LuyÖn tËp
1.Dùa trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tiÕng, h·y ph©n tÝch sù tinh tÕ vµ c¸i hay trong mçi vÕ ®èi sau :
Chuång gµ kª ¸p chuång vÞt.
Trß ch¬i trêi cho.
2.Trong bµi th¬ §©y mïa thu tíi, Xu©n DiÖu viÕt :
H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh, Trong v−ên s¾c ®á ròa mµu xanh ; Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸...
§«i nh¸nh kh« gÇy x−¬ng máng manh.
H·y ph©n tÝch gi¸ trÞ cña nh÷ng tõ l¸y ®−îc dïng trong khæ th¬ trªn.
3.Bµi th¬ §Òn Ngäc S¬n (khuyÕt danh) sau ®©y thuéc lo¹i th¬ "thuËn nghÞch ®éc". §äc xu«i :
Linh uy tiÕng næi thËt lµ ®©y N−íc ch¾n hoa rµo mét khãm m©y Xanh biÕc n−íc soi hå lén bãng TÝm bÇm rªu mäc ®¸ trßn xoay
Canh tµn lóc ®¸nh chu«ng Çm tiÕng Kh¸ch v¾ng khi ®−a x¹ ng¸t bay Thµnh thÞ tiÕng vang ®ån c¶nh th¾ng Rµnh rµnh nä bót víi nghiªn nµy.
§äc ng−îc :
Nµy nghiªn víi bót nä rµnh rµnh Th¾ng c¶nh ®ån vang tiÕng thÞ thµnh Bay ng¸t x¹ ®−a khi v¾ng kh¸ch TiÕng Çm chu«ng ®¸nh lóc tµn canh Xoay trßn ®¸ mäc rªu bÇm tÝm
Bãng lén hå soi n−íc biÕc xanh M©y khãm mét rµo hoa ch¾n n−íc §©y lµ thËt næi tiÕng uy linh.
H·y vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tiÕng ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng "thuËn nghÞch ®éc" trªn ®©y.
180
4. §äc ®o¹n th¬ sau ®©y :
Thá thÎ rõng mai chim cóng tr¸i, L÷ng lê khe YÕn c¸ nghe kinh. V¼ng bªn tai mét tiÕng chµy k×nh,
Kh¸ch tang h¶i giËt m×nh trong giÊc méng.
Nµy suèi Gi¶i Oan, nµy chïa Cöa Vâng, Nµy hang PhËt TÝch, nµy ®éng TuyÕt Quynh. Nh¸c tr«ng lªn ai khÐo ho¹ h×nh,
§¸ ngò s¾c long lanh nh− gÊm dÖt.
Th¨m th¼m mét hang lång bãng nguyÖt, GËp ghÒnh mÊy lèi uèn thang m©y, Chõng giang s¬n cßn ®îi ai ®©y,
Hay t¹o ho¸ khÐo ra tay xÕp ®Æt.
(Chu M¹nh Trinh Bµi ca phong c¶nh H−¬ng S¬n)
a)H·y chØ ra nh÷ng hiÖn t−îng ®èi trong ®o¹n th¬.
b)Cho biÕt hiÖn t−îng ®èi trªn ®©y ®· dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm g× cña tiÕng.
Bµi viÕt sè 8
(KiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m)
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m v÷ng néi dung c¬ b¶n cña c¸c bµi ë phÇn V¨n häc, TiÕng ViÖt vµ Lµm v¨n trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 11 N©ng cao, chñ yÕu lµ tËp hai.
BiÕt vËn dông nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc mét c¸ch tæng hîp, toµn diÖn ®Ó lµm bµi kiÓm tra cuèi n¨m.
§Ó chuÈn bÞ cho bµi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m, häc sinh cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau.
1. Tæng kÕt l¹i mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 11 N©ng cao, tËp hai theo c¸c yªu cÇu vµ nh÷ng l−u ý vÒ c¸ch «n tËp ®· nªu ë Bµi viÕt sè 4
181
(KiÓm tra tæng hîp cuèi Häc k× I) (s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 11 N©ng cao, tËp mét), thÓ hiÖn ë c¸c mÆt :
–VÒ néi dung V¨n häc, TiÕng ViÖt vµ Lµm v¨n.
–VÒ kÜ n¨ng thùc hµnh.
–VÒ tÝnh chÊt tÝch hîp cña c¸c néi dung V¨n häc, TiÕng ViÖt vµ Lµm v¨n.
–VÒ ®Þnh h−íng ®æi míi kiÓm tra, ®¸nh gi¸.
Häc sinh liªn hÖ víi c¸c bµi ¤n tËp vÒ V¨n häc vµ ¤n tËp vÒ Lµm v¨n (Häc k× II) ®Ó n¾m ®−îc c¸c vÊn ®Ò trªn.
2. H×nh thøc bµi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m còng kÕt hîp c¸c c©u hái tr¾c nghiÖm vµ tù luËn. PhÇn c©u hái tr¾c nghiÖm, häc sinh tham kh¶o ë Bµi viÕt sè 4 (KiÓm tra tæng hîp cuèi Häc k× I). PhÇn tù luËn bao gåm c¸c c©u (®Ò) kh¸c nhau nh»m kiÓm tra toµn diÖn h¬n. Do ®Ò kiÓm tra cã nhiÒu néi dung, nhiÒu c©u, v× thÕ, häc sinh kh«ng nªn viÕt dµi mµ tËp trung rÌn luyÖn c¸ch viÕt bµi v¨n, ®o¹n v¨n ng¾n hoµn chØnh vÒ mét vÊn ®Ò v¨n häc hoÆc x· héi nµo ®ã. §Ó lµm tèt phÇn tù luËn, cã thÓ tham kh¶o, t×m hiÓu vµ luyÖn tËp mét sè ®Ò sau (viÕt mçi ®Ò trong kho¶ng 400 ch÷) :
§Ò 1. Anh (chÞ) nghÜ thÕ nµo vÒ c©u nãi cña mét nhµ v¨n Nga : "N¬i l¹nh nhÊt kh«ng ph¶i lµ B¾c Cùc, mµ lµ n¬i kh«ng cã t×nh th−¬ng" ?
§Ò 2. VÒ mét thãi h− tËt xÊu mµ anh (chÞ) thÊy cÇn phª ph¸n.
§Ò 3. Mét sè dÊu hiÖu ®Ó ph©n biÖt th¬ míi l·ng m¹n ViÖt Nam (1932 - 1945) víi th¬ cò tr−íc nã.
§Ò 4. Bøc tranh thiªn nhiªn trong hai bµi th¬ : Gi¶i ®i sím vµ ChiÒu tèi cña Hå ChÝ Minh.
182
Tæng kÕt ph−¬ng ph¸p ®äc - hiÓu v¨n b¶n v¨n häc
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc c¸c kiÕn thøc vÒ thÓ lo¹i v¨n häc lµm c¬ së cho viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n v¨n häc.
BiÕt kh¸i qu¸t, ®¸nh gi¸ néi dung, t− t−ëng vµ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n v¨n häc.
I Nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÓ lo¹i
1.§Æc ®iÓm cña v¨n b¶n th¬ vµ c¸ch ®äc th¬.
2.§Æc ®iÓm chung cña tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n vµ c¸ch ®äc c¸c thÓ lo¹i ®ã.
3.§Æc ®iÓm cña v¨n b¶n kÞch vµ c¸ch ®äc v¨n b¶n kÞch.
4.§Æc ®iÓm cña v¨n nghÞ luËn vµ c¸ch ®äc v¨n nghÞ luËn.
5.§Æc ®iÓm c¸c thÓ v¨n cæ nh− v¨n tÕ, chiÕu, ®iÒu trÇn, kÝ sù vµ nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý khi ®äc c¸c thÓ v¨n ®ã.
6.§Æc ®iÓm cña c¸c thÓ th¬ cæ nh− th¬ §−êng luËt (thÊt ng«n b¸t có, tø tuyÖt), th¬ cæ thÓ (ca, hµnh), th¬ h¸t nãi vµ nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý khi ®äc c¸c thÓ th¬ ®ã.
7.§Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i phãng sù.
8.Sù kh¸c biÖt gi÷a th¬ míi vµ th¬ cæ ®iÓn.
II Ph−¬ng ph¸p kh¸i qu¸t néi dung, t− t−ëng
vµ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n v¨n häc
1. Kh¸i qu¸t c¸c néi dung, t− t−ëng chñ yÕu cña v¨n b¶n v¨n häc
Trªn c¬ së ®äc - hiÓu ý nghÜa cña tõ ng÷, c©u, ®o¹n, n¾m b¾t ý chÝnh ®−îc truyÒn ®¹t qua c¸c ph−¬ng tiÖn biÓu ®¹t, ng−êi ®äc ph¶i biÕt kh¸i qu¸t. Yªu cÇu cña kh¸i qu¸t lµ rót ra mét c¸ch chuÈn x¸c vµ ng¾n gän nh÷ng ®iÒu chñ yÕu trong ®Ò tµi, chñ ®Ò, còng nh− th¸i ®é cña t¸c gi¶ ®−îc biÓu ®¹t trong v¨n b¶n v¨n häc,...
Häc c¸ch tãm t¾t v¨n b¶n v¨n häc chÝnh lµ thao t¸c ®−a ®Õn kÜ n¨ng kh¸i qu¸t néi dung chñ yÕu cña v¨n b¶n. Nh−ng viÖc kh¸i qu¸t mang tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o h¬n lµ tãm t¾t, nghÜa lµ ng−êi ®äc ph¶i tù lùa chän t− t−ëng chñ yÕu cña v¨n b¶n trªn c¬ së ®· c¶m nhËn. Ch¼ng h¹n, kh¸i qu¸t néi dung bµi ChiÕu cÇu hiÒn
183
(do Ng« Th× NhËm viÕt), cã thÓ nãi ®ã lµ bµi v¨n kªu gäi ng−êi hiÒn tµi ra gióp n−íc, ®ång thêi ®Ò ra ba biÖn ph¸p cô thÓ nh»m chiªu tËp ng−êi hiÒn tµi. Kh¸i qu¸t néi dung bµi C©u c¸ mïa thu cña NguyÔn KhuyÕn cã phÇn khã h¬n. ë ®©y cã vÎ ®Ñp mïa thu cña quª h−¬ng, lµng c¶nh, cã khuynh h−íng Èn dËt, l¸nh ®êi, cã nçi buån do "Tùa gèi bu«ng cÇn l©u ch¼ng ®−îc", nh−ng chñ yÕu lµ kh¸t väng mét kh«ng gian thanh v¾ng, yªn tÜnh cho t©m hån.
Mçi v¨n b¶n v¨n häc cã nhiÒu ý lín, nhá, hîp thµnh t− t−ëng cña v¨n b¶n. Sù kh¸i qu¸t ®ßi hái ph¶i lùa chän th«ng tin quan träng phï hîp víi néi dung vµ lêi v¨n cña v¨n b¶n v¨n häc. Ng−êi ®äc cã thÓ t×m hiÓu c¸c tõ then chèt trong nhan ®Ò (nh− H¹nh phóc cña mét tang gia cña Vò Träng Phông, Th−¬ng vî cña TrÇn TÕ X−¬ng,...) ; cã thÓ dùa vµo c©u hoÆc ®o¹n v¨n tiªu biÓu nhÊt, ch¼ng h¹n ®o¹n chÞ em Liªn ®ªm ®ªm cè thøc ®Ó xem chuyÕn tµu tõ Hµ Néi vÒ (Hai ®øa trÎ Th¹ch Lam), hoÆc ®o¹n ng−êi tö tï HuÊn Cao cho ch÷ (Ch÷ ng−êi tö tï NguyÔn Tu©n) ; cã thÓ c¨n cø vµo c¸c tõ ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i nh−ch×a kho¸ cña v¨n b¶n ; cã thÓ dùa vµo tÝnh c¸ch, sè phËn cña nh©n vËt chÝnh, hoÆc m©u thuÉn chñ yÕu nh− trong ®o¹n trÝch VÜnh biÖt Cöu Trïng §µi (kÞch Vò Nh− T« NguyÔn Huy T−ëng),...
®Ó kh¸i qu¸t t− t−ëng cña v¨n b¶n.
2. Kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt chñ yÕu cña v¨n b¶n v¨n häc
§ång thêi víi viÖc kh¸i qu¸t néi dung, t− t−ëng, cÇn n¾m b¾t ®Æc ®iÓm h×nh thøc næi bËt cña v¨n b¶n v¨n häc. Tr−íc hÕt lµ nhËn ra ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i : th¬, truyÖn, nghÞ luËn, kÝ sù, v.v. Sau ®ã lµ nhËn ra c¸ch viÕt cña t¸c gi¶. Tuú theo lo¹i v¨n b¶n mµ t×m hiÓu c¸ch viÕt, bao gåm lêi lÏ, kÕt cÊu, c¸c phÐp tu tõ, ng«i kÓ (thø nhÊt hay thø ba), giäng ®iÖu. Cuèi cïng, nhËn ra nÐt riªng, ®éc ®¸o cña v¨n b¶n v¨n häc.
§Ó n¾m b¾t ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm nªu trªn, cÇn so s¸nh víi c¸c v¨n b¶n v¨n häc t−¬ng ®ång hay kh¸c biÖt. VÝ dô so s¸nh bµi th¬ T−¬ng t− cña NguyÔn BÝnh víi ca dao, so s¸nh ng«n tõ cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo (Nam Cao) víi ®o¹n trÝch H¹nh phóc cña mét tang gia (Sè ®á Vò Träng Phông),...
III ®¸nh gi¸ néi dung t−t−ëng vµ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n v¨n häc
1. §¸nh gi¸ néi dung, t− t−ëng cña v¨n b¶n v¨n häc
§äc mét v¨n b¶n, nhÊt lµ v¨n b¶n nghÖ thuËt, ng−êi ®äc ph¶i biÕt ®¸nh gi¸ néi dung, t− t−ëng cña v¨n b¶n. Trªn c¬ së kh¸i qu¸t t− t−ëng chñ yÕu cña v¨n b¶n v¨n häc, ng−êi ®äc ph¶i nhËn ra t− t−ëng nh©n v¨n, khuynh h−íng d©n chñ, tiÕn bé, tinh thÇn yªu n−íc, yªu hoµ b×nh, ý thøc phª ph¸n c¸c t− t−ëng phi nh©n ®¹o, chuyªn chÕ, dèi tr¸. §ã lµ nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc. Ng−êi ®äc ph¶i chØ ra
184
®−îc ®ãng gãp riªng cña tõng v¨n phÈm, thi phÈm ®Ó lµm s©u s¾c thªm c¸c t− t−ëng lín cña nh©n lo¹i. Ng−êi ®äc cÇn nªu ra nh÷ng ®iÓm m×nh t©m ®¾c, ®ång c¶m, thÝch thó vµ cã thÓ nªu c¶ nh÷ng ®iÓm cßn b¨n kho¨n. §Ó hiÓu gi¸ trÞ ®Æc s¾c trong t− t−ëng cña v¨n b¶n, ng−êi ®äc cÇn ®äc nhiÒu t¸c phÈm ®Ó so s¸nh ; ®ång thêi cÇn cã tri thøc vÒ v¨n häc sö, vÒ bèi c¶nh x· héi qu¸ khø hay cuéc sèng hiÖn t¹i ®Ó c¶m nhËn thËt s©u s¾c mét t− t−ëng ®éc ®¸o, míi mÎ nµo ®ã.
2. §¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt chñ yÕu cña v¨n b¶n v¨n häc
Dùa trªn yªu cÇu vÒ sù thèng nhÊt gi÷a h×nh thøc víi néi dung, ng−êi ®äc kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ vµ sù phï hîp cña h×nh thøc nghÖ thuËt víi néi dung, t− t−ëng ; chØ râ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®éc ®¸o vÒ h×nh t−îng nh©n vËt, vÒ ng«n tõ, chi tiÕt nghÖ thuËt, kÕt cÊu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm mµ m×nh c¶m thÊy thÝch thó. §ã cã thÓ lµ nh÷ng tõ dïng ®¾t, nh÷ng chi tiÕt ®éc ®¸o, c¸ch vÏ ch©n dung míi l¹, c¸ch kÓ chuyÖn kh¸c th−êng, nhê ®ã mµ ng−êi ®äc thªm yªu t¸c phÈm.
H−íng dÉn häc bµi
1.KiÕn thøc vÒ thÓ lo¹i cã ý nghÜa nh−thÕ nµo ®èi víi viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n v¨n häc ?
2.Nªu nh÷ng yªu cÇu vÒ ph−¬ng ph¸p kh¸i qu¸t vµ ®¸nh gi¸ néi dung, t− t−ëng vµ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n v¨n häc.
§Æc ®iÓm lo¹i h×nh cña tiÕng ViÖt
(TiÕp theo)
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc tÇm quan träng cña trËt tù tõ vµ h− tõ trong viÖc tæ chøc c©u vµ biÓu thÞ nghÜa.
BiÕt vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt trªn vµo viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n vµ lµm v¨n.
IIIC¸c ph−¬ng tiÖn ng÷ ph¸p chñ yÕu cña tiÕng ViÖt
1.TrËt tù tõ
Trong tiÕng ViÖt, trËt tù xÕp ®Æt c¸c tõ cã mét vai trß cùc k× quan träng : sù thay ®æi trËt tù c¸c tõ th−êng dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ néi dung. Sau ®©y, chóng ta xem xÐt vai trß cña trËt tù tõ trong c©u vµ trong côm tõ.
185
a) Vai trß cña trËt tù tõ trong c©u
TrËt tù s¾p ®Æt c¸c tõ ®−îc coi lµ ph−¬ng tiÖn ng÷ ph¸p chñ yÕu ®Ó biÓu thÞ quan hÖ ng÷ ph¸p gi÷a c¸c tõ trong c©u. XÐt hai c©u :
M×nh nhí ta nh− cµ nhí muèi, Ta nhí m×nh nh− Cuéi nhí tr¨ng.
(Ca dao)
PhÇn in ®Ëm ®ång nhÊt vÒ thµnh phÇn tõ vùng (cïng cã ba tõ : m×nh, ta, nhí) nh−ng kh¸c biÖt hoµn toµn vÒ nghÜa, do c¸c tõ cã chøc n¨ng ng÷ ph¸p kh¸c nhau. Trong c©u thø nhÊt, tõ m×nh (®øng tr−íc ®éng tõ vÞ ng÷) ®ãng vai chñ ng÷, biÓu thÞ chñ thÓ cña hµnh ®éng (ai nhí ? m×nh nhí) ; trong c©u thø hai, tõ m×nh (®øng sau ®éng tõ vÞ ng÷) ®ãng vai bæ ng÷, biÓu thÞ ®èi t−îng cña hµnh ®éng (nhí ai ?nhí m×nh). T−¬ng tù nh− vËy, tõ ta trong hai c©u trªn cã sù thay ®æi vÒ vai trß khi thay ®æi vÞ trÝ ®èi víi ®éng tõ vÞ ng÷.
b) Vai trß cña trËt tù tõ trong côm tõ
Cã thÓ thÊy vai trß cña trËt tù tõ ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ trong côm danh tõ, côm ®éng tõ vµ côm tÝnh tõ.
Ch¼ng h¹n, trong côm danh tõ, sù thay ®æi vÞ trÝ c¸c tõ cã thÓ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ ý nghÜa. VÝ dô : giÕng n−íc n−íc giÕng, phßng n¨m n¨m phßng,...
Còng nh− vËy, trong côm ®éng tõ vµ côm tÝnh tõ, sù thay ®æi trËt tù c¸c tõ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ nghÜa rÊt ®a d¹ng. Ch¼ng h¹n : ®−îc b¬i b¬i ®−îc, häc l¹i l¹i häc, ®Õn b¹n b¹n ®Õn, chËm nãi nãi chËm, giµu lßng th−¬ng ng−êi lßng th−¬ng ng−êi giµu,...
2. H− tõ
Trong tiÕng ViÖt, h− tõ cã vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc c©u. Vai trß nµy ®−îc thÓ hiÖn ë hai ph−¬ng diÖn : biÓu thÞ quan hÖ ng÷ ph¸p gi÷a c¸c tõ trong c©u vµ biÓu thÞ mét sè ý nghÜa ng÷ ph¸p trong c©u.
a) H− tõ biÓu thÞ quan hÖ ng÷ ph¸p gi÷a c¸c tõ trong c©u
Nhê h− tõ, quan hÖ ng÷ ph¸p gi÷a c¸c tõ trong c©u ®−îc thÓ hiÖn râ. H− tõ ®¸nh dÊu quan hÖ chÝnh phô. VÝ dô :
H«m ®ã t«i vµo nghØ ë dinh cò cña tiªn phô t«i. Ng−êi anh cña t«i lµm quan Thù trÊn L¹ng S¬n, cã mét c¸i dinh ë lµng.
(Lª H÷u Tr¸c Th−îng kinh kÝ sù)
186
H− tõ ®¸nh dÊu quan hÖ ®¼ng lËp. VÝ dô :
Ta muèn riÕt m©y ®−a vµ giã l−în
Ta muèn say c¸nh b−ím víi t×nh yªu.
(Xu©n DiÖu – Véi vµng)
H− tõ cßn ®−îc dïng ®Ó ®¸nh dÊu quan hÖ chñ – vÞ, ®Æc biÖt trong nh÷ng tr−êng hîp cã sù so s¸nh, t−¬ng ph¶n hay t−¬ng ®ång. VÝ dô :
Chóng t«i th−êng nghe binh ph¸p nãi : B¶o toµn ®−îc ®Êt n−íc lµ tèt nhÊt, lµm tan n−íc th× kÐm h¬n, b¶o toµn ®−îc qu©n th× tèt nhÊt, lµm tan qu©n th× kÐm h¬n.
(NguyÔn Khoa Chiªm Nam triÒu c«ng nghiÖp diÔn chÝ)
Nay anh t«i qu¶ nhiªn thi ®ç, cßn t«i th× phiªu b¹t giang hå, h¸ ch¼ng ph¶i mét c©u sÊm cña trÎ con ®ã sao ?
(Lª H÷u Tr¸c Th−îng kinh kÝ sù)
b) H− tõ biÓu thÞ mét sè ý nghÜa ng÷ ph¸p trong c©u
H− tõ gióp nhËn diÖn c¸c kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt, ch¼ng h¹n c¸c t×nh th¸i tõ µ, −, nhØ, nhÐ, ®©y, ®Êy, ®i, th«i, ch¨ng,... VÝ dô :
§an ThiÒm : ¤ng ph¶i trèn ®i. (Cã tiÕng qu©n Çm Çm, tiÕng trèng, tiÕng chiªng, tiÕng tï vµ, tiÕng ngùa hÝ) ¤ng ph¶i trèn ®i (lêi cã vÎ van l¬n). Trong lóc biÕn cè nµy, «ng h·y t¹m l¸nh ®i. Khi d©n næi lªn, hä n«ng næi v« cïng. Hä kh«ng ph©n biÖt ph¶i tr¸i. ¤ng trèn ®i.
(NguyÔn Huy T−ëng Vò Nh− T«)
H− tõ biÓu thÞ nh÷ng ý nghÜa vÒ sè l−îng ®øng tr−íc danh tõ trong c©u. §©y lµ chøc n¨ng cña c¸c tõ nh− nh÷ng, c¸c, mäi, mçi, tõng,... VÝ dô :
Råi B¸c ®i dÐm ch¨n
Tõng ng−êi, tõng ng−êi mét.
(Minh HuÖ §ªm nay B¸c kh«ng ngñ)
Xãt ng−êi tùa cöa h«m mai
Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê ?
(NguyÔn Du TruyÖn KiÒu)
Cã thÓ nãi h− tõ, cïng víi trËt tù tõ, lµ hai ph−¬ng tiÖn ng÷ ph¸p chÝnh ®Ó tæ chøc c©u tiÕng ViÖt. Tuy nhiªn, trong mét sè tr−êng hîp, viÖc sö dông h− tõ l¹i cã
187
tÝnh tuú nghi (tøc kh«ng b¾t buéc ph¶i cã). Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, ng÷ c¶nh sÏ tham gia vµo viÖc hiÓu ®óng nghÜa cña c©u. Ch¼ng h¹n, ng−êi ViÖt nãi :
anh t«i (kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i nãi : anh cña t«i),
h«m nay chñ nhËt (kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i nãi : h«m nay lµ chñ nhËt).
LuyÖn tËp
1.D©n téc ta, nh©n d©n ta, non s«ng ®Êt n−íc ta ®· sinh ra Hå Chñ tÞch, ng−êi anh hïng d©n téc vÜ ®¹i, vµ chÝnh Ng−êi ®· lµm r¹ng rì d©n téc ta, nh©n d©n ta vµ non s«ng ®Êt n−íc ta.
(Lª DuÈn)
a)Nªu sù kh¸c biÖt vÒ chøc n¨ng ng÷ ph¸p cña nh÷ng tõ ng÷ ®−îc in ®Ëm trong c©u trªn.
b)Cho biÕt v× sao cã sù kh¸c biÖt ®ã.
2.KiÒu bÞ KhuyÓn ¦ng b¾t vÒ nhµ Ho¹n Th−. Vµ ®©y lµ h×nh ¶nh cña Ho¹n Bµ, mÑ Ho¹n Th−, xuÊt hiÖn tr−íc m¾t KiÒu :
Ban ngµy s¸p th¾p hai bªn,
Gi÷a gi−êng thÊt b¶o ngåi trªn mét bµ.
(NguyÔn Du – TruyÖn KiÒu)
TrËt tù tõ ng÷ ë c©u thø hai kh¸c víi lêi nãi b×nh th−êng nh− thÕ nµo ? §iÒu ®ã cã hiÖu qu¶ g× ?
3.ChØ ra sù kh¸c biÖt vÒ nghÜa gi÷a hai c©u sau ®©y :
a)Cuéc s¨n nh÷ng ng−êi n« lÖ ®· kÕt thóc.
b)Cuéc s¨n cña nh÷ng ng−êi n« lÖ ®· kÕt thóc.
4.Cho biÕt sù kh¸c biÖt vÒ nghÜa cña tõ l¹i trong nh÷ng c©u sau ®©y :
a)Th»ng bÐ ch¹y l¹i chç «ng néi.
b)Gi÷a lóc cÊp thiÕt Êy, con chã l¹i l¨n ra chÕt.
c)Th»ng bÐ ®äc l¹i bµi th¬ Con cãc.
Theo anh (chÞ), cã nhiÒu tõ l¹i kh¸c nhau hay chØ cã mét tõ l¹i víi nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau ?
188
luyÖn tËp viÕt tiÓu sö tãm t¾t
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
BiÕt viÕt tiÓu sö tãm t¾t theo c¸c ®èi t−îng vµ yªu cÇu kh¸c nhau.
I ChuÈn bÞ
1.H·y viÕt tiÓu sö tãm t¾t cña mét trong nh÷ng ®èi t−îng sau :Mét Anh hïng lao ®éng trong thêi k× ®æi míi.
Mét nh©n vËt mµ anh (chÞ) ng−ìng mé trong lÞch sö.Mét t¸c gia v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch.
Mét ng−êi th©n trong gia ®×nh hoÆc b¶n th©n anh (chÞ).
2.C¸c néi dung cÇn chuÈn bÞ :
Chän nh©n vËt ®Ó viÕt tiÓu sö tãm t¾t.
T×m hiÓu, thu thËp, ghi chÐp c¸c th«ng tin vÒ nh©n vËt mµ m×nh lùa chän.
X©y dùng ®Ò c−¬ng tãm t¾t.
II Thùc hµnh trªn líp
C¸c b−íc tiÕn hµnh :
ViÕt tiÓu sö tãm t¾t vÒ ®èi t−îng ®· lùa chän (chó ý nh÷ng yªu cÇu vµ c¸ch viÕt tiÓu sö tãm t¾t ®· nªu ë bµi TiÓu sö tãm t¾t, trang 171).
Tr×nh bµy v¨n b¶n tiÓu sö tãm t¾t tr−íc líp.
Chó ý theo dâi ®Ó nhËn xÐt vµ rót kinh nghiÖm cho b¶n th©n.
189