§äc v¨n nghÞ luËn
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm cña v¨n nghÞ luËn.
BiÕt c¸ch ®äc v¨n nghÞ luËn.
I §Æc ®iÓm cña v¨n nghÞ luËn
1. V¨n nghÞ luËn lµ v¨n thuyÕt lÝ, trùc tiÕp tr×nh bµy c¸c luËn ®iÓm, thÓ hiÖn nh÷ng t− t−ëng, quan ®iÓm, ®¹o lÝ ë ®êi, cã thÓ lµ c¸c t− t−ëng vÒ chÝnh trÞ, triÕt häc, ®¹o ®øc, x· héi, v¨n häc nghÖ thuËt,... V¨n nghÞ luËn thêi trung ®¹i thÓ hiÖn ë c¸c bµi c¸o, chiÕu, hÞch, b×nh sö, ®iÒu trÇn, luËn,... V¨n nghÞ luËn hiÖn ®¹i thÓ hiÖn ë c¸c lêi kªu gäi, bµi b×nh luËn, x· luËn, tranh luËn,... rÊt ®a d¹ng.
C¸c ¸ng v¨n nghÞ luËn ®Æc s¾c th−êng nªu c¸c vÊn ®Ò míi mÎ, ®éc ®¸o, thÓ hiÖn nh÷ng t− t−ëng, lÝ t−ëng cao ®Ñp cña con ng−êi. §ã cã thÓ lµ nh÷ng t− t−ëng chÝnh nghÜa, quan ®iÓm nh©n v¨n, lËp tr−êng c¸ch m¹ng,...
C¸c t− t−ëng Êy cã sù s©u s¾c cña lÝ trÝ, sù phãng kho¸ng cña t©m hån, sù dòng c¶m cña ý chÝ, sù kiªn ®Þnh cña niÒm tin. V× thÕ, ®äc v¨n nghÞ luËn cÇn ph¶i n¾m b¾t ®−îc c¸c t− t−ëng lín vµ c¸ch suy nghÜ cña ng−êi viÕt. V¨n nghÞ luËn gióp cho suy nghÜ con ng−êi ®−îc s¸ng sña, s¾c s¶o vµ nh¹y bÐn.
2.V¨n nghÞ luËn kh«ng chØ cã t− t−ëng ®óng ®¾n, lÝ trÝ s¾c bÐn mµ cßn cã nh÷ng t×nh c¶m lín lµm thµnh m¹ch ch×m cña nã : t×nh yªu ch©n lÝ, yªu chÝnh nghÜa, yªu ®Êt n−íc, yªu nh©n d©n, t×nh yªu con ng−êi. ThiÕu t×nh c¶m lín th× v¨n nghÞ luËn kh« khan, dï lÝ lÏ cã hay còng khã ®Õn ®−îc víi tr¸i tim con ng−êi. Ng−êi ta th−êng nãi "thÊu lÝ ®¹t t×nh" lµ nh− vËy. V¨n nghÞ luËn båi d−ìng cho con ng−êi nh÷ng t×nh c¶m s©u s¾c, ®óng ®¾n vÒ thêi ®¹i, d©n téc, nh©n lo¹i. Do ®ã, ®äc v¨n nghÞ luËn cÇn c¶m nhËn ®−îc nh÷ng lêi t©m huyÕt, nh÷ng nhÞp ®Ëp tr¸i tim cña t¸c gi¶, biÕt ph©n biÖt c¸i thËt, c¸i gi¶ trong ®êi sèng.
3.V¨n nghÞ luËn ®ßi hái sù chÆt chÏ cña lËp luËn, sù x¸c ®¸ng cña luËn cø, sù chÝnh x¸c cña lêi v¨n. V¨n nghÞ luËn tuú theo së thÝch cña t¸c gi¶ còng th−êng sö dông h×nh ¶nh Èn dô, so s¸nh, liªn t−ëng lµm cho t− t−ëng mÒm m¹i, gîi c¶m hoÆc hãm hØnh. V¨n nghÞ luËn còng cã thÓ mang yÕu tè tr÷ t×nh, t¸c gi¶ nghÞ luËn
110
trùc tiÕp béc b¹ch nçi lßng m×nh b»ng nh÷ng lêi t©m huyÕt, gan ruét. Do ®ã, ®äc v¨n nghÞ luËn cÇn c¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp phong phó cña lêi v¨n.
IIC¸ch ®äc v¨n nghÞ luËn
1.V¨n nghÞ luËn ®Æc s¾c ë vÊn ®Ò nghÞ luËn, ë t− t−ëng, luËn ®iÓm ®−îc ®Ò xuÊt. §äc v¨n nghÞ luËn cÇn ph¶i n¾m b¾t ®−îc vÊn ®Ò vµ c¸c t− t−ëng s©u s¾c d−íi h×nh thøc luËn ®iÓm. Ch¼ng h¹n, nhËn ®Þnh cña Phan Ch©u Trinh : "X· héi lu©n lÝ thËt trong n−íc ta tuyÖt nhiªn kh«ng ai biÕt ®Õn [...]" lµ mét t− t−ëng s©u s¾c. MÊy ch÷ "tuyÖt nhiªn kh«ng ai biÕt ®Õn" g©y chÊn ®éng ®Õn ng−êi nghe. X· héi lu©n lÝ chØ thùc sù xuÊt hiÖn khi mäi ng−êi trong x· héi ®· lµ nh÷ng c¸ nh©n, c«ng d©n b×nh ®¼ng, tù do. Mét x· héi cßn nÆng vÒ ®¹o ®øc phong kiÕn th× x· héi lu©n lÝ lµm sao cã ®−îc ? HoÆc nhËn ®Þnh cña Hoµi Thanh : "X· héi ViÖt Nam tõ x−a kh«ng cã c¸ nh©n. ChØ cã ®oµn thÓ : lín th× quèc gia, nhá th× gia ®×nh. Cßn c¸ nh©n, c¸i b¶n s¾c cña c¸ nh©n ch×m ®¾m trong gia ®×nh, trong quèc gia nh− giät n−íc trong biÓn c¶". §ã lµ mét nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t râ rµng, døt kho¸t, thÓ hiÖn c¬ së t− t−ëng mµ t¸c gi¶ dùa vµo ®Ó luËn bµn vÒ th¬ míi.
2.§äc v¨n nghÞ luËn cÇn c¶m nhËn t×nh c¶m chÝnh nghÜa thÊm ®−îm trong t− t−ëng cña bµi v¨n. §ã lµ nçi bøc xóc vÒ t×nh tr¹ng d©n trÝ, lßng khinh ghÐt bän "mang ®ai ®éi mò" vµ lò "¸o réng kh¨n ®en" trong nh÷ng lêi bµn vÒ lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta cña Phan Ch©u Trinh ; lµ lßng ®ång c¶m cña Hoµi Thanh ®èi víi phong trµo Th¬ míi trong bµi Mét thêi ®¹i trong thi ca ;...
3.V¨n nghÞ luËn hay tÊt ph¶i cã lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn, luËn cø x¸c thùc kÕt hîp víi lêi v¨n chÝnh x¸c, cã søc l«i cuèn. Phan Ch©u Trinh ®· chøng minh sù thiÕu v¾ng lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta tõ ba bèn tr¨m n¨m, v¹ch ra nguyªn nh©n x· héi cña thùc tr¹ng ®ã. Hoµi Thanh chøng minh tinh thÇn th¬ míi b»ng c¸ch ®èi lËp thêi ®¹i ch÷ "ta" vµ thêi ®¹i ch÷ "t«i". V× thÕ, ®äc v¨n nghÞ luËn cÇn ph¸t hiÖn ®−îc c¸ch nªu vµ luËn gi¶i vÊn ®Ò cña t¸c gi¶, c¸ch ph©n tÝch, kh¼ng ®Þnh hoÆc c¸ch phª ph¸n, b¸c bá giµu søc thuyÕt phôc cña bµi v¨n. §ång thêi còng cÇn l−u ý c¸ch diÔn ®¹t chÝnh x¸c, tinh tÕ, phï hîp víi thùc chÊt vÊn ®Ò vµ ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi ®äc.
LuyÖn tËp
1.KÓ tªn nh÷ng t¸c phÈm nghÞ luËn næi tiÕng mµ anh (chÞ) biÕt.
2.H·y nªu nh÷ng c©u v¨n hay thÓ hiÖn t− t−ëng lín, quan träng trong c¸c bµi v¨n nghÞ luËn ®· häc.
111
3.Nªu mét sè luËn cø vµ c¸ch lËp luËn hay (ph©n tÝch, chøng minh, so s¸nh,...) mµ anh (chÞ) thÊy høng thó trong c¸c bµi v¨n ®ã.
4.Nªu mét sè ®o¹n v¨n nghÞ luËn thÊm ®−îm chÊt tr÷ t×nh.
5.§äc ®o¹n trÝch sau cña Phan Béi Ch©u vµ cho biÕt : vÊn ®Ò, c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vµ c¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶ hay ë chç nµo.
Ai lµ tæ n−íc ta ?
Quèc sö ë mét n−íc còng nh− gia phæ ë mét nhµ. Nhµ mµ cã gia phæ, thêi con ch¸u míi biÕt cao t»ng kh¶o tØ(1) cña nhµ m×nh. N−íc mµ cã s¸ch sö, thêi d©n
trong n−íc míi biÕt c«ng lao khã nhäc vÒ sù nghiÖp khai s¸ng cña tiÒn nh©n mµ sinh mèi c¶m t×nh mËt thiÕt. NÕu lµm con ch¸u mµ quªn gia phæ, thêi ch¾c lµ con ch¸u bÊt hiÕu. D©n trong n−íc mµ kh«ng biÕt quèc sö thêi ch¾c d©n n−íc Êy lµ d©n vong tæ. LÏ Êy hiÓn nhiªn.
Qu¸i l¹ thø nhÊt lµ gÇn trªn ngµn n¨m nay, ng−êi n−íc ta, ai häc H¸n häc th× thuéc sö Tµu lµu lµu, mµ gÇn ba m−¬i n¨m l¹i ®©y, ai lµ nhµ T©y häc th× nãi sö c¸c n−íc ngoµi lu«n lu«n, mµ hÔ hái tíi sö Nam ta, thêi chØ nghe mÊy tiÕng "xoµng xoµng" : Hång L¹c, Rång Tiªn, §inh, LÝ, TrÇn, Lª, lÆp ®i lÆp l¹i. Chø nh− hái ®Õn x· héi biÕn thiªn thÕ nµo, thêi ®¹i thay ®æi thÕ nµo, viÖc g× gi¶, viÖc g× ch©n, ng−êi nµo c«ng, ng−êi nµo téi, h×nh nh− Ýt ai nghiªn cøu tíi.
Than «i ! H¸n tæ §−êng t«n cã ph¶i lµ cha «ng ta ®©u ? Vua N· Ph¸ Lu©n(2), vua BØ §¾c(3) cã ph¶i lµ dßng gièng ta ®©u ? Mµ cí sao c¸c nhµ cùu häc, t©n häc ta
hÕt søc t×m tßi, ra c«ng ghi nhí, ®Õn nh− viÖc sö cæ n−íc ta thêi kh«ng ai ®Ó ý ®Õn. Tôc ng÷ cã c©u : "PhËt trong nhµ, cÇu ThÝch Ca ngoµi ®−êng". T«i kh«ng d¸m b¶o ngoµi ®−êng kh«ng cã ThÝch Ca hay ThÝch Ca ngoµi ®−êng kh«ng cã bæ Ých cho ta. Nh−ng theo nguyªn lÝ cña loµi ng−êi, tÊt ph¶i biÕt PhËt trong nhµ ®·.
(Phan Béi Ch©u Ng−êi n−íc ta víi sö n−íc ta)
6. §äc ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt c¸i hay cña bµi v¨n nghÞ luËn.
Tõ H¶i mét ph−¬ng diÖn thiªn tµi cña NguyÔn Du
Víi NguyÔn Du, Tõ H¶i ®· tõ câi thùc, b−íc qua câi méng, vµ nh− thÕ h×nh ¶nh Tõ H¶i cµng rùc rì thªm.
(1)Cao t»ng kh¶o tØ : tæ tiªn, «ng bµ, cha mÑ nh÷ng ng−êi ®· mÊt.
(2)N· Ph¸ Lu©n : phiªn ©m ch÷ H¸n cña tiÕng Ph¸p Na-p«-lª-«ng I (NapolÐon Bonaparte, 1769 - 1821), hoµng ®Õ Ph¸p.
(3)BØ §¾c : phiªn ©m ch÷ H¸n cña tiÕng Nga Pi-èt §¹i ®Õ (1672 - 1725), hoµng ®Õ Nga.
112
Thanh T©m Tµi Nh©n nãi ®Õn Tõ H¶i trªn bèn m−¬i trang giÊy. NguyÔn Du chØ nãi trong mÊy trang, m−êi phÇn bá ®i t¸m. Tuy thÕ, trong NguyÔn Du cã nh÷ng ®iÒu trong Thanh T©m Tµi Nh©n kh«ng cã. Nh÷ng ®iÒu cã thÓ gîi h×nh ¶nh mét vÞ anh hïng. Tõ H¶i cïng ë víi KiÒu n¨m th¸ng råi tõ biÖt KiÒu mµ ®i. Thanh T©m Tµi Nh©n chØ nãi thÕ. NguyÔn Du kÜ h¬n :
Nöa n¨m h−¬ng löa ®−¬ng nång, Tr−îng phu tho¾t ®· ®éng lßng bèn ph−¬ng.
"Tr−îng phu tho¾t ®· ®éng lßng bèn ph−¬ng". Con ng−êi nµy qu¶ kh«ng ph¶i lµ ng−êi cña mét nhµ, mét hä, mét xãm, hay mét lµng. Con ng−êi nµy lµ cña trêi ®Êt, cña bèn ph−¬ng. Mét ng−êi nh− thÕ lóc ra ®i ¾t còng kh«ng thÓ ®i mét c¸ch tÇm th−êng nh− Thanh T©m t−ëng. Ta h·y xem NguyÔn Du t¶ lóc Tõ H¶i ra ®i :
Tr«ng vêi trêi bÓ mªnh mang,
Thanh g−¬m yªn ngùa lªn ®−êng th¼ng giong.
VÒ sau, khi Tõ H¶i ®· ®¾c chÝ, KiÒu nh¾c l¹i chuyÖn oan khuÊt ngµy tr−íc. Tõ H¶i cña Thanh T©m Tµi Nh©n nãi : "Cã khã g× mÊy viÖc Êy. §Ó ta ®iÓm n¨m ngµn qu©n quÐt s¹ch ®Êt L©m Truy tr¶ thï cho phu nh©n". NguyÔn Du kh«ng lÊy l¹i c©u nãi nµy, nh−ng NguyÔn Du t¶ c¸i giËn cña Tõ H¶i :
Tõ C«ng nghe nãi thuû chung,
BÊt b×nh næi trËn ®ïng ®ïng sÊm vang.
NÕu ta nghÜ r»ng lêi th¬ cña NguyÔn Du th−êng rÊt dÞu dµng, rÊt uyÓn chuyÓn, th−êng cã nh÷ng c©u nh− :
D−íi cÇu n−íc ch¶y trong veo, Bªn cÇu t¬ liÔu bãng chiÒu th−ít tha.
h¼n ta ph¶i ng¹c nhiªn v× c©u nµy tùa hå nh− th« lç.
Nh−ng mét ng−êi phi th−êng nh− Tõ H¶i kh«ng thÓ trong lóc giËn d÷ nÐm mét c¸i chÐn, mét c¸i b¸t, hay ®Ëp bµn, ®Ëp ghÕ nh− c¸i bän tÇm th−êng lµ chóng ta. Tõ H¶i mµ giËn d÷ h¼n ph¶i kinh khñng nh− trêi ®−¬ng lÆng lÏ bçng næi d«ng tè sÊm sÐt :
Tõ C«ng nghe nãi thuû chung,
BÊt b×nh næi trËn ®ïng ®ïng sÊm vang.
113
Cßn cã nh÷ng ®o¹n NguyÔn Du kh«ng thªm, kh«ng bít, chØ lÊy l¹i ý cña Thanh T©m Tµi Nh©n. Nh−ng NguyÔn Du nãi víi mét giäng tha thiÕt, h¨ng h¸i, lêi v¨n cña NguyÔn Du v« cïng h©n hoan nªn thay ®æi c¶ ý nghÜa c©u v¨n.
Nh− t¶ c¸i quang c¶nh trong dinh Tõ H¶i, NguyÔn Du viÕt :
Qu©n trung g−¬m lín gi¸o dµi, VÖ trong thÞ lËp c¬ ngoµi song phi.
S½n sµng tÒ chØnh uy nghi, B¸c ®ång chËt ®Êt, tinh k× rîp s©n.
Thanh T©m Tµi Nh©n ®¹i kh¸i còng nãi thÕ nh−ng Thanh T©m Tµi Nh©n kh«ng cã c¸i giäng ®Ëm ®µ vµ tùa hå nh− sung s−íng ®ã.
Mét vÝ dô n÷a : ca tông uy vò cña Tõ H¶i, Thanh T©m Tµi Nh©n viÕt : "Kh«ng qu¸ ba ngµy, Tõ H¶i ph¸ mét th«i ®−îc n¨m huyÖn". Ph¸ ®−îc n¨m huyÖn th× cßn ra g× ! NguyÔn Du chØ bá vµi ch÷ vµ ®æi c¸ch ®Æt c©u :
§ßi c¬n giã t¸p m−a sa,
HuyÖn thµnh ®¹p ®æ n¨m toµ câi Nam.
VÉn chõng Êy ý mµ lêi v¨n m¹nh mÏ vµ kho¸i ch¸ biÕt chõng nµo ! C¶ ®o¹n v¨n liÒn ®ã trong §o¹n tr−êng t©n thanh ®Òu m¹nh mÏ v« cïng :
Thõa c¬ tróc chÎ ngãi tan, Binh uy tõ Êy sÊm ran trong ngoµi.
TriÒu ®×nh riªng mét gãc trêi, Gåm hai v¨n vâ, r¹ch ®«i s¬n hµ.
Khi Hå T«n HiÕn sai ng−êi ®Õn thuyÕt hµng, Tõ H¶i l−ìng lù kh«ng muèn hµng, nçi ph©n v©n cña Tõ H¶i, Thanh T©m Tµi Nh©n t¶ trong ba bèn trang giÊy. NguyÔn Du lÊy ý cña Thanh T©m Tµi Nh©n thu l¹i trong cã mÊy c©u mµ thùc lµ r¾n rái, thùc lµ ngang tµng :
Mét tay g©y dùng c¬ ®å,
BÊy l©u bÓ Së s«ng Ng« tung hoµnh. Bã th©n vÒ víi triÒu ®×nh,
Hµng thÇn l¬ l¸o phËn m×nh ra ®©u ? ¸o xiªm rµng buéc lÊy nhau,
Vµo luån ra cói c«ng hÇu mµ chi !
114
Sao b»ng riªng mét biªn thuú, Søc nµy ®· dÔ lµm g× ®−îc nhau ?
Chäc trêi quÊy n−íc mÆc dÇu, Däc ngang nµo biÕt trªn ®Çu cã ai !
Ai cã ngê trong thÓ lôc b¸t lµ lèi th¬ ªm ªm, buån buån l¹i cã nh÷ng c©u hïng tr¸ng nh− vËy. NhÊt lµ c©u :
Sao b»ng riªng mét biªn thuú, Søc nµy ®· dÔ lµm g× ®−îc nhau ?
thùc tá râ mét lßng tù tin phi th−êng.
Nãi tãm l¹i, hoÆc bá bít nh÷ng ®o¹n v« Ých, hoÆc thªm vµo mét hai chi tiÕt, hoÆc chØ lÊy l¹i ý cña Thanh T©m Tµi Nh©n, NguyÔn Du ®· thùc hiÖn ®−îc mét c¸ch hoµn toµn c¸i méng cña Thanh T©m Tµi Nh©n, c¸i méng biÕn Tõ H¶i thµnh mét bËc anh hïng xuÊt chóng.
(Hoµi Thanh)
§äc thªm
TiÕng mÑ ®Î nguån gi¶i phãng c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc
NguyÔn An Ninh
TiÓu dÉn
NguyÔn An Ninh (1900 - 1943) lµ nhµ v¨n, nhµ b¸o vµ nhµ yªu n−íc næi tiÕng tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945. Quª «ng ë x· MÜ Hoµ, huyÖn Hãc M«n, tØnh Gia §Þnh (nay thuéc Thµnh phè Hå ChÝ Minh). NguyÔn An Ninh tèt nghiÖp khoa luËt t¹i ®¹i häc Xoãc-bon (Sorbonne) ë Ph¸p n¨m 1920. Sau ®ã, «ng ®i t×m hiÓu mét sè n−íc ch©u ¢u nh− §øc, ¸o, Hµ Lan, BØ, I-ta-li-a,... vµ trë vÒ n−íc n¨m 1922. Trong thêi gian ë ch©u ¢u, NguyÔn An Ninh ®· tõng liªn hÖ víi c¸c
115
nhµ yªu n−íc Phan Ch©u Trinh, Phan V¨n Tr−êng, còng ®· tiÕp xóc víi NguyÔn ¸i Quèc vµ nhãm lµm b¸o Ng−êi cïng khæ. VÒ n−íc, «ng chñ yÕu viÕt b¸o vµ diÔn thuyÕt chèng ®Õ quèc nªn ®· nhiÒu lÇn bÞ b¾t vµ chÞu c¶nh tï ®µy. LÇn cuèi cïng (n¨m 1939), NguyÔn An Ninh bÞ kÕt ¸n n¨m n¨m tï, ph¶i ®i ®µy ë C«n L«n, bÞ hµnh h¹ ®Õn kiÖt søc vµ chÕt trong tï.
NguyÔn An Ninh ®Ó l¹i nhiÒu bµi b¸o, bµi diÔn thuyÕt ®Æc s¾c, nhÊt lµ nh÷ng bµi chÝnh luËn. TiÕng mÑ ®Î nguån gi¶i phãng c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc
(víi bót danh NguyÔn TÞnh, in trªn b¸o La Cloche FªlÐe(1), th¸ng 12-1925) lµ mét trong nh÷ng bµi chÝnh luËn xuÊt s¾c ®ã.
*
**
NhiÒu ng−êi An Nam(2) thÝch bËp bÑ n¨m ba tiÕng T©y h¬n lµ diÔn t¶ ý t−ëng cho m¹ch l¹c b»ng tiÕng n−íc m×nh. H×nh nh− ®èi víi hä, viÖc sö dông Ph¸p ng÷ lµ mét dÊu
hiÖu thuéc giai cÊp quý téc, còng nh− sö dông n−íc suèi Pª-ri-ª (PÐrrier) vµ r−îu khai vÞ(3) biÓu tr−ng cho nÒn v¨n minh ch©u ¢u. NhiÒu ng−êi An Nam bÞ T©y ho¸ hiÖn nay
t−ëng r»ng khi cãp nhÆt nh÷ng c¸i tÇm th−êng cña phong ho¸ ch©u ¢u hä sÏ lµm cho ®ång bµo cña m×nh tin lµ hä ®· ®−îc ®µo t¹o theo kiÓu T©y ph−¬ng.
Th¸i ®é mï tÞt vÒ v¨n ho¸ ch©u ¢u nh− thÕ kh«ng nªn lµm chóng ta ng¹c nhiªn. V× chØ cã nh÷ng ng−êi ®· hiÓu biÕt v÷ng mét nÒn v¨n ho¸ råi míi cã kh¶ n¨ng th−ëng thøc mét nÒn v¨n ho¸ ngo¹i bang. Nh÷ng kiÓu kiÕn tróc vµ trang trÝ lai c¨ng cña nh÷ng ng«i nhµ thuéc vÒ nh÷ng ng−êi An Nam ®−îc hun ®óc theo c¸i mµ nh÷ng ng−êi ë §«ng D−¬ng gäi lµ v¨n minh Ph¸p, chøng tá r»ng nh÷ng ng−êi An Nam bÞ T©y ho¸ ch¼ng cã ®−îc mét thø v¨n minh nµo. ViÖc tõ bá v¨n ho¸ cha «ng vµ tiÕng mÑ ®Î ph¶i lµm cho mäi ng−êi An Nam tha thiÕt víi gièng nßi lo l¾ng.
TiÕng nãi lµ ng−êi b¶o vÖ quý b¸u nhÊt nÒn ®éc lËp cña c¸c d©n téc, lµ yÕu tè quan träng nhÊt gióp gi¶i phãng c¸c d©n téc bÞ thèng trÞ. NÕu ng−êi An Nam h·nh diÖn gi÷ g×n tiÕng nãi cña m×nh vµ ra søc lµm cho tiÕng nãi Êy phong phó h¬n ®Ó cã kh¶ n¨ng phæ biÕn t¹i An Nam c¸c häc thuyÕt ®¹o ®øc vµ khoa häc cña ch©u ¢u, viÖc gi¶i phãng d©n téc An Nam chØ cßn lµ vÊn ®Ò thêi gian. BÊt cø ng−êi An Nam nµo vøt bá tiÕng nãi cña m×nh, th× còng ®−¬ng nhiªn kh−íc tõ niÒm hi väng gi¶i phãng gièng nßi. [...] V× thÕ, ®èi víi ng−êi An Nam chóng ta, chèi tõ tiÕng mÑ ®Î ®ång nghÜa víi tõ chèi sù tù do cña m×nh... [...]
(1)La Cloche FªlÐe (tiÕng Ph¸p) : TiÕng chu«ng rÌ.
(2)An Nam : ViÖt Nam.
(3)R−îu khai vÞ : r−îu nhÑ uèng tr−íc khi ¨n.
116
NhiÒu ®ång bµo chóng ta, ®Ó biÖn minh viÖc tõ bá tiÕng mÑ ®Î, ®· than phiÒn r»ng tiÕng n−íc m×nh nghÌo nµn. Lêi tr¸ch cø nµy kh«ng cã c¬ së nµo c¶. Hä chØ biÕt nh÷ng tõ th«ng dông cña ng«n ng÷ vµ cßn nghÌo nh÷ng tõ An Nam h¬n bÊt cø ng−êi phô n÷ vµ n«ng d©n An Nam nµo. Ng«n ng÷ cña NguyÔn Du nghÌo hay giµu ?
V× sao ng−êi An Nam cã thÓ dÞch nh÷ng t¸c phÈm cña Trung Quèc sang n−íc m×nh, mµ l¹i kh«ng thÓ viÕt nh÷ng t¸c phÈm t−¬ng tù ?
Ph¶i quy lçi cho sù nghÌo nµn cña ng«n ng÷ hay sù bÊt tµi cña con ng−êi ? ë An Nam còng nh− mäi n¬i kh¸c, ®Òu cã thÓ øng dông nguyªn t¾c nµy :
"§iÒu g× ng−êi ta suy nghÜ kÜ sÏ diÔn ®¹t râ rµng, vµ dÔ dµng t×m thÊy nh÷ng tõ ®Ó nãi ra". [...]
Chóng ta kh«ng thÓ tr¸nh nÐ ch©u ¢u, vai trß h−íng ®¹o cña giíi trÝ thøc chóng ta buéc hä ph¶i biÕt Ýt nhÊt lµ mét ng«n ng÷ ch©u ¢u ®Ó hiÓu ®−îc ch©u ¢u. Nh−ng nh÷ng kiÕn thøc thu thËp ®−îc, hä kh«ng ®−îc gi÷ riªng cho m×nh. §ång bµo cña hä còng ph¶i ®−îc th«ng phÇn n÷a. Tuy nhiªn, sù cÇn thiÕt ph¶i biÕt mét ng«n ng÷ ch©u ¢u hoµn toµn kh«ng kÐo theo chuyÖn tõ bá tiÕng mÑ ®Î. Ng−îc l¹i, thø tiÕng n−íc ngoµi mµ m×nh häc ®−îc ph¶i lµm giµu cho ng«n ng÷ n−íc m×nh. [...]
(Theo V¨n häc ViÖt Nam thÕ kØ XX – V¨n nghÞ luËn ®Çu thÕ kØ, QuyÓn n¨m, tËp 1, NXB V¨n häc,
Hµ Néi, 2003)
H−íng dÉn ®äc thªm
1.Më ®Çu bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· phª ph¸n hiÖn t−îng g× ?
2.Dùa vµo ®©u mµ t¸c gi¶ cho r»ng tiÕng mÑ ®Î lµ "nguån gi¶i phãng c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc" ?
3.Theo anh (chÞ), quan niÖm cña t¸c gi¶ vÒ tiÕng mÑ ®Î vµ tiÕng n−íc ngoµi cã g× hîp lÝ, ®óng ®¾n ?
4.Bµi viÕt ra ®êi tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX (1925) nh−ng v× sao ®Õn nay nã vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ ? H·y chØ ra gi¸ trÞ thêi sù cña bµi viÕt.
5.H·y chØ ra nh÷ng yÕu tè thÓ hiÖn tÝnh chÝnh luËn cña bµi viÕt.
117
Phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm chung vµ c¸ch sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn.
BiÕt vËn dông kiÕn thøc trªn vµo viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n vµ lµm v¨n.
I Kh¸i qu¸t vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn
Phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn lµ lo¹i phong c¸ch ng«n ng÷ dïng trong nh÷ng v¨n b¶n trùc tiÕp bµy tá t− t−ëng, lËp tr−êng, th¸i ®é ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt thùc, nãng báng cña ®êi sèng, ®Æc biÖt trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, x· héi. Nh÷ng v¨n b¶n nµy ®−îc gäi chung lµ v¨n b¶n chÝnh luËn.
V¨n b¶n chÝnh luËn tån t¹i ë c¶ hai d¹ng : d¹ng viÕt vµ d¹ng nãi. ë d¹ng viÕt lµ c¸c b¶n tuyªn ng«n, b¸o c¸o chÝnh trÞ, x· luËn, b×nh luËn chÝnh trÞ,... ë d¹ng nãi lµ c¸c bµi diÔn thuyÕt, ph¸t biÓu trong mÝt tinh, ph¸t biÓu trong nghi thøc ngo¹i giao,... Chøc n¨ng c¬ b¶n cña v¨n b¶n chÝnh luËn lµ tuyªn truyÒn, cæ ®éng, gi¸o dôc, thuyÕt phôc ng−êi ®äc, ng−êi nghe ®Ó hä cã nhËn thøc vµ hµnh ®éng ®óng.
Phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn cã c¸c ®Æc ®iÓm chung nh− sau.
1. TÝnh c«ng khai vÒ chÝnh kiÕn, t− t−ëng, lËp tr−êng chÝnh trÞ, x· héi
V¨n b¶n chÝnh luËn bao giê còng bµy tá c«ng khai quan ®iÓm cña ng−êi viÕt, ng−êi nãi vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi, chÝnh trÞ ; chØ trÝch, phª ph¸n, b¸c bá c¸c luËn ®iÖu sai tr¸i, cã h¹i ; cæ vò ®éng viªn mäi ng−êi lµm theo lÏ ph¶i.
2. TÝnh chÆt chÏ trong lËp luËn
V¨n b¶n chÝnh luËn h−íng ®Õn sù thuyÕt phôc b»ng c¸ch gi¶i thÝch, chøng minh vÊn ®Ò dùa trªn nh÷ng luËn cø x¸c ®¸ng, ®−îc tr×nh bµy mét c¸ch chÆt chÏ, khoa häc.
3. TÝnh truyÒn c¶m m¹nh mÏ
Kh«ng chØ thuyÕt phôc vÒ lÝ trÝ, v¨n b¶n chÝnh luËn cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh c¶m cña ng−êi ®äc, ng−êi nghe, th«ng qua c¸ch diÔn ®¹t hïng hån, biÓu c¶m.
118
T−¬ng øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nãi trªn, phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn cã nh÷ng c¸ch sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®¸ng l−u ý.
II C¸ch sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn
1. VÒ ng÷ ©m ch÷ viÕt
ë d¹ng nãi, v¨n b¶n chÝnh luËn th−êng ®−îc ph¸t ©m râ rµng, víi ©m l−îng vµ ng÷ ®iÖu thÝch hîp, t¹o nªn sù gÇn gòi, th«ng c¶m gi÷a ng−êi nãi vµ ng−êi nghe. ë d¹ng viÕt, v¨n b¶n chÝnh luËn tu©n thñ nh÷ng quy t¾c chÝnh t¶ cña phong c¸ch ng«n ng÷ gät giòa, th−êng ®−îc in b»ng kiÓu ch÷ trang träng, nghiªm tóc.
2. VÒ tõ ng÷
Ngoµi vèn tõ ng÷ chung cho mäi phong c¸ch, v¨n b¶n chÝnh luËn cßn dïng mét sè líp tõ ng÷ riªng, ®Æc biÖt lµ líp tõ ng÷ chÝnh trÞ. Líp tõ ng÷ nµy bao giê còng liªn quan ®Õn lËp tr−êng, quan ®iÓm cña ng−êi sö dông. Th«ng qua c¸ch hiÓu vµ sö dông nh÷ng tõ ng÷ chÝnh trÞ nµy, ng−êi nãi hay ng−êi viÕt cã thÓ béc lé c«ng khai lËp tr−êng, quan ®iÓm vµ t×nh c¶m cña m×nh vÒ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi. VÝ dô : c¸ch m¹ng, d©n chñ, chuyªn chÝnh, giai cÊp, c¶i tæ, ®æi míi, ph¸p quyÒn, thùc d©n, t− t−ëng, chÝnh s¸ch, ng−êi lao ®éng,... Tuú thuéc vµo ®Ò tµi bµn luËn, v¨n b¶n chÝnh luËn cßn sö dông c¶ nh÷ng tõ ng÷ khoa häc, tõ ng÷ th«ng tôc,...
3. VÒ kiÓu c©u
Do yªu cÇu cÇn ph¶i t¸c ®éng vµo c¶ lÝ trÝ lÉn t×nh c¶m cña ng−êi ®äc, ng−êi nghe, v¨n b¶n chÝnh luËn sö dông mét c¸ch linh ho¹t nhiÒu kiÓu c©u kh¸c nhau, víi nhiÒu môc ®Ých ph¸t ng«n kh¸c nhau. Cã lóc dïng c©u ®¬n, c©u ®Æc biÖt ®Ó diÔn ®¹t t− t−ëng, t×nh c¶m mét c¸ch c« ®äng, nh−ng còng cã lóc dïng c©u ghÐp cã quan hÖ tõ, c©u më réng thµnh phÇn víi ®é dµi ®¸ng kÓ ®Ó diÔn ®¹t mét c¸ch râ rµng c¸c ý t−ëng phøc t¹p. Cã lóc dïng c©u trÇn thuËt nh−ng cã lóc dïng c©u nghi vÊn, l¹i cã lóc ph¶i dïng c©u c¶m th¸n hoÆc c©u cÇu khiÕn ®Ó t¸c ®éng mét c¸ch trùc tiÕp vµ m¹nh mÏ ®Õn ng−êi tiÕp nhËn. VÝ dô :
Mét d©n téc ®· gan gãc chèng ¸ch n« lÖ cña Ph¸p h¬n 80 n¨m nay, mét d©n téc ®· gan gãc ®øng vÒ phe §ång minh chèng ph¸t xÝt mÊy n¨m nay, d©n téc ®ã ph¶i ®−îc tù do ! D©n téc ®ã ph¶i ®−îc ®éc lËp !
V× nh÷ng lÏ trªn, chóng t«i, ChÝnh phñ l©m thêi cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, trÞnh träng tuyªn bè víi thÕ giíi r»ng :
119