SGK_drive / Class 11 / 534_20200918104850_ngu-van---nc---tap-2---da-ghep

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam – Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o

2

l−u biÖt khi xuÊt d−¬ng(1)

(XuÊt d−¬ng l−u biÖt)

Phan Béi Ch©u

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

ThÊy ®−îc chÝ lín cøu n−íc, khÝ ph¸ch anh hïng, tinh thÇn quyÕt liÖt cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬.

N¾m ®−îc nÐt ®Æc s¾c vÒ ph−¬ng diÖn nghÖ thuËt cña bµi th¬ thÓ hiÖn qua giäng ®iÖu, lèi dïng tõ vµ m¹ch liªn t−ëng.

TiÓu dÉn

Phan Béi Ch©u (1867 - 1940) vèn tªn lµ Phan V¨n San, biÖt hiÖu Sµo Nam, ng−êi lµng §an NhiÔm, nay thuéc thÞ trÊn Nam §µn, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ngän cê cña phong trµo yªu n−íc vµ c¸ch m¹ng ë ViÖt Nam trong kho¶ng hai m−¬i l¨m n¨m ®Çu thÕ kØ XX. ¤ng næi tiÕng thÇn ®ång, m−êi ba tuæi ®ç ®Çu huyÖn, m−êi s¸u tuæi ®ç ®Çu xø, ba m−¬i ba tuæi ®ç Gi¶i nguyªn tr−êng NghÖ An. §Æc biÖt «ng lu«n nung nÊu ý chÝ gi¶i phãng d©n téc, n¨m m−êi b¶y tuæi ®· viÕt hÞch B×nh T©y thu B¾c (DÑp giÆc Ph¸p, kh«i phôc ®Êt B¾c)

d¸n ë gèc ®a ®Çu lµng ®Ó kªu gäi mäi ng−êi h−ëng øng phong trµo CÇn v−¬ng. Phan Béi Ch©u lµ ng−êi vËn ®éng thµnh lËp Duy t©n héi (1904), khëi x−íng phong trµo §«ng du (1905 - 1908), thµnh viªn cña ViÖt Nam Quang phôc héi (1912). N¨m 1912, «ng bÞ triÒu ®×nh nhµ NguyÔn (®øng sau lµ thùc d©n Ph¸p) kÕt ¸n tö h×nh v¾ng mÆt. N¨m 1925, thùc d©n Ph¸p b¾t ®−îc «ng ë Th−îng H¶i (Trung Quèc) ®Þnh ®em vÒ n−íc thñ tiªu bÝ mËt. ViÖc b¹i lé, chóng ph¶i ®−a «ng ra xÐt xö c«ng khai. Tr−íc sù ®Êu tranh m¹nh mÏ cña quÇn chóng nh©n d©n, kÎ thï ®µnh ph¶i xo¸ ¸n khæ sai chung th©n cho Phan Béi Ch©u vµ ®−a «ng vÒ giam láng ë BÕn Ngù, HuÕ. ¤ng mÊt t¹i ®Êy n¨m 1940.

(1) L−u biÖt : ®Ó l¹i tr−íc lóc chia tay. XuÊt d−¬ng : ra n−íc ngoµi.

3

Trong cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, Phan Béi Ch©u ®· s¸ng t¸c rÊt nhiÒu t¸c phÈm thuéc nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m. Th¬ v¨n cña «ng lu«n nãng báng nhiÖt t×nh yªu n−íc, cã ¶nh h−ëng s©u réng trong quÇn chóng suèt mét phÇn t− thÕ kØ. Phan Béi Ch©u ®· cã nhiÒu c¸ch t©n ®èi víi lo¹i h×nh s¸ng t¸c mang tÝnh chÊt tuyªn truyÒn, cæ ®éng vµ ®¹t ®−îc thµnh c«ng lín. C¸c t¸c phÈm chÝnh : B¸i th¹ch vi huynh phó (1897), ViÖt Nam vong quèc sö (1905), H¶i ngo¹i huyÕt th− (1906), Ngôc trung th− (1914), Trïng Quang t©m sö (1921 - 1925), V¨n tÕ Phan Ch©u Trinh (1926), Phan Béi Ch©u niªn biÓu (1929), v.v.

Sau khi Duy t©n héi ®−îc thµnh lËp, theo chñ tr−¬ng cña tæ chøc nµy, n¨m 1905, Phan Béi Ch©u nhËn nhiÖm vô xuÊt d−¬ng sang NhËt ®Ó ®Æt c¬ së ®µo t¹o cèt c¸n cho phong trµo c¸ch m¹ng trong n−íc. L−u biÖt khi xuÊt d−¬ng ®−îc viÕt ra trong buæi chia tay c¸c ®ång chÝ ®Ó lªn ®−êng.

*

**

Phiªn ©m :

Sinh vi nam tö yÕu hi k×,

Kh¼ng høa cµn kh«n tù chuyÓn di. ¦ b¸ch niªn trung tu h÷u ng·, Khëi thiªn t¶i hËu c¸nh v« thuú. Giang s¬n tö hÜ sinh ®å nhuÕ, HiÒn th¸nh liªu nhiªn tông diÖc si !

NguyÖn trôc tr−êng phong §«ng h¶i khø, Thiªn trïng b¹ch l·ng nhÊt tÒ phi.

DÞch nghÜa :

Sinh lµm nam nhi ph¶i mong chuyÖn kh¸c th−êng(1), LÏ nµo ®Ó trêi ®Êt tù xoay vÇn.

Trong kho¶ng tr¨m n¨m nµy ph¶i cã ta, Ngµn n¨m sau lÏ nµo ch¼ng cã ai ?

Non s«ng ®· chÕt, sèng thªm nh¬ nhuèc, Th¸nh hiÒn ®· v¾ng, ®äc còng ngu !

Muèn ®uæi theo c¬n giã lín qua biÓn §«ng, Mu«n líp sãng b¹c cïng bay theo.

(1) ý th¬ nµy thÓ hiÖn quan niÖm vÒ "chÝ lµm trai" cña c¸c nhµ nho x−a.

4

DÞch th¬ :

Lµm trai ph¶i l¹ ë trªn ®êi,

H¸ ®Ó cµn kh«n tù chuyÓn dêi.

Trong kho¶ng tr¨m n¨m cÇn cã tí,

Sau nµy mu«n thuë, h¸ kh«ng ai ?

Non s«ng ®· chÕt, sèng thªm nhôc,

HiÒn th¸nh(1) cßn ®©u, häc còng hoµi !

Muèn v−ît bÓ §«ng theo c¸nh giã,

Mu«n trïng sãng b¹c tiÔn ra kh¬i.

T«n Quang PhiÖt dÞch (Theo V¨n th¬ Phan Béi Ch©u chän läc,

NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1967)

H−íng dÉn häc bµi

1.Gi¶i nghÜa bèn c©u ®Çu cña bµi th¬ vµ lµm râ ý thøc vÒ sø mÖnh vµ hoµi b·o cña nh©n vËt tr÷ t×nh ng−êi thanh niªn tr−íc thêi cuéc.

2.T×m trong hai c©u 5 6 nh÷ng tõ ng÷ thÓ hiÖn th¸i ®é quyÕt liÖt vµ t×nh c¶m ®au ®ín cña nhµ th¬ tr−íc thùc tr¹ng ®Êt n−íc. Riªng trong c©u 6, nhµ th¬ ®· bµy tá th¸i ®é nh− thÕ nµo ®èi víi nÒn t− t−ëng, häc vÊn cò cña n−íc nhµ ?

3.Hai c©u 7 8 thÓ hiÖn mong muèn g× cña t¸c gi¶ ? Dùa theo b¶n dÞch nghÜa, h·y ph©n tÝch vÎ ®Ñp hµo hïng cña h×nh t−îng Mu«n líp sãng b¹c cïng bay theo.

4.Theo anh (chÞ), v× sao bµi th¬ cã ®−îc søc l«i cuèn m¹nh mÏ ®èi víi thÕ hÖ thanh niªn yªu n−íc ®Çu thÕ kØ XX ?

Bµi tËp n©ng cao

"ChÝ lµm trai" ®· ®−îc nh©n vËt tr÷ t×nh kh¼ng ®Þnh dùa trªn nh÷ng c¬ së nµo ? Nªu nÐt t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt trong quan niÖm vÒ "chÝ lµm trai" gi÷a bµi th¬ L−u biÖt khi xuÊt d−¬ng cña Phan Béi Ch©u víi mét sè t¸c phÈm th¬ thêi trung ®¹i ®· ®−îc häc.

(1) HiÒn th¸nh : tøc th¸nh hiÒn, dïng ®Ó chØ nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Nho gi¸o.

5

Tri thøc ®äc - hiÓu

Th¬ v¨n tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX

Th¬ v¨n tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸ch m¹ng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam vµo ®Çu thÕ kØ XX vµ ph¸t triÓn thµnh dßng lín víi tªn tuæi cña nh÷ng nhµ nho duy t©n nh− Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, NguyÔn Th−îng HiÒn, §Æng Nguyªn CÈn, Huúnh Thóc Kh¸ng, Ng« §øc KÕ, v.v. Dßng th¬ v¨n nµy nh¾m ®Õn môc ®Ých truyÒn b¸ t− t−ëng yªu n−íc, c¸ch m¹ng cho nh©n d©n ; kªu gäi c¶i c¸ch x· héi ®Ó tù c−êng vµ giµnh tù do, ®éc lËp cho Tæ quèc. Giäng ®iÖu chung lµ hïng hån, tha thiÕt, l©m li vµ chÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn tÝnh tr÷ t×nh ®Ëm nÐt cña c¸c s¸ng t¸c. Kinh nghiÖm nghÖ thuËt cña th¬ ca truyÒn miÖng ®−îc ph¸t huy m¹nh mÏ. Lèi viÕt v¨n ch÷ H¸n ®−îc ®æi míi. NhiÒu thÓ lo¹i cã −u thÕ trong viÖc chuyªn chë néi dung c¸ch m¹ng ®−îc thÓ nghiÖm,… Tuy cßn bÞ rµng buéc nhiÒu bëi ý thøc v¨n häc cña thêi trung ®¹i nh−ng ®ãng gãp cña th¬ v¨n tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX cho v¨n ho¸, v¨n häc vµ lÞch sö ViÖt Nam lµ rÊt lín. L−u biÖt khi xuÊt d−¬ng tr−íc hÕt lµ mét bµi th¬ tr÷ t×nh, nh−ng xÐt vÒ kh¶ n¨ng t¸c ®éng vµ cæ vò cña nã, cã thÓ xÕp vµo lo¹i h×nh th¬ v¨n tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸ch m¹ng.

HÇu trêi

T¶n §µ

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

HiÓu ®−îc ý thøc c¸ nh©n, ý thøc nghÖ sÜ cña T¶n §µ thÓ hiÖn qua c©u chuyÖn "hÇu Trêi".

ThÊy ®−îc nh÷ng c¸ch t©n nghÖ thuËt trong bµi th¬ vµ quan niÖm míi vÒ nghÒ v¨n cña t¸c gi¶.

TiÓu dÉn

T¶n §µ (1889 - 1939) tªn khai sinh lµ NguyÔn Kh¾c HiÕu, ng−êi lµng Khª Th−îng, huyÖn BÊt B¹t, tØnh S¬n T©y (nay lµ x· S¬n §µ, huyÖn Ba V×, Hµ Néi). Lµng «ng n»m ven s«ng §µ, gÇn nói T¶n Viªn. Nhµ th¬ ®· lÊy tªn nói, tªn s«ng ®ã ghÐp l¹i thµnh bót danh cña m×nh.

T¶n §µ thuéc dßng dâi khoa b¶ng, tõng theo ®ßi con ®−êng cö nghiÖp nh−ng thi H−¬ng hai lÇn ®Òu kh«ng ®ç. ¤ng chuyÓn sang viÕt b¸o, viÕt v¨n, lµm th¬ vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi ViÖt Nam ®Çu tiªn sinh sèng b»ng

6

nghÒ viÕt v¨n, xuÊt b¶n. T¶n §µ tõng «m méng c¶i c¸ch x· héi theo con ®−êng hîp ph¸p, dïng b¸o chÝ lµm ph−¬ng tiÖn. ¤ng sèng phãng kho¸ng, ®· ®eo "tói th¬" ®i kh¾p ba k× vµ nÕm ®ñ nhôc vinh trong cuéc ®êi, ®Æc biÖt ph¶i chÞu nhiÒu lËn ®Ën víi nghÒ v¨n, nghÒ b¸o. Tuy nhiªn, tr−íc sau T¶n §µ vÉn gi÷ ®−îc cèt c¸ch nhµ nho vµ phÈm chÊt trong s¹ch. ¤ng mÊt t¹i Hµ Néi trong c¶nh bÇn hµn.

T¶n §µ lµ ng−êi ®i tiªn phong ë nhiÒu lÜnh vùc v¨n ho¸, lµ mét c©y

bót tiªu biÓu cña v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n giao thêi, cã thµnh tùu trªn nhiÒu thÓ lo¹i nh−ng thùc sù xuÊt chóng víi th¬. ¤ng ®· ®Æt ®−îc dÊu g¹ch nèi gi÷a v¨n häc truyÒn thèng vµ v¨n häc hiÖn ®¹i, lµ ng−êi "d¹o b¶n ®µn më ®Çu cho mét cuéc hoµ nh¹c t©n k× ®−¬ng s¾p söa" (Hoµi Thanh), "ng−êi b¸o tin xu©n" cho phong trµo Th¬ míi 1932 - 1945. T¶n §µ ®Ó l¹i kh¸ nhiÒu t¸c phÈm. VÒ th¬, tiªu biÓu lµ Khèi t×nh con I, II, III (xuÊt b¶n lÇn l−ît vµo c¸c n¨m 1916, 1918, 1932), Cßn ch¬i (1921), Th¬ T¶n §μ (1925),... VÒ v¨n xu«i, tiªu biÓu lµ GiÊc méng lín (1928), GiÊc méng con I, II (1916, 1932), T¶n §μ v¨n tËp (1932),... Ngoµi ra, T¶n §µ cßn chó gi¶i TruyÖn KiÒu, dÞch Kinh thi, th¬ §−êng, Liªu Trai chÝ dÞ vµ so¹n mét sè vë tuång nh− T©y Thi,

Thiªn Thai,...

Bµi th¬ HÇu Trêi dµi, v× vËy, chØ cÇn tËp trung t×m hiÓu ®o¹n in ch÷ to (tõ c©u 25 ®Õn c©u 98)(*).

*

**

1. §ªm qua ch¼ng biÕt cã hay kh«ng, Ch¼ng ph¶i ho¶ng hèt, kh«ng m¬ mßng. ThËt hån ! ThËt ph¸ch ! ThËt th©n thÓ ! ThËt ®−îc lªn tiªn s−íng l¹ lïng.

(*)ë phÇn V¨n häc, ®Ó tiÖn theo dâi, ng−êi biªn so¹n th−êng ®¸nh sè thø tù dßng th¬ hoÆc chia ®o¹n c¸c v¨n b¶n.

7

5.Nguyªn lóc canh ba n»m mét m×nh, V¾t ch©n d−íi bãng ngän ®Ìn xanh. N»m buån, ngåi dËy ®un n−íc uèng, Uèng xong Êm n−íc, n»m ng©m v¨n.

Ch− tiªn ngåi quanh ®· tÜnh tóc(2)

30.Trêi sai pha n−íc ®Ó nhÊp giäng. TruyÒn cho "v¨n sÜ ®äc v¨n nghe !" "D¹ bÈm l¹y Trêi con xin ®äc".

(1)Thiªn m«n ®Õ khuyÕt (thiªn m«n : cöa trêi ; ®Õ khuyÕt : cöa vµo thiªn ®×nh) : chØ cöa trêi.

(2)Ch− tiªn : c¸c vÞ tiªn. TÜnh tóc : (ngåi) ngay ng¾n, tÒ chØnh hoÆc ®· yªn chç.

8

§äc hÕt v¨n vÇn sang v¨n xu«i HÕt v¨n thuyÕt lÝ l¹i v¨n ch¬i(1)

35.§−¬ng c¬n ®¾c ý ®äc ®· thÝch ChÌ trêi nhÊp giäng cµng tèt h¬i.

V¨n dµi h¬i tèt ran cung m©y !

Trêi nghe, Trêi còng lÊy lµm hay. T©m(2) nh− në d¹, C¬(3) lÌ l−ìi

40.H»ng Nga, Chøc N÷(4) chau ®«i mµy

Song Thµnh, TiÓu Ngäc(5) l¾ng tai ®øng §äc xong mét bµi cïng vç tay.

– "BÈm con kh«ng d¸m man(6) cöa Trêi Nh÷ng ¸ng v¨n con in c¶ råi

45.Hai quyÓn Khèi t×nh v¨n thuyÕt lÝ Hai Khèi t×nh con lµ v¨n ch¬i

ThÇn tiÒn, GiÊc méng v¨n tiÓu thuyÕt §µi g−¬ng, Lªn s¸u v¨n vÞ ®êi QuyÓn §µn bµ Tµu lèi v¨n dÞch

50.§Õn quyÓn Lªn t¸m(7) nay lµ m−êi Nhê Trêi v¨n con cßn b¸n ®−îc Chöa biÕt con in ra mÊy m−¬i ?"

(1)V¨n thuyÕt lÝ, v¨n ch¬i : c¸c lo¹i v¨n chÝnh theo c¸ch ph©n chia vµ quan niÖm cña T¶n §µ. V¨n thuyÕt lÝ hay v¨n vÞ ®êi (v× ®êi) lµ lo¹i v¨n xu«i cã chøc n¨ng gi¸o huÊn, ®Ò cËp nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm chØnh nh− yªu n−íc, cøu ®êi. V¨n ch¬i lµ th¬ ca lo¹i v¨n kh«ng bµn trùc diÖn ®Õn c¸c vÊn ®Ò x· héi.

(2)T©m lµ tªn mét ng«i sao. §©y lÊy nghÜa ch÷ t©m lµ lßng (T¶n §µ chó).

(3)C¬ còng lµ tªn mét ng«i sao. Ch÷ c¬ nguyªn lµ c¸i mÑt, ®©y lÊy nghÜa ch÷ lµ lÌ l−ìi (T¶n §µ chó).

(4)H»ng Nga, Chøc N÷ : c¸c nh©n vËt trong thÇn tho¹i Trung Hoa. H»ng Nga cßn ®−îc gäi lµ Th−êng Nga, mét tiªn n÷ sèng ë cung Qu¶ng Hµn trªn mÆt tr¨ng. Chøc N÷ còng lµ mét tiªn n÷, sèng ë bê b¾c s«ng Ng©n, chØ ®−îc gÆp mÆt chång lµ Ng−u Lang mçi n¨m mét lÇn vµo ngµy mång b¶y th¸ng b¶y ©m lÞch (Ng−u Lang ch¨n tr©u ë bê nam s«ng Ng©n).

(5)Song Thµnh, TiÓu Ngäc : tªn hai vÞ tiªn, thÞ n÷ cña bµ T©y V−¬ng MÉu – mét nh©n vËt trong thÇn tho¹i Trung Hoa.

(6)Man : lõa dèi.

(7)Khèi t×nh, Khèi t×nh con, ThÇn tiÒn, GiÊc méng, §µi g−¬ng, Lªn s¸u, §µn bµ Tµu, Lªn t¸m : tªn nh÷ng t¸c phÈm cña T¶n §µ.

9