®äc thªm
®©y mïa thu tíi
Xu©n DiÖu
TiÓu dÉn
§©y mïa thu tíi lµ bµi th¬ viÕt vÒ ®Ò tµi quen thuéc lµ mïa thu vµ vÉn dïng nhiÒu thi liÖu truyÒn thèng. Nh−ng t¸c gi¶ ®· göi vµo ®ã nh÷ng c¶m xóc míi, ®ång thêi cã nhiÒu c¸ch t©n t¸o b¹o trong xö lÝ thi liÖu, trong diÔn ®¹t,...
ChÝnh v× vËy bµi th¬ vÉn ®−îc xem lµ mét thµnh c«ng xuÊt s¾c, tiªu biÓu cho hån th¬ cña nhµ th¬ míi Xu©n DiÖu.
*
**
RÆng liÔu ®×u hiu ®øng chÞu tang, Tãc buån bu«ng xuèng lÖ ngµn hµng ;
§©y mïa thu tíi mïa thu tíi Víi ¸o m¬ phai(1) dÖt l¸ vµng.
H¬n mét(2) loµi hoa ®· rông cµnh, Trong v−ên s¾c ®á ròa(3) mµu xanh ;
Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸...
§«i nh¸nh kh« gÇy x−¬ng máng manh.
(1)M¬ phai : mµu s¾c mê ¶o, phai nh¹t, m¬ hå. Trong c©u th¬ nµy cã thÓ hiÓu lµ s¾c vµng m¬, s¾c vµng phai.
(2)H¬n mét : kh«ng Ýt, mét sè (chÞu ¶nh h−ëng c¸ch nãi trong tiÕng Ph¸p).
(3)Ròa : mµi mßn. Theo t¸c gi¶ Thi nh©n ViÖt Nam, lóc ®Çu Xu©n DiÖu viÕt lµ "rña" nghÜa lµ s¾c ®á xung ®ét víi mµu xanh, lµm mÊt vÎ ®Ñp toµn vÑn cña mµu xanh. VÒ sau, t¸c gi¶ ®· söa thµnh
"ròa". S¾c ®á ròa mµu xanh : cã thÓ hiÓu lµ s¾c ®á mµi mßn s¾c xanh, cßn s¾c xanh phai nh¹t dÇn.
30
ThØnh tho¶ng nµng tr¨ng tù ngÈn ng¬(1)...
Non xa khëi sù(2) nh¹t s−¬ng mê...
§· nghe rÐt m−ít luån trong giã...
§· v¾ng ng−êi sang nh÷ng chuyÕn ®ß...
M©y vÈn(3) tõng kh«ng, chim bay ®i. KhÝ trêi u uÊt hËn chia li.
Ýt nhiÒu thiÕu n÷ buån kh«ng nãi Tùa cöa nh×n xa, nghÜ ngîi g×.
(TuyÓn tËp Xu©n DiÖu, tËp I : Th¬, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1983)
H−íng dÉn §äc thªm
1.§äc toµn bé bµi th¬ vµ t×m hiÓu tr×nh tù triÓn khai m¹ch th¬.
2.Ph©n tÝch nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ vÒ thiªn nhiªn trong thêi ®iÓm giao mïa, tõ h¹ sang thu.
3.Thñ ph¸p l¸y ©m trong c¸c c©u th¬ sau cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh− thÕ nµo ?
RÆng liÔu ®×u hiu ®øng chÞu tang, Tãc buån bu«ng xuèng lÖ ngµn hµng ;
Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸...
4.Anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch c¶m nhËn thiªn nhiªn cña Xu©n DiÖu qua nh÷ng h×nh ¶nh :
RÆng liÔu ®×u hiu ®øng chÞu tang, Tãc buån bu«ng xuèng lÖ ngµn hµng ;
[...] mïa thu tíi
Víi ¸o m¬ phai dÖt l¸ vµng.
ThØnh tho¶ng nµng tr¨ng tù ngÈn ng¬...
(1)Tù ngÈn ng¬ : ngÈn ng¬ mét m×nh, ngÈn ng¬ vÒ chÝnh m×nh, v× mét duyªn cí m¬ hå nµo ®ã.
(2)Khëi sù : b¾t ®Çu.
(3)VÈn : cuén næi lªn ; m©y vÈn : ý nãi m©y tõng gîn cuén næi lªn trªn tÇng kh«ng.
31
th¬ duyªn
xu©n diÖu
tiÓu dÉn
Th¬ duyªn lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña hån th¬ Xu©n DiÖu mµ "sù bång bét [...] biÓu hiÖn ra mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n c¶ trong nh÷ng rung ®éng tinh vi" (Hoµi Thanh).
*
**
ChiÒu méng hoµ th¬ trªn nh¸nh duyªn, C©y me rÝu rÝt cÆp chim chuyÒn.
§æ trêi xanh ngäc qua mu«n l¸,
Thu ®Õn – n¬i n¬i ®éng tiÕng huyÒn(1).
Con ®−êng nhá nhá, giã xiªu xiªu
L¶ l¶ cµnh hoang, n¾ng trë chiÒu ;
Buæi Êy lßng ta nghe ý b¹n
LÇn ®Çu rung ®éng nçi th−¬ng yªu.
Em b−íc ®iÒm nhiªn kh«ng v−íng ch©n,
Anh ®i l÷ng ®÷ng ch¼ng theo gÇn
V« t©m – nh−ng gi÷a bµi th¬ dÞu
Anh víi em nh− mét cÆp vÇn.
M©y biÕc vÒ ®©u bay gÊp gÊp
Con cß trªn ruéng c¸nh ph©n v©n
Chim nghe trêi réng giang thªm c¸nh
Hoa l¹nh chiÒu th−a s−¬ng xuèng dÇn.
(1)TiÕng huyÒn : tiÕng ®µn. ë ®©y, t¸c gi¶ muèn nãi tiÕng nh¹c cña thiªn nhiªn t¹o nªn bëi sù hoµ hîp gi÷a tiÕng chim hãt, tiÕng giã thæi, tiÕng l¸ reo, v.v.
32
Ai hay tuy lÆng b−íc thu ªm
Tuy ch¼ng b¨ng nh©n(1) g¹ tá niÒm
Tr«ng thÊy chiÒu h«m ng¬ ngÈn vËy
Lßng anh th«i ®· c−íi(2) lßng em.
(Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam, tËp 27, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1990)
h−íng dÉn ®äc thªm
1.Anh (chÞ) cã nhËn xÐt g× vÒ ®Æc ®iÓm cña thÕ giíi h×nh t−îng trong bµi th¬ hiÖn lªn qua cÆp m¾t trÎ trung vµ ®a t×nh cña Xu©n DiÖu ? (Chó ý : mäi sù vËt tõ trêi ®Êt, cá c©y, chim mu«ng ®Õn con ng−êi ®Òu nh− hoµ hîp vµ giao c¶m víi nhau). Tõ nhËn xÐt ®ã, anh (chÞ) hiÓu nghÜa ch÷ "duyªn" ë nhan ®Ò bµi th¬ nh− thÕ nµo ?
2.§äc kÜ hai khæ ®Çu cña bµi th¬ vµ ph©n tÝch vÎ ®Ñp ®Çy th¬ méng cña c¶nh chiÒu thu ®−îc t¸c gi¶ c¶m nhËn vµ diÔn t¶ mét c¸ch rÊt tinh vi.
3.ë khæ ba cña bµi th¬, anh (chÞ) hiÓu quan hÖ gi÷a "anh" vµ "em" nh− thÕ nµo mµ t¸c gi¶ l¹i viÕt : "Em b−íc ®iÒm nhiªn kh«ng v−íng ch©n - Anh ®i l÷ng ®÷ng ch¼ng theo gÇn" ? Tõ "l÷ng ®÷ng" cã thÓ thay b»ng mét tõ kh¸c hoµn toµn ®ång nghÜa ®−îc kh«ng ?
4.H·y ph©n tÝch sù c¶m nhËn hÕt søc tinh tÕ cña nhµ th¬ ®èi víi c¶nh vËt thiªn nhiªn ®−îc diÔn ®¹t qua hai c©u th¬ : "Con cß trªn ruéng c¸nh ph©n v©n" vµ "Chim nghe trêi réng giang thªm c¸nh".
5.Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ hai c©u cuèi cña bµi th¬ : "Tr«ng thÊy chiÒu h«m ng¬ ngÈn vËy - Lßng anh th«i ®· c−íi lßng em" ?
6.Trong Thi nh©n ViÖt Nam, Hoµi Thanh so s¸nh h×nh ¶nh con cß trong th¬ Xu©n DiÖu ("M©y biÕc vÒ ®©u bay gÊp gÊp - Con cß trªn ruéng c¸nh ph©n v©n") víi h×nh ¶nh con cß trong th¬ V−¬ng Bét thêi §−êng, Trung Quèc : "L¹c hµ d÷ c« lé tÒ phi - Thu thuû céng tr−êng thiªn nhÊt s¾c" (R¸ng chiÒu vµ con cß c« ®¬n cïng bay - N−íc thu vµ bÇu trêi mét mµu), ®Ó ®−a ra nhËn ®Þnh : "Tõ con cß cña V−¬ng Bét lÆng lÏ bay víi r¸ng chiÒu ®Õn con cß cña Xu©n DiÖu kh«ng bay mµ c¸nh ph©n v©n, cã sù c¸ch biÖt cña h¬n mét ngµn n¨m vµ cña hai thÕ giíi".
(1)B¨ng nh©n : ng−êi lµm mèi cho trai g¸i lÊy nhau.
(2)C−íi : ë ®©y t¸c gi¶ dïng tõ "c−íi" theo nghÜa m« pháng tiÕng Ph¸p. Trong tiÕng Ph¸p, c−íi (marier), kh«ng chØ cã nghÜa lµ kÕt h«n gi÷a nam vµ n÷ mµ cßn cã ý nghÜa lµ g¾n kÕt, hoµ hîp gi÷a c¸c sù vËt, mµu s¾c hay lßng ng−êi,...
33
NhËn ®Þnh trªn cña Hoµi Thanh gîi cho anh (chÞ) suy nghÜ g× vÒ hiÖn t−îng "ph©n v©n" n¬i c¸nh cß trong c©u th¬ Xu©n DiÖu ? (Gîi ý : Hån th¬ x−a th−êng yªn tÜnh, ch−a biÕt ®Õn tr¹ng th¸i c« ®¬n, run rÈy, b©ng khu©ng cña c¸i t«i c¸ nh©n tr−íc vò trô vµ cuéc ®êi ®Ó truyÒn vµo c¶nh vËt nh− c¸c nhµ th¬ míi sau nµy).
xU¢N DiÖu
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc thÕ giíi nghÖ thuËt cña Xu©n DiÖu lµ sù thÓ hiÖn niÒm kh¸t khao giao c¶m víi ®êi.
ThÊy ®−îc tµi n¨ng nhiÒu mÆt cña Xu©n DiÖu vµ vÞ trÝ quan träng cña «ng trong phong trµo Th¬ míi nãi riªng, trong th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung.
I cuéc ®êi
1. TiÓu sö
Xu©n DiÖu (1916 - 1985) tªn khai sinh lµ Ng« Xu©n DiÖu. Th©n sinh cña thi sÜ lµ mét nhµ nho, quª ë x· Tr¶o Nha (nay lµ x· §¹i Léc), huyÖn Can Léc, tØnh Hµ TÜnh. ¤ng ®å
NghÖ vµo d¹y häc ë tØnh B×nh §Þnh, lÊy bµ hai ng−êi v¹n(1) Gß Båi, x· Tïng Gi¶n, huyÖn Tuy
Ph−íc vµ sinh ra Xu©n DiÖu.
Xu©n DiÖu lín lªn ë Quy Nh¬n, häc hÕt bËc Thµnh chung th× ra Hµ Néi, råi vµo HuÕ
häc tiÕp. Tèt nghiÖp tó tµi, «ng ®i d¹y häc t− vµ lµm viªn chøc mét thêi gian ë Së §oan(2)
MÜ Tho, nh−ng chñ yÕu ho¹t ®éng v¨n häc.
(1)V¹n : lµng cña nh÷ng ng−êi lµm nghÒ chµi l−íi, bu«n b¸n thuû s¶n, th−êng sèng trªn thuyÒn, ë mét vïng s«ng n−íc nµo ®Êy.
(2)Së §oan (tiÕng Ph¸p : Douane) : Së ThuÕ quan.
34
Xu©n DiÖu b¾t ®Çu cã th¬ ®¨ng b¸o tõ n¨m 1935. ¤ng næi tiÕng nh− mét "nhµ th¬ míi nhÊt trong c¸c nhµ th¬ míi" (Hoµi Thanh) vµ ®Çy tµi n¨ng tõ n¨m 1937, nhÊt lµ tõ khi xuÊt b¶n Th¬ th¬ (1938) vµ PhÊn th«ng vµng (1939).
Xu©n DiÖu tham gia MÆt trËn ViÖt Minh tõ tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Tõ ®ã, cuéc ®êi «ng g¾n bã víi c¸ch m¹ng vµ nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng. ¤ng tõng lµ ®¹i biÓu Quèc héi, Uû viªn Ban ChÊp hµnh Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam, Uû viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam nhiÒu kho¸, v.v. TÊt nhiªn, ®ãng gãp to lín nhÊt cña Xu©n DiÖu ®èi víi ®Êt n−íc vÉn lµ víi t− c¸ch nhµ th¬, nhµ v¨n. ¤ng ®· ®Ó l¹i ngãt n¨m m−¬i t¸c phÈm thuéc nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau. Xu©n DiÖu xøng ®¸ng ®−îc xem lµ mét nghÖ sÜ lín, mét nhµ v¨n ho¸ lín. N¨m 1983, «ng ®−îc bÇu lµ ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m nghÖ thuËt Céng hoµ d©n chñ §øc. ¤ng ®−îc Nhµ n−íc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc vµ nghÖ thuËt n¨m 1996.
2. Con ng−êi
"Cha ®µng ngoµi, mÑ ë ®µng trong - ¤ng ®å NghÖ ®eo kh¨n gãi ®á"(1). Xu©n DiÖu häc ®−îc ë cha «ng ®å NghÖ ®øc tÝnh cÇn cï, kiªn nhÉn trong häc tËp, rÌn luyÖn vµ lao ®éng nghÖ thuËt. ë Xu©n DiÖu, häc tËp, rÌn luyÖn vµ lao ®éng s¸ng t¹o võa lµ mét quyÕt t©m kh¾c khæ, võa lµ mét lÏ sèng, mét niÒm say mª lín.
Sinh ra vµ lín lªn ë quª mÑ, Xu©n DiÖu th−êng nãi ®Õn t¸c ®éng cña thiªn
nhiªn n¬i ®©y (Quy Nh¬n) ®èi víi hån th¬ nång nµn, s«i næi cña «ng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngän giã nåm ("Quª mÑ giã nåm thæi lªn t−¬i m¸t")(2) vµ nh÷ng con sãng biÓn ("Nh− h«n m·i ngµn n¨m kh«ng tho¶ - Bëi yªu bê l¾m l¾m, em ¬i !")(3).
Ng−êi ta cßn nghÜ tíi mét lÝ do kh¸c : «ng lµ con vî lÏ, ph¶i xa mÑ tõ nhá vµ th−êng bÞ h¾t hñi. Hoµn c¶nh Êy khiÕn «ng lu«n lu«n khao kh¸t t×nh th−¬ng vµ sù c¶m th«ng cña ng−êi ®êi.
VÒ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, Xu©n DiÖu mét mÆt lµ trÝ thøc T©y häc, ®· hÊp thô ¶nh h−ëng cña t− t−ëng vµ v¨n ho¸ Ph¸p mét c¸ch cã hÖ thèng trªn ghÕ nhµ tr−êng, mÆt kh¸c do xuÊt th©n tõ mét gia ®×nh nhµ nho (con mét «ng tó kÐp, tøc hai lÇn ®ç tó tµi H¸n häc), nªn l¹i tiÕp thu ®−îc mét c¸ch tù nhiªn ¶nh h−ëng cña nÒn v¨n ho¸ truyÒn thèng. V× thÕ, cã thÓ t×m thÊy ë nhµ th¬ sù kÕt hîp hai yÕu tè cæ ®iÓn vµ
(1), (2) Th¬ Xu©n DiÖu, bµi Cha ®µng ngoµi, mÑ ë ®µng trong.
(3) Bµi BiÓn.
35
hiÖn ®¹i, §«ng vµ T©y trong t− t−ëng vµ t×nh c¶m thÈm mÜ. TÊt nhiªn, v¨n ho¸, v¨n häc ph−¬ng T©y vÉn cã ¶nh h−ëng s©u ®Ëm h¬n.
Xu©n DiÖu lµ mét tµi n¨ng nhiÒu mÆt : lµm th¬, viÕt v¨n, nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc, dÞch thuËt. Nh−ng «ng tr−íc hÕt vÉn lµ mét nhµ th¬ mét trong nh÷ng nhµ th¬ lín cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
II sù nghiÖp v¨n häc
A Tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng t¸m 1945
1. VÒ th¬
a) Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t toµn bé sù nghiÖp v¨n häc cña Xu©n DiÖu, thÊy cã mét t− t−ëng chi phèi tÊt c¶, Êy lµ mét niÒm kh¸t khao giao c¶m víi ®êi cuéc ®êi hiÓu theo nghÜa trÇn thÕ nhÊt. Víi Xu©n DiÖu, ph−¬ng tiÖn giao c¶m trùc tiÕp vµ linh diÖu nhÊt, kh«ng g× b»ng th¬. S¸ng t¸c th¬, Xu©n DiÖu muèn th¶ nh÷ng m¶nh hån s«i næi vµ tinh tÕ cña m×nh ®Ó t×m ®Õn nh÷ng t©m hån bÌ b¹n ë mäi ph−¬ng trêi, ë mäi thÕ hÖ, ë mäi thêi kh¾c, cña h«m nay vµ vÜnh viÔn mai sau (T×nh mai sau).
Tuy nhiªn, trong niÒm giao c¶m Êy, Xu©n DiÖu ®ång thêi muèn c¸i t«i cña
m×nh ph¶i ®−îc kh¼ng ®Þnh chãi läi : "Thµ mét phót huy hoµng råi chît tèi - Cßn h¬n buån le lãi suèt tr¨m n¨m"(1) nhµ th¬ sî nhÊt ph¶i hoµ tan c¸i t«i c¸ nh©n
cña m×nh trong biÓn ng−êi v« danh "mê mê nh©n ¶nh"... Nh−ng sèng m·nh liÖt, sèng huy hoµng nh− thÕ nµo, nhµ th¬ ch−a cã ®Þnh h−íng râ rÖt.
b) Tho¸t khái hÖ thèng −íc lÖ cña "th¬ cò" thêi trung ®¹i, c¸c nhµ th¬ míi nh− lÇn ®Çu tiªn nh×n cuéc ®êi vµ vò trô b»ng con m¾t cña chÝnh m×nh. Nh−ng sù "tho¸t x¸c" Êy ®Õn Xu©n DiÖu míi thËt trän vÑn. Víi cÆp m¾t "xanh non", cÆp m¾t "biÕc rên" ng¬ ng¸c vµ ®Çy vui s−íng, nhµ th¬ ®· ph¸t hiÖn ra biÕt bao vÎ ®¸ng yªu, ®¸ng say ®¾m cña thÕ giíi thiªn nhiªn vµ con ng−êi n¬i trÇn thÕ rÊt ®çi b×nh dÞ vµ gÇn gòi nµy :
Ta muèn «m
C¶ sù sèng míi b¾t ®Çu m¬n mën ;
Ta muèn riÕt m©y ®−a vµ giã l−în,
(1) Bµi Giôc gi·.
36
Ta muèn say c¸nh b−ím víi t×nh yªu, Ta muèn th©u trong mét c¸i h«n nhiÒu Vµ non n−íc, vµ c©y, vµ cá r¹ng,
Cho chÕnh cho¸ng mïi th¬m, cho ®· ®Çy ¸nh s¸ng, Cho no nª thanh s¾c cña thêi t−¬i ;
Hìi xu©n hång, ta muèn c¾n vµo ng−¬i !
(Véi vµng)
Víi Xu©n DiÖu, tÊt c¶ ®Òu lµ "t×nh yªu thø nhÊt", lµ "mïa xu©n ®Çu", bëi v× trong con m¾t «ng "T×nh kh«ng tuæi vµ xu©n kh«ng ngµy th¸ng"(1). Cè nhiªn ®Ñp nhÊt, vui nhÊt vÉn lµ mïa xu©n vµ tuæi xu©n. Mét thÕ giíi nh− thÕ kªu gäi con ng−êi ta ph¶i biÕt sèng m·nh liÖt, sèng hÕt m×nh víi nã : "Sèng toµn tim, toµn trÝ, sèng toµn hån - Sèng toµn th©n vµ thøc nhän gi¸c quan"(2). Vµ kh«ng thÓ döng d−ng tr−íc thêi gian mét ®i kh«ng trë l¹i (Véi vµng, Giôc gi·). Víi mét hån th¬ yªu ®êi, yªu sèng nh− vËy, Xu©n DiÖu ®· thæi vµo phong trµo Th¬ míi mét luång giã nång nµn, s«i sôc Ýt cã trong th¬ ca truyÒn thèng.
c) Lµ mét t©m hån kh¸t khao giao c¶m víi ®êi, tÊt nhiªn Xu©n DiÖu tr−íc hÕt ph¶i lµ nhµ th¬ cña t×nh yªu. V× t×nh yªu lµ mét trong nh÷ng niÒm giao c¶m m·nh liÖt nhÊt, s©u s¾c, toµn vÑn nhÊt, võa rÊt mùc trÇn thÕ, võa hÕt søc cao th−îng. V× t×nh yªu bao giê còng ®ßi hái v« biªn, kh¸t khao tuyÖt ®Ých vµ vÜnh viÔn.
Mét t×nh yªu nh− thÕ, Xu©n DiÖu c¶m thÊy kh«ng thÓ t×m ®−îc trong thùc tÕ.
Xu©n DiÖu thÊy t×nh c¶m m·nh liÖt cña m×nh chØ nh− "N−íc ®æ l¸ khoai", cµng yªu cµng thÊy "D¹i khê"(3), thËm chÝ "Yªu lµ chÕt ë trong lßng mét Ýt"(4). V× thÕ
néi dung cña hÇu hÕt nh÷ng bµi th¬ t×nh cña Xu©n DiÖu lµ nçi ®au cña mét tr¸i tim ®¾m say, nång nhiÖt mµ kh«ng ®−îc ®Òn ®¸p xøng ®¸ng, lµ c¶m gi¸c c« ®¬n, gi¸ l¹nh tr−íc th¸i ®é nh¹t nhÏo cña ng−êi ®êi. Ta hiÓu v× sao trong thÕ giíi nghÖ thuËt cña Xu©n DiÖu, mïa xu©n vµ b×nh minh ®i liÒn víi nh÷ng chiÒu thu tµn vµ nh÷ng ®ªm tr¨ng l¹nh ; sù nång nµn ®i liÒn víi c¶m gi¸c b¬ v¬ ; sù ham hè, vå vËp víi
(1)Bµi Xu©n kh«ng mïa.
(2)Bµi Thanh niªn.
(3)N−íc ®æ l¸ khoai, D¹i khê : tªn hai bµi th¬ cña Xu©n DiÖu.
(4)Bµi Yªu.
37
cuéc ®êi ®i liÒn víi nhu cÇu tho¸t li tÊt c¶, thËm chÝ muèn trèn tr¸nh c¶ chÝnh b¶n th©n m×nh (CÆp hµi v¹n dÆm).
d) Khi th¬ Xu©n DiÖu míi ra ®êi, ng−êi ta thÊy «ng "T©y" qu¸. §iÒu Êy kh«ng ph¶i kh«ng cã lÝ. Tuy nhiªn, thùc ra th¬ míi nãi chung, th¬ Xu©n DiÖu nãi riªng, tõ b¶n chÊt, vÉn kÕ thõa vµ ph¸t huy c¸i nh¹c ®iÖu riªng, c¸i linh hån riªng cña th¬ ca truyÒn thèng. TÊt nhiªn yªu cÇu c¸ch t©n cña th¬ míi khiÕn Xu©n DiÖu kh«ng thÓ kh«ng häc tËp nh÷ng thµnh tùu phong phó cña th¬ ca hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y.
Ng−êi ta thÊy «ng chñ yÕu chÞu ¶nh h−ëng cña tr−êng th¬ t−îng tr−ng Ph¸p thÕ kØ XIX(1). Tr−êng th¬ nµy, bªn c¹nh nh÷ng mÆt h¹n chÕ, ®· cã ®ãng gãp to lín
vµo sù ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt th¬ ca : lµm phong phó kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh vµ diÔn ®¹t thÕ giíi mét c¸ch tinh vi, mÇu nhiÖm h¬n, n©ng cao tÝnh nh¹c cña th¬, mµi
s¾c gi¸c quan cña nhµ th¬, ph¸t huy cao ®é ý thøc vÒ quan hÖ t−¬ng giao gi÷a c¸c gi¸c quan khi c¶m thô thÕ giíi(2),... Kinh nghiÖm cña §«ng vµ T©y, truyÒn thèng
vµ hiÖn ®¹i, kÕt tinh ë mét t©m hån nghÖ sÜ kh¸t khao giao c¶m víi ®êi ®· gióp Xu©n DiÖu kh¸m ph¸ ®−îc nhiÒu biÕn th¸i tinh vi cña thiªn nhiªn còng nh− néi t©m con ng−êi vµ thÓ hiÖn ®−îc trong nh÷ng vÇn th¬ "Ýt lêi, nhiÒu ý, sóc tÝch nh− ®äng l¹i bao nhiªu tinh hoa" (ThÕ L÷).
CÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nµy cña th¬ Xu©n DiÖu : ®Êy lµ mét thÕ giíi nghÖ thuËt ®Çy xu©n s¾c vµ t×nh tø, trong ®ã chuÈn mùc cña c¸i ®Ñp kh«ng ph¶i lµ thiªn nhiªn (nh− th−êng thÊy trong th¬ ca truyÒn thèng), mµ lµ con ng−êi con ng−êi gi÷a tuæi trÎ vµ t×nh yªu. Quan ®iÓm mÜ häc nµy ®· khiÕn Xu©n DiÖu s¸ng t¹o ra ®−îc nhiÒu h×nh ¶nh míi mÎ, ®éc ®¸o, ®Ñp mét c¸ch khoÎ kho¾n vµ ®Çy søc sèng.
(1)Tr−êng th¬ t−îng tr−ng (symbolisme) cña Ph¸p ra ®êi vµo nöa sau thÕ kØ XIX. Nh÷ng c©y bót tiªu biÓu cho thêi k× ®Çu cña tr−êng th¬ nµy lµ B«-®¬-le (Baudelaire), VÐc-len (Verlaine), Ranh-b« (Rimbaud). Tr−êng th¬ t−îng tr−ng quan niÖm b¶n thÓ cña thÕ giíi lµ v« h×nh ®èi víi con m¾t cña ng−êi th−êng, chØ c¸c nhµ th¬ cã n¨ng lùc trùc gi¸c ®Æc biÖt míi c¶m nhËn vµ diÔn t¶ ®−îc. §ã míi ®Ých thùc lµ ®èi t−îng cña th¬. Tr−êng th¬ nµy ®· ph¸t huy cao ®é quan hÖ t−¬ng giao gi÷a c¸c gi¸c quan, ®ång thêi ®Ò cao tÝnh nh¹c cña th¬ (VÐc-len quan niÖm th¬ tr−íc hÕt lµ nh¹c).
Tr−êng th¬ t−îng tr−ng cã ®ãng gãp lín vµo viÖc ph¸t triÓn th¬ ca Ph¸p, ®em ®Õn cho th¬ Ph¸p kh¶ n¨ng diÔn t¶ nh÷ng biÕn th¸i hÕt søc tinh vi cña thiªn nhiªn vµ lßng ng−êi.
(2) Nhµ th¬ t−îng tr−ng Ph¸p B«-®¬-le ph¸t biÓu quan niÖm nµy trong bµi T−¬ng giao (Correspondances).
38
2. VÒ v¨n xu«i
Xu©n DiÖu kh«ng chØ lµm th¬ mµ cßn viÕt nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c. Víi hai tËp PhÊn th«ng vµng (1939) vµ Tr−êng ca (1945), Xu©n DiÖu ®· ®Ó l¹i nhiÒu trang viÕt ®¸ng gäi lµ kiÖt t¸c. PhÊn th«ng vµng lµ mét tËp bót kÝ, truyÖn ng¾n, «ng gäi lµ lo¹i "truyÖn ý t−ëng". Tr−êng ca lµ mét tËp tuú bót. Nh×n chung, v¨n xu«i Xu©n DiÖu giµu chÊt th¬ tr÷ t×nh, c¶m høng l·ng m¹n lµ chñ ®¹o, tuy kh«ng ph¶i kh«ng cã nh÷ng trang viÕt nghiªng vÒ c¶m høng hiÖn thùc (To¶ nhÞ kiÒu, C¸i ho¶ lß,...). §äc v¨n Xu©n DiÖu, ta gÆp l¹i nhiÒu ý tø vèn quen thuéc trong th¬ «ng, nh−ng ®−îc diÔn t¶, ph©n tÝch, lÝ gi¶i mét c¸ch rµnh m¹ch, tØ mØ h¬n. C¶m høng tr÷ t×nh ®Æc biÖt s«i næi trong Tr−êng ca ®· khiÕn nhiÒu trang viÕt trong tËp tuú bót trë thµnh nh÷ng ¸ng th¬ v¨n xu«i diÔm lÖ, ®Çy søc hÊp dÉn (LÖnh, Hoa häc trß, Gi· tõ tuæi th¬, Thu,...).
B Sau C¸ch m¹ng th¸ng t¸m 1945
Víi niÒm kh¸t khao giao c¶m víi ®êi (®èi víi Xu©n DiÖu, ®êi kh«ng chØ thu
hÑp trong m«i tr−êng trÝ thøc tiÓu t− s¶n mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng líp ng−êi "nhá bÐ", c¬ cùc mµ «ng tõng bµy tá nçi "th−¬ng vay"(1) ë nhiÒu truyÖn, kÝ trong tËp
PhÊn th«ng vµng), hån th¬ Xu©n DiÖu dÔ b¾t vµo phong trµo c¸ch m¹ng ®Ó nhËp víi cuéc sèng réng lín, s«i ®éng cña nh©n d©n.
Tr−íc biÓn ®êi bao la Êy, nh÷ng chuyÖn t©m t×nh cña c¸i t«i tiÓu t− s¶n dï phong phó thÕ nµo còng trë thµnh nhá bÐ, nghÌo nµn. V× thÕ, Xu©n DiÖu muèn më réng hån th¬ ®Ó «m Êp lÊy tÊt c¶. ¤ng say s−a viÕt vÒ Tæ quèc, nh©n d©n, vÒ §¶ng, B¸c Hå, vÒ hai cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc MÜ, vÒ sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n−íc, v.v. víi mét tinh thÇn l¹c quan s«i næi. Vµ tµi n¨ng cña «ng ®−îc ph¸t huy trªn nhiÒu lÜnh vùc : th¬, v¨n xu«i, nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc, dÞch thuËt. T×nh c¶m c«ng d©n lµ nÐt næi bËt trong mäi s¸ng t¸c cña «ng. N¨m 1960, tËp th¬ Riªng chung ra ®êi, ®¸nh dÊu sù chuyÓn biÕn t− t−ëng s©u s¾c vµ v÷ng ch¾c cña Xu©n DiÖu víi t− c¸ch nhµ th¬ c¸ch m¹ng. Còng tõ ®ã, «ng l¹i tiÕp tôc viÕt vÒ t×nh yªu (bªn c¹nh dßng tr÷ t×nh c«ng d©n vÉn lµ chñ yÕu). Th¬ t×nh Xu©n DiÖu sau C¸ch m¹ng, vÒ kÜ thuËt, cã ®−îc gia c«ng h¬n nh−ng kh«ng cßn cã c¸i s«i sôc, ®¾m say cña tuæi trÎ. NÕu tr−íc kia, «ng hay nãi ®Õn xa c¸ch vµ c« ®¬n, th× nay «ng nãi nhiÒu ®Õn c¸i Êm ¸p cña sù sum vÇy vµ t×nh chung thuû.
Víi nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng, tõ th¸ng T¸m n¨m 1945, Xu©n DiÖu ®· ®ãng gãp cho nÒn v¨n häc ViÖt Nam mét khèi l−îng s¸ng t¸c ®å sé : m−êi ba tËp th¬, n¨m tËp bót kÝ, s¸u t¸c phÈm dÞch th¬ n−íc ngoµi.
(1) Th−¬ng vay : tªn mét truyÖn ng¾n cña Xu©n DiÖu trong tËp PhÊn th«ng vµng.
39