Vµ ®©u hÕt nh÷ng bµn tay Êy
V·i gièng tung trêi nh÷ng sím mai ?
§©u nh÷ng chiÒu s−¬ng phñ b·i ®ång
Lóa mÒm xao x¸c ë ven s«ng V¼ng lªn trong tiÕng xe lïa n−íc(1)
Mét giäng hß ®−a hè(2) n·o nïng
G× s©u b»ng nh÷ng tr−a th−¬ng nhí
Hiu qu¹nh bªn trong mét tiÕng hß !
§©u d¸ng h×nh quen, ®©u c¶ råi Sao mµ c¸ch biÖt, qu¸ xa x«i
Chao «i th−¬ng nhí, chao th−¬ng nhí ¤i mÑ giµ xa ®¬n chiÕc ¬i !
§©u nh÷ng hån th©n tù thuë x−a Nh÷ng hån quen d·i giã dÇm m−a
Nh÷ng hån chÊt ph¸c hiÒn nh− ®Êt Khoai s¾n t×nh quª rÊt thiÖt thµ(3) !
§©u nh÷ng ngµy x−a, t«i nhí t«i B¨n kho¨n ®i kiÕm lÏ yªu ®êi
VÈn v¬ theo m·i vßng quanh quÈn Muèn tho¸t, than «i, b−íc ch¼ng rêi
Råi mét h«m nµo, t«i thÊy t«i
NhÑ nhµng nh− con chim cµ l¬i(4)
Say ®ång h−¬ng n¾ng vui ca h¸t
Trªn chÝn tÇng cao b¸t ng¸t trêi...
(1)TiÕng xe lïa n−íc : tiÕng xe n−íc ®ang ho¹t ®éng. Xe n−íc (cßn gäi lµ cän) : b¸nh xe lín, g¾n nhiÒu èng tre (hoÆc vÇu) ®· v¹t ®i mét ®Çu, cã thÓ tù quay ®−îc nhê søc n−íc, dïng ®Ó ®−a n−íc tõ s«ng, suèi, kªnh, m−¬ng trót vµo m¸ng dÉn t−íi ruéng.
(2)Hè : mét kiÓu ng©n khi hß.
(3)ThiÖt thµ : thËt thµ (tiÕng miÒn Trung vµ miÒn Nam).
(4)Cµ l¬i : chim s¬n ca (chó gi¶i cña t¸c gi¶).
90
Cho tíi chõ ®©y, tíi chõ ®©y
T«i m¬ qua cöa kh¸m(1)bao ngµy
T«i thu tÊt c¶ trong thÇm lÆng
Nh− c¸nh chim buån nhí giã m©y.
G× s©u b»ng nh÷ng tr−a hiu qu¹nh ¤i ruéng ®ång quª th−¬ng nhí ¬i !
Th¸ng 7 - 1939
(Tè H÷u, Th¬, S®d)
H−íng dÉn ®äc thªm
1.H·y chØ ra nh÷ng c©u th¬ ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn trong bµi (cã chç biÕn ®æi chót Ýt) vµ cho biÕt hiÖu qu¶ nghÖ thuËt cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn nçi nhí cña t¸c gi¶.
2.§ång quª hiÖn lªn qua nçi nhí cña t¸c gi¶ víi nh÷ng c¶nh s¾c, nh÷ng bãng d¸ng con ng−êi nµo ?
3.T©m tr¹ng cña t¸c gi¶ ®· diÔn biÕn nh− thÕ nµo trong bµi th¬ ?
4.Bµi th¬ cã tªn lµ Nhí ®ång nh−ng c¶m xóc vµ h×nh ¶nh kh«ng chØ dõng ë nçi "nhí ®ång", vËy vÒ thùc chÊt, nçi niÒm Êy gåm nh÷ng c¶m xóc g× vµ h−íng vÒ ®©u ?
luyÖn tËp vÒ c©u nghi vÊn tu tõ
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña c©u nghi vÊn tu tõ.
BiÕt vËn dông hiÓu biÕt nãi trªn vµo viÖc ®äc - hiÓu v¨n b¶n vµ lµm v¨n.
1. §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi.
nguyÔn vò (lËt ®Ët vµ xäc x¹ch) K×a, thÇy C¶.
Vò nh− t« L¹y Cô lín.
(1)Kh¸m : nhµ tï, nhµ giam (tiÕng miÒn Trung vµ miÒn Nam).
91
nguyÔn vò ThÇy cã biÕt viÖc g× kh«ng ?
vò nh− t« BÈm Cô lín, kh«ng. Duy cã bµ §an ThiÒm ®©y võa míi b¶o víi chóng t«i r»ng Nguyªn QuËn c«ng lµm ph¶n.
nguyÔn vò (hÊt hµm hái §an ThiÒm) ThÕ nµo ?
®an thiÒm Chóng t«i còng kh«ng râ. Nghe nh− QuËn c«ng lµm ph¶n.
(NguyÔn Huy T−ëng Vò Nh− T«)
G× s©u b»ng nh÷ng tr−a th−¬ng nhí Hiu qu¹nh bªn trong mét tiÕng hß !
(Tè H÷u Nhí ®ång)
VÒ hiÖu qu¶ diÔn ®¹t, c©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch thø hai cã g× kh¸c so víi nh÷ng c©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch thø nhÊt ? NÕu cÇn diÔn ®¹t hai c©u th¬ trªn b»ng v¨n xu«i th× anh (chÞ) viÕt thÕ nµo ?
2.H·y nªu vai trß vµ t¸c dông nghÖ thuËt cña c©u nghi vÊn tu tõ trong bµi th¬ Nhí ®ång cña Tè H÷u.
3.§äc c¸c ®o¹n trÝch sau, tr¶ lêi c©u hái vµ thùc hiÖn nhiÖm vô nªu ë d−íi.
Nh÷ng ng−êi nµy cè ý b−ng tai cho ®õng nghe thÊy tiÕng gäi ph−¬ng xa. Hä quyÕt gi÷ trän nghÜa thuû chung víi nµng th¬ cò. Nh−ng hä ®· bÞ ruång rÉy mµ kh«ng hay. Cã ph¶i NguyÔn Giang còng ë trong bän nh÷ng ng−êi xÊu sè Êy ?
(Hoµi Thanh Mét thêi ®¹i trong thi ca)
C¸i x· héi ¢u ch¼ng ra ¢u, H¸n ch¼ng ra H¸n nµy, h¸ kh«ng ph¶i bëi c¸c nh©n vËt gi¶ dèi ¢u ch¼ng ra ¢u, H¸n ch¼ng ra H¸n Êy móa bót khua l−ìi mµ g©y nªn − ?
(Ng« §øc KÕ LuËn vÒ ch¸nh häc cïng tµ thuyÕt Quèc v¨n "Kim V©n KiÒu" NguyÔn Du)
a)T×m hµm ý tr¶ lêi (kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh) trong mçi c©u nghi vÊn tu tõ thuéc tõng ®o¹n trÝch trªn.
b)Trong c¸c hµm ý tr¶ lêi ®ã, cã phÇn néi dung nµo chung ?
c)T×m trong th¬, v¨n nh÷ng c©u nghi vÊn tu tõ cã phÇn néi dung chung t−¬ng tù nh− võa thÊy ë môc b.
d)ChuyÓn nh÷ng c©u nghi vÊn tu tõ trªn ®©y thµnh c©u trÇn thuËt.
92
4. §äc c¸c ®o¹n trÝch sau, tr¶ lêi c©u hái vµ thùc hiÖn nhiÖm vô nªu ë d−íi.
|
|
Nãi sao ch¼ng biÕt hæ thÇm |
Ng−êi ta h¸ ph¶i lµ cÇm thó sao ?
(NguyÔn §×nh ChiÓu TruyÖn Lôc V©n Tiªn)
Nh− trªn kia ®· nãi, th¸i ®é "nghÖ thuËt vÞ nghÖ thuËt" chØ cã mét lÝ do : lµ muèn tho¸t li thùc tÕ. Tuy vËy dÉu cã tho¸t li thùc tÕ ®i n÷a, th× sù thùc vÉn lµ sù thùc. Mét ng−êi n»m trªn gi−êng bÖnh cã thÓ t−ëng t−îng lµ m×nh khoÎ vµ tù kh¾c khoÎ hay kh«ng ?
(§Æng Thai Mai V¨n häc kh¸i luËn)
H¾n l¾c ®Çu :
Kh«ng ®−îc ! Ai cho tao l−¬ng thiÖn ? Lµm thÕ nµo cho mÊt ®−îc nh÷ng vÕt m¶nh chai trªn mÆt nµy ? Tao kh«ng thÓ lµ ng−êi l−¬ng thiÖn n÷a. BiÕt kh«ng !
(Nam Cao ChÝ PhÌo)
a)T×m hµm ý tr¶ lêi (kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh) trong mçi c©u nghi vÊn tu tõ thuéc tõng ®o¹n trÝch trªn.
b)Trong c¸c hµm ý tr¶ lêi ®ã, cã phÇn néi dung nµo chung ?
c)T×m trong th¬, v¨n nh÷ng c©u nghi vÊn tu tõ cã phÇn néi dung chung t−¬ng tù nh− võa thÊy ë môc b.
d)ChuyÓn nh÷ng c©u nghi vÊn tu tõ trªn ®©y thµnh c©u trÇn thuËt.
5. ViÕt mét ®o¹n v¨n, trong ®ã cã dïng c©u nghi vÊn tu tõ.
thao t¸c LËp luËn b×nh luËn
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc néi dung, t¸c dông vµ c¸ch vËn dông thao t¸c lËp luËn b×nh luËn.
BiÕt b×nh luËn vÒ mét vÊn ®Ò x· héi hoÆc v¨n häc.
1.B×nh luËn vµ t¸c dông cña b×nh luËn
B×nh luËn lµ bµn b¹c vµ ®¸nh gi¸ vÒ sù ®óng sai, thËt gi¶, hay dë, lîi h¹i cña c¸c hiÖn t−îng ®êi sèng nh− ý kiÕn, chñ tr−¬ng, sù viÖc, con ng−êi, t¸c phÈm
93
v¨n häc,... Mäi ng−êi trong x· héi ®Òu cã nhu cÇu b×nh luËn nh»m bµy tá ý kiÕn cña m×nh ®èi víi mäi viÖc diÔn ra trong x· héi(1). B×nh luËn cã t¸c dông rÊt to lín :
kh¼ng ®Þnh c¸i ®óng, c¸i hay, c¸i thËt, c¸i lîi ; phª b×nh c¸i sai, c¸i dë, lªn ¸n c¸i xÊu, c¸i ¸c nh»m lµm cho x· héi ngµy cµng tiÕn bé.
§äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi.
thêi gian nhµn rçi
Ng−êi ta th−êng chia thêi gian mçi ngµy thµnh ba phÇn : t¸m giê lµm viÖc, t¸m giê ngñ vµ t¸m giê nhµn rçi, mÆc dï kh«ng ph¶i ai còng cã ®−îc tØ lÖ ®Òu ®Æn nh− thÕ. Hai tiÕng "nhµn rçi" g©y cho ta Ên t−îng t¸m giê kh«ng lµm g×, cã vÎ v« th−ëng v« ph¹t, kh«ng quan träng.
K× thùc thêi gian nhµn rçi lµ cùc k× quý b¸u. §ã lµ thêi gian ®Ó mçi ng−êi sèng cuéc sèng riªng cña m×nh. §ã lµ thêi gian ®Ó ®äc s¸ch b¸o, tù häc, xem ti vi, ch¬i thÓ thao, ®µn h¸t, móa nh¶y, vÏ tranh, lµm th¬, ®i mua s¾m, giao l−u víi b¹n bÌ, th¨m viÕng nh÷ng ng−êi ruét thÞt,... Thêi gian nhµn rçi lµm cho ng−êi ta giµu cã h¬n vÒ trÝ tuÖ, t¨ng c−êng thªm vÒ søc khoÎ, ph¸t triÓn thªm vÒ n¨ng khiÕu, c¸ tÝnh, phong phó thªm vÒ tinh thÇn, quan hÖ. ThiÕu thêi gian nhµn rçi, ®êi sèng con ng−êi sÏ nghÌo nµn, thËm chÝ lµ kh«ng cã cuéc sèng riªng n÷a !
§¸nh gi¸ ®êi sèng mçi ng−êi cao hay thÊp h·y nh×n vµo thêi gian nhµn rçi cña hä. Cã ng−êi lµm viÖc "®Çu t¾t mÆt tèi" kh«ng cã lÊy chót nhµn rçi. Cã ng−êi phung phÝ thêi gian Êy vµo c¸c cuéc nhËu nhÑt triÒn miªn. Cã ng−êi biÕt dïng thêi gian Êy ®Ó ph¸t triÓn chÝnh m×nh. Ph¶i lµm sao ®Ó mçi ng−êi cã thêi gian nhµn rçi vµ biÕt sö dông h÷u Ých thêi gian Êy lµ mét vÊn ®Ò lín cña x· héi cã v¨n ho¸.
§¸nh gi¸ ®êi sèng mét x· héi còng ph¶i xem x· héi Êy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho con ng−êi sèng víi thêi gian nhµn rçi nh− thÕ nµo. C«ng viªn, b¶o tµng, th− viÖn,
(1)Tham kh¶o truyÖn c−êi sau : Cã hai «ng ch¸u nä mét h«m d¾t con lõa ®i chî. Mét ng−êi tr«ng thÊy b¶o : "Xem hai ng−êi ngèc ch−a k×a, cã con lõa mµ kh«ng biÕt c−ìi !". Ng−êi «ng nghe thÊy bÌn c−ìi lõa, ®Ó ®øa ch¸u ®i bé. Mét ng−êi tr«ng thÊy b¶o : "Th»ng bÐ bÐ thÕ mµ kh«ng
cho nã c−ìi lõa, téi ch−a". LÇn nµy ng−êi «ng ®Ó ch¸u c−ìi, cßn m×nh ®i bé. Mét ng−êi cã häc tr«ng thÊy bÌn m¾ng th»ng bÐ : "Mµy thËt bÊt hiÕu, sao kh«ng biÕt nh−êng lõa cho ng−êi bËc trªn ?". Nghe vËy, hai «ng ch¸u kh«ng biÕt lµm thÕ nµo, ®µnh câng con lõa ra chî ! C©u chuyÖn cho thÊy nhu cÇu b×nh luËn trong x· héi rÊt phæ biÕn vµ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn ng−êi trong cuéc.
94
nhµ h¸t, nhµ hµng, c©u l¹c bé, s©n vËn ®éng, ®iÓm vui ch¬i,... lµ nh÷ng c¸i kh«ng thÓ thiÕu. X· héi cµng ph¸t triÓn th× c¸c ph−¬ng tiÖn Êy cµng nhiÒu, cµng ®a d¹ng vµ hiÖn ®¹i.
X· héi ta ®ang ch¨m lo c¸c ph−¬ng tiÖn Êy, nh−ng vÉn cßn chËm, cßn s¬ sµi, ch−a cã sù quan t©m ®óng møc, nhÊt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n.
Thêi gian nhµn rçi chÝnh lµ thêi gian cña v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn. Mäi ng−êi vµ toµn x· héi h·y ch¨m lo thêi gian nhµn rçi cña mçi ng−êi.
(Pháng theo H÷u Thä)
C©u hái
a)V¨n b¶n bµn vÒ vÊn ®Ò g× ?
b)T¸c gi¶ hiÓu vµ ®¸nh gi¸ ý nghÜa thêi gian nhµn rçi nh− thÕ nµo ?
c)Thêi gian nhµn rçi liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò g× trong x· héi ?
d)T¸c gi¶ cã ®Ò nghÞ g× ®èi víi mçi ng−êi vµ x· héi ?
2. C¸ch sö dông thao t¸c lËp luËn b×nh luËn
Muèn b×nh luËn mét vÊn ®Ò, ng−êi ta th−êng thùc hiÖn c¸c b−íc sau :
a)X¸c ®Þnh ®èi t−îng b×nh luËn : b×nh luËn mét hiÖn t−îng ®êi sèng, mét nh©n vËt lÞch sö, mét ý kiÕn hay mét t¸c phÈm v¨n häc, mét bé phim, mét nh©n vËt v¨n häc,...
b)Giíi thiÖu ®èi t−îng b×nh luËn : muèn cho ng−êi ®äc biÕt b×nh luËn c¸i g× ng−êi b×nh luËn ph¶i gäi tªn ®èi t−îng b×nh luËn, tr×nh bµy hiÖn t−îng, trÝch dÉn ý kiÕn, giíi thiÖu t¸c phÈm v¨n häc hay nh©n vËt v¨n häc.
c)§Ò xuÊt ý kiÕn b×nh luËn. §Ó cã ý kiÕn bµn b¹c, ®¸nh gi¸ ®èi t−îng, ng−êi b×nh luËn cÇn ph¶i :
Ph©n tÝch ®èi t−îng mét c¸ch cô thÓ. Tuú theo tÝnh chÊt cña ®èi t−îng, chØ ra c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i lîi hoÆc c¸i sai, c¸i xÊu, c¸i h¹i mét c¸ch kh¸ch quan, trung thùc.
Nh×n nhËn ®èi t−îng tõ nhiÒu quan hÖ. Mçi sù vËt, hiÖn t−îng ®Òu cã quan hÖ víi nhiÒu sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c. V× thÕ khi ®¸nh gi¸ ®óng, sai, lîi, h¹i, tèt, xÊu cÇn xem xÐt nhiÒu quan hÖ míi thÊy hÕt tÝnh chÊt, ý nghÜa cña vÊn ®Ò, tr¸nh c¸i nh×n thiªn lÖch, ¸p ®Æt.
d) Trong qu¸ tr×nh b×nh luËn, cÇn vËn dông c¸c thao t¸c lËp luËn nh− ph©n tÝch, gi¶i thÝch, chøng minh, so s¸nh,... ®Ó tr×nh bµy ý kiÕn b×nh luËn cña m×nh sao cho s¸ng tá, thuyÕt phôc vµ hÊp dÉn.
95
Kh«ng ph¶i ý kiÕn b×nh luËn nµo còng hay, ®óng vµ cã søc thuyÕt phôc. Muèn nªu ®−îc ý kiÕn b×nh luËn cã Ých vµ cã søc thuyÕt phôc, ng−êi b×nh luËn mét mÆt ph¶i cã lÝ t−ëng x· héi tiÕn bé, cã t− t−ëng nh©n v¨n, cã ý thøc d©n chñ, cã hiÓu biÕt vÒ cuéc sèng, cã kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc cÇn bµn ; mÆt kh¸c l¹i ph¶i biÕt c¸ch lËp luËn b×nh luËn.
LuyÖn tËp
1. §äc v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.
Lßng ®è kÞ
Trong ®êi sèng, ta th−êng thÊy mét hiÖn t−îng xÊu lµ lßng ®è kÞ. ThÊy ai cã chót thµnh tÝch, kÎ ®è kÞ c¶m thÊy khã chÞu, ®au khæ nh− m×nh bÞ mÊt m¸t ®iÒu g×, tiÕp ®ã n¶y sinh nh÷ng ph¶n øng bÖnh ho¹n.
Trong líp, mét häc sinh cã thµnh tÝch häc tËp giái, ng−êi cã tÝnh ®è kÞ sÏ nãi bãng giã lµ b¹n Êy khÐo lµm th©n víi c¸c thÇy c¸c c«. ThÊy b¹n cã bé ®å míi hîp thêi trang, ng−êi ®è kÞ t×m c¸ch d×m, b¶o : "B¸u g×, hµng thïng Êy mµ !". ThÊy mét ®«i vî chång ®Ñp ®«i, h¹nh phóc, kÎ ®è kÞ liÒn nãi ®éc miÖng : "Råi xem, ®−îc bao l©u !".
HiÖn t−îng ®è kÞ trong ®êi sèng ®· cã tõ x−a. Thêi Tam quèc cã danh t−íng §«ng Ng« lµ Chu Du, næi tiÕng thao l−îc nh−ng l¹i cã tÝnh ®è kÞ. ThÊy Gia C¸t L−îng tµi ba, Du ®· nhiÒu lÇn t×m c¸ch chøng tá m×nh lµ ng−êi tµi "®Ö nhÊt thiªn h¹", nh−ng lÇn nµo còng bÞ thua. Lßng ®è kÞ cßn khiÕn Chu Du t×m kÕ s¸ch h·m h¹i Gia C¸t L−îng, nh−ng lÇn nµo L−îng còng ®o¸n biÕt vµ tho¸t hiÓm. Khi nhËn ra tµi trÝ cña m×nh kh«ng b»ng Gia C¸t L−îng, Du ®· ngöa mÆt lªn trêi mµ than : "Trêi ®· sinh Du, sao cßn sinh L−îng !". C©u nãi ®ã ®· béc lé ch©n t−íng cña ng−êi ®è kÞ : kh«ng chÊp nhËn thùc tÕ ng−êi kh¸c h¬n m×nh.
Lßng ®è kÞ cã thÓ g¾n víi sù hiÕu th¾ng, mét t©m lÝ muèn chøng tá m×nh kh«ng thua chóng kÐm b¹n, thËm chÝ h¬n ng−êi. TÝnh hiÕu th¾ng cã thÓ cã t¸c dông kÝch thÝch ng−êi ta phÊn ®Êu, c¹nh tranh v−ît lªn ng−êi kh¸c, cã ý nghÜa tiÕn bé nhÊt ®Þnh. T©m lÝ ®è kÞ ng−îc l¹i, chØ lµ sù biÕn d¹ng cña lßng hiÕu th¾ng. §è kÞ lµ t©m lÝ cña kÎ thÊt b¹i. §éng c¬ kÝch thÝch phÊn ®Êu gi¶m sót,
96
mµ ý muèn h¹ thÊp, h·m h¹i ng−êi kh¸c ®Ó tho¶ lßng Ých kØ t¨ng lªn. Ph©n tÝch lßng ®è kÞ, nhµ triÕt häc Hi L¹p cæ ®¹i A-ri-xtèt ®· nãi : "Ng−êi ®è kÞ së dÜ c¶m thÊy d»n vÆt ®au ®ín kh«ng chØ v× c¶m thÊy m×nh thua kÐm mµ cßn v× ph¶i nh×n thÊy ng−êi kh¸c thµnh c«ng". Nhµ triÕt häc ®· chØ ra thùc chÊt kÎ ®è kÞ lµ kÎ kh«ng muèn nh×n thÊy ng−êi kh¸c thµnh c«ng.
Trªn thùc tÕ, kh«ng mét lßng ®è kÞ nµo cã thÓ ng¨n c¶n ®−îc ng−êi kh¸c thµnh c«ng, cho nªn lßng ®è kÞ chØ cã h¹i cho b¶n th©n kÎ ®è kÞ. Nã võa lµm cho kÎ ®è kÞ kh«ng ®−îc sèng thanh th¶n, lu«n d»n vÆt khæ ®au v× nh÷ng lÝ do kh«ng chÝnh ®¸ng, l¹i võa cã thÓ dÉn hä ®Õn nh÷ng m−u ®å xÊu xa, thËm chÝ ph¹m téi ¸c. KÎ ®è kÞ kh«ng hiÓu r»ng "ngoµi trêi cßn cã trêi" (cao h¬n), "ngoµi nói cßn cã nói" (cao h¬n), m×nh tµi cßn cã ng−êi tµi h¬n.
Lßng ®è kÞ lµ mét tÝnh xÊu cÇn kh¾c phôc. Con ng−êi cÇn ph¶i cã lßng cao th−îng, réng r·i, biÕt vui víi thµnh c«ng cña ng−êi kh¸c. T×nh c¶m cao th−îng kh«ng chØ gióp con ng−êi sèng thanh th¶n, mµ cßn cã t¸c dông thóc ®Èy x· héi vµ ®ång lo¹i tiÕn bé.
(Pháng theo B¨ng S¬n)
C©u hái
a)§èi t−îng b×nh luËn trong bµi lµ g× ?
b)C¸ch nªu ®èi t−îng b×nh luËn nh− thÕ nµo ?
c)Bµi viÕt ®· vËn dông nh÷ng thao t¸c lËp luËn nµo ?
d)V¨n b¶n kÕt luËn nh− thÕ nµo vÒ lßng ®è kÞ ?
97
vÒ lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta
(TrÝch §¹o ®øc vµ lu©n lÝ §«ng T©y)
Phan Ch©u Trinh
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
HiÓu ®−îc tinh thÇn yªu n−íc vµ mèi quan t©m ®Æc biÖt cña Phan Ch©u Trinh tíi vÊn ®Ò d©n trÝ khi kªu gäi g©y dùng nÒn lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta.
ThÊy ®−îc søc thuyÕt phôc cña bµi diÔn thuyÕt qua ®o¹n trÝch.
tiÓu dÉn
Phan Ch©u Trinh (1872 - 1926) tù Tö C¸n, hiÖu T©y Hå, biÖt hiÖu Hi M·, ng−êi lµng T©y Léc, huyÖn Tiªn Ph−íc, phñ Tam K× (nay lµ th«n T©y Hå, x· Tam Léc, huyÖn Phó Ninh), tØnh Qu¶ng Nam. ¤ng lµ nhµ yªu n−íc vµ c¸ch m¹ng lín cña lÞch sö ViÖt Nam giai ®o¹n ®Çu thÕ kØ XX. N¨m 1901, sau khi ®ç Phã b¶ng, «ng cã ra lµm quan mét thêi gian ng¾n råi c¸o vÒ, ®i kh¾p trong n−íc råi sang Trung Quèc, NhËt B¶n ®Ó xem xÐt thêi cuéc. Phan Ch©u Trinh chñ tr−¬ng b·i bá chÕ ®é qu©n chñ,
thùc hiÖn d©n chñ, khai th«ng d©n trÝ, më mang c«ng th−¬ng nghiÖp ; lîi dông chiªu bµi "khai ho¸" cña thùc d©n Ph¸p ®Ó ®Êu tranh hîp ph¸p, kh«ng t¸n thµnh b¹o ®éng hay nhê ngo¹i viÖn. N¨m 1908, khi phong trµo chèng s−u thuÕ dËy lªn ë Trung K×, «ng bÞ b¾t ®µy ®i C«n §¶o cïng víi nhiÒu chÝ sÜ kh¸c. Ba n¨m sau, khi ®−îc tr¶ tù do, Phan Ch©u Trinh xin sang Ph¸p víi ý ®å tranh thñ sù gióp ®ì cña Héi Nh©n quyÒn Ph¸p ®ßi chÝnh quyÒn thùc d©n ë §«ng D−¬ng c¶i c¸ch chÝnh trÞ nh−ng c«ng viÖc kh«ng thµnh. N¨m 1925, «ng vÒ Sµi Gßn, ch−a kÞp thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¹t ®éng míi cña m×nh th× bÞ èm nÆng råi
98
mÊt ngµy 24 - 3 - 1926. LÔ truy ®iÖu Phan Ch©u Trinh trë thµnh mét phong trµo vËn ®éng ¸i quèc réng kh¾p c¶ n−íc.
Phan Ch©u Trinh viÕt rÊt nhiÒu, b»ng c¶ ch÷ H¸n, ch÷ N«m, ch÷ quèc ng÷. ¤ng næi tiÕng víi nh÷ng ¸ng v¨n chÝnh luËn ®Çy tÝnh chÊt hïng biÖn, cã lËp luËn ®anh thÐp. ¤ng s¸ng t¸c nhiÒu th¬, tÊt c¶ ®Òu thÊm nhuÇn t− t−ëng yªu n−íc vµ tinh thÇn d©n chñ. C¸c t¸c phÈm chÝnh : §Çu Ph¸p chÝnh phñ th−
(1906), TØnh quèc hån ca I, II (1907, 1922), Giai nh©n k× ngé diÔn ca (1915), T©y Hå thi tËp (kho¶ng 1904 - 1914) vµ X¨ng-tª thi tËp (1914 - 1915), ThÊt ®iÒu trÇn (1922), §¹o ®øc vμ lu©n lÝ §«ng T©y (1925), Qu©n trÞ chñ nghÜa vμ D©n trÞ chñ nghÜa (1925),...
VÒ lu©n lÝ x· héi ë n−íc ta lµ mét ®o¹n trÝch trong phÇn III cña bµi §¹o ®øc vμ lu©n lÝ §«ng T©y (gåm n¨m phÇn chÝnh, kÓ c¶ nhËp ®Ò vµ kÕt luËn), ®−îc Phan Ch©u Trinh diÔn thuyÕt vµo ®ªm 19 - 11 - 1925 t¹i nhµ Héi Thanh niªn ë Sµi Gßn.
*
**
1.X· héi lu©n lÝ thËt trong n−íc ta tuyÖt nhiªn kh«ng ai biÕt ®Õn, so víi quèc gia lu©n lÝ th× ng−êi m×nh cßn dèt n¸t h¬n nhiÒu(1). Mét tiÕng bÌ b¹n kh«ng thÓ thay cho x· héi lu©n lÝ ®−îc, cho nªn kh«ng cÇn c¾t nghÜa lµm g×(2).
Tuy trong s¸ch Nho cã c©u : "Söa nhµ trÞ n−íc råi míi yªn thiªn h¹". Hai ch÷ "thiªn h¹" ®ã tøc lµ x· héi. Ngµy nay nh÷ng kÎ häc ra lµm quan còng vâ vÏ nh¾c
(1)Theo Phan Ch©u Trinh, lu©n lÝ ph−¬ng T©y ®· ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n, tõ gia ®×nh, lªn quèc gia, ®Õn x· héi. Trong thêi Trung cæ, lu©n lÝ míi chØ lµ lu©n lÝ gia ®×nh, gia ®×nh nµo biÕt gia ®×nh nÊy ; khi c¸c quèc gia h×nh thµnh (kho¶ng thÕ kØ XVI) th× cã lu©n lÝ quèc gia, quèc gia nµo lo cñng cè, ph¸t triÓn quèc gia nÊy ; chØ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c¸i t− t−ëng vÒ lu©n lÝ x· héi míi thùc sù ®−îc ®Ò x−íng vµ x©y dùng. Lu©n lÝ x· héi tøc lµ lu©n lÝ cña chñ nghÜa x· héi, coi träng sù b×nh ®¼ng cña con ng−êi, kh«ng chØ quan t©m ®Õn tõng gia ®×nh, quèc gia mµ cßn ®Õn c¶ thÕ giíi. Còng theo Phan Ch©u Trinh, trong x· héi ViÖt Nam thêi ®ã, c¶ lu©n lÝ gia ®×nh lÉn lu©n lÝ quèc gia (mµ phÇn cèt lâi lµ ý thøc nghÜa vô ®èi víi quèc gia) ®Òu ®· tiªu vong. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n gèc cña t×nh tr¹ng mÊt n−íc. Riªng vÒ lu©n lÝ x· héi lµ thø lu©n lÝ ®ang ®−îc cæ vò ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y th× ng−êi d©n ta ch−a cã ý niÖm g×. L−u ý : t¸c gi¶ dïng kh¸i niÖm theo có ph¸p tiÕng H¸n ; ë ®©y, x· héi lu©n lÝ hay quèc gia lu©n lÝ chÝnh lµ lu©n lÝ x· héi, lu©n lÝ quèc gia theo c¸ch nãi quen thuéc hiÖn nay.
(2)ý c¶ c©u : Kh«ng thÓ hiÓu ®¬n gi¶n r»ng lu©n lÝ x· héi ch¼ng qua chØ lµ t×nh c¶m b¹n bÌ gi÷a ng−êi nµy víi ng−êi kh¸c.
99