N−íc ViÖt Nam cã quyÒn h−ëng tù do vµ ®éc lËp, vµ sù thËt ®· thµnh mét n−íc tù do, ®éc lËp. Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc l−îng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy.
(Hå ChÝ Minh Tuyªn ng«n §éc lËp)
4. VÒ biÖn ph¸p tu tõ
V¨n b¶n chÝnh luËn sö dông réng r·i c¸c biÖn ph¸p tu tõ, nh÷ng lèi nãi bãng bÈy, truyÒn c¶m nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ t©m lÝ, t¨ng thªm søc thuyÕt phôc. C¸ch dïng c©u nghi vÊn tu tõ, lèi nãi c−êng ®iÖu, trïng ®iÖp,... rÊt hay gÆp trong v¨n b¶n chÝnh luËn. VÝ dô :
C¸i x· héi ¢u ch¼ng ra ¢u, H¸n ch¼ng ra H¸n nµy, h¸ kh«ng ph¶i bëi c¸c nh©n vËt gi¶ dèi ¢u ch¼ng ra ¢u, H¸n ch¼ng ra H¸n Êy móa bót khua l−ìi mµ g©y nªn − ?
(Ng« §øc KÕ LuËn vÒ ch¸nh häc cïng tµ thuyÕt Quèc v¨n "Kim V©n KiÒu" NguyÔn Du)
5. VÒ bè côc, tr×nh bµy
V¨n b¶n chÝnh luËn cã c¸ch tr×nh bµy võa hîp l« gÝch (luËn ®iÓm nªu ra ph¶i râ rµng, lËp luËn ph¶i chÆt chÏ, luËn cø ph¶i ®¸ng tin cËy), võa truyÒn c¶m, t¸c ®éng s©u xa ®Õn lÝ trÝ vµ t×nh c¶m cña ng−êi tiÕp nhËn.
LuyÖn tËp
1.§äc l¹i ®o¹n trÝch VÒ lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta cña Phan Ch©u Trinh (trang 99), ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm cña phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn ®−îc thÓ hiÖn trong ®ã.
2.H·y chØ ra nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ ®−îc vËn dông trong ®o¹n v¨n chÝnh luËn sau ®©y :
Nh÷ng kÎ ë v−ên thÊy quan sang, quan quyÒn, còng bÐn mïi lµm quan. Nµo lo cho quan, nµo lãt cho l¹i, nµo ch¹y ng−îc nµo ch¹y xu«i, dÇu cè ruéng dÇu b¸n tr©u còng vui lßng, chØ cÇn ®−îc lÊy mét chøc x· tr−ëng hoÆc cai tæng, ®Æng ngåi trªn, ®Æng ¨n tr−íc, ®Æng hèng h¸ch th× míi th«i. Nh÷ng kÎ nh− thÕ mµ vÉn kh«ng ai khen chª, kh«ng ai khinh bØ, thËt còng l¹ thay ! Th−¬ng «i ! Lµng cã mét tr¨m d©n mµ ng−êi nµy ®èi víi kÎ kia ®Òu ngã theo søc m¹nh, kh«ng cã mét chót g× gäi lµ ®¹o ®øc lµ lu©n lÝ c¶. §ã lµ nãi ng−êi trong mét lµng ®èi víi nhau, chÝ nh− ®èi víi d©n kiÒu c− kÝ ngô th× l¹i cµng hµ kh¾c h¬n
120
n÷a. ¤i ! Mét d©n téc nh− thÕ th× t− t−ëng c¸ch m¹ng n¶y në trong ãc chóng lµm sao ®−îc ! X· héi chñ nghÜa trong n−íc ViÖt Nam ta kh«ng cã lµ còng v× thÕ.
(Phan Ch©u Trinh §¹o ®øc vµ lu©n lÝ §«ng T©y)
3.Dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vµ c¸ch sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn, anh (chÞ) h·y diÔn thuyÕt tr−íc líp (tõ n¨m ®Õn m−êi phót) vÒ ®Ò tµi Sù lùa chän nghÒ nghiÖp ®èi víi häc sinh Trung häc phæ th«ng.
4.§äc l¹i Bµi viÕt sè 5 cña anh (chÞ) ; h·y ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vµ c¸ch sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn ®−îc vËn dông ë bµi v¨n ®ã.
Tr¶ bµi kiÓm tra v¨n häc
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vµ c¸c yªu cÇu c¬ b¶n c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc cña ®Ò v¨n ®· nªu ë bµi KiÓm tra v¨n häc.
ThÊy ®−îc nh÷ng −u ®iÓm vµ sai sãt cÇn tr¸nh cña bµi viÕt nµy.
Xem xÐt vµ ph©n tÝch ®Ò kiÓm tra v¨n häc víi c¸c yªu cÇu sau :
1.CÊu tróc cña ®Ò kiÓm tra v¨n häc gåm mÊy phÇn ? Mçi phÇn kiÓm tra nh÷ng néi dung nµo (lÞch sö v¨n häc, lÝ luËn v¨n häc, thÓ lo¹i, t¸c phÈm cô thÓ,...) ? H×nh thøc kiÓm tra cã g× kh¸c so víi c¸c bµi lµm v¨n th−êng k× (Cã c¸c c©u hái tr¾c nghiÖm kh«ng hay chØ cã phÇn tù luËn ? Cã mÊy c©u tù luËn ? Tù luËn vÒ vÊn ®Ò g× ?) ? Nh÷ng kiÕn thøc v¨n häc vµ kiÕn thøc cuéc sèng cÇn huy ®éng ë ®©y lµ g×,... ?
2.KÜ n¨ng viÕt (bè côc, ®Æt c©u, dïng tõ,...) vµ c¸c thao t¸c nµo (gi¶i thÝch, chøng minh, ph©n tÝch, so s¸nh, b¸c bá, b×nh luËn,...) cÇn vËn dông ®Ó lµm ®Ò kiÓm tra v¨n häc nµy ?
3.Tù ph©n tÝch vµ nhËn xÐt nh÷ng −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm trong bµi viÕt cña m×nh (vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng) ; chØ ra c¸ch söa ch÷a c¸c lçi cña bµi viÕt.
121
ba cèng hiÕn vÜ ®¹i cña C¸c M¸c(*)
¡ng-ghen
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
ThÊy ®−îc ®¸nh gi¸ cña ¨ng-ghen vÒ nh÷ng cèng hiÕn vÜ ®¹i cña C¸c M¸c.
N¾m ®−îc thao t¸c lËp luËn t¨ng tiÕn mµ ¡ng-ghen sö dông trong bµi ph¸t biÓu.
TiÓu dÉn
1. ¡ng-ghen
Phri-®rÝch ¡ng-ghen (Friedrich Engels, 1820 - 1895) cïng víi C¸c M¸c lµ nhµ triÕt häc, nhµ lÝ luËn vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, l·nh tô cña giai cÊp v« s¶n toµn thÕ giíi. ¤ng lµ ng−êi §øc, con mét kÜ nghÖ gia giµu cã ë B¸c-men, miÒn Rª-na-ni. ¤ng häc ®¹i häc ë BÐc-lin, quen biÕt M¸c n¨m 1844 ë Pa-ri, sau ®ã sang sèng vµ ho¹t ®éng ë Anh råi mÊt t¹i ®©y. Tro di hµi cña «ng ®−îc r¾c xuèng biÓn.
¨ng-ghen chñ yÕu viÕt nh÷ng t¸c phÈm vÒ triÕt häc, chÝnh trÞ, kinh tÕ, lÞch sö,... cã c«ng tr×nh viÕt chung
víi M¸c nh− Tuyªn ng«n §¶ng Céng s¶n (1848). ¤ng còng rÊt quan t©m ®Õn v¨n häc nghÖ thuËt vµ cã nhiÒu ý kiÕn s©u s¾c liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy. Bµi ph¸t biÓu cña ¨ng-ghen ®äc tr−íc mé C¸c M¸c lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn tiªu biÓu vµ cã gi¸ trÞ v¨n ch−¬ng.
2. M¸c
C¸c M¸c (Karl Marx, 1818 - 1883) lµ nhµ triÕt häc, nhµ lÝ luËn vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, l·nh tô cña giai cÊp v« s¶n toµn thÕ giíi. ¤ng lµ ng−êi §øc,
(*) Tªn bµi do ng−êi biªn so¹n ®Æt.
122
con mét luËt s− ë T¬-ri-e, miÒn Rª-na-ni. Khi cßn lµ häc sinh trung häc, «ng ®· ®−îc tiÕp xóc víi t− t−ëng cña C¸ch m¹ng Ph¸p 1789 vµ nÒn v¨n häc cæ ®iÓn §øc. ¤ng theo häc luËt, sau chuyÓn sang häc triÕt vµ lÞch sö t¹i c¸c tr−êng ®¹i häc Bon, BÐc-lin, b¶o vÖ luËn ¸n TiÕn sÜ triÕt häc n¨m hai m−¬i ba tuæi (1841). N¨m 1842, M¸c tham gia ho¹t ®éng b¸o chÝ ; tê b¸o tiÕn bé cña «ng bÞ chÝnh quyÒn b¾t ®×nh b¶n. ¤ng sang Pa-ri (Ph¸p). §Õn n¨m 1845, bÞ trôc xuÊt khái Ph¸p v× nh÷ng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, «ng qua Bróc-xen (BØ). Do nh÷ng diÔn biÕn chÝnh trÞ, «ng l¹i ®Õn Pa-ri lÈn tr¸nh (1848), vÒ C«-l«-nh¬ (§øc) råi l¹i tíi Pa-ri (1849), sau ®ã sang ë h¼n t¹i Lu©n §«n (Anh). Thêi gian ë BØ, «ng cïng víi ¡ng-ghen viÕt Tuyªn ng«n §¶ng Céng s¶n. C«ng tr×nh næi tiÕng nhÊt cña M¸c lµ bé T− b¶n (1864 - 1876). M¸c qua ®êi ngµy 14 - 3 - 1883. Tang lÔ cö hµnh t¹i nghÜa trang Hai-ghÕt (Lu©n §«n). ¡ng-ghen ®äc bµi ph¸t biÓu tr−íc mé «ng.
*
**
ChiÒu ngµy 14 th¸ng ba, vµo lóc ba giê kÐm m−êi l¨m phót, nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i nhÊt trong sè nh÷ng nhµ t− t−ëng hiÖn ®¹i ®· ngõng suy nghÜ. §Ó M¸c ë l¹i mét m×nh vÎn vÑn chØ cã hai phót, thÕ mµ khi trë vµo phßng, chóng t«i ®· thÊy «ng ngñ thiÕp ®i thanh th¶n trªn chiÕc ghÕ bµnh nh−ng lµ giÊc ngñ ngh×n thu.
Con ng−êi ®ã ra ®i lµ mét tæn thÊt kh«ng sao l−êng hÕt ®−îc ®èi víi giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh ë ch©u ¢u vµ ch©u MÜ, ®èi víi khoa häc lÞch sö. Råi ®©y, ng−êi ta sÏ c¶m thÊy nçi trèng v¾ng do sù qua ®êi cña bËc vÜ nh©n Êy g©y ra.
Gièng nh− §¸c-uyn(1) ®· t×m ra quy luËt ph¸t triÓn cña thÕ giíi h÷u c¬, M¸c ®· t×m ra quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng−êi : c¸i sù thËt ®¬n gi¶n nh−ng ®· bÞ tÇng tÇng líp líp c¸c t− t−ëng phñ kÝn cho ®Õn ngµy nay, ®ã lµ con ng−êi tr−íc hÕt cÇn ph¶i cã c¸i ¨n c¸i uèng, quÇn ¸o vµ chç ë, råi sau ®ã míi cã thÓ lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, v.v. ; v× vËy, viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t vËt chÊt trùc tiÕp, vµ mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ nhÊt ®Þnh cña mét d©n téc hay mét thêi ®¹i t¹o ra c¬ së ®Ó ng−êi ta ph¸t triÓn c¸c thÓ chÕ nhµ n−íc, c¸c quan ®iÓm ph¸p quyÒn, nghÖ thuËt vµ c¶ t«n gi¸o n÷a, cho nªn ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¬ së
(1)§¸c-uyn (Charles Robert Darwin, 1809 - 1882) : nhµ b¸c häc vµ triÕt gia Anh. ¤ng ®· cã c«ng kh¸m ph¸ ra sù ph¸t triÓn vµ tiÕn ho¸ cña c¸c gièng loµi trªn c¬ së sù chän läc tù nhiªn vµ cuéc ®Êu tranh ®Ó sinh tån trong thiªn nhiªn.
123
®ã mµ gi¶i thÝch nh÷ng c¸i kia, chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i, nh− tõ tr−íc ®Õn nay ng−êi ta ®· lµm.
Nh−ng kh«ng chØ cã thÕ th«i. M¸c còng t×m ra quy luËt vËn ®éng riªng cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa hiÖn nay vµ cña x· héi t− s¶n
do ph−¬ng thøc ®ã ®Î ra. Víi viÖc ph¸t hiÖn ra gi¸ trÞ thÆng d−(1) trong
lÜnh vùc nµy, lËp tøc mét ¸nh s¸ng ®· xuÊt hiÖn, trong khi mäi c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t− s¶n còng nh− cña c¸c nhµ phª b×nh x· héi chñ nghÜa ®Òu mß mÉm trong bãng tèi. [...]
Con ng−êi khoa häc lµ nh− vËy ®ã. Nh−ng ®Êy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ®iÒu chñ yÕu ë M¸c. Khoa häc ®èi víi M¸c lµ mét ®éng lùc lÞch sö, mét lùc l−îng c¸ch m¹ng. Mçi ph¸t kiÕn míi trong bÊt cø khoa häc lÝ luËn nµo,
thËm chÝ ®«i khi ng−êi ta ch−a thÊy ngay ®−îc viÖc øng dông nã vµo thùc tÕ, ®· cã thÓ ®em ®Õn cho M¸c mét niÒm vui thùc sù, nh−ng niÒm vui cña «ng cßn lín h¬n n÷a khi ph¸t kiÕn ®ã nhanh chãng cã t¸c ®éng c¸ch m¹ng ®Õn c«ng nghiÖp, ®Õn sù ph¸t triÓn lÞch sö nãi chung. [...]
Bëi lÏ tr−íc hÕt M¸c lµ mét nhµ c¸ch m¹ng. B»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, tham gia vµo viÖc lËt ®æ x· héi t− s¶n vµ c¸c thiÕt chÕ nhµ n−íc do nã dùng lªn, tham gia vµo sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i mµ «ng lµ ng−êi ®Çu tiªn ®em ®Õn cho giai cÊp Êy ý thøc vÒ ®Þa vÞ vµ yªu cÇu cña m×nh, ý thøc vÒ ®iÒu kiÖn ®Ó tù gi¶i phãng, ®ã thËt sù lµ sø mÖnh thiÕt th©n cña cuéc ®êi «ng. §Êu tranh lµ hµnh ®éng tù nhiªn cña M¸c. Vµ M¸c ®· ®Êu tranh mét c¸ch say s−a, kiªn c−êng vµ cã kÕt qu¶, [...] dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn Héi liªn hiÖp c«ng
(1) Gi¸ trÞ thÆng d− : phÇn gi¸ trÞ d«i ra ë s¶n phÈm so víi chi phÝ ®Ó t¹o ra s¶n phÈm ®ã.
124
nh©n quèc tÕ (1) vÜ ®¹i [...], ®Êy chÝnh lµ sù nghiÖp mµ ai x©y dùng nªn ®Òu lÊy lµm tù hµo, thËm chÝ dï cho ng−êi ®ã kh«ng lµm g× thªm n÷a.
§ã lµ lÝ do v× sao M¸c lµ ng−êi bÞ c¨m ghÐt nhiÒu nhÊt vµ bÞ vu khèng nhiÒu nhÊt trong thêi ®¹i «ng. C¸c chÝnh phñ c¶ chuyªn chÕ lÉn céng hoµ ®Òu trôc xuÊt «ng, bän t− s¶n c¶ b¶o thñ lÉn d©n chñ cùc ®oan ®Òu thi nhau vu khèng vµ nguyÒn rña «ng. M¸c ®· g¹t sang mét bªn tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã, coi nh− c¸i m¹ng nhÖn v−íng ch©n, ch¼ng thÌm ®Õm xØa, vµ chØ ®¸p l¹i khi thÊy hÕt søc cÇn thiÕt mµ th«i. Vµ «ng ®· mÊt ®i, hµng triÖu ng−êi céng sù c¸ch m¹ng víi «ng ë kh¾p ch©u ¢u vµ ch©u MÜ, tõ nh÷ng hÇm má Xi-bia ®Õn tËn Ca-li-phoãc-ni-a ®· t«n kÝnh, yªu mÕn vµ khãc th−¬ng «ng, vµ t«i cã thÓ m¹nh d¹n nãi r»ng «ng cã thÓ cã nhiÒu kÎ ®èi ®Þch, nh−ng ch−a ch¾c ®· cã mét kÎ thï riªng nµo c¶.
Tªn tuæi vµ sù nghiÖp cña «ng ®êi ®êi sèng m·i !
(Theo M¸c vµ ¡ng-ghen, Toµn tËp, tËp 19, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1995)
H−íng dÉn häc bµi
1.X¸c ®Þnh ba phÇn trong bµi ph¸t biÓu cña ¡ng-ghen nÕu lÊy träng t©m phÇn thø hai lµ phÇn tæng kÕt ba cèng hiÕn vÜ ®¹i cña M¸c ®èi víi khoa häc lÞch sö vµ phong trµo c¸ch m¹ng.
2.Cèng hiÕn ®Çu tiªn cña M¸c ®−îc ¡ng-ghen ®Ò cËp ®Õn lµ g× ? T¸c gi¶ dïng biÖn ph¸p nµo ®Ó nªu bËt tÇm vÜ ®¹i cña cèng hiÕn Êy ?
3.Hai cèng hiÕn kh¸c cña M¸c ®−îc ¡ng-ghen ®Ò cËp ®Õn lµ g× ? T×m c¸c côm tõ trong bµi ®Ó chøng tá t¸c gi¶ dïng thao t¸c lËp luËn t¨ng tiÕn (cèng hiÕn sau vÜ ®¹i h¬n cèng hiÕn tr−íc). LÝ gi¶i t¹i sao khi ®Ò cËp ®Õn cèng hiÕn thø ba cña M¸c, t¸c gi¶ t¸ch thµnh hai ®o¹n.
4.C¨n cø vµo lËp luËn ë ®o¹n cuèi bµi ph¸t biÓu M¸c chèng l¹i ai, bªnh vùc ai h·y gi¶i thÝch ý kiÕn cña t¸c gi¶ cho r»ng M¸c "cã thÓ cã nhiÒu kÎ ®èi ®Þch nh−ng ch−a ch¾c ®· cã mét kÎ thï riªng".
(1) Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ : tæ chøc ®−îc thµnh lËp n¨m 1864 vµ tån t¹i ®Õn n¨m 1870.
125
Tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc môc ®Ých, yªu cÇu cña viÖc tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn.
BiÕt c¸ch tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn.
1.Môc ®Ých, yªu cÇu tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn
Tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn lµ mét h×nh thøc lµm v¨n, kÕt hîp kÜ n¨ng ®äc - hiÓu víi kÜ n¨ng diÔn ®¹t, ®¸p øng nhu cÇu häc tËp, suy nghÜ trong thùc tÕ.
Trong ®êi sèng, nhu cÇu ®äc v¨n b¶n nghÞ luËn kh«ng hÒ Ýt h¬n ®äc c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c. Muèn n¾m ch¾c néi dung v¨n b¶n nghÞ luËn th× cÇn ph¶i biÕt tãm t¾t. Tãm t¾t lµ rót ng¾n mét v¨n b¶n mµ vÉn gi÷ ®−îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n, quan träng. §iÒu nµy ®ßi hái ng−êi tãm t¾t ph¶i cã n¨ng lùc hiÓu râ v¨n b¶n cÇn tãm t¾t (nguyªn b¶n) vµ cã n¨ng lùc tæng hîp, kh¸i qu¸t.
Yªu cÇu cña bÊt cø v¨n b¶n tãm t¾t nµo còng ®Òu ph¶i gi÷ ®óng néi dung c¬ b¶n, thø tù s¾p xÕp c¸c ý tr−íc sau vµ c©u ch÷ chñ yÕu cña nguyªn b¶n. CÇn ph¶i c©n nh¾c khi tãm t¾t lµm sao ®Ó v¨n b¶n gän mµ kh«ng sai, ng¾n mµ kh«ng thiÕu.
§iÒu cÇn l−u ý lµ kh«ng nªn biÕn néi dung bµi tãm t¾t thµnh bµi ph©n tÝch v¨n b¶n hay bµi nhËn xÐt nguyªn b¶n mét c¸ch chñ quan.
2. Ph−¬ng ph¸p tãm t¾t v¨n b¶n nghÞ luËn
§äc kÜ v¨n b¶n cÇn tãm t¾t, ghi l¹i nh÷ng c©u thÓ hiÖn t− t−ëng chñ yÕu cña v¨n b¶n ®ã, n¾m b¾t ®óng néi dung c¬ b¶n cña v¨n b¶n.
L−îc bá chi tiÕt vµ nh÷ng lêi diÔn gi¶i kh«ng quan träng.
LËp mét dµn bµi tr×nh bµy l¹i hÖ thèng luËn ®iÓm cña v¨n b¶n ®−îc tãm t¾t.
Dïng lêi cña m×nh ®Ó thuËt l¹i néi dung c¬ b¶n cña v¨n b¶n ®−îc tãm t¾t, nh−ng cÇn gi÷ ®−îc bè côc vµ nh÷ng tõ ng÷, c©u v¨n quan träng cña nguyªn b¶n.
VÝ dô :
Tãm t¾t bµi vÒ lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta cña phan ch©u trinh
Lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta tuyÖt nhiªn ch−a cã. §ã lµ v× ng−êi n−íc ta kh«ng biÕt c¸i nghÜa vô loµi ng−êi ¨n ë víi loµi ng−êi, kh«ng biÕt c¸i nghÜa vô cña mçi
126
ng−êi trong n−íc ®èi víi nhau, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ai sèng chÕt mÆc ai, ng−êi nµy kh«ng biÕt quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c.
§ã lµ do thiÕu ý thøc ®oµn thÓ, ch−a biÕt gi÷ quyÒn lîi chung, ch−a biÕt bªnh vùc nhau. ý thøc ®oµn thÓ cña d©n ta x−a còng ®· cã nh−ng nay ®· sa sót. Së dÜ thiÕu lu©n lÝ x· héi lµ do bän vua quan chØ biÕt quyÒn lîi Ých kØ cña chóng, chØ biÕt mua quan b¸n t−íc, d©n cµng n« lÖ th× ng«i vua cµng l©u dµi, bän quan l¹i cµng phó quý. Chóng ch¼ng qua lµ lò ¨n c−íp cã giÊy phÐp.
Nay n−íc ViÖt Nam muèn ®−îc tù do, ®éc lËp th× tr−íc hÕt ph¶i tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa, ph¶i cã ®oµn thÓ ®Ó lo c«ng Ých, mäi ng−êi lo cho quyÒn lîi cña nhau.
LuyÖn tËp
1.Tãm t¾t v¨n b¶n trªn ®©y b»ng ba c©u.
2.Tãm t¾t ®o¹n trÝch Mét thêi ®¹i trong thi ca cña Hoµi Thanh (trang 104) trong kho¶ng m−êi l¨m dßng.
3.Tãm t¾t bµi nghÞ luËn sau ®©y trong kho¶ng m−êi c©u.
nghÜ vÒ c©u c¸ch ng«n :
"Kh«ng cã g× thuéc vÒ con ng−êi mµ xa l¹ ®èi víi t«i"
C¸ch ®©y h¬n mét tr¨m n¨m, trong mét trß ch¬i "tù b¹ch", c¸c con g¸i cña C¸c M¸c ®· nªu cho «ng m−êi t¸m c©u hái, trong ®ã cã c©u : "C©u c¸ch ng«n mµ cha −a thÝch lµ g× ?". M¸c ®· tr¶ lêi : "Kh«ng cã g× thuéc vÒ con ng−êi mµ xa l¹ ®èi víi t«i". Kh«ng riªng g× M¸c mµ Lª-nin vµ nhiÒu ng−êi kh¸c ®Òu rÊt yªu thÝch c©u c¸ch ng«n La-tinh cæ nµy. C¸i g× ®· lµm cho c©u c¸ch ng«n cæ sèng m·i, vµ h«m nay nã cßn cã ý nghÜa g× ®èi víi chóng ta ?
C©u c¸ch ng«n lµ mét c¸ch nãi bãng bÈy vÒ con ng−êi, loµi ng−êi vµ tÝnh ng−êi. Cã mét c¸i g× thuéc vÒ con ng−êi ®ang thèng nhÊt mäi ng−êi l¹i vµ t«i kh«ng thÓ ®øng ngoµi. Nãi kh«ng xa l¹ cã nghÜa lµ t«i vµ mäi ng−êi ®ång nhÊt, ®ång tÝnh, ®ång lo¹i. C©u c¸ch ng«n biÓu thÞ, bÊt cø ai sö dông nã ®Òu tù trùc tiÕp kh¼ng ®Þnh : T«i thuéc vÒ nh©n lo¹i.
C¸i g× lµ thuéc vÒ con ng−êi ? Cã thÓ nãi lµ tÊt c¶, tÊt c¶ nh÷ng g× g¾n liÒn víi cuéc sèng, sù sèng cña con ng−êi. H·y nãi vÒ nh÷ng kh¸t väng, −íc m¬ thÇm kÝn cña mçi ng−êi. Ai ch¼ng mong ®−îc yªn æn, no Êm, h¹nh phóc, v¨n minh,
127
tiÕn bé ? Ai kh«ng mong ®−îc sèng trong mét ®Êt n−íc ®éc lËp, tù do, d©n chñ, kh«ng ai bãc lét m×nh, n« dÞch m×nh ? Ai kh«ng thÝch nh÷ng thó vui, c¸c thø h−ëng thô, vµ cã ai l¹i thÝch khæ ®au, bÞ sØ nhôc ? Nh÷ng c¸i chung nh− vËy cã thÓ kÓ thªm rÊt nhiÒu. Chóng cã thÓ ®oµn kÕt con ng−êi trong cuéc ®Êu tranh chung v× cuéc sèng.
Cã nh÷ng c¸i thuéc vÒ con ng−êi nh−ng n»m ngoµi ý muèn cña con ng−êi, còng ®ang chøng tá hä lµ ®ång lo¹i. Ch¼ng h¹n, kh«ng ai cã thÓ ®¶m b¶o kh«ng ph¹m sai lÇm. Ngay tõ thêi cæ x−a, ng−êi ta ®· biÕt ®iÒu ®ã. Xi-xª-r«ng, nhµ hiÒn triÕt Hi L¹p ®· nãi : "Lµ con ng−êi th× cã sai lÇm, chØ cã kÎ ngu xuÈn míi cè chÊp sai lÇm cña m×nh mµ th«i". §ã lµ mét ®iÒu tÊt nhiªn, v× con ng−êi lu«n lu«n bÞ ®Æt vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh phøc t¹p kh«ng thÓ biÕt tr−íc vµ ph¶i quyÕt ®Þnh tøc thêi. Con ng−êi cã thÓ ®i sai ®−êng, cã thÓ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng ®óng, cã thÓ ®¸nh gi¸ lÖch l¹c mét sù kiÖn. §«i khi ®ã chØ lµ chuyÖn nhá, kh«ng ®¸ng kÓ. Nh−ng ®«i khi con ng−êi ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t cho sai lÇm. Mong sao cho ®iÒu ®ã ®õng x¶y ra. Con ng−êi cµng s©u s¾c th× cµng hay l¾ng nghe ý kiÕn ng−êi kh¸c, vµ cµng biÕt nhiÒu th× cµng Ýt m¾c sai lÇm.
Nh−ng nÕu sai lÇm ®· x¶y ra th× sao ? ChÕ giÔu ng−êi m¾c sai lÇm ch¨ng ? Nãi xÊu ng−êi ®ã ch¨ng ? M¾ng má, quë tr¸ch mét c¸ch th« lç ch¨ng ? Lµm nh− vËy lµ tµn ¸c, v« nh©n ®¹o. Lª-nin cã nãi : "ChØ cã ai kh«ng lµm g× c¶ th× míi kh«ng m¾c sai lÇm". Ng−êi cßn nãi thªm : "Ng−êi th«ng minh kh«ng ph¶i lµ ng−êi kh«ng m¾c sai lÇm mµ lµ ng−êi ph¹m sai lÇm kh«ng trÇm träng vµ biÕt mau chãng söa ch÷a nã".
Kh«ng ai trªn tr¸i ®Êt nµy cã thÓ hiÓu biÕt ®−îc tÊt c¶. §Êy còng lµ mét ®Æc tÝnh hÕt søc tù nhiªn cña con ng−êi. Bëi v× c¸c kiÕn thøc mµ nh©n lo¹i tÝch luü ®−îc lµ v« h¹n, cßn kh¶ n¨ng tiÕp thu ®−îc cña mçi ng−êi tiÕc thay, l¹i cã h¹n. TÊt nhiªn, kh¶ n¨ng nµy ë mçi ng−êi mét kh¸c, nh−ng kh«ng ai cã thÓ thËt sù n¾m ®−îc tÊt c¶.
V× vËy, nÕu ai cã ®iÒu g× kh«ng biÕt, th× còng ch¼ng cã g× l¹. Tr¸i l¹i, ai thµnh thËt thó nhËn ®iÒu m×nh kh«ng biÕt th× ®−îc mäi ng−êi t«n träng. §−îc lµm viÖc víi nh÷ng ng−êi cã thÓ béc lé mét c¸ch ch©n thµnh : "T«i kh«ng biÕt" th× dÔ chÞu biÕt bao so víi nh÷ng ng−êi xÐt ®o¸n ng−êi kh¸c mét c¸ch ng¹o m¹n, kiªu c¨ng vÒ nh÷ng ®iÒu mµ hä hoµn toµn ch¼ng biÕt g× c¶. C¸i ®¸ng sî kh«ng ph¶i lµ kh«ng hiÓu biÕt, mµ lµ kh«ng muèn hiÓu biÕt.
128
Con ng−êi cßn cã mét ®Æc tÝnh quan träng lµ biÕt hiÓu ng−êi kh¸c. Mçi ng−êi ®Òu cã c¸ch nh×n, ý thÝch vµ thãi quen riªng. Kh«ng thÓ nµo kh¸c ®−îc, v× ng−êi ta ch¼ng ai gièng ai vµ ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ nh©n.
Cã lÏ cuéc sèng sÏ hÕt søc buån tÎ nÕu nh− bçng nhiªn tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu suy nghÜ hoµn toµn gièng nhau, cïng thÝch mét vËt, cïng ghÐt mét vËt nh− nhau. Khi ®ã, chóng ta cã thÓ nãi r»ng con ng−êi ®· biÕn thµnh nh÷ng ng−êi m¸y kh«ng hån vµ mÊt mét tÝnh chÊt hÕt søc quan träng cña con ng−êi lµ tÝnh chÊt kh¸c biÖt.
NÕu nh− t«i kh«ng quan t©m g× ®Õn h×nh thøc, ®Õn ¸o quÇn cña m×nh, th× ®Êy lµ viÖc cña t«i. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ t«i cã quyÒn lªn ¸n nh÷ng ng−êi kh¸c thÝch mÆc ®Ñp, hîp thêi trang, v× ®Êy lµ viÖc cña hä. Kh«ng thÓ ®em ý thÝch vµ thãi quen cña m×nh b¾t ng−êi kh¸c ph¶i theo, h¬n n÷a cßn nªn t«n träng ý thÝch vµ thãi quen cña ng−êi kh¸c.
Khi nãi kh«ng cã g× thuéc vÒ con ng−êi mµ xa l¹ víi con ng−êi lµ chóng ta cßn cã ý nãi r»ng con ng−êi cã thÓ cã nh÷ng lóc buån phiÒn, bùc béi, vÊp v¸p, thÊt b¹i. Trong nh÷ng phót gi©y Êy, ta ph¶i tÕ nhÞ, nh¹y c¶m vµ chó ý. Cã nh÷ng lóc chóng ta v« t×nh hay h÷u ý ®ßi hái ë ng−êi kh¸c mét nô c−êi t−¬i tØnh trong khi ng−êi ta ®ang cã mét t©m t− buån phiÒn.
HiÓu vµ th«ng c¶m t©m tr¹ng cña ng−êi kh¸c lµ mét phÈm chÊt hÕt søc tèt ®Ñp cña nh÷ng ng−êi cã t©m hån nhiÖt thµnh. V× vËy, hä bao giê còng cã nhiÒu ng−êi b¹n thùc sù lµ b¹n.
C©u c¸ch ng«n kh¼ng ®Þnh tiÕng nãi chung gi÷a nh÷ng con ng−êi. N¾m ®−îc tiÕng nãi Êy, con ng−êi sÏ hiÓu nhau, chÊp nhËn nhau vµ chê ®îi nhau. C¸i lµm cho con ng−êi gièng nhau chÝnh lµ ë chç mçi ng−êi ai còng ®Òu lµ mét thÕ giíi riªng, kh¸c nhau. Vµ do kh¸c nhau mµ ®Òu kh¸t khao sù ®ång c¶m cña ng−êi kh¸c.
C©u c¸ch ng«n thÓ hiÖn kh¸t väng ®−îc hoµ nhËp. Dï ë ®©u, t×nh huèng nµo, con ng−êi ®Òu kh«ng muèn t¸ch khái ®ång lo¹i, ®øng trªn hoÆc ®øng ngoµi ®ång lo¹i.
Víi c©u c¸ch ng«n Êy, ë ®©u ta còng cã thÓ t×m thÊy b¹n bÌ.
(Theo ¸c-ka-®i V¸c-bÐc,
Suy nghÜ vÒ nh÷ng c©u M¸c tr¶ lêi con g¸i, NXB Thanh niªn, Hµ Néi, 1993)
129