5.Anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch ®Æt c©u, lèi so s¸nh vµ trËt tù h×nh ¶nh trong ba c©u cuèi :
MÑ thµ coi nh− chiÕc l¸ bay,
ChÞ thµ coi nh− lµ h¹t bôi,
Em thµ coi nh− h¬i r−îu say.
H·y ph©n tÝch h×nh ¶nh vµ néi dung c¶m xóc trong ba c©u th¬ trªn.
6.Qua bµi th¬, anh (chÞ) hiÓu "li kh¸ch" lµ ng−êi nh− thÕ nµo ? H·y nªu nh÷ng c¶m nhËn cña m×nh vÒ vÎ ®Ñp cña nh©n vËt nµy.
chiÒu xu©n
Anh Th¬
tiÓu dÉn
Anh Th¬ (1921 - 2005) tªn khai sinh lµ V−¬ng KiÒu ¢n, quª ë B¾c Giang, sinh ë thÞ trÊn Ninh Giang, tØnh H¶i D−¬ng, trong mét gia ®×nh viªn chøc nhá xuÊt th©n Nho häc. Anh Th¬ ch−a häc hÕt bËc tiÓu häc, nh−ng ham v¨n ch−¬ng, chÞu khã ®äc s¸ch. Sèng trong kh«ng khÝ buån tÎ cña mét gia ®×nh cßn nÆng nÒn nÕp phong kiÕn ë mét tØnh nhá, Anh Th¬ t×m ®Õn th¬ ca ®Ó tù gi¶i tho¸t vµ kh¼ng ®Þnh m×nh nh− nhiÒu thanh niªn tiÓu t− s¶n ë c¸c thÞ x·, thÞ trÊn thêi thuéc Ph¸p lín lªn vµo nh÷ng n¨m ba m−¬i cña thÕ kØ XX.
Anh Th¬ còng cã viÕt truyÖn (tiÓu thuyÕt R¨ng ®en, 1943), nh−ng sù nghiÖp chÝnh lµ th¬. Bµ b¾t ®Çu cã th¬ ®¨ng b¸o tõ n¨m 1937, ®Õn n¨m 1941 th× xuÊt b¶n tËp Bøc tranh quª, gåm 41 bµi viÕt vÒ c¶nh n«ng th«n. Th¬ cña bµ thiªn vÒ t¶ c¶nh toµn nh÷ng c¶nh b×nh dÞ, quen thuéc : mét bê tre, mét m¸i r¹, mét lµn khãi bÕp, mét bÕn s«ng, mét con ®ß, v.v. Tuy vËy, mét sè bµi ®· lµm xóc ®éng lßng ng−êi bëi nh÷ng nÐt vÏ ch©n thùc, tinh tÕ, thÊm ®−îm mét t×nh quª ®»m th¾m, pha chót t©m sù b©ng khu©ng, u buån cña c¸i t«i th¬ míi.
Th¸ng T¸m 1945, Anh Th¬ h¨ng h¸i tham gia c¸ch m¹ng, nhiÖt t×nh phôc vô kh¸ng chiÕn vµ x©y dùng ®Êt n−íc b»ng s¸ng t¸c th¬ ca. Bµ tõng lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (kho¸ I vµ II).
Anh Th¬ ®−îc Nhµ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc vµ nghÖ thuËt n¨m 2007.
60
C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 : c¸c tËp th¬
KÓ chuyÖn Vò L¨ng (1957), Theo c¸nh chim c©u (1960), §¶o Ngäc (1963), Hoa døa tr¾ng (1967), Mïa xu©n mμu xanh (1974), Quª chång (1977) vµ mét sè tËp håi kÝ.
Bµi ChiÒu xu©n rót tõ tËp Bøc tranh quª.
*
* *
M−a ®æ bôi ªm ªm trªn bÕn v¾ng,
§ß biÕng l−êi n»m mÆc n−íc s«ng tr«i ; Qu¸n tranh ®øng im l×m trong v¾ng lÆng Bªn chßm xoan hoa tÝm rông t¬i bêi.
Ngoµi ®−êng ®ª cá non trµn biÕc cá, §µn s¸o ®en sµ xuèng mæ vu v¬ ; MÊy c¸nh b−ím rËp rên tr«i tr−íc giã, Nh÷ng tr©u bß thong th¶ cói ¨n m−a.
Trong ®ång lóa xanh rên vµ −ít lÆng,
Lò cß con chèc chèc vôt bay ra,
Lµm giËt m×nh mét c« nµng yÕm th¾m
Cói cuèc cµo cá ruéng s¾p ra hoa.
(Bøc tranh quª, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 1995)
h−íng dÉn ®äc thªm
1.Bµi th¬ lµ mét bøc tranh quª vµo mïa xu©n. H·y chØ ra nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt tiªu biÓu cña c¶nh mïa xu©n n¬i ®ång quª miÒn B¾c n−íc ta.
2.§äc khæ thø nhÊt cña bµi th¬, anh (chÞ) cã c¶m nhËn g× vÒ kh«ng khÝ vµ nhÞp sèng cña n«ng th«n ®−îc gîi t¶ trong ®ã ? Kh«ng khÝ vµ nhÞp sèng Êy ®−îc gîi t¶ b»ng nh÷ng tõ ng÷, chi tiÕt nµo vµ b»ng thñ ph¸p g× ?
3.Ng−êi ta th−êng nãi, trong nghÖ thuËt v¨n ch−¬ng cã thñ ph¸p dïng c¸i ®éng ®Ó nãi c¸i tÜnh. H·y ph©n tÝch thñ ph¸p Êy ®−îc sö dông ë khæ thø ba cña bµi th¬ (chó ý c©u 2 vµ 3 cña khæ th¬).
61
LuyÖn tËp Ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý cho bµi nghÞ luËn v¨n häc
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
BiÕt ph©n tÝch ®Ò cho bµi nghÞ luËn v¨n häc.
BiÕt t×m ý vµ lËp dµn ý cho bµi nghÞ luËn v¨n häc.
Cho c¸c ®Ò v¨n sau :
§Ò 1. VÎ ®Ñp cña bµi Th¬ duyªn (Xu©n DiÖu).
§Ò 2. NghÖ thuËt trµo phóng cña NguyÔn C«ng Hoan qua truyÖn ng¾n
Tinh thÇn thÓ dôc.
§Ò 3. Nhµ v¨n Nga Lª-«-nÝt Lª-«-nèp cho r»ng : "Mçi t¸c phÈm ph¶i lµ mét ph¸t minh vÒ h×nh thøc vµ mét kh¸m ph¸ vÒ néi dung". Anh (chÞ) h·y gi¶i thÝch vµ chøng minh ý kiÕn trªn.
1. Ph©n tÝch ®Ò
a)Víi mçi ®Ò v¨n trªn, anh (chÞ) h·y x¸c ®Þnh :Néi dung träng t©m ;
C¸c thao t¸c lËp luËn chÝnh ;Ph¹m vi t− liÖu cÇn huy ®éng.
b)Anh (chÞ) cÇn ®äc kÜ ®Ò bµi, t×m nh÷ng tõ ng÷ quan träng, huy ®éng kiÕn thøc vÒ ®Ò v¨n nghÞ luËn ®· häc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu c¬ b¶n. Ch¼ng h¹n, ë §Ò 3, cÇn t×m hiÓu kÜ ý kiÕn cña Lª-«-nèp ®Ó rót ra vÊn ®Ò träng t©m : yªu cÇu cña lao ®éng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n lµ ph¶i lu«n s¸ng t¹o ra c¸i míi. Tõ ®ã, x¸c ®Þnh c¸c thao t¸c lËp luËn vµ ph¹m vi t− liÖu cÇn cho bµi viÕt.
2. T×m ý
Cã thÓ t×m ý cho bµi v¨n b»ng c¸ch ®Æt ra vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. a) Víi §Ò 1, cã thÓ nªu lªn vµ tr¶ lêi mét sè c©u hái sau :
VÎ ®Ñp cña bµi Th¬ duyªn ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ph−¬ng diÖn nµo ? Tr¶ lêi c©u hái nµy sÏ t×m ®−îc c¸c ý lín : vÎ ®Ñp vÒ néi dung, vÎ ®Ñp vÒ nghÖ thuËt.
62
VÎ ®Ñp néi dung cña bµi th¬ ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo ? Víi c©u hái nµy, c¨n cø vµo néi dung bµi th¬ cã thÓ t×m ®−îc c¸c ý : bµi th¬ lµ nh÷ng c¶m xóc tinh tÕ, m·nh liÖt vÒ mèi giao hoµ cña thiªn nhiªn vµ mèi t¬ duyªn cña lßng ng−êi.
VÎ ®Ñp nghÖ thuËt cña bµi th¬ ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo ? §ã lµ nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷, x©y dùng h×nh ¶nh, lµ c¸ch cÊu tø, c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc, giäng ®iÖu th¬,...
VÎ ®Ñp néi dung vµ nghÖ thuËt cã sù thèng nhÊt, g¾n bã nh− thÕ nµo ? §ã lµ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc tinh tÕ, nång nhiÖt, ®¾m say ®−îc thÓ hiÖn qua mét giäng th¬ trÎ trung, víi nh÷ng h×nh ¶nh, ng«n ng÷ míi mÎ, ®Çy gîi c¶m.
b) Víi §Ò 2, cã thÓ ®Æt mét sè c©u hái sau :
ThÕ nµo lµ nghÖ thuËt trµo phóng ? NghÖ thuËt trµo phóng th−êng sö dông nh÷ng thñ ph¸p nµo vµ biÓu hiÖn ë nh÷ng ph−¬ng diÖn nµo ?
NghÖ thuËt trµo phóng ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo trong truyÖn ng¾n
Tinh thÇn thÓ dôc ?
NghÖ thuËt trµo phóng cã ý nghÜa, gi¸ trÞ nh− thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm ?
Anh (chÞ) h·y tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Ó triÓn khai hÖ thèng ý cho §Ò 2. c) B»ng c¸ch ®Æt vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái, anh (chÞ) h·y t×m ý cho §Ò 3.
3. LËp dµn ý
a)Sau khi ®· cã ý, cÇn s¾p xÕp c¸c ý theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh ®Ó lµm næi bËt vÊn ®Ò. Dµn ý th−êng ®−îc x©y dùng theo bè côc ba phÇn (më bµi, th©n bµi, kÕt bµi). Víi mçi ®Ò bµi cã thÓ cã nhiÒu c¸ch s¾p xÕp ý. Ch¼ng h¹n, ë §Ò 1, ®Ó lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña bµi Th¬ duyªn, cã thÓ tr×nh bµy t¸ch riªng hai ý : vÎ ®Ñp néi dung, vÎ ®Ñp nghÖ thuËt ; cã thÓ ph©n tÝch tõng khæ th¬, trong mçi khæ th¬ nªu râ nh÷ng nÐt ®Ñp vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung ; hoÆc cã thÓ tr×nh bµy theo hai ý cña néi dung : vÎ ®Ñp cña mèi giao hoµ gi÷a c¸c c¶nh s¾c thiªn nhiªn, vÎ ®Ñp cña mèi t¬ duyªn lßng ng−êi (trong mçi ý kÕt hîp ph©n tÝch nh÷ng nÐt ®Ñp néi dung c¶m xóc vµ nghÖ thuËt thÓ hiÖn).
b)Anh (chÞ) h·y so s¸nh c¸c c¸ch s¾p xÕp ý cña §Ò 1 võa nªu vµ chØ ra −u ®iÓm còng nh− h¹n chÕ (nÕu cã) cña mçi c¸ch s¾p xÕp.
c)H·y lËp dµn ý cho §Ò 2 vµ 3.
63
Tr¶ bµi viÕt sè 5
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vµ c¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña ®Ò v¨n ë
Bµi viÕt sè 5.
BiÕt c¸ch ph©n tÝch ®Ò v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm v¨n xu«i hoÆc kÞch vµ nhËn ra nh÷ng sai sãt cÇn tr¸nh khi viÕt bµi nµy.
Häc sinh xem l¹i nh÷ng yªu cÇu ®· nªu ë bµi Tr¶ bµi viÕt sè 1 (s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 11 N©ng cao, tËp mét) vµ chó ý thªm mét sè ®iÓm sau.
1. Bµi viÕt sè 5 tiÕp tôc luyÖn tËp vÒ kiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn, nh−ng tËp trung vµo nghÞ luËn v¨n häc. Cô thÓ lµ ph©n tÝch mét vÊn ®Ò ®Æt ra trong c¸c t¸c phÈm v¨n xu«i ViÖt Nam giai ®o¹n 1930 - 1945. §ã lµ c¸c t¸c phÈm ®· häc vµ ®äc thªm ë Häc k× I nh− Hai ®øa trÎ (Th¹ch Lam), Ch÷ ng−êi tö tï (NguyÔn Tu©n), NghÖ thuËt b¨m thÞt gµ (trÝch phãng sù ViÖc lµng Ng« TÊt Tè), VÜnh biÖt Cöu Trïng §µi (trÝch kÞch Vò Nh− T« NguyÔn Huy T−ëng), §êi thõa (Nam Cao), Tinh thÇn thÓ dôc (NguyÔn C«ng Hoan),... Nh− thÕ, häc sinh cÇn cã nh÷ng hiÓu biÕt trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn :
a)Néi dung, nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm v¨n xu«i vµ kÞch giai ®o¹n 1930 - 1945, kÓ c¶ nh÷ng t¸c phÈm ®äc thªm nh− ViÖc lµng, Tinh thÇn thÓ dôc,...
b)KÜ n¨ng ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n xu«i vµ kÞch ®· häc.
2.Do tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña ®Ò ë bµi viÕt nµy cã kh¸c so víi ®Ò cña c¸c bµi viÕt tr−íc nªn cÇn xem xÐt c¸ch thøc lµm bµi cña m×nh ®· phï hîp ch−a. (C¸c yªu cÇu vÒ kiÓu v¨n b¶n, nh÷ng thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n vµ c¸c ph−¬ng thøc biÓu ®¹t cÇn vËn dông kÕt hîp, kÜ n¨ng ph©n tÝch v¨n xu«i ; vÊn ®Ò träng t©m mµ bµi viÕt cÇn tËp trung lµm næi bËt ; ph¹m vi t− liÖu mµ ®Ò yªu cÇu : kiÕn thøc v¨n häc, kiÕn thøc ®êi sèng,...).
3.Xem xÐt bµi lµm cô thÓ cña anh (chÞ) ®Ó thÊy nh÷ng h¹n chÕ nµo ®· ®−îc kh¾c phôc ; lo¹i lçi nµo vÉn cßn m¾c ph¶i (vÒ néi dung, vÒ kÜ n¨ng viÕt bµi,...). Thèng kª c¸c lçi trong bµi viÕt vµ x¸c ®Þnh c¸ch söa ch÷a.
64
Bµi viÕt sè 6
(NghÞ luËn v¨n häc Bµi lµm ë nhµ)
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
BiÕt viÕt bµi v¨n nghÞ luËn ph©n tÝch mét vÊn ®Ò cña t¸c phÈm th¬.
VËn dông ®−îc kÜ n¨ng ph©n tÝch th¬ vµ kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm ®· häc ; kh¾c phôc vµ h¹n chÕ ®−îc nh÷ng sai sãt ë c¸c bµi viÕt tr−íc.
Tham kh¶o c¸c ®Ò v¨n sau ®©y :
§Ò 1. C¸i t«i ®éc ®¸o cña T¶n §µ trong bµi th¬ HÇu trêi.
§Ò 2. H×nh t−îng nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi L−u biÖt khi xuÊt d−¬ng cña Phan Béi Ch©u.
§Ò 3. Thµnh c«ng cña Xu©n DiÖu trong viÖc sö dông h×nh ¶nh vµ nhÞp ®iÖu ë c¸c bµi th¬ Véi vµng, §©y mïa thu tíi, Th¬ duyªn.
§Ò 4. DÊu Ên th¬ ca d©n gian trong bµi T−¬ng t− cña NguyÔn BÝnh. §Ò 5. Thiªn nhiªn trong bµi th¬ Trµng giang cña Huy CËn.
§Ò 6. VÒ mét khæ th¬ mµ anh (chÞ) cho lµ hay nhÊt trong bµi §©y th«n VÜ D¹ cña Hµn MÆc Tö.
65
nhËt kÝ trong tï cña Hå chÝ Minh
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc hoµn c¶nh s¸ng t¸c ®Æc biÖt cña NhËt kÝ trong tï (Ngôc trung nhËt kÝ), tõ ®ã hiÓu thªm quan ®iÓm s¸ng t¸c v¨n häc cña Hå ChÝ Minh.
N¾m ®−îc néi dung t− t−ëng c¬ b¶n, ®Æc ®iÓm vÒ bót ph¸p vµ phong c¸ch nghÖ thuËt cña tËp th¬.
I Hoµn c¶nh ra ®êi cña nhËt kÝ trong tï
Ngµy 28 - 1 - 1941, sau ba m−¬i n¨m ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi, NguyÔn ¸i Quèc vÒ n−íc trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc. Ngµy 13 - 8 - 1942, NguyÔn ¸i Quèc lóc nµy lÊy tªn lµ Hå ChÝ Minh lªn ®−êng ®i
Trung Quèc víi danh nghÜa ®¹i biÓu cña ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh héi(1) vµ Ph©n bé
quèc tÕ ph¶n x©m l−îc cña ViÖt Nam, ®Ó tranh thñ sù viÖn trî cña thÕ giíi. Sau nöa th¸ng ®i bé, ngµy 27 - 8 - 1942, võa tíi x· Tóc Vinh, thuéc
huyÖn §øc B¶o, tØnh Qu¶ng T©y th× Ng−êi bÞ bän h−¬ng c¶nh(2) Trung Quèc b¾t gi÷ v× bÞ
t×nh nghi lµ "H¸n gian"(3). Chóng giam cÇm vµ ®µy ®o¹ Ng−êi rÊt d· man trong m−êi ba th¸ng, gi¶i qua gi¶i l¹i m−êi t¸m nhµ giam cña m−êi ba huyÖn.
NguyÔn ¸i Quèc
(Thêi k× ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc)
Trong ®iÒu kiÖn bÞ giam cÇm, chê ®îi ngµy ®−îc tr¶ l¹i tù do, Hå ChÝ Minh ®· lµm th¬ ®Ó gi¶i trÝ ®ång thêi ®Ó tá ý chÝ vµ trang tr¶i nçi lßng :
(1)ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh héi (gäi t¾t lµ ViÖt Minh) : mÆt trËn do NguyÔn ¸i Quèc thµnh lËp ë P¸c Bã n¨m 1941.
(2)H−¬ng c¶nh : c¶nh s¸t ë lµng x·.
(3)"H¸n gian" : ë ®©y chØ ng−êi H¸n lµm tay sai cho NhËt lóc nµy ph¸t xÝt NhËt ®ang x©m l−îc Trung Quèc.
66
Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham,
Nh−ng v× trong ngôc biÕt lµm chi ®©y ;
Ngµy dµi ng©m ngîi cho khu©y,
Võa ng©m võa ®îi ®Õn ngµy tù do.
(Më ®Çu tËp "NhËt kÝ")
§Õn ngµy 10 - 9 - 1943, Ng−êi ®−îc tr¶ tù do vµ tËp nhËt kÝ kÕt thóc.
II Mét sè ®iÓm cÇn l−u ý vÒ tËp th¬
TËp th¬ gåm 134 bµi th¬ ch÷ H¸n (bao gåm c¶ bµi ®Ò tõ ë trang ®Çu).
XÐt vÒ thêi gian lµm th¬, th× trong m−êi ba th¸ng ë tï, bèn th¸ng ®Çu (c¨n cø vµo thêi ®iÓm ghi d−íi bµi th¬) t¸c gi¶ viÕt 103 bµi, chÝn th¸ng cßn l¹i chØ lµm cã 31 bµi.
XÐt vÒ thÓ th¬, trong 134 bµi, trõ 8 bµi lµm theo c¸c thÓ kh¸c, cßn l¹i 126 bµi ®Òu lµ th¬ tø tuyÖt. Cã thÓ nãi ®©y lµ tËp th¬ tø tuyÖt cña Hå ChÝ Minh.
XÐt vÒ ®Ò tµi, tËp th¬ cã bèn ®Ò tµi chÝnh : a) Phª ph¸n nh÷ng hiÖn t−îng ngang tr¸i trong x· héi vµ trong nhµ tï Trung Quèc, b) nh÷ng nçi niÒm vµ t©m tr¹ng cña nhµ th¬, c) nh÷ng gi·i bµy vÒ nhiÖm vô sang Trung Quèc v× môc ®Ých c¸ch m¹ng mµ bÞ b¾t oan, d) nh÷ng bµi th¬ thï tiÕp. Hai ®Ò tµi a vµ b chiÕm tØ lÖ cao nhÊt, lµ néi dung chÝnh cña tËp th¬.
TËp th¬ ®· ®−îc dÞch ra tiÕng ViÖt vµ in lÇn ®Çu vµo n¨m 1960. TËp th¬ còng ®−îc in ë Trung Quèc vµ ®−îc dÞch ë c¸c n−íc Nga, M«ng Cæ, Ba Lan, Anh, Ph¸p, Hung-ga-ri, NhËt B¶n, I-ta-li-a, T©y Ban Nha, §an M¹ch, MÜ, §øc, Lµo, Th¸i Lan, Hµn Quèc,...
III Néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm
1. Bøc tranh nhµ tï vµ mét phÇn x· héi Trung Hoa d©n quèc
Mét néi dung cña tËp nhËt kÝ lµ nh÷ng ghi chÐp vÒ nh÷ng ®iÒu tai nghe m¾t thÊy h»ng ngµy cña t¸c gi¶ trong nhµ tï vµ trªn ®−êng chuyÓn lao, ®em ®Õn cho nhiÒu bµi th¬ tÝnh h−íng ngo¹i vµ yÕu tè tù sù, t¶ thùc. Nhê thÕ, t¸c phÈm ®· t¸i hiÖn ®−îc bé mÆt ®en tèi cña nhµ tï Quèc d©n ®¶ng Trung Quèc rÊt tØ mØ, chi tiÕt nh− mét cuèn phim t− liÖu cã søc phª ph¸n m¹nh mÏ. Réng h¬n n÷a, tËp th¬ cßn cho thÊy mét phÇn cña t×nh tr¹ng x· héi Trung Quèc nh÷ng n¨m 1942 - 1943.
67
Bót tÝch trang b×a vµ trang cuèi cña tËp NhËt kÝ trong tï
Trang b×a :
Ch÷ H¸n hµng trªn : Ngôc trung nhËt kÝ (NhËt kÝ trong tï).
Hai dßng ch÷ sè : ghi ngµy th¸ng ®óng víi ngµy Hå ChÝ Minh bÞ b¾t vµ ngµy ®−îc tha. Riªng ch÷ sè ghi n¨m cã kh¸c so víi con sè ghi ë trang cuèi s¸ch, cã thÓ lµ mét c¸ch nguþ trang cña t¸c gi¶.
Bèn dßng ch÷ H¸n tiÕp theo lµ bµi th¬ n¨m ch÷, dÞch ra tiÕng ViÖt :
Th©n thÓ ë trong lao, Tinh thÇn ë ngoµi lao ; Muèn nªn sù nghiÖp lín, Tinh thÇn cµng ph¶i cao.
(Nam Tr©n dÞch)
Trang cuèi : ghi bµi KÕt luËn kÕt thóc tËp th¬ :
S¸ng suèt, nhê ¬n HÇu chñ nhiÖm, Tù do trë l¹i víi ta råi ;
"Ngôc trung nhËt kÝ" tõ ®©y døt, T¸i t¹o ¬n s©u, c¶m t¹ ng−êi.
(Kh−¬ng H÷u Dông dÞch)
68
ë ®©y, bót ph¸p ch©m biÕm ®−îc sö dông réng r·i víi nhiÒu cung bËc vµ giäng ®iÖu kh¸c nhau : khi th¼ng thõng bèp ch¸t, khi giÔu cît nhÑ nhµng, khi mØa mai, chua ch¸t, c−êi ®Êy mµ cay ®¾ng, ®au xãt, v.v. Nh×n chung, nhµ th¬ kh«ng dïng lèi ®ao to bóa lín, nh−ng nh÷ng ®ßn ch©m biÕm th−êng rÊt s©u s¾c, thÊm thÝa :
Ban tr−ëng nhµ lao chuyªn ®¸nh b¹c, Gi¶i ng−êi, c¶nh tr−ëng kiÕm ¨n quanh ; Chong ®Ìn, huyÖn tr−ëng lµm c«ng viÖc, Trêi ®Êt Lai T©n vÉn th¸i b×nh.
(Lai T©n)
Oa... ! Oa... ! Oaa... !
Cha sî sung qu©n cøu n−íc nhµ ; Nªn nçi th©n em võa nöa tuæi, Ph¶i theo mÑ ®Õn ë nhµ pha.
(Ch¸u bÐ trong ngôc T©n D−¬ng, 22 - 11)
NghÜ viÖc trªn ®êi k× l¹ thËt,
Cïm ch©n sau tr−íc còng tranh nhau.
(C¸i cïm)
Tù do, thö hái ®©u lµ ?
LÝnh canh trá lèi th¼ng ra c«ng ®−êng.
(TiÕt thanh minh)
2. Bøc ch©n dung tù ho¹ cña Hå ChÝ Minh
Mét néi dung kh¸c quan träng h¬n cña NhËt kÝ trong tï lµ nh÷ng ghi chÐp vÒ t©m sù cña t¸c gi¶ mét thø nhËt kÝ tr÷ t×nh ®éc ®¸o, cã tÝnh h−íng néi s©u s¾c. Nhê vËy, qua tËp th¬, ng−êi ®äc thÊy hiÖn lªn râ nÐt bøc ch©n dung tù ho¹ cña Hå ChÝ Minh h×nh t−îng chÝnh cña tËp th¬.
a) §ã lµ mét tÊm g−¬ng nghÞ lùc phi th−êng, mét b¶n lÜnh vÜ ®¹i, kh«ng g× cã thÓ lung l¹c ®−îc, ®óng lµ "Th©n thÓ ë trong lao - Tinh thÇn ë ngoµi lao".
Mét con ng−êi cã thÓ v−ît lªn rÊt cao trªn mäi ®au ®ín thÓ x¸c, phong th¸i ung dung, t©m hån thanh tho¸t, thËm chÝ t−¬i t¾n, trÎ trung trong mäi t×nh huèng :
Trong tï kh«ng r−îu còng kh«ng hoa, C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê ;
69