Bµi viÕt sè 7
(NghÞ luËn x· héi)
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
BiÕt viÕt bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò x· héi ®−îc ®Æt ra trong t¸c phÈm v¨n häc.
BiÕt kÕt hîp vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµ ®êi sèng, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ ®−îc nh÷ng sai sãt ë c¸c bµi viÕt tr−íc.
Tham kh¶o c¸c ®Ò v¨n sau ®©y :
§Ò 1. Quan niÖm cña NguyÔn Du vÒ ®ång tiÒn trong TruyÖn KiÒu vµ quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ ®ång tiÒn trong cuéc sèng h«m nay.
§Ò 2. Tõ bµi th¬ TiÕn sÜ giÊy cña NguyÔn KhuyÕn, anh (chÞ) h·y viÕt bµi v¨n bµn vÒ "danh" vµ "thùc" trong cuéc sèng hiÖn nay.
§Ò 3. Nh©n ®−îc häc mét sè bµi th¬ trong tËp NhËt kÝ trong tï cña Hå ChÝ Minh, anh (chÞ) h·y viÕt bµi v¨n bµn vÒ ý chÝ vµ nghÞ lùc cña con ng−êi.
§Ò 4. Tõ c¸c bµi th¬ §©y th«n VÜ D¹ (Hµn MÆc Tö), §©y mïa thu tíi, Th¬ duyªn (Xu©n DiÖu), Trµng giang (Huy CËn), ChiÒu xu©n (Anh Th¬),... h·y viÕt bµi v¨n tr×nh bµy quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ lßng yªu quª h−¬ng.
130
§¸m tang l·o G«-ri-«
(TrÝch L·o G«-ri-«)
Ban-d¾c
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu râ dông ý cña Ban-d¾c khi miªu t¶ ®¸m tang l·o G«-ri-«.
N¾m ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nhµ v¨n sö dông trong ®o¹n trÝch.
tiÓu dÉn
Ban-d¾c (Minh ho¹ cña §a-vÝt)
1. BËc thÇy cña chñ nghÜa hiÖn thùc
"Mét bËc thÇy cña chñ nghÜa hiÖn thùc" ®ã lµ lêi ¡ng-ghen ®¸nh gi¸ nhµ tiÓu thuyÕt Ph¸p H«-n«-rª ®¬ Ban-d¾c (HonorÐ de Balzac, 1799 - 1850).
Sèng vµo nöa ®Çu thÕ kØ XIX khi C¸ch m¹ng 1789 ë Ph¸p ®· thµnh c«ng, nh−ng ¸nh vµng son cña chÕ ®é phong kiÕn ch−a ph¶i ®· lôi tµn, Ban-d¾c thêi thanh niªn m¬ −íc næi danh, nu«i méng lµm giµu vµ muèn b−íc ch©n vµo x· héi th−îng l−u. ¤ng sinh ra ë tØnh nhá (Tua) trong mét gia ®×nh n«ng d©n, sau chuyÓn lªn Pa-ri lµm ¨n. Chi tiÕt "®¬" (de), dÊu hiÖu dßng dâi quý téc, lµ do «ng thªm vµo tªn hä cña m×nh.
Ban-d¾c chän con ®−êng v¨n ch−¬ng, tr¸i víi ý cña cha muèn con theo häc luËt. Råi «ng lao vµo lÜnh vùc kinh doanh mong giµu cã nh−ng toµn thua lç, thÊt b¹i, cuèi cïng ®µnh tõ bá méng lµm giµu, trë vÒ víi nghiÖp v¨n ch−¬ng.
Do lßng say mª v¨n ch−¬ng kÕt hîp víi vèn sèng phong phó vµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c ngãc ng¸ch cña x· héi t− s¶n Ban-d¾c tÝch luü ®−îc trong nh÷ng n¨m b«n ba kh¾p n¬i trªn con ®−êng kinh doanh, nªn c¸c t¸c phÈm cña «ng thêi k× nµy, hîp thµnh bé TÊn trß ®êi, lµ nh÷ng tiÓu thuyÕt cã gi¸ trÞ hiÖn thùc phª ph¸n c¸i x· héi trong ®ã ®ång tiÒn t¸c oai t¸c qu¸i.
C¸c tiÓu thuyÕt næi tiÕng nhÊt lµ MiÕng da lõa (1831), ¥-giª-ni Gr¨ng-®ª (1833), L·o G«-ri-« (1834), ¶o méng tiªu tan (1837 - 1843),...
131
2. TiÓu thuyÕt L·o G«-ri-«
T¹i qu¸n trä cña bµ V«-ke ë ngo¹i « Pa-ri vµo n¨m 1819 cã mét sè kh¸ch thuª phßng dµi h¹n : c« VÝch-to-rin, con g¸i nhµ t− s¶n cì bù Tay-¬-phe bÞ cha ruång bá ®Ó dån tµi s¶n cho cËu con trai duy nhÊt ; tªn tï khæ sai v−ît ngôc Èn n¸u d−íi c¸i tªn gi¶ V«-t¬-ranh ; l·o G«-ri-«, s¸u m−¬i chÝn tuæi, x−a kia giµu cã nhê bu«n b¸n lóa m×, sau kh¸nh kiÖt ph¶i ra ë qu¸n trä, v× cã bao nhiªu tiÒn ®Òu bÞ hai c« con g¸i mµ «ng yªu th−¬ng v« cïng bßn rót hÕt c¶ ; anh sinh viªn ¥-gien ®¬ Ra-xti-nh¾c tõ tØnh lÎ lªn Pa-ri häc luËt,...
Ra-xti-nh¾c ng¸n ngÈm c¶nh nghÌo, muèn nhanh chãng ®−îc gia nhËp vµo x· héi phån hoa. Chµng t×nh cê lµm quen ®−îc víi n÷ b¸ t−íc A-na-xta-di ®¬ Re-xt«, con g¸i lín l·o G«-ri-«, liÒn ®Õn ch¬i nhµ, nh−ng do vông vÒ nãi lé ra tªn l·o G«-ri-« nªn tõ ®ã bÞ cÊm cöa. Sau chuyÖn kh«ng may Êy, V«-t¬-ranh khuyªn Ra-xti-nh¾c chinh phôc c« g¸i nghÌo VÝch-to-rin råi h¾n sÏ gióp ®ì b»ng c¸ch giÕt chÕt ®øa em trai cña c«, nh− vËy c« sÏ ®−îc thõa h−ëng gia s¶n khæng lå cña bè, nh−ng Ra-xti-nh¾c kh«ng nghe theo. Råi anh l¹i t×nh cê lµm quen ®−îc víi §en-phin, con g¸i thø hai cña l·o G«-ri-«, vî chñ ng©n hµng §¬ Nuy-xin-ghen vµ cã nh©n t×nh lµ §¬ M¸c-xay.
L·o G«-ri-« thu vÐt tiÒn nong mua mét c¨n hé nhá ®Ó Ra-xti-nh¾c cã chç gÆp gì víi §en-phin vµ l·o còng dù ®Þnh sÏ dän ®Õn ë cïng. §óng dÞp ®ã, hÕt c« em l¹i c« chÞ ®Õn khãc lãc víi cha vÒ hoµn c¶nh quÉn b¸ch kh«ng cã tiÒn trang tr¶i nh÷ng kho¶n tiªu giÊu chång. L·o G«-ri-« ®©m ra èm nÆng. Ra-xti-nh¾c ®Õn t×m A-na-xta-di vµ §en-phin b¸o tin cha c¸c c« khã lßng qua khái, nh−ng c¶ hai ®Òu viÖn lÝ do kh«ng tíi ®−îc. Cuèi cïng A-na-xta-di ®Õn th× ®· qu¸ muén. Ra-xti-nh¾c ph¶i tù bá tiÒn ra lo ch«n cÊt cho l·o G«-ri-«, ng−êi l¸ng giÒng cña anh trong qu¸n trä cña bµ V«-ke (xem §¸m tang l·o G«-ri-«).
*
**
Khi cç xe ®ßn ®Õn, ¥-gien(1) cho khiªng chiÕc quan tµi trë lªn buång l·o(2), th¸o ®inh ra vµ kÝnh cÈn ®Æt lªn ngùc «ng cô c¸i h×nh ¶nh thuéc vÒ mét thêi
mµ §en-phin vµ A-na-xta-di cßn bÐ báng, ®ång trinh, trong tr¾ng vµ kh«ng biÕt lÝ sù nh− l·o ®· nãi gi÷a nh÷ng tiÕng kªu hÊp hèi. ChØ cã Ra-xti-nh¾c vµ Cri-xt«-ph¬(3) cïng víi hai g· ®« tuú(4) ®i theo chiÕc xe chë ng−êi xÊu sè ®Õn ng«i nhµ thê
(1)¥-gien : tøc ¥-gien ®¬ Ra-xti-nh¾c.
(2)Ra-xti-nh¾c muèn më n¾p quan tµi ®Ó ®Æt lªn ngùc l·o vËt kØ niÖm h×nh tr¸i tim trong cã mÊy mãn tãc cña hai c« con g¸i ; viÖc ®ã kh«ng thÓ thùc hiÖn ë d−íi cæng.
(3)Cri-xt«-ph¬ : gia nh©n trong qu¸n trä.
(4)§« tuú : ng−êi khiªng quan tµi.
132
Th¸nh-£-chiªn-®uy-M«ng, kh«ng c¸ch xa phè Míi-N÷-th¸nh-Gi¬-n¬-vi-e-v¬(1) mÊy
tÝ. §Õn ®©y, x¸c chÕt ®−îc ®Æt tr−íc mét gi¸o ®−êng nhá, thÊp vµ tèi, quanh ®ã chµng sinh viªn ®· hoµi c«ng t×m hai c« g¸i hoÆc chång hä. ChØ cã m×nh chµng víi Cri-xt«-ph¬, anh nµy tù nghÜ cã bæn phËn lµm nh÷ng nghÜa vô cuèi cïng ®èi víi mét ng−êi ®· lµm cho anh kiÕm ®−îc mÊy mãn tiÒn ®·i c«ng kha kh¸. Trong khi chê hai vÞ linh môc, chó bÐ h¸t lÔ vµ ng−êi bâ nhµ thê, Ra-xti-nh¾c xiÕt chÆt bµn tay Cri-xt«-ph¬ mµ kh«ng nãi nªn lêi.
§óng thÕ ®Êy, cËu ¥-gien ¹, Cri-xt«-ph¬ nãi, «ng cô lµ ng−êi tö tÕ vµ ®øng ®¾n, ch−a bao giê to tiÕng, kh«ng hÒ lµm h¹i ai vµ ch−a tõng lµm ®iÒu g× nªn téi.
Hai vÞ linh môc, chó bÐ h¸t lÔ vµ ng−êi bâ ®i ®Õn, hä tiÕn hµnh tÊt c¶ nh÷ng nghi lÔ xøng ®¸ng víi gi¸ tiÒn b¶y m−¬i quan trong mét thêi k× mµ t«n gi¸o
kh«ng lÊy g× lµm giµu l¾m ®Ó cÇu kinh lµm phóc. C¸c vÞ nhµ ®¹o h¸t mét bµi th¸nh thi, bµi kinh Li-be-ri-a(2), bµi kinh §¬ Pro-phun-®i-x¬(3). Nghi lÔ cö hµnh hÕt hai
m−¬i phót. ChØ cã mçi mét cç xe ®−a ®¸m cho mét vÞ linh môc vµ mét chó bÐ h¸t lÔ, hä thuËn ®Ó Ra-xti-nh¾c vµ Cri-xt«-ph¬ lªn ngåi cïng.
Kh«ng cã ng−êi ®−a ®¸m, vÞ linh môc nãi, chóng ta cã thÓ ®i nhanh ®Ó khái chËm trÔ, ®· n¨m giê r−ìi råi.
Nh−ng gi÷a lóc x¸c chÕt ®−îc ®Æt lªn xe tang th× xuÊt hiÖn hai chiÕc xe cã treo huy hiÖu(4) nh−ng kh«ng cã ng−êi ngåi, mét cña b¸ t−íc §¬ Re-xt« vµ mét cña
nam t−íc §¬ Nuy-xin-ghen, hai chiÕc xe theo sau to¸n xe tang ®Õn nghÜa ®Þa Cha La-se-d¬. §Õn s¸u giê, x¸c l·o G«-ri-« ®−îc h¹ huyÖt, ®øng xung quanh lµ bän gia nh©n cña hai c« con g¸i l·o. Bµi kinh ng¾n ngñi cÇu cho l·o do chµng sinh viªn tr¶ tiÒn,
(1)Ngµy nay, khu vùc nµy thuéc néi thµnh Pa-ri.
(2)Li-be-ri-a : kinh siªu ®é.
(3)§¬ Pro-phun-®i-x¬ : kinh cÇu hån.
(4)Huy hiÖu : xe ngùa cña c¸c nhµ quyÒn quý cã treo hoÆc vÏ gia huy.
133
võa ®äc xong lµ bän hä cïng víi ®¸m ng−êi nhµ ®¹o biÕn ngay. Khi hai g· ®µo huyÖt ®· hÊt ®−îc vµi xÎng ®Êt xuèng che lÊp chiÕc ¸o quan th× chóng ngÈng lªn vµ mét g· ®ßi Ra-xti-nh¾c tiÒn ®·i c«ng. ¥-gien mãc tói vµ thÊy kh«ng cßn ®ång nµo, chµng buéc ph¶i vay Cri-xt«-ph¬ hai m−¬i xu. Sù viÖc nµy tù nã kh«ng cã g× ®¸ng kÓ, ®· g©y cho Ra-xti-nh¾c mét c¬n n·o lßng ghª gím. Ngµy tµn, mét buæi hoµng h«n Èm −ít kÝch thÝch thÇn kinh, chµng nh×n ng«i mé vµ vïi xuèng ®Êy giät n−íc m¾t cuèi cïng cña ng−êi trai trÎ, giät n−íc m¾t trµo ra v× nh÷ng mèi xóc ®éng thiªng liªng cña mét tr¸i tim trong tr¾ng, c¸i thø n−íc m¾t r¬i xuèng mÆt ®Êt råi tõ ®ã l¹i vót lªn ®Õn tËn trêi cao. Chµng khoanh tay ng¾m nh÷ng ®¸m m©y ; vµ nh×n thÊy chµng nh− vËy, Cri-xt«-ph¬ bÌn bá ®i.
Ra-xti-nh¾c cßn l¹i mét m×nh, ®i mÊy b−íc vÒ phÝa ®Çu nghÜa ®Þa, chµng nh×n thÊy thµnh phè Pa-ri n»m khóc khuûu däc hai bê s«ng Xen(1), ë ®ã ¸nh ®Ìn b¾t
®Çu lÊp l¸nh. §«i m¾t chµng g¾n chÆt gÇn nh− thÌm thuång vµo kho¶ng gi÷a cét ®ång trô cña qu¶ng tr−êng V¨ng-®«m(2) vµ ®Ønh m¸i trßn ®iÖn Anh-va-lÝt(3),
kho¶ng ®ã lµ n¬i sinh ho¹t cña c¸i x· héi th−îng l−u chµng ®· muèn th©m nhËp. Chµng nh×n c¸i tæ ong rµo rµo Êy b»ng con m¾t h×nh nh− muèn hót tr−íc n−íc mËt cña nã, vµ chµng nãi nh÷ng lêi to t¸t nµy :
Giê ®©y cßn mµy víi ta !
Vµ, ®Ó më mµn cho cuéc th¸ch thøc cña chµng ®èi víi X· Héi, Ra-xti-nh¾c ®i ¨n b÷a tèi ë nhµ phu nh©n §¬ Nuy-xin-ghen.
(Theo L·o G«-ri-«, Lª Huy dÞch, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1976)
H−íng dÉn häc bµi
1.C¨n cø vµo diÔn biÕn c¸c b−íc tiÕn hµnh ®¸m tang l·o G«-ri-« ®Ó t×m ra bè côc bèn phÇn cña bµi nµy vµ ®Æt tiªu ®Ò cho tõng phÇn.
2.T×m hiÓu nh÷ng dông ý nghÖ thuËt cña nhµ v¨n nh»m kh¾c ho¹ sè phËn bi ®¸t cña l·o G«-ri-« trong bµi qua : a) nh÷ng chi tiÕt cô thÓ liªn quan ®Õn viÖc chän lùa khung c¶nh, thêi gian, ¸nh s¸ng, mµu s¾c ; b) c¸i v¾ng vÎ cña ®¸m tang vµ sè ng−êi Ýt ái cø rót dÇn ; c) nghi lÔ tiÕn hµnh hÕt søc s¬ sµi d−êng nh− c¶m nhËn ®−îc c¶ ë nh÷ng dßng v¨n ng¾n ngñi (xem xÐt ®é dµi nhµ v¨n dµnh cho mçi b−íc).
(1)S«ng Xen : con s«ng ch¶y qua Pa-ri.
(2)V¨ng-®«m : qu¶ng tr−êng lËp n¨m 1708, gi÷a cã chiÕc cét cao b»ng ®ång ®en.
(3)Anh-va-lÝt : cung ®iÖn næi tiÕng ë Pa-ri, trong ®Æt di hµi nhiÒu danh nh©n Ph¸p.
134
3.Chøng minh t×nh ng−êi b¹c bÏo bÞ ®ång tiÒn chi phèi qua : a) vÞ linh môc, hai g· ®µo huyÖt, Cri-xt«-ph¬, bän gia nh©n ; b) hai c« con g¸i, h×nh ¶nh hai chiÕc xe kh«ng.
4.§äc kÜ ®o¹n cuèi, tõ chç "Ra-xti-nh¾c cßn l¹i mét m×nh..." cho ®Õn hÕt, suy nghÜ vµ dù ®o¸n, b»ng c¸c chøng cø cô thÓ, liÖu chµng thanh niªn Êy råi ®©y cã cßn gi÷ ®−îc phÈm chÊt tèt ®Ñp cña m×nh n÷a kh«ng.
Bµi tËp n©ng cao
KÓ vµ t¶ trong ®o¹n trÝch §¸m tang l·o G«-ri-«.
Bµi tham kh¶o
qu¸n trä bµ V«-ke(*)
MÆt tr−íc qu¸n trä tr«ng ra mét m¶nh v−ên nhá, thµnh thö ng«i nhµ ®øng th−íc thî víi d·y phè Míi-N÷-th¸nh-Gi¬-n¬-vi-e-v¬, tõ ngoµi phè nh×n vµo, c¸c b¹n thÊy ng«i nhµ
bÞ c¾t theo chiÒu s©u. Däc theo mÆt tr−íc Êy, gi÷a ng«i nhµ vµ m¶nh v−ên, cã mét bån ®¸ sái, h×nh lßng ch¶o, réng ngãt mét toa-d¬(1), råi ®Õn mét lèi ®i phñ c¸t, hai bªn lµ nh÷ng
c©y phong l÷ th¶o, tróc ®µo vµ th¹ch lùu, trång trong nh÷ng c¸i thèng lín b»ng sµnh tr¸ng men mµu xanh, tr¾ng. Muèn vµo lèi ®i Êy ph¶i qua mét cæng nhá, phÝa trªn cæng cã mét tÊm biÓn ®Ò : "Qu¸n V«-ke" víi dßng ch÷ phÝa d−íi : "Qu¸n trä trung l−u cña nam giíi, n÷ giíi vµ mäi ng−êi".
TÇng d−íi cïng cña ng«i nhµ dÜ nhiªn lµ ®Ó dïng vµo viÖc kinh doanh qu¸n trä. Nã
gåm mét c¨n phßng thø nhÊt, cã ¸nh s¸ng nhê hai cöa kÝnh tr«ng ra phè vµ ng−êi ta vµo phßng nµy qua mét cöa löng(2). Phßng kh¸ch Êy ¨n th«ng víi phßng ¨n, buång cÇu thang(3) ng¨n c¸ch phßng ¨n víi nhµ bÕp, c¸c bËc thang b»ng gç vµ b»ng g¹ch vu«ng ®−îc
®¸nh lªn mµu vµ cä bãng. ThËt kh«ng g× tr«ng ch¸n h¬n c¸i phßng kh¸ch ®ã bµy biÖn ghÕ
bµnh, ghÕ dùa, bäc thø v¶i c−íc cã säc mê chen säc bãng. Gi÷a phßng lµ mét bµn trßn, mÆt bµn b»ng cÈm th¹ch Th¸nh-An(4), trªn bµy mét bé khay chÐn uèng r−îu b»ng sø men
tr¾ng ch¹y chØ vµng ®· bÞ mê ®Õn nöa, hiÖn nay ta th−êng thÊy nhan nh¶n kh¾p n¬i. C¨n
phßng nµy sµn l¸t kh«ng ®−îc kÜ l¾m, t−êng ghÐp v¸n cao võa tÇm tay vÞn. PhÇn cßn l¹i mÆt t−êng kia ®−îc phñ mét líp giÊy s¬n vÏ c¸c sù tÝch trong truyÖn Tª-lª-m¸c(5) trªn ®ã
(*) Tªn bµi do ng−êi biªn so¹n ®Æt.
(1)Toa-d¬ : ®¬n vÞ ®o l−êng cæ, b»ng 1,949 mÐt.
(2)Cöa löng : lo¹i cöa thÊp, võa nh− cöa ra vµo võa nh− cöa sæ.
(3)Buång cÇu thang : khoang nhµ hÑp ë ®ã bè trÝ cÇu thang.
(4)CÈm th¹ch Th¸nh-An : tªn lo¹i ®¸ cÈm th¹ch mµu x¸m cã v©n tr¾ng.
(5)Tª-lª-m¸c : t¸c phÈm cña Phª-n¬-l«ng xuÊt b¶n n¨m 1699. Sù tÝch Tª-lª-m¸c, con trai cña Uy-lÝt-x¬ vµ Pª-nª-lèp, ®i t×m cha sau chiÕn tranh T¬-roa còng ®· ®−îc H«-me-r¬ nh¾c ®Õn trong ¤-®i-xª.
135
nh÷ng nh©n vËt cæ ®iÓn ®−îc t« mµu. Bøc v¸n ë kho¶ng gi÷a hai khung cöa sæ cã chÊn song, tr×nh bµy víi kh¸ch trä c¶nh Ca-lÝp-x« thÕt tiÖc con trai Uy-lÝt-x¬. Tõ bèn chôc n¨m nay, bøc tranh s¬n dÇu Êy ®· lµ ®Ò tµi t¸n phÐt cho bän kh¸ch trÎ tuæi, bän nµy cø lµm ra bé sang h¬n thùc c¶nh cña m×nh, lu«n lu«n b«ng phÌng chÕ giÔu nh÷ng b÷a ¨n xoµng xÜnh mµ c¶nh nghÌo khæ b¾t hä ®µnh ph¶i chÞu. Lß s−ëi b»ng ®¸, nh−ng lßng lß lóc nµo còng s¹ch tr¬n, chøng tá chØ cã dÞp long träng l¾m míi ®èt löa. MÆt lß s−ëi trang hoµng hai b×nh ®Çy hoa gi¶ cò kÜ, óp trong lång kÝnh, gi÷a lµ c¸i ®ång hå qu¶ l¾c b»ng cÈm th¹ch xanh lam nh¹t tr«ng hÕt søc kÖch cìm. C¨n phßng ®Çu tiªn nµy to¸t ra mét mïi kh«ng cã tªn trong ng«n ng÷, cã lÏ nªn gäi lµ mïi qu¸n trä. Nã nång nÆc mïi h«i mèc «i khÐt ; nã l¹nh lÏo, nã x«ng h¬i Èm vµo mòi, nã thÊm vµo quÇn ¸o, nã cã mïi vÞ mét c¨n phßng ë ®Êy ng−êi ta võa míi ¨n xong ; nã sÆc mïi h«i b¸t ®Üa, mïi h«i nhµ bÕp, mïi h«i viÖn tÕ bÇn. KÓ ra còng cã thÓ m« t¶ ®−îc nã, nÕu ng−êi ta bµy ra ®−îc mét ph−¬ng ph¸p tÝnh sè l−îng nh÷ng hîp chÊt tanh t−ëi mµ nh÷ng mïi ®êm mòi vµ mïi ®éc ®¸o cña mçi vÞ kh¸ch trä trÎ hoÆc giµ gieo r¾c ë n¬i ®©y. Êy thÕ mµ, mÆc dÇu nh÷ng sù kinh tëm qu¸ ng¸n ®ã, nÕu ®em so víi phßng ¨n tiÕp gi¸p, th× c¸c b¹n sÏ thÊy phßng kh¸ch lÞch sù vµ th¬m tho biÕt bao, ch¼ng kh¸c chèn khuª phßng thiÕu n÷...
(Theo L·o G«-ri-«, Lª Huy dÞch, S®d)
Tri thøc ®äc - hiÓu
KÓ vμ t¶
KÓ vµ t¶ lµ nh÷ng thµnh phÇn chñ yÕu cña lêi ng−êi kÓ chuyÖn trong mét t¸c phÈm tù sù. Nãi chung, kÓ g¾n víi diÔn biÕn cña c¸c sù kiÖn trong thêi gian, cßn t¶ l¹i chñ yÕu g¾n víi kh«ng gian bao gåm bèi c¶nh n¬i sù kiÖn diÔn ra, nhµ cöa, ®å ®¹c, trang phôc, diÖn m¹o cña c¸c nh©n vËt,...
Thùc ra, hai ph−¬ng thøc kÓ vµ t¶ trong t¸c phÈm g¾n kÕt víi nhau kh«ng dÔ t¸ch b¹ch. Trong m¹ch kÓ vÉn cã thÓ cã t¶, vµ khi t¶ th× ch¼ng ph¶i kh«ng bao hµm mét chót kÓ nµo.
Khi kÓ mét sù kiÖn diÔn ra trong khu«n khæ kh«ng gian vµ thêi gian nµo ®Êy, nÕu nhµ v¨n kÓ chi tiÕt ®ång thêi xen vµo nhiÒu ®o¹n t¶ tØ mØ, v¨n b¶n sÏ dµi vµ g©y Ên t−îng cho ®éc gi¶ lµ sù kiÖn kÐo dµi. Chóng ta sÏ cã c¶m gi¸c ng−îc l¹i lµ sù kiÖn diÔn ra chãng v¸nh, nÕu v¨n b¶n ®−îc rót ng¾n mét c¸ch cã dông ý, tuy thêi gian sù kiÖn vÉn kh«ng thay ®æi.
Trong tiÓu thuyÕt L·o G«-ri-«, Ban-d¾c chó ý ®Çy ®ñ c¶ hai ph−¬ng diÖn kÓ vµ t¶, ®Æc biÖt lµ t¶. Ngay ë nh÷ng trang ®Çu cña t¸c phÈm, nhµ v¨n ®· miªu t¶ rÊt tØ mØ, ®Õn tõng chi tiÕt bªn ngoµi vµ bªn trong qu¸n trä cña bµ V«-ke n¬i «ng G«-ri-« thuª trä. VËy mµ trong §¸m tang l·o G«-ri-«, t¸c gi¶ hÇu nh− kh«ng t¶ mµ chØ kÓ, thËm chÝ kÓ rÊt l−ít.
136
LuyÖn tËp VÒ phong c¸ch
ng«n ng÷ chÝnh luËn
KÕT QU¶ cÇn ®¹t
N¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn.
BiÕt vËn dông kiÕn thøc vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn vµo viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n vµ lµm v¨n.
1.§äc v¨n b¶n sau, cho biÕt ®Æc ®iÓm chung vµ c¸ch sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ cña phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn ®−îc thÓ hiÖn ë trong v¨n b¶n ®ã.
lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn
Hìi ®ång bµo toµn quèc !
Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nh−îng. Nh−ng chóng ta cµng nh©n nh−îng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m c−íp n−íc ta lÇn n÷a !
Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt n−íc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ.
Hìi ®ång bµo !
Chóng ta ph¶i ®øng lªn !
BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ng−êi giµ, ng−êi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc, hÔ lµ ng−êi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã g−¬m dïng g−¬m, kh«ng cã g−¬m th× dïng cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra søc chèng thùc d©n Ph¸p cøu n−íc.
Hìi anh em binh sÜ, tù vÖ, d©n qu©n !
Giê cøu n−íc ®· ®Õn. Ta ph¶i hi sinh ®Õn giät m¸u cuèi cïng ®Ó gi÷ g×n ®Êt n−íc.
Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn, nh−ng víi mét lßng kiªn quyÕt hi sinh, th¾ng lîi nhÊt ®Þnh vÒ d©n téc ta.
ViÖt Nam ®éc lËp vµ thèng nhÊt mu«n n¨m ! Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m !
Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 1946
Hå ChÝ Minh
137
2. H·y chØ ra nh÷ng yÕu tè mang l¹i tÝnh biÓu c¶m trong ®o¹n trÝch sau ®©y :
C¸i x· héi chñ nghÜa bªn ¢u ch©u rÊt thÞnh hµnh nh− thÕ, ®· phãng ®¹i ra nh− thÕ, thÕ mµ ng−êi bªn ta th× ®iÒm nhiªn nh− kÎ ngñ kh«ng biÕt g× lµ g×. Th−¬ng h¹i thay ! Ng−êi n−íc ta kh«ng hiÓu c¸i nghÜa vô loµi ng−êi ¨n ë víi loµi ng−êi ®· ®µnh, ®Õn c¸i nghÜa vô mçi ng−êi trong n−íc còng ch−a hiÓu g× c¶. Bªn Ph¸p, mçi khi ng−êi cã quyÒn thÕ, hoÆc chÝnh phñ, lÊy søc m¹nh mµ ®Ì nÐn quyÒn lîi riªng cña mét ng−êi hay cña mét héi nµo, th× ng−êi ta hoÆc kªu nµi, hoÆc chèng cù, hoÆc thÞ oai, vËn dông k× cho ®Õn ®−îc c«ng b×nh míi nghe.
V× sao mµ ng−êi ta lµm ®−îc nh− thÕ ? Lµ v× ng−êi ta cã ®oµn thÓ, cã c«ng ®øc biÕt gi÷ lîi chung vËy. Hä nghÜ r»ng nÕu nay ®Ó cho ng−êi cã quyÒn lùc ®Ì nÐn ng−êi nµy th× mai ¾t còng lÊy quyÒn lùc Êy ®Ó ®Ì nÐn m×nh, cho nªn ph¶i hiÖp nhau l¹i phßng ngõa tr−íc. Ng−êi ta cã ¨n häc biÕt xÐt kÜ thÊy xa nh− thÕ, cßn ng−êi n−íc m×nh th× sao ? Ng−êi m×nh th× ph¶i ai tai nÊy, ai chÕt mÆc ai ! §i ®−êng gÆp ng−êi bÞ tai n¹n, gÆp ng−êi yÕu bÞ kÎ m¹nh b¾t n¹t còng ng¬ m¾t ®i qua, h×nh nh− ng−êi bÞ n¹n khèn Êy kh«ng can thiÖp g× ®Õn m×nh.
(Phan Ch©u Trinh §¹o ®øc vµ lu©n lÝ §«ng T©y)
3. H·y chØ ra nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ ®−îc vËn dông trong ®o¹n trÝch sau ®©y :
VËy cho nªn trong n−íc ngµy nay, nµo lµ b×nh phÈm v¨n ch−¬ng KiÒu, nµo lµ phª b×nh nh©n vËt KiÒu, nµo lµ chó thÝch KiÒu, nµo th¬ vÞnh KiÒu, cho ®Õn h¸t tuång KiÒu, diÔn kÞch KiÒu, chíp ¶nh KiÒu, trong nhµ ngoµi ®−êng, trªn trêi d−íi ®Êt, ®©u còng KiÒu. Cø xem hiÖn tr¹ng Êy, th× n−íc ViÖt Nam ngµy nay gäi tªn lµ "Kim V©n KiÒu quèc", nßi gièng ViÖt Nam ta mµ gäi lµ "§¹i Kim V©n KiÒu téc", còng ®óng l¾m chø kh«ng sai !
(Ng« §øc KÕ LuËn vÒ ch¸nh häc cïng tµ thuyÕt Quèc v¨n "Kim V©n KiÒu" NguyÔn Du)
4. §äc hai c©u th¬ sau vµ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.
Chë bao nhiªu ®¹o thuyÒn kh«ng kh¼m, §©m mÊy th»ng gian bót ch¼ng tµ.
(NguyÔn §×nh ChiÓu D−¬ng Tõ – Hµ MËu)
a)H·y diÔn ®¹t néi dung hai c©u th¬ trªn b»ng v¨n xu«i theo phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn.
b)H·y nãi râ nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn víi phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt qua so s¸nh ®o¹n v¨n anh (chÞ) võa míi viÕt víi hai c©u th¬ cña NguyÔn §×nh ChiÓu.
138
luyÖn tËp vÒ thao t¸c lËp luËn b×nh luËn
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m v÷ng thao t¸c lËp luËn b×nh luËn.
BiÕt vËn dông thao t¸c lËp luËn b×nh luËn.
1.X¸c ®Þnh ®èi t−îng, néi dung vµ c¸ch b×nh luËn trong c¸c v¨n b¶n sau ®©y :
thanh niªn vµ sè phËn
§¹i ®a sè thanh niªn thêi tr−íc kh«ng ai suy nghÜ, tr¨n trë g× l¾m vÒ cuéc ®êi, v× ai ®· cã phËn nÊy.
PhËn lµ c¸i phÇn mµ cuéc sèng, x· héi dµnh cho mçi ng−êi : phËn lµm trai, phËn giµu, phËn nghÌo, phËn ®µn bµ, phËn lµm t«i,... Con nhµ lao ®éng nghÌo, nhiÒu l¾m häc ®Õn chÝn, m−êi tuæi, lµ ®· ph¶i lo lµm ¨n mong kÕ nghiÖp cha, anh. Con nhµ giµu theo häc lªn cao th× lµm quan, kÐm h¬n th× lµm thÇy. Sinh ra ë phËn nµo, theo phËn Êy, chØ sè Ýt lµ tho¸t khái.
Tr¸i l¹i, thanh niªn ngµy nay tuy c¸i phËn mçi ng−êi vÉn cßn, song tr−íc mÆt mäi ng−êi ®Òu cã kh¶ n¨ng më ra nhiÒu con ®−êng. Ngµy nay sù lùa chän vµ cè g¾ng cña b¶n th©n, sù gióp ®ì cña b¹n bÌ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Cã lùa chän tÊt ph¶i cã suy nghÜ, tr¨n trë.
HÕt líp t¸m, líp chÝn, häc g× ®©y ? Trung häc hay häc nghÒ, hay ®i s¶n xuÊt ? Trai g¸i gÆp nhau b¾t ®Çu ngËp ngõng. Yªu ai ®©y ? Yªu nh− thÕ nµo ? Søc khoÎ t¨ng nhanh, kiÕn thøc tÝch luü ®· kh¸, sèng nh− thÕ nµo ®©y ? Ba c©u hái ¸m ¶nh : T×nh yªu, nghÒ nghiÖp, lèi sèng. Kh«ng thÓ quy cho sè phËn. C¬ héi còng chia ®Òu sµn sµn cho mäi ng−êi.
Thanh niªn ngµy x−a b−íc vµo ®êi nh− ng−êi ®i xem phim ®· biÕt tr−íc ngåi ë r¹p nµo, xem phim g×, ghÕ sè bao nhiªu, cø thÕ mµ ngåi vµo. Ngµy nay, ch−a biÕt sÏ xem phim g×, ë r¹p nµo, ngåi ghÕ sè mÊy, c¹nh ai. Cho ®Õn khi æn ®Þnh ®−îc chç ngåi trong x· héi, x¸c ®Þnh ®óng ®−îc vai trß vµ vÞ trÝ cña m×nh lµ ph¶i tr¶i qua c¶ mét thêi gian dµi.
Thêi gian sÏ x©y dùng cho m×nh mét niÒm tin vµ ®¹o lÝ.
139