
Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, tµi n¨ng Xu©n DiÖu ®Æc biÖt ph¸t triÓn m¹nh vÒ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc. ¤ng ®Ó l¹i m−êi s¸u tËp nghiªn cøu, phª b×nh viÕt vÒ hÇu nh− ®ñ lo¹i ®èi t−îng : tõ th¬ Hå ChÝ Minh, Tè H÷u, Huy CËn, ChÕ Lan Viªn,... ®Õn th¬ Ph¹m TiÕn DuËt, Hoµng NhuËn CÇm,... råi c¶ th¬ ca quÇn chóng cña bé ®éi, c«ng nh©n, n«ng d©n trong kh¸ng chiÕn vµ c¶i c¸ch ruéng ®Êt. ¤ng viÕt c¶ vÒ nh÷ng tËp kÝ cña NguyÔn §øc ThuËn (BÊt khuÊt), TrÇn §×nh V©n (Sèng nh− Anh),... Nh−ng Xu©n DiÖu ®Æc biÖt dån søc vµo viÖc nghiªn cøu, phª b×nh c¸c nhµ th¬ cæ ®iÓn nh− NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå Xu©n H−¬ng, NguyÔn §×nh ChiÓu, NguyÔn KhuyÕn, Tó X−¬ng,... ¤ng muèn ®éc gi¶ mu«n ®êi sau vÉn ®äc «ng vµ giao c¶m víi «ng khi t×m hiÓu nh÷ng thiªn tµi bÊt tö cña d©n téc. ¤ng rÊt chó ý ph¸t hiÖn gi¸ trÞ nh©n v¨n, nh©n b¶n ë c¸c nhµ th¬ nµy. Víi kinh nghiÖm s¸ng t¸c phong phó cña m×nh, trong nghiªn cøu, phª b×nh, Xu©n DiÖu th−êng ®i s©u vµo chuyÖn "bÕp nóc" cña th¬ ca. NhiÒu c«ng tr×nh cña «ng, v× thÕ, cã thÓ xem lµ nh÷ng tËp gi¸o tr×nh vÒ nghÒ nghiÖp cho nh÷ng ai muèn ®i vµo c«ng viÖc ®Çy khã kh¨n, phøc t¹p vµ rÊt ®çi tinh vi nµy.
*
**
Xu©n DiÖu lµ mét nhµ th¬ míi, tuy cã lóc ng¹o nghÔ coi m×nh nh− ®Ønh Hi M· L¹p S¬n ("Ta lµ Mét, lµ Riªng, lµ Thø NhÊt - Kh«ng cã chi bÌ b¹n næi cïng ta"), nh−ng thùc chÊt l¹i lµ mét t©m hån lu«n réng më víi ®êi. ¤ng lµ mét c©y ®µn B¸ Nha nh−ng kh«ng muèn chØ cã mét Chung Tö K×, mµ khao kh¸t hµng v¹n, hµng triÖu tri ©m, tri kØ, ë mäi n¬i, mäi thêi, thuéc mäi lo¹i ng−êi kh¸c nhau trªn thÕ gian nµy. Mét t©m hån nh− thÕ, tÊt nhiªn s½n sµng nhËp vµo phong trµo c¸ch m¹ng ®Ó trë thµnh thi sÜ cña nh©n d©n.
Mét t©m hån nh− thÕ tÊt nhiªn còng kh«ng thÓ tù giam h·m m×nh trong mét ho¹t ®éng v¨n häc nµo. V× vËy, «ng võa lµm th¬ võa viÕt nhiÒu thÓ v¨n kh¸c. Sau C¸ch m¹ng, «ng cµng viÕt nhiÒu, viÕt khoÎ, viÕt liªn tôc. ë lÜnh vùc nµo «ng còng cã ®ãng gãp lín vµ in ®Ëm h×nh ¶nh mét Xu©n DiÖu nhµ th¬ cña mïa xu©n vµ tuæi trÎ, lu«n lu«n s«i næi t×nh yªu, dµo d¹t t×nh ®êi.
H−íng dÉn häc bµi
1.§äc kÜ phÇn I cña bµi häc (Cuéc ®êi), anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng gia ®×nh, x· héi, thiªn nhiªn, v¨n ho¸ cña Xu©n DiÖu thêi niªn thiÕu víi nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña con ng−êi nhµ th¬ ?
40

2.Th¬ míi lµ tiÕng nãi th¬ ca cña c¸i t«i c¸ nh©n. C¸c nhµ th¬ míi nãi chung ®Òu cã ý thøc kh¼ng ®Þnh c¸i t«i c¸ nh©n cña m×nh. ë Xu©n DiÖu, sù kh¼ng ®Þnh Êy cã g× ®Æc biÖt ?
3.Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ m©u thuÉn bi kÞch trong th¬ Xu©n DiÖu nãi chung, trong th¬ t×nh (tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m) cña «ng nãi riªng ? M©u thuÉn Êy thÓ hiÖn cô thÓ trong thÕ giíi h×nh t−îng cña th¬ «ng nh− thÕ nµo ?
4.Xu©n DiÖu coi con ng−êi gi÷a tuæi trÎ vµ t×nh yªu lµ hoµn mÜ nhÊt. §iÒu Êy cã ¶nh h−ëng g× tíi nh÷ng ®æi míi trong c¸ch s¸ng t¹o h×nh ¶nh th¬ cña «ng so víi nghÖ thuËt th¬ ca truyÒn thèng ? H·y nªu vµi dÉn chøng cô thÓ.
luyÖn tËp vÒ thao t¸c lËp luËn b¸c bá
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m v÷ng thao t¸c lËp luËn b¸c bá.
BiÕt vËn dông thao t¸c lËp luËn b¸c bá.
1.§äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®· sö dông c¸ch b¸c bá nµo :
a) "Tõ tr−íc ®Õn nay ®· cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ th¬, nh−ng lêi ®Þnh nghÜa nµo còng vÉn kh«ng ®ñ. Cã ng−êi nghÜ r»ng th¬ lµ nh÷ng lêi ®Ñp. Nh−ng ®©u ph¶i nh− vËy. D−íi ngßi bót cña Hå Xu©n H−¬ng, nh÷ng ch÷ tÇm th−êng cña lêi nãi h»ng ngµy, n«m na m¸ch quÐ, ®· trë thµnh nh÷ng lêi th¬ ®−îc truyÒn tông m·i. Vµ NguyÔn Du kh«ng nh÷ng ®Ó l¹i nh÷ng c©u th¬ nh− "Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn", mµ cßn viÕt :
Tho¾t tr«ng nhên nhît mµu da, ¡n g× to bÐo ®Éy ®µ lµm sao !
Còng kh«ng ph¶i th¬ lµ nh÷ng ®Ò tµi "®Ñp", phong hoa tuyÕt nguyÖt cña c¸c cô ngµy x−a, hoÆc nh÷ng nhí mong sÇu luþ cña c¸c chµng vµ nµng mét thêi tr−íc C¸ch m¹ng. Nhµ th¬ Ph¸p Baudelaire (B«-®¬-le) ®· lµm bµi th¬ næi tiÕng vÒ c¸i x¸c chã chÕt ®Çy gißi bä, vµ ë thêi chóng ta, c¸i xe ®¹p, khÈu ba d« ca, cho ®Õn c¸i
41

ba l« trªn vai chiÕn sÜ, bãng d©y thÐp gai hung ¸c cña ®ån giÆc, ®Òu cã thÓ ®em nãi trong th¬."
(NguyÔn §×nh Thi)
b) "Cã ng−êi vÉn nghÜ r»ng : trong s¸ng t¸c v¨n nghÖ, lÝ tÝnh kh«ng tham dù. Nãi thÕ còng kh«ng ®óng. §µnh r»ng khëi ®iÓm cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt vÉn lµ mét xóc ®éng m¹nh mÏ, s©u xa. Nh−ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nãi r»ng t¸c phÈm nghÖ thuËt kh«ng cÇn ®Õn lÝ tÝnh. Tr−íc hÕt lÝ tÝnh cña nhµ s¸ng t¹o t¸c ®éng trong khi suy nghÜ vÒ ®Ò tµi, s¾p ®Æt t− t−ëng, ph©n tÝch tµi liÖu, nghiªn cøu h×nh thøc thÝch hîp cho mét ®Ò tµi, vËn dông kinh nghiÖm vÒ bót ph¸p,... BÊy nhiªu c«ng viÖc ®Òu kh«ng thÓ hoµn toµn phã th¸c cho c¶m høng. LÝ tÝnh vÉn ph¶i lu«n lu«n tØnh t¸o ®Ó lµm cho h×nh thøc phï hîp víi néi dung, ph©n l−îng c©n xøng víi ý tø."
(Theo §Æng Thai Mai)
c) |
B¸c bá mét quan ®iÓm thùc dông |
Mét nhµ v¨n MÜ gèc Nga, bµ ¢y Ren-®¬ cho r»ng "Nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa nh©n v¨n trªn nguyªn t¾c vµ c¶ trªn thùc tÕ lµ nh÷ng kÎ ¨n b¸m, bëi mèi quan t©m hµng ®Çu cña hä lµ ph©n ph¸t chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt ; nãi ®óng ra lµ quan t©m ®Õn viÖc ph©n ph¸t nh÷ng g× mµ hä kh«ng s¶n xuÊt ra. Nh÷ng kÎ ¨n b¸m th× kh«ng bao giê ®¸ng kÝnh hay tèt c¶". Tõ ®ã, bµ nªu ra nguyªn t¾c ®¹o ®øc míi : "Cã råi h·y cho", cæ vò cho nh÷ng ng−êi lµm ra cña c¶i vËt chÊt.
CÇn nãi ngay r»ng kh«ng cã g× khã kh¨n l¾m trong viÖc nhËn ra thùc chÊt c¸i quan ®iÓm d−êng nh− rÊt "t©n k×" cña ¢y Ren-®¬. Thùc chÊt, nguyªn t¾c ®¹o ®øc míi nµy lµ ph¶i "t¹o" hay "s¶n xuÊt" ra cña c¶i vËt chÊt th× míi lµ ng−êi tèt. Cßn
ng−êi theo chñ nghÜa nh©n v¨n vµ ho¹t ®éng x· héi, gåm c¶ nhµ chÝnh trÞ, ®Òu lµ kÎ ¨n b¸m, v× hä ch¼ng t¹o hay s¶n xuÊt c¸i bãng ®Ìn nh− £-®i-x¬n(1) hay c¸i « t« nh− Pho(2). Hä chØ "d©y m¸u ¨n phÇn" khi ph©n ph¸t c¸i mµ hä kh«ng t¹o ra hay
s¶n xuÊt ®−îc ! Muèn biÕt quan ®iÓm nµy ®óng hay sai, ta h·y ®em nã ¸p dông vµo thùc tiÔn.
(1)£-®i-x¬n (Thomas Alva Edison, 1847 - 1931) : nhµ ph¸t minh ng−êi MÜ ®· tõng cã trªn mét ngh×n ph¸t minh s¸ng chÕ kÜ thuËt, bao gåm m¸y ®iÖn b¸o, ®iÖn tho¹i, m¸y h¸t, m¸y ph¸t ®iÖn cì lín, hÖ thèng chiÕu s¸ng, v.v.
(2)Pho (Henry Ford, 1863 - 1947) : ng−êi s¸ng lËp tËp ®oµn Ford - h·ng xe h¬i lín thø hai n−íc MÜ.
42

Ch¼ng h¹n, theo lÝ thuyÕt ®ã th× ngay chÝnh t¹i MÜ, chØ kho¶ng 20% d©n sè lµ ng−êi tèt, v× hä s¶n xuÊt. Cßn 80% cßn l¹i lµ kÎ ¨n b¸m v× hä chØ lµm dÞch vô, ph©n phèi, thËm chÝ viÕt v¨n lµm th¬, ho¹t ®éng x· héi, t«n gi¸o vµ tõ thiÖn hay nh÷ng viÖc "¨n b¸m" kh¸c. Råi c¸i n−íc MÜ giµu m¹nh kia, hä s¸ng t¹o nhiÒu vµ s¶n xuÊt ®Õn mét phÇn ba cña c¶i toµn thÕ giíi, ch¾c ch¾n hä ®¸ng kÝnh vµ tèt
h¬n nh÷ng n−íc s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt Ýt h¬n, ch¼ng h¹n nh− ViÖt Nam. Vµ Bin GhÕt(1) th× tèt h¬n MÑ Tª-rª-da(2) v× vÞ n÷ th¸nh th× ch¼ng s¶n xuÊt ®−îc g×
ngoµi viÖc mang t×nh th−¬ng ®Õn cho d©n nghÌo Ên §é trong t− c¸ch mét ng−êi nh©n v¨n chñ nghÜa, tøc ®Ých thÞ lµ kÎ ¨n b¸m.
§ã lµ c¸i g× nÕu kh«ng ph¶i lµ nguyªn t¾c t«n thê vËt chÊt vµ rÎ róng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn cña giíi träc phó MÜ ? Râ rµng t¸c gi¶ cña quan ®iÓm nµy rÊt thiÕu hiÓu biÕt vÒ ho¹t ®éng cña x· héi loµi ng−êi, nhÊt lµ khÝa c¹nh ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c cïng cã lîi. Vµ thËt ®¸ng tiÕc, tuy lµ nhµ v¨n nh−ng ¢y Ren-®¬ l¹i khinh rÎ chñ nghÜa nh©n v¨n, khinh rÎ lßng tèt vµ chñ nghÜa vÞ nh©n sinh ®iÒu ng−îc víi thiªn chøc cña v¨n häc.
[...] VÒ mÆt ®¹o lÝ, xem nh÷ng ng−êi nh©n v¨n chñ nghÜa lµ ¨n b¸m còng lµ sai lÇm nghiªm träng. Tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i chÝnh lµ tiªu chÝ c¬ b¶n cña mét x· héi b¾t ®Çu hiÓu b¶n chÊt con ng−êi. Chóng ta sinh ra, ai còng cã quyÒn b×nh ®¼ng, nh−ng t¹o ho¸ kh«ng thÓ c«ng b»ng víi mçi mét c¸ nh©n. T¹o ho¸ kh«ng thÓ ph©n ph¸t trÝ tuÖ vµ kÜ n¨ng nh− nhau cho tÊt c¶ mäi ng−êi. Chóng ta kh«ng thÓ chän cha mÑ, chän gia c¶nh ®Ó sinh ra. Cã nghÜa con ng−êi sinh ra vèn l¹i kh«ng b×nh ®¼ng. VËy th× ai sÏ mang l¹i cho chóng ta sù b×nh ®¼ng nÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa nh©n v¨n nh÷ng ng−êi quan t©m kh«ng chØ tíi nh÷ng c¸ nh©n xuÊt chóng mµ cßn tíi tõng m¶nh ®êi bÊt h¹nh nÒn t¶ng quan träng cña mét x· héi t×m kiÕm sù c«ng b»ng ? Vµ ®Ó ®¶m b¶o sù ®¸nh gi¸ c«ng b»ng ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt, cã thÓ dÉn ra mét quan ®iÓm, ai ®ãng nhiÒu thuÕ vµ t¹o nhiÒu viÖc lµm cho x· héi lµ ng−êi tèt. Gi¸ trÞ cña mét ng−êi chÝnh lµ ë chç ng−êi ®ã phôc vô x· héi nh− thÕ nµo. Mµ phôc vô th× kh«ng chØ lµ "t¹o" hay "s¶n xuÊt", mµ quan träng
(1)Bin GhÕt (William Henry Gates III, sinh n¨m 1955) : nhµ doanh nghiÖp, nhµ ho¹t ®éng tõ thiÖn, chñ tÞch tËp ®oµn phÇn mÒm m¸y tÝnh lín nhÊt thÕ giíi Mai-cr«-xèp (Microsoft), «ng ®−îc coi lµ ng−êi giµu nhÊt thÕ giíi.
(2)Tª-rª-da (Theresa, 1910 - 1997) : nhµ ho¹t ®éng tõ thiÖn Ên §é (ng−êi gèc An-ba-ni), n÷ tu sÜ, n¨m 1960 thµnh lËp Héi tu n÷ truyÒn gi¸o nh©n ¸i, suèt ®êi phôc vô ng−êi nghÌo, trÎ må c«i, ng−êi giµ, ng−êi bÖnh tËt. Bµ ®−îc nhËn gi¶i th−ëng N«-ben Hoµ b×nh n¨m 1979.
43

h¬n c¶ lµ tæ chøc ®−îc mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng, ph¸t triÓn vµ v¨n minh, n¬i lîi Ých riªng cña mçi c¸ nh©n kÕt hîp nhuÇn nhÞ víi lîi Ých chung cña toµn x· héi.
Kh«ng nªn quªn r»ng, chñ nghÜa thùc dông, thËm chÝ chñ nghÜa t«n thê vËt
chÊt, chñ nghÜa ®¬n ph−¬ng míi chØ lµ mét nöa sù thËt vÒ ng−êi MÜ. Mét nöa kh¸c n»m ë Lu-th¬ Kinh(1), Mo-ri-x¬n(2), £-®i-x¬n vµ hµng triÖu ng−êi nh©n v¨n
chñ nghÜa yªu c«ng lÝ, chuéng t×nh th−¬ng vµ giµu lßng s¸ng t¹o kh¸c.
(Theo §ç Kiªn C−êng, §¹o ®øc míi lµ g× ?, T¹p chÝ Tia s¸ng, 8 - 2002)
2.LËp dµn ý b¸c bá luËn ®iÓm sau : ChØ cã vµo ®¹i häc th× cuéc ®êi míi cã t−¬ng lai.
3.Chän mét trong hai thµnh ng÷ sau nh»m b¸c bá ý cò vµ t×m ý míi :
a)Móa r×u qua m¾t thî.
b)Bíi l«ng t×m vÕt.
Gîi ý : T×m khÝa c¹nh cã thÓ b¸c bá trong c¸c thµnh ng÷.
a)"Móa r×u qua m¾t thî" lµ thµnh ng÷ cã ý chª nh÷ng ai khoe tµi tr−íc c¸c bËc thÇy ®Òu lµ d¹i, v× nh− thÕ võa dÔ béc lé chç yÕu kÐm cña m×nh, võa tá ra thiÕu khiªm tèn. Nh−ng thµnh ng÷ ®ã còng thÓ hiÖn mét t©m lÝ tiªu cùc lµ lu«n sî ng−êi giái h¬n mµ kh«ng d¸m thi thè tµi n¨ng, v−ît lªn phÝa tr−íc. Nh− thÕ th× lµm sao cã ®−îc sù tiÕn bé ? §iÒu nµy chøng tá thµnh ng÷ trªn cã h¹n chÕ vÒ mÆt t− t−ëng.
b)"Bíi l«ng t×m vÕt" lµ thµnh ng÷ chØ mét th¸i ®é hay soi mãi, b¾t bÎ, hµm ý chª bai. Tuy nhiªn vÒ kh¸ch quan, "bíi l«ng t×m vÕt" còng cã ý nghÜa tÝch cùc, gióp ph¸t hiÖn nh÷ng s¬ hë, sai sãt mµ ng−êi ta th−êng bá qua.
(1)Lu-th¬ Kinh (Martin Luther King, 1929 - 1968) : l·nh tô phong trµo d©n quyÒn ng−êi da ®en MÜ. N¨m 1957, ®−îc bÇu lµm Chñ tÞch Héi nghÞ l·nh tô C¬ §èc gi¸o miÒn Nam MÜ, n¨m sau ph¸t ®éng phong trµo d©n quyÒn ng−êi da ®en MÜ, tõng buéc tæng thèng MÜ kÝ ph¸p lÖnh d©n quyÒn. N¨m 1968, «ng bÞ bän ph©n biÖt chñng téc b¾n chÕt t¹i Mem-phÝt (Memphis).
(2)Mo-ri-x¬n : ng−êi MÜ. Ngµy 2-11-1965, Mo-ri-x¬n ®· bÕ con g¸i (£-mi-ly) ®Õn bê s«ng P«-t«-m¸c, gÇn LÇu n¨m gãc, vµ t¹i ®Êy, «ng ®· ch©m löa tù thiªu ®Ó ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh x©m l−îc ViÖt Nam cña bän cÇm quyÒn MÜ.
44

®©y th«n vÜ D¹(1)
Hµn mÆc tö
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
C¶m nhËn ®−îc t×nh yªu ®êi, lßng ham sèng m·nh liÖt mµ ®Çy uÈn khóc cña hån th¬ Hµn MÆc Tö.
NhËn ra ®−îc d¹ng liªn kÕt võa ®øt ®o¹n võa nhÊt qu¸n cña m¹ch th¬ vµ lèi t¹o h×nh gi¶n dÞ mµ tµi hoa cña thi phÈm.
tiÓu dÉn
Hµn MÆc Tö (1912 - 1940) tªn khai sinh lµ NguyÔn Träng TrÝ, sinh t¹i lµng LÖ MÜ, tæng Vâ X¸, huyÖn Phong Léc, tØnh §ång Híi (nay lµ Qu¶ng B×nh), trong mét gia ®×nh c«ng gi¸o nghÌo. Sau khi häc trung häc t¹i tr−êng Pe-l¬-ranh (Pellerin) ë HuÕ, «ng lµm ë Së §¹c ®iÒn B×nh §Þnh, råi vµo Sµi Gßn lµm b¸o. §Õn n¨m 1936, bÞ m¾c bÖnh phong, «ng vÒ h¼n Quy Nh¬n ®Ó ch÷a bÖnh vµ mÊt t¹i tr¹i phong Quy Hoµ.
Hµn MÆc Tö næi tiÕng lµ thÇn ®ång th¬ ë Quy Nh¬n lóc m−êi bèn,
m−êi l¨m tuæi. ¤ng cã nhiÒu bót danh (Phong TrÇn, LÖ Thanh,...). Tõ n¨m 1935, ®−îc mét b¹n th¬ lµ Qu¸ch TÊn gãp ý, míi ®æi thµnh Hµn MÆc Tö (Hμn : bót, MÆc : mùc ngô ý coi m×nh lµ ng−êi lµm nghÒ bót mùc, tøc s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng). B¾t ®Çu con ®−êng th¬ ca b»ng th¬ §−êng luËt, khi th¬ míi bïng næ, «ng chuyÓn sang s¸ng t¸c theo khuynh h−íng l·ng m¹n. Hµn MÆc Tö ®−îc xem lµ hiÖn t−îng th¬ k× l¹ vµo bËc nhÊt cña phong trµo Th¬ míi.
(1)Th«n VÜ D¹ (cã b¶n chÐp lµ VÜ Gi¹), tõ gèc lµ VÜ D· (vÜ lµ lau, d· lµ c¸nh ®ång) : th«n n»m s¸t kinh ®« HuÕ, bªn bê s«ng H−¬ng, phong c¶nh v−ên t−îc rÊt xinh x¾n, nªn th¬.
45

T¸c phÈm chÝnh gåm c¸c tËp th¬ : Th¬ §iªn (vÒ sau ®æi thµnh §au th−¬ng, 1938), Xu©n nh− ý, Th−îng thanh khÝ, CÈm ch©u duyªn vµ kÞch th¬ : Duyªn k× ngé (1939), QuÇn tiªn héi (1940). Ngoµi tËp G¸i quª (1936) in lóc sinh thêi, cßn toµn bé th¬ Hµn MÆc Tö chØ ®−îc in thµnh tËp sau khi «ng mÊt.
DiÖn m¹o hÕt søc phøc t¹p vµ ®Çy bÝ Èn cña th¬ «ng cã sù ®an xen, rµng rÞt cña c¶ nh÷ng g× th©n thuéc, thanh khiÕt, thiªng liªng nhÊt, c¶ nh÷ng g× ghª rîn, ma qu¸i, cuång lo¹n nhÊt. Trong ®ã tr¨ng, hoa, nh¹c, h−¬ng,... chen lÉn hån, m¸u, yªu ma,... Ngay c¸c h×nh ¶nh ®ã còng kh«ng hÒ thuÇn nhÊt, mµ biÕn t−íng mçi khi mét kh¸c. ThËm chÝ, tõng h×nh ¶nh còng tù ph©n th©n thµnh c¸c d¹ng ®èi chäi, t−¬ng ph¶n, t−¬ng tranh víi nhau kh¸ gay g¾t. Tuy nhiªn, ®»ng sau thÕ giíi h×nh ¶nh phøc t¹p kia, vÉn hiÖn râ mét con ng−êi chøa chan lßng yªu sèng. Ngay c¶ lóc linh hån muèn rêi bá trÇn gian ®Ó bay lªn câi siªu nhiªn mµ «ng gäi lµ câi "Th−îng thanh khÝ" th× ng−êi ta vÉn thÊy râ ë ®ã mét t×nh yªu ®Õn ®au ®ín h−íng vÒ cuéc ®êi trÇn thÕ. §ã lµ c¨n cèt lµnh m¹nh tÝch cùc cña th¬ Hµn MÆc Tö.
§©y th«n VÜ D¹ thuéc tËp §au th−¬ng, lµ kiÖt t¸c cña Hµn MÆc Tö vµ còng lµ mét trong nh÷ng thi phÈm xuÊt s¾c cña th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
*
**
Sao anh kh«ng vÒ ch¬i th«n VÜ ?
Nh×n n¾ng hµng cau n¾ng míi lªn
V−ên ai m−ít qu¸ xanh nh− ngäc
L¸ tróc che ngang mÆt ch÷ ®iÒn(1).
Giã theo lèi giã, m©y ®−êng m©y
Dßng n−íc buån thiu, hoa b¾p(2) lay
ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng tr¨ng ®ã
Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay ?
(1)MÆt ch÷ ®iÒn : Theo nh©n t−íng häc, mÆt vu«ng ch÷ ®iÒn ®−îc xem lµ lo¹i t−íng m¹o øng víi ®øc tÝnh thËt thµ, trung hËu. C©u th¬ võa cã vÎ ®Ñp t¹o h×nh ®¬n thuÇn : mét khu«n mÆt ®Ñp Èn hiÖn sau cµnh l¸ tróc ®Çy thi vÞ, võa giµu tÝnh t−îng tr−ng (tróc biÓu hiÖn cho vÎ thanh cao, g−¬ng mÆt ch÷ ®iÒn biÓu hiÖn cho sù trung hËu). TÊt c¶ thËt hµi hoµ víi khung c¶nh vèn ®¬n s¬ mµ thanh tó bao trïm c¶ v−ên th«n VÜ trong n¾ng mai.
(2)B¾p : (c©y) ng«.
46

M¬ kh¸ch ®−êng xa, kh¸ch ®−êng xa
¸o em tr¾ng qu¸ nh×n kh«ng ra ë ®©y s−¬ng khãi mê nh©n ¶nh(1)
Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ ?
(§au th−¬ng, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 1995)
h−íng dÉn häc bµi
1.Bµi th¬ cã ba khæ, mçi khæ nghiªng vÒ mét c¶nh s¾c, mét t©m t×nh. H·y nªu nhËn xÐt vÒ s¾c th¸i kh¸c nhau ë mçi khæ th¬ vµ m¹ch liªn kÕt gi÷a c¸c khæ.
2.Mçi khæ th¬ trong bµi ®Òu chøa ®ùng c©u hái. C¸c c©u hái Êy ®· gãp phÇn t¹o nªn ©m ®iÖu riªng cña bµi th¬. ¢m ®iÖu Êy ®· thÓ hiÖn m¹ch t©m tr¹ng g× cña t¸c gi¶ ?
3.H×nh ¶nh "n¾ng hµng cau n¾ng míi lªn" thËt gi¶n dÞ, còng thËt giµu søc gîi. H·y dïng nh÷ng hiÓu biÕt vµ trÝ t−ëng t−îng cña m×nh ®Ó c¶m nhËn vµ t¸i t¹o vÎ ®Ñp cña h×nh ¶nh Êy.
4.Anh (chÞ) cã c¶m nhËn g× vÒ ý nghÜa cña hai c©u th¬ : "Giã theo lèi giã, m©y ®−êng m©y - Dßng n−íc buån thiu, hoa b¾p lay" ?
5.Khæ th¬ thø hai cã hai c©u : "ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng tr¨ng ®ã - Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay ?". Ch÷ "kÞp" gîi lªn ®iÒu g× vÒ mèi t©m t− ®Çy uÈn khóc cña t¸c gi¶ ?
6.C©u th¬ "Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ ?" cã chót hoµi nghi. Theo anh (chÞ), ®ã lµ nçi hoµi nghi cña sù ch¸n ®êi hay cña niÒm tha thiÕt víi cuéc ®êi ? T¹i sao ?
7.Häc thuéc lßng bµi th¬.
bµi tËp n©ng cao
Cã c¸c c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ c©u th¬ "¸o em tr¾ng qu¸ nh×n kh«ng ra", ch¼ng h¹n :
a)Do ¸o lÉn vµo s−¬ng khãi nªn nh×n kh«ng râ ;
b)§©y lµ mét c¸ch ca tông s¾c ¸o tr¾ng ®Õn l¹ lïng.
Anh (chÞ) h·y ®−a ra c¸ch hiÓu cña m×nh vµ ph©n tÝch ý nghÜa cña c©u th¬ ®ã.
(1)Nh©n ¶nh : bãng ng−êi. (NguyÔn Gia ThiÒu trong Cung o¸n ng©m khóc cã c©u : "Mê mê nh©n ¶nh nh− ng−êi ®i ®ªm").
47

Trµng giang
Huy CËn
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
C¶m nhËn ®−îc nçi sÇu cña mét c¸i t«i c« ®¬n tr−íc thiªn nhiªn mªnh m«ng hiu qu¹nh, trong ®ã thÊm ®−îm c¶ nçi sÇu nh©n thÕ vµ tÊm lßng yªu n−íc thÇm kÝn cña thi sÜ.
NhËn ra ®−îc nh÷ng vÎ ®Ñp cæ ®iÓn trong mét bµi th¬ míi.
tiÓu dÉn
Huy CËn (1919 - 2005) tªn khai sinh lµ Cï Huy CËn, sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho nghÌo, ë lµng ¢n Phó, huyÖn H−¬ng S¬n (nay thuéc x· §øc ¢n, huyÖn Vò Quang), tØnh Hµ TÜnh. N¨m 1939, ®ç tó tµi toµn phÇn t¹i HuÕ, n¨m 1943 ®ç kÜ s− Canh n«ng t¹i Hµ Néi. Tõ n¨m 1942, «ng tham gia MÆt trËn ViÖt Minh trong tæ chøc V¨n ho¸ cøu quèc, råi tham dù Quèc d©n ®¹i héi T©n Trµo. T¹i ®©y «ng ®−îc bÇu vµo Uû ban D©n téc gi¶i phãng toµn quèc. Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, «ng lu«n gi÷ c¸c chøc vô quan träng trong ChÝnh phñ vµ trong Héi Liªn hiÖp
V¨n häc - NghÖ thuËt ViÖt Nam. ¤ng ®−îc Nhµ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc vµ nghÖ thuËt n¨m 1996.
Håi cßn ®i häc, Huy CËn ®· b¾t ®Çu lµm th¬. Víi tËp Löa thiªng (1940), «ng ®−îc biÕt ®Õn nh− mét thi sÜ hµng ®Çu cña phong trµo Th¬ míi. Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Huy CËn ph¶i mÊt mét kho¶ng thêi gian ®Ó ®æi míi tiÕng th¬. Tõ n¨m 1958, nguån th¬ «ng l¹i tu«n ch¶y dåi dµo, c¸c s¸ng t¸c liªn tiÕp ra ®êi : Trêi mçi ngμy l¹i s¸ng (1958), §Êt në hoa (1960), Bμi th¬ cuéc ®êi (1963), Hai bμn tay em (1967), Nh÷ng n¨m s¸u m−¬i (1968), ChiÕn tr−êng gÇn ®Õn chiÕn tr−êng xa (1973), Ngμy h»ng sèng, ngμy h»ng th¬ (1975), v.v. Huy CËn lu«n khao kh¸t vµ l¾ng nghe sù hoµ ®iÖu gi÷a hån ng−êi víi t¹o vËt, gi÷a c¸ thÓ víi nh©n quÇn.
48

Trμng giang lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cña Huy CËn in trong tËp Löa thiªng.
* * *
B©ng khu©ng trêi réng nhí s«ng dµi
H.C
Sãng gîn trµng giang(1) buån ®iÖp ®iÖp, Con thuyÒn xu«i m¸i n−íc song song, ThuyÒn vÒ n−íc l¹i, sÇu tr¨m ng¶ ; Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng.
L¬ th¬ cån(2) nhá giã ®×u hiu, §©u tiÕng lµng xa v·n chî chiÒu.
N¾ng xuèng, trêi lªn s©u chãt vãt ; S«ng dµi, trêi réng, bÕn c« liªu(3).
BÌo d¹t vÒ ®©u, hµng nèi hµng ;
Mªnh m«ng kh«ng mét chuyÕn ®ß ngang.
Kh«ng cÇu gîi chót niÒm th©n mËt,
LÆng lÏ bê xanh tiÕp b·i vµng.
Líp líp m©y cao ®ïn nói b¹c,
Chim nghiªng c¸nh nhá : bãng chiÒu sa. Lßng quª dîn dîn vêi con n−íc,
Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ(4).
(Löa thiªng, NXB §êi nay, Hµ Néi, 1940)
(1)Trµng : mét ©m kh¸c cña ch÷ "tr−êng", nghÜa lµ dµi. Trµng giang : s«ng dµi (hµm chøa c¶ réng) chØ s«ng lín.
(2)Cån : gß ®Êt (hoÆc c¸t) næi cao ë gi÷a s«ng.
(3)C« liªu : tr¬ träi, v¾ng vÎ.
(4)Trong bµi LÇu Hoµng H¹c (Hoµng H¹c l©u) næi tiÕng cña Th«i HiÖu (704 - 754), thêi §−êng (Trung Quèc), cã c©u :
NhËt mé h−¬ng quan hµ xø thÞ ?
Yªn ba giang th−îng sö nh©n sÇu.
T¶n §µ dÞch :
Quª h−¬ng khuÊt bãng hoµng h«n, Trªn s«ng khãi sãng cho buån lßng ai ?
Cã thÓ nh÷ng h×nh ¶nh trong ®ã ®· gîi cho Huy CËn viÕt nªn hai c©u kÕt cña Trµng giang.
49