Milli standartlar.

Milli standartlar - belli bir döwletiň standartlaşdyryş guramasy tarapyndan kabul edilýär. Bu standartlar şol döwletiň milli önümlerine, şol

döwlet üçin mahsus bolan düzgünnamalara, kadalara degişli bolýar. Meselem, türkmen halylarynyň, garaköli baganalaryň, hindi çaýynyň standartlary milli standartlardyr. Türkmenistanyň milli standartlary “TDS”

belgisi bilen belgilenýär.

Firma ýa-da kärhana standartlary diňe bellibir firmalaryň, kärhanalaryň we edaralaryň önümlerine degişli bolýar. Kärhana standarty

“KS” abbrewiatura bilen belgilenýär.

Türkmenistanyň “Standartlaşdyrmak hakyndaky” kanunyna laýyklykda standartlaşdyrmak ugry boýunça resminamalaryň şu aşakdakylary hereket edýär.

•halkara standartlary; •döwletara standartlary; •döwlet standartlary; •tehniki şertler; •pudak standartlary; •kärhana standartlary;

•düzgünler, düzgünnamalar, gollanmalar, metodiki görkezmeleri, kadalar we maslahatlar.

Milli standartlar standartlaşdyrmak boýunça milli gurama “Türkmenstandartlary” baş döwlet gullugy tarapyndan kabul edilýär. Ministrlikler, pudaklaryň ýolbaşçylary olaryň işini üpjün etmek üçin zerur bolan pudaklaryň standartlary we düzgünnamalaryň toplumlaryny

kabul edýär. Guramalaryň (kärhanalaryň) ýolbaşçylary işleri ýerine ýetirmek üçin standartlary we öndürilýän önümleriň tehniki şertlerini tassyklaýar.

Aşakdaky tablisada önümlere, proseslere we hyzmatlara edilýän talaplary kesgitleýän resminamalaryň iýerarhiýasy berilýär.

Önümlere, proseslere we hyzmatlara edilýän talaplary kesgitleýän

Düzgünnamalaryň toplumy önümler ýa-da olar bilen baglanyşykly taslamak, öndürmek, gurluşyk we montaž etmek, ulanmak, saklamak, daşamak, satmak we utilizasiýa etmek boýunça talaplaryň berjaý edilmegini üpjün etmek maksady bilen milli standartlaryň bolmadyk ýagdaýlarynda işlenip düzülýär. Olary işläp düzmegiň

we tassyklamagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler kabineti tarapyndan kesgitlenýär.

Tejribelikde bolsa önümleriň, prosesleriň we hyzmatlaryň howpsuzlygynyň üpjün edilmegine gönükdirilen degişli kadalaryny we düzgünlerini kesgitleýän

“Türkmenistanyň gurluşyk kadalary” (TGK), ”Sanitariýa kadalary we düzgünleri” ýaly barlag-gözegçilik guramalarynyň resminamalary bolup durýar.

Düzgünnamalar toplumynyň talaplary ylmyň, tehnikanyň we tehnologiýanyň öňde baryjy gazananlaryna esaslanýar, olarda halkara standartlaryň we

kadalaşdyryjy resminamalaryň düzgünleri hasaba alynýar.

Düzgünnamalar toplumynda milli standartlaryň we beýleki resminamalaryň talaplaryny gaýtalamak rugsat berilmeýär. Olary çap etmäge we ýaýratmaga diňe

işläp düzüjiniň hukugy bolýar.

Pudaklaýyn standartlar pudakda öndürilýän önümlere, ulanylyan proseslere we hyzmatlara edilýän umumy talaplary kesgitleýär.

Pudaklaýyn standartlar standartizasiýa obýektlerine degişli talaplary kesgitleýär: - pudakda ulanylýan önümlere, proseslere we hyzmatlara degişli, şol sanda

pudaklaýyn standartizasiýa boýunça işleri geçirmegiň tertibini we düzgünlerini;

-pudak boýunça niýetlenýän önümleriň tiplerini we tip-ölçeg hatarlaryny;

-pudagyň metrologik üpjünçilik boýunça işleri geçirmegiň düzgünlerini we

synaglaryň aýratyn metodikalaryny.

Pudaklaýyn standartlaryň talaplary şertnamada ýa-da önümiň, prosesiň we hyzmatyň tehniki resminamasynda görkezilen bolsa hökmany suratda hojalyk işlerinde

subýektler tarapyndan ýerine ýetirilmeli.

Gurama (kärhana) standarty, şol sanda telekeçilik, jemgyýetçilik, ylmy edaralaryň, birleşmeleriň we ş.m. standartlary, eger-de olary ulanmagyň zerurlygy bolanda hem-de öňde baryjy döwrebap usullary ulanmak we ýaýratmak gerek bolan

gurama (kärhana) tarapyndan özbaşdak işlenip düzülýär we tassyklanylýar.

Bu standartlar işleri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek, önümiň hilini üpjün etmek we önümçiligi kämilleşdirmek boýunça guramanyň (kärhananyň) içki işlerini dolandyrmak

üçin işlenip düzülýär. Gurama (kärhana) standartlaryny işläp taýýarlamagyň, tassyklamagyň, ulanmagyň, hasaba almagyň, üýtgetmeler girizmegiň we hereketini bes etmegiň tertibini özbaşdak kesgitleýär.

Tehniki şertler (TŞ) sarp edijileriň islegi hasaba alnyp öndürilýän anyk önümler üçin işlenip düzülýär. Olar milli standartlaryň we öňde baryjy ylmyň we tehnikanyň

gazananlaryna esaslanmaly.

Tehniki şertler milli standartlaşdyryş guramasy tarapyndan kesgitlenen düzgünnamany berjaý etmek bilen guramalar tarapyndan özbaşdak işlenip düzülýär we

tassyklanýar.

Tehniki şertler önümiň sarp edijileri tarapyndan onuň anyk markalaryny, tiplerini, modelini saýlap almaga mümkinçlik berýän we onuň doly identifikasiýasyny üpjün edýän köptaraplaýyn talaplaryny kesgitleýär. Şonuň bilen bir hatarda tehniki şertler sarp ediji üçin gerekli bolan kabul etmegiň düzgünlerini, synag usullaryny, howpsuz ulanmagyň we ş.m. düzgünlerini kesgitleýär. Önüm ugratmak boýunça şertnamada tehniki şertlere salgylanma berilýär, olar önüm ugratmak boýunça şertnamanyň aýrylmaz bölegi bolup, arbitraž resminama statusyna eýe bolýar. Önüm tapgyrlaýyn ýa- da köpçülikleýin öndürilende tehniki şertler deslapky standart hökmünde ulanylyp bilner.

Tehniki şertleriň talaplary önümi taýýarlamak, ulanmak, daşamak, saklamak we gaýtadan işlemek boýunça işleri ýerine ýetirýän telekeçiler we hukuk şahslary üçin

hökmany bolup durýar.

Tehniki şertleri tassyklan gurama olara laýyklykda çykarylýan önüm baradaky maglumatlary sarp edijilere ýetirmek maksady bilen katalog listleri görnüşinde standartlaşdyryş guramasyna ugradýar. Tehniki şertler işläp düzüjiniň emlägi bolup, ol satmak-satyn almak obýekti hasaplanýar.

Önümiň katalog listi (ÖKL) - belli önüm baradaky maglumat berýän rekwizitleriň standart toplumyny düzüminde saklaýan, kompýuter bilen işlemek üçin niýetlenýän

resminama. Onda önümiň ady, belgilenişi, önüm haýsy kadalaşdyryjy (tehniki) resminamanyň talaplaryna laýyklykda ugradylýandygy, taýýarlaýjy kärhananyň ady, önümiň esasy häsiýetnamasy we niýetlenişi boýunça gysgaça beýany berilýär.

Önümi taýýarlaýjylar önümiň katalog listini ПР 50-718-99 ”Önümiň katalog düzgünnamasyna” laýyklykda beýan edýär we standartlaşdyryş guramasyna ugradýar.

Önümiň katalog listi

Standartlaşdyryş guramalary olaryň doldurylyşynyň dogrulygyny barlap hasaba alýar, özüniň maglumalar bazasynda girizýär we Türkmenstanyň önümleriniň

maglumatlar bankyna ugradýar. Olaryň esasynda bolsa önümiň tehniki şertlerinde maglumat görkezijileri we önümleriň tematiki kataloglary çap edilýär.

Senagat kärhanalarynda we guramalarynda standartlaşdyrylmaga degişli köp sanly resminamalar hereket edýär.

Ölçemegiň metodikasy (ÖM); Metodiki görkezme (MG); Gönükdiriji resminama (GR).

Guramanyň ýolbaşçysy standartizasiýa meselelerini çözmek üçin zezur bolan islendik resminamany tassyklap ýa-da buýruk esasynda ulanyp biler.

Gönükdiriji resminamalar. Bu resminamalarda nebit-gaz senagatynda dürli tehnologik prosesleri geçirmegiň tertibi we düzgünleri berilýär. Gönükdiriji resminamalar “geçirmek tertibi”, ”düzgün”, ”gözükdiriji”, ”položeniýe”, reglament, metodika (usulyýet) atlary bilen ulanylýar.