, зүүлг толһа! Соңслав. (һаран өгәд). Үнн седкләсн йөрәҗәнәв.

Җал (байртаһар). Ханҗанав!

Арлтан (һаран сулдхад). Церн-ах, би таниг хәәхәр седҗәләв.... «Сән күн — санаһар» гиһәд...

Цаад хораһас Э э җ һарч ирәд, тагчг зогсна.

Ваня, мини үр, шин бүрдҗәх совхозд Комсомольск путевкар йовҗана..

Ээҗ (шүрүтәһәр уралан ишкәд). Не, тигәд, Яван йовснд чини юн төр бәәнә?

Арлтан. Би бас йовхар шиидчкүв. Церн-ах, та юн гиҗ санҗа- нат?

Ээҗ (Арлтаниг теөрәд). Сәәхн иным, би чамаг бийәсн холд тәв- шгов. (Усн-цасн уульна).

Цер н Харка тал хәләнә). Экчн зөв өгчәнү?

X а р к а. Саахна зүтклдҗ-зүтклдж, һарч одла. Нанд иим төр хаһ- лхд күчр.

Җал (генткн). Зүркн дуудҗахла — йовх кергтә.

Арлтан (байртаһар). Җал Җалович!

Церн. Җал Җалович зөвтә үг келҗәнә. Зүркни таалар болх кер- гтә. Тенд баһ улсин һар кергтә.

Арлтан (өргмҗтдһәр). Эҗго теегт совхоз бүрдҗәнә, шин селән тосхгдн гиҗәнә. Церн-ах, наарит! (Терз тал дуудна, хааһулиг делгәд секәд оркна). Тер гер, Церн-ахин проектор кесн гер, үзҗәнт! (Герт бә- дсн улс цуһар тиигән хәләлднә). Бидн тиим гермүд бәрхвдн!

Це р н. Терчн чик.

Ээҗ (нульмсан арчад). Ода энүг яһҗ бәрдмб.

X а р к а. Бәрҗ болшго. Сән седвәрин өмнәс сөрлһ кеһәд керг уга, Арлтан (һәрәдчкәд, экән үмсәд, ээщән үмсәд). Терлм тер!

Гүүһәд һарч одна. Телефон җиңннә. Харка трубк авна.

Харка. Соңсҗанав... Дегд күндйи?.. Ирнәв, дарунь ирнәв... Ма­шин керг уга... (Трубкан оркна).

Ээҗ. Юмби?

Харка. Күнд гемтә кү авч ирҗ. йовх кергтә болв.

Җал (хар козлдуран зүүһәд. Харкад). Буру эс гихләтн, дакад ир- нәв.

Харка. Тана дурн.

Җал цугталань мендләд, Харкала мендллго һарч одна.

6$

Церн (ардаснь хдләһәд). Йоста гүн номтл болҗ.

Э э җ. Түүтг-түүтг гиһәд...

Э э җ һарч одна.

Церн (Харкаһур). Харка!

X а р к а. Церн!

ХОЙРДГЧ ӘҢГ

Цернәд

Ик чолун герин өнцг үзгднә. Өндр сарул терзтә веранд бәәнә. Герин эргндк зер-зем- шин модар кеернә. Штакетник хашата. Хашан өөр нохан гер үзгднә. Модна цаад бийд һаруд тәрсн бәәдлтә. Хашан дунд көлинь һазрт булсн стол бәәнә. Хаҗуднь хойр та- •буретк. Верандин өмн ноһан ширтә, ардан түшдгтә скамейк. Герин, верандин үүдн ик оньста. Оньсн болхларн йирин оньсн биш, колхозин амбарт тәвдглә әдл ик болчкад, цө. Зер-земшин моддт альмн, кедмн үзгднә. Хаша дунд унсн альмн, кедмн энд-тенд цац- гдҗ кевтцхәнә. Сцен деерк баахн зуур эҗго.

Генткн хойр һартан бураһас гүрәд кесн зембл бәрсн Налха гүүһәд орҗ ирнә. Маш- тг дүүрң цогцта. һаза нарта, халун өдр, болв Налха намчта эрәтә сатин бишмүдтә, ээм деерән халхлзсн җемпертә, шигдәч эрәтә ик шеемг альчурар толһаһан ораһад, нег өнцгинь өмнән зөрүләд хаяд оркҗ. Шуукрад йовна.

Налха (энд-тендэн хәләчкәд). Я-а, яһлав, яһлав!.. Хулха орҗ одҗ!! (Тецгр-һазр негдкәд). Балтг, Балтг!!! Я, яһлав, Балтг, яһлачи?... (Гу- ум; одад нохан гер хәләнә, земблмүдән һазрт тәвчкәд, бийнь өвдгләд, нохан герүр шаһана). Балтг, Балтг!.. (Тасрм; одсн шинм;үр үзәд). Я, энүгичн юн эрлг авсмби? (Хаша дотраһар гүүһәд, унм; одсн альмн, ке- дм цуглулна). Садтм хулха орҗ... Нохаһим кен авсмб, а? Хәәрн Бал- тгм аман бәрнә). Арвн арслң өгәд хулдҗ авлав... Хәәрн нохам, хәәрн мөңгм... (Уульн алдад бәәнә. Генткн сана авна). Одак залу... Чама зуг... (нудрман үзүләд) Одак залу, гертән төрүц хәлдәмҗ уга. Кедү дакҗ келҗәнәв, эн хаша деегәр арата суңһуг татад орк гиһәд. Мини үг соңсхш эн. Зуг ирҗ өг (һазрт хайсн земблмудән ик ээлтәһәр авад, ха­шан моднас өлгнә. Зер-земшин модд тал хәләчкәд). Әмтнә залус болх- ла, герәдән зөөнә, эн инженер-тосхач болчкад, көдлмшәсн оңдан юм медхш. Кемр би эс гүҗрхлә, эн гер өрк тасрх билә. Би өдр, сө уга олз орулхар зүткнәв, эн гер-бүлиг би һанцарн теткҗәнәв. Нань нанд нөкд уга. Күүкән һарһснас дотаһар хәләнәв. Өсх дутман, улм күүнәрхәд йо­вна. Заңг-ухаһарн эцгән дураҗана. Эргү улс, түрүн болҗ эврәннь бү- лин төлә бәәхән медцхәхш, терүнә хөөн олна төлә болх. Саналдчкад, мөңгән һарһад тоолна). һәәһә гидг базр болв! Долан хонгт дола дакҗ иим ик базр болдг болхнь яһна... Теңгр өгтхә! Негн, хойр, һурвн... Зандата хоюрн хулдсн болхла, ямаран сән болх билә.

Занда сад талас гүүһәд һарч йовад, экән үзәд тогтнад зогсна.

Налха күүнә көлин ә соңсчкад. тоолҗасн мөңгән хамҗ авад, деернь, һууҗмлан дарҗах така кевтә, элкдәд унҗ одна. Зөвәр тагчг тигәд кевтҗәһәд, аярхн энд-тендән хәләнә. Генткн Зандаг үзнә.

А-а, сәәхн толһа, ирвчи? (Өмнән стол деер бәәсн мөңгән агчмин зуур хамм; авад, намчта эрәтә бишмудиннь хормаг өргәд, дотр хавтхдан дү- рәд оркна). Альд, ямана ишк кевтә, тогляд йовнач, а? Цаачн, эндр әвр- тә гидг базр болв!

Занда. Баав, та намаг базрт бичә дахулхар седтн. Боорлад алнав гивчн тиигән одшгов.

Налха (сүвәһән тулад, алцаһад зогсна). Ю-у, һәәд од, энчн юн һәргтә үрн бәәсмби? Би унтл-кевтл уга, һүрә ноха кевтә, гүүһәд йовх- ларн, кенә төлә хатрад йовна болһначи?

Занда (эк талан хәләл уга). Би медҗәхшв.

.64