Chð¬ng II
chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt
(1914 − 1918)
Bµi 6 ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914 − 1918)
Tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, nh©n lo¹i ®· ph¶i tr¶i qua mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi tμn khèc, l«i cuèn vμo vßng chiÕn hμng chôc nðíc, chñ yÕu lμ ë ch©u ¢u, ®· g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i to lín vÒ ngðêi vμ cña.
I − nguyªn nh©n cña chiÕn tranh
Sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa tð b¶n cuèi thÕ kØ XIX − ®Çu thÕ kØ XX ®· lμm thay ®æi s©u s¾c so s¸nh lùc lðîng gi÷a c¸c nðíc ®Õ quèc. Bªn c¹nh c¸c ®Õ quèc “giμ” (Anh, Ph¸p) víi hÖ thèng thuéc ®Þa réng lín lμ c¸c ®Õ quèc “trΔ (MÜ, §øc, NhËt B¶n) ®ang vð¬n lªn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ, nhðng l¹i cã qu¸ Ýt thuéc ®Þa. M©u thuÉn gi÷a c¸c nðíc ®Õ quèc vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa lμ kh«ng tr¸nh khái vμ ngμy cμng trë nªn gay g¾t. Giíi cÇm quyÒn §øc ®· v¹ch kÕ ho¹ch tiÕn hμnh cuéc chiÕn tranh nh»m giμnh giËt thuéc ®Þa, chia l¹i thÞ trðêng. NhËt vμ MÜ còng r¸o riÕt ho¹ch ®Þnh chiÕn lðîc bμnh trðíng cña m×nh. V× vËy, ngay tõ cuèi thÕ kØ XIX − ®Çu thÕ kØ XX, c¸c cuéc chiÕn tranh giμnh thuéc ®Þa ®· næ ra ë nhiÒu n¬i.
Sau ChiÕn tranh Trung − NhËt (1894 − 1895), NhËt B¶n th«n tÝnh TriÒu Tiªn, M·n Ch©u, §μi Loan, Bμnh Hå.
Sau ChiÕn tranh MÜ − T©y Ban Nha (1898), MÜ chiÕm Phi-lÝp-pin, Cu-ba, Pu-Ðc-t« Ri-c«...
Sau ChiÕn tranh Anh − B«-¬(1) (1899 − 1902), Anh chiÕm vïng ®Êt Nam Phi. Sau ChiÕn tranh Nga − NhËt (1904 − 1905), NhËt B¶n g¹t Nga ®Ó kh¼ng ®Þnh quyÒn thèng trÞ cña m×nh trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, M·n Ch©u vμ nam ®¶o Xa-kha-lin.
(1)Ngðêi B«-¬ gåm nhiÒu thÕ hÖ ngðêi gèc Hμ Lan di cð ®Õn vμ sinh sèng ë cùc Nam ch©u Phi, ®· lËp ra 2 quèc gia cña hä lμ ¤-r¨ng-gi¬ vμ T¬-r¨ng-xvan.
31
Trong cuéc ®ua giµnh giËt thuéc ®Þa, ®Õ quèc §øclµ kÎ hung h¨ng nhÊt, v× cãtiÒm lùc kinh tÕ vµ qu©n sù nhðng l¹i Ýt thuéc ®Þa. Th¸i ®é cña §øc ®•lµm quan hÖ quèc tÕ ë ch©u ¢u ngµy cµng c¨ng th¼ng, ®Æc biÖt lµ quan hÖ gi÷a c¸c nðíc ®Õquèc víi nhau.
Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XIX, giíi cÇm quyÒn §øc ®· v¹ch ra kÕ ho¹ch chiÕn tranh nh»m chiÕm hÇu hÕt l·nh thæ ch©u ¢u, vð¬n ra c¸c thuéc ®Þa cña Anh vµ Ph¸p ë ch©u Phi vµ ch©u ¸. N¨m 1882, §øc cïng ¸o-Hung vµ I-ta-li-a thµnh lËp liªn minh tay ba, ®ðîc gäi lµ phe Liªn minh. Sau nµy, I-ta-li-a rêi khái Liªn minh (1915), chèng l¹i §øc.
§èi phã víi ©m mðu c ña §øc, Anh còng chu Èn bÞ kÕ ho¹ch chiÕn tra nh. Anh, Ph¸p, Nga tuy cã tranh chÊp vÒ thuéc ®Þa, nhðng ph¶i nh©n nhðîng lÉn nhau, kÝ nh÷ng b¶n hiÖp ðíc tay ®«i : Ph¸p -Nga (1890), Anh -Ph¸p (1904), Anh -Nga (1907), h×nh thµnh phe HiÖp ðíc(1).
Nhð vËy, ®Õn ®Çu thÕ kØ X |
X, ë |
|
ch©u ¢u ®• h×nh thµnh hai khèi qu©n |
||
sù ®èi ®Çu nhau. C¶ hai khèi ®Òu «m |
||
méng x©m lðîc, cðíp ®o ¹t l•nh thæ |
||
vµ thuéc ®Þa cña nhau, t¨ng cðêng |
||
ch¹y ®ua vò trang. ChÝnh m©u thuÉn |
||
gi÷a c¸c nðíc ®Õ quèc vÒ |
vÊ n ®Ò |
|
thuéc ®Þa, m µ trðíc tiªn lµ gi÷a |
®Õ |
|
quèc Anh víi ®Õ quèc §øc, lµ nguyªn |
||
nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn chiÕn tranh. |
||
T×nh h×nh c¨ng th¼ng ë Ban-c¨ng |
||
tõ n¨m 1912 ®Õn n¨m 1913 ®• t¹o c¬ |
||
héi cho chiÕn tranh bïn |
g næ. Ngµy |
|
28 _ 6 _ 1914, Th¸i tö ¸o _ Hung bÞ mét ngðêi XÐc-bi ¸m s¸t t¹i B«-xni-a. Giíi qu©n phiÖt §øc, ¸o chíp lÊy c¬ héi ®ã ®Ó?g©y chiÕn tranh.
H×nh 14. Lðîc ®å hai khèi qu©n sù trong |
ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt |
|
|
|
(1) |
Sau nµy, phe Liªn minh cã thªm Thæ NhÜ K× (10 -1914) vµ Bun-ga-ri (10 -1914). Phe HiÖp |
|
|
ðíc cã thªm NhËt B¶n (8 -1914), I-ta-li-a (5 -1915), Ru-ma-ni (8 -1916), MÜ (4 -1917). |
|
32 |
|
|
II -diÔn biÕn cña chiÕn tranh
1 Giai ®o¹n thø nhÊt (1914 -1916)
Ngµy 28 -7 -1914, ¸o -Hung tuyªn chiÕn víi XÐc-bi. Ngµy 1 -8, §øc tuyªn chiÕn víi Nga, ngµy 3 -8 tuyªn chiÕn víi Ph¸p. Ngµy 4 -8, Anh tuyªn chiÕn víi §øc. ChiÕn tranh ®Õ quèc ®• bïng næ vµ nhanh chãng lan réng thµnh chiÕ n tranh thÕ giíi.
Më ®Çu cuéc chiÕn, §øc dù ®Þnh ®¸nh b¹i Ph¸p mét c¸ch chíp nho¸ng, sau ®ã quay sang ®¸nh Nga. V× vËy, §øc tËp trung phÇn lín binh lùc ë MÆt trËn phÝa T©y, vµ ngay trong ®ªm 3 -8 -1914 ®• trµn vµo BØ -mét nðíc trung lËp -råi ®¸nh thäc sang Ph¸p. §øc chÆn c¶ c on ®ðêng ra biÓn kh«ng cho qu©n A nh sang tiÕp viÖn. Pa-ri bÞ uy hiÕp, qu©n Ph¸p cã nguy c¬ bÞ tiªu diÖt.
Gi÷a lóc ®ã, ë MÆt tr Ën phÝa §«ng, qu©n Nga tÊn c«ng v µo §«ng Phæ, buéc §øc ph¶i ®iÒu bít qu©n tõ MÆt trËn phÝa T©y vÒ chèng l¹i qu©n Nga. Pa-ri ®ðîc cøu tho¸t. Lîi dông thêi c¬, ®Çu th¸ng 9 _ 1914, Ph¸p ph¶n c«ng vµ giµnh th¾ng lîi trªn s«ng M¸c-n¬. Qu©n Anh còng ®æ bé lª n lôc ®Þa ch©u ¢u. KÕ ho¹ch “®¸nh nhanh th¾ng nhanh” cña §øc ®• thÊt b¹i. Q u©n cña hai bªn rót xuèng chiÕn hµo cÇm cù nhau dai d¼ng trªn mét chiÕn tuyÕn dµi 780 km, tõ BiÓn B¾c tíi biªn giíi Thuþ SÜ.
N¨m 1915, §øc dån binh lùc sang MÆt t rËn phÝa §«ng cïng qu©n ¸o -Hung tÊn c«ng Nga quyÕt liÖ t, ®Þnh ®Ì bÑp Nga. ChÕ ®é Nga hoµ ng ®ang khñng ho¶ng nghiªm träng, nhðng §øc kh«ng ®¹ t ®ðîc môc ®Ých l o¹i Nga ra khái chiÕn tranh. Cuèi n¨m, hai bªn ®Òu ë trong thÕ cÇm cù trªn mét mÆt trËn dµi 1 200 km, tõ s«ng §¬-nhi-Ðp ®Õn vÞnh Ri-ga.
Trong n¨m thø hai cña cuéc c hiÕn tranh (1915), c¶ hai bªn ®Òu ®ða ra nh÷ng phð¬ng tiÖn chiÕn tranh míi nhð xe t¨ng,sö dông m¸y bay ®Ó trinh s¸t vµ nÐm bom, thËm chÝ dïng c¶ h¬i ®éc... V× thÕ, hai bªn ® Òu bÞ thiÖt h¹i kh¸ nÆng nÒ, nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh hðëng nghiªm träng.
N¨m 1916, kh«ng tiªu diÖt ®ðîc qu©n Nga, §øc l¹i chuyÓn träng t©m ho¹t ®éng vÒ MÆt trËn phÝa T©y, më chiÕn dÞch tÊn c«ng VÐc-®oong, hßng tiªu diÖt qu©n chñ lùc cña Ph¸p. ChiÕn sù ë ®©y diÔn ra hÕt søc quyÕt liÖt, kÐodµi tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 12 – 1916, lµm gÇn 70 v¹n ngðêi chÕt vµ bÞ thð¬ng. Qu©n §øc vÉn kh«ng h¹ næi thµnh VÐc-®oong, buéc ph¶i rót lui.
33
ChiÕn cuéc n¨m 1916 kh«ng ®em l¹i ðu thÕ cho bªn nµo mµ vÉn duy tr× thÕ cÇm |
|||
cù. Tõ cuèi n¨m 1916 trë ®i, §øc, ¸o -Hung tõ thÕ chñ ®éng chuyÓn sang p hßng |
|||
ngù trªn c¶ hai mÆt trËn. |
|
||
Trong giai ®o¹n thø nhÊt cña chiÕn tranh, t×nh tr¹ng khèn cïng cña nh©n d©n |
|||
lao ®éng ngµy mét thªm trÇm träng ; ®ãi rÐt, bÖnh tËt vµ nh÷ng tai ho¹ do chiÕ |
n |
||
tranh g©y ra ngµy cµng nhiÒu. T rong khi ®ã, bän trïm c«ng nghiÖp chiÕn tranh ®• |
|||
giµu lªn nhanh chãng nhê bu«n b¸n vò khÝ. M©u thuÉn x• héi trong c¸c nðíc tham |
|||
chiÕn trë nªn v« cïng ga y g¾t. ChØ h¬n 2 n¨m chiÕn tranh, ®• cã gÇn 6 triÖu ngðêi |
|||
chÕt vµ h¬n 10 triÖu ngðêi bÞ thð¬ng. Phong trµo c«ng nh©n, phong trµo quÇn chóng |
|||
ph¶n ®èi chiÕn tranh ph¸t triÓn nhanh chãng. §Õn cuèi n¨m 1916, t×nh thÕ c¸c |
h |
||
? |
|
|
|
m¹ng ®• xuÊt hiÖn ë nhiÒu nðíc ch©u ¢u. |
|
||
|
|
|
|
2 Giai ®o¹n thø hai (1917 -1918)
Th¸ng 2 -1917, nh©n d©n Nga dðíi sù l•nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, víi khÈu |
|
hiÖu “§¶ ®¶o chiÕn tranh”, “§¶ ®¶o Nga hoµng”, “BiÕ n chiÕn tranh ®Õ quèc thµnh |
|
néi chiÕn c¸ch m¹ng”, ®• tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ tð s¶n thµnh c«ng. ChÕ |
|
®é Nga hoµng bÞ lËt ®æ. ChÝnh phñ l©m thêi tð s¶n ®ðîc thµnh lËp vµ tiÕ p tôc theo |
|
®uæi chiÕn tranh. |
|
Lóc nµy, §øc muèn c¾t ®øt ®ðêng tiÕ p tÕ trªn biÓn cña phe HiÖp |
ðíc liÒn sö |
dông phð¬ng tiÖn chiÕn tranh míi lµ tµ u ngÇm. Cuéc “chiÕn tranh tµu |
ngÇm” g©y |
cho Anh nhiÒu thiÖt h¹i. |
|
Lóc ®Çu, MÜ gi÷ th¸i ®é “trung lËp” trong chiÕn tranh. Thùc ra, MÜ muèn lîi dông chiÕn tranh ®Ó b¸n vò khÝ cho c¶ hai phe vµ khi chiÕn tranh kÕt thóc, dï th¾ng hay b¹i, c ¸c nðíc tham chiÕn ® Òu bÞ suy yÕu, cßn MÜ sÏ kh¼ng ®Þnh ðu thÕ cña m×nh. Nhðng ®Õn n¨m 1917, phong trµo c¸ch m¹ng ë c¸c nðíc d©ng cao, MÜ thÊy cÇn ph¶i kÕt thóc chiÕn tranh vµ ®øng vÒ phe HiÖp ðíc.
ViÖn cí tµu ngÇm §øc vi ph¹m quyÒn tù do thð¬ng m¹i trªn biÓn, tÊn c«ng c¶ tµu bu«n cËp bÕn c¸c nðíc thuéc phe “HiÖp ðíc”, ngµy 2 -4 -1917 MÜ tuyªn chiÕn víi §øc. Sù tham chiÕn cña MÜ cã lîi h¬n cho phe Anh, Ph¸p, Nga.
34
Trong n¨m 1917, nh÷ng cuéc ph ¶n c«ng cña phe HiÖp ðíc ®Òu kh«ng thµnh c«ng. Ph¸p vµ Anh cè ph¸ vì phßng tuyÕn cña §øc vµ gi¶i to¶ vßng v©y bê biÓn, nhðng thÊt b¹ i. Nh÷ng cuéc tÊn c«ng cña Nga còng kh«ng thµnh. ¸o-Hung tá ra nao nóng muèn cÇu hoµ, nhðng Nga vµ I-ta-li-a cßn nhiÒu tham väng, kh«ng chÊp nhËn thð¬ng thuyÕt. §øc l¹i dån lùc lðîng ®¸nh Nga vµ lo¹i I-ta-li-a ra khái vßng chiÕn.
Th¸ng 11 -1917, dðíi sù l•nh ®¹o cña Lª-nin vµ § ¶ng B«nsªvÝch, nh©n d©n |
|
Nga ®øng lªn lµm cuéc c¸ch m¹ng x• héi chñ nghÜa -®ðîc gäi lµ C¸ch m¹ng th¸ng |
|
Mðêi (theo l Þch Nga). Nhµ nðíc X« viÕt ra ®êi, th«ng qua |
S¾c lÖnh hoµ b×nh , |
kªu gäi chÝnh phñ c¸c nðíc tham chiÕn chÊm døt chiÕn tranh. Lêi kªu gäi hoµ b×nh |
|
cña ChÝnh phñ X« viÕt kh«ng ®ðîc c¸c nðíc trong phe HiÖp ðíc hðëng øng v× Anh, |
|
Ph¸p, MÜ muèn kÕt thóc chiÕn tranh trªn thÕ th¾ng. Trðíc |
t×nh thÕ ®ã, ®Ó b¶o vÖ |
chÝnh quyÒn non t rÎ, Nhµ nðíc X« viÕt b uéc ph¶i kÝ riªng víi §øc Hoµ ðíc Bret Litèp (3 -3 -1918). Nðíc Nga ra khái chiÕn tranh ®Õ quèc.
§Çu n¨m 1918, lîi dông khi qu©n MÜ chða sang ®Õn ch© u ¢u, qu©n §øc më liªn tiÕp 4 ®ît tÊn c«ng víi quy m« lín trªn mÆt trËn Ph¸p. Mét lÇn n÷a, ChÝnh phñ Ph¸p chuÈn bÞ rêi khái Pa-ri. Th¸ng 7 -1918, 65 v¹n qu©n M Ü ®æ bé vµo ch©u ¢u cïng nhiÒu vò khÝ, ®¹n dðîc. MÜ trùc tiÕp tham chiÕn khi c¶ hai phe bÞ thiÖt h¹i qu¸ nhiÒu, hÕt søc mái mÖt, nªn trë thµnh nðíc ®øng ®Çu phe HiÖp ðíc thay Anh. Nhê ®ã, qu©n Ph¸p vµ Anh quay l¹i ph¶n c«ng m¹nh mÏ qu©n §øc trªn c¸c mÆt trËn.
Ngµy 18 - 7 - 1918, qu©n Ph¸p víi 600 x e t¨ng ph¸ vì phßng tuyÕn s«ng M¸c-n¬ cña §øc, b¾t 3 v¹n ït binh. Ngµy 8 -8, liªn qu©n Anh -Ph¸p víi 400 xe t¨ng ®· ®Ëp tan phßng tuyÕn s«ng Xen, tiªu diÖt 16 sð ®oµn qu©n §øc. Ngµy 12-9, liªn qu©n Ph¸p -MÜ ®¸nhXanh Mi-hi-en, mét phßng tuyÕn quan träng cña §øc.
Tõ cuèi th¸ng 9 -1918, qu©n §øc liªn tiÕp thÊt b¹i, ph¶i bá ch¹y khái l•nh thæ Ph¸p vµ BØ. C¸c nðíc ®ång minh cña §øc còng bÞ tÊn c«ng liªn tiÕp, buéc ph¶i ®Çu hµng : Bun-ga-ri (29 -9), Thæ NhÜ K× (30 -10), ¸o -Hung (2 -11).
Trðícnguy c¬ thÊtb¹i, chÝnh phñ míi ®ðîc thµnh lËpë §øc (3 -10 -1918) ®Ò nghÞ thð¬ng lðîng víi MÜ, nhðng kh«ng ®ðîc chÊp nhËn, v×MÜ muèn ®¸nh ®Õn cïng ®Óbuéc §øc ph¶i ®Çu hµng kh«ng ®iÒu kiÖn. Trong t×nh h×nh Êy, ngµy 9-11 -1918, c¸ch m¹ng bïng næ ë §øc, Hoµng ®Õ Vin-hem II ph¶i ch¹y sang Hµ Lan. Ngµy 11 -11 -1918, §øc ph¶i kÝ hiÖp ®Þnh ®Çu hµng kh«ng ®iÒu kiÖn. ChiÕn tranh kÕt thóc víi sù thÊt b¹i hoµn toµn cña phe §øc,¸o -Hung.
35
|
|
H×nh 15. §øc kÝ hiÖp ®Þnh ®Çu hµng, |
||
|
|
kÕt thóc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt |
||
|
|
|
||
? |
|
NÐt næi bËt trong giai ®o¹n thø hai cña cuéc chiÕn tranh lµ g× ? V× sao MÜ tham gia |
||
|
|
chiÕn tranh muén ? |
||
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Chð¬ng III
nh÷ng thμnh tùu v¨n ho¸ thêi cËn ®¹i
Bµi 7 nh÷ng thμnh tùu v¨n ho¸ thêi cËn ®¹i
Nh÷ng biÕn ®éng lÞch sö tõ ®Çu thêi cËn ®¹i ®Õn cuèi thÕ kØ XIX − ®Çu thÕ kØ XX t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh v¨n ho¸. NhiÒu thμnh tùu ®· ®¹t ®ðîc trong c¸c lÜnh vùc v¨n häc − nghÖ thuËt, tð tðëng.
1 Sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ trong buæi ®Çu thêi cËn ®¹i
Vμo buæi ®Çu thêi cËn ®¹i, v¨n häc, nghÖ thuËt, tð tðëng cã vai trß quan träng trong viÖc tÊn c«ng vμo thμnh tr× cña chÕ ®é phong kiÕn vμ h×nh thμnh quan ®iÓm, tð tðëng cña con ngðêi tð s¶n.
VÒ v¨n häc, ®©y lμ thêi k× xuÊt hiÖn nhiÒu nhμ v¨n, nhμ th¬ lín.
ë phð¬ng T©y, tiªu biÓu lμ ë Ph¸p, trong thÕ kØ XVII ®· xuÊt hiÖn c¸c nhμ v¨n, nhμ th¬ lín. Coãc-n©y (1606 − 1684) lμ ®¹i biÓu xuÊt s¾c cho nÒn bi kÞch cæ ®iÓn Ph¸p. La Ph«ng-ten (1621 − 1695) lμ nhμ ngô ng«n vμ nhμ v¨n cæ ®iÓn Ph¸p ; c¸c t¸c phÈm cña «ng cã t¸c dông gi¸o dôc ®èi víi mäi løa tuæi, mäi thêi ®¹i. M«-li-e (1622 − 1673) lμ t¸c gia næi tiÕng cña nÒn hμi kÞch cæ ®iÓn Ph¸p ; c¸c t¸c phÈm cña «ng thÓ hiÖn kh¸t väng c«ng b»ng, cuéc sèng tèt ®Ñp cña loμi ngðêi.
VÒ ©m nh¹c cã BÐt-t«-ven − nhμ so¹n nh¹c thiªn tμi ngðêi §øc. S¸ng t¸c cña «ng thÊm ®ðîm tinh thÇn d©n chñ, c¸ch m¹ng, trong ®ã næi tiÕng lμ nh÷ng b¶n giao hðëng sè 3, sè 5, sè 9. Ngoμi ra, cßn cã M«-da (1756 − 1791) − nhμ so¹n nh¹c vÜ ®¹i ngðêi ¸o − ngðêi cã nh÷ng cèng hiÕn to lín cho nghÖ thuËt hîp xðíng.
37
H×nh 16. BÐt-t«-ven (1770 -1827)
VÒ héi ho¹, Rem-bran (1606 -1669) lµ ho¹ sÜ, nhµ ®å ho¹ Hµ Lan næi tiÕng thÕ kØ XVII vÒ tranh ch©n dung, tranh phong c¶nh víi nhiÒu chÊt liÖu -s¬n dÇu, kh¾c kim lo¹i...
VÒ tð tðëng, trµo lðu TriÕt häc¸nh s¸ng thÕkØ XVII -XVIII ®• s¶n sinh ra nhiÒu nhµ tð tðëng lín _ c¸c nhµ Khai s¸ng, cã vai t rß quan träng trong sù th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII vµ sù ph¸t triÓn tð tðëng cña ch©u ¢u. §ã lµ M«ng-te-xki-¬ (1689 -1755), V«n-te (1694 -1778), Rót-x« (1712 -1778), nhµ tð tðëng cÊp t iÕn M ª-li-ª (1644 - 1729) vµ nhãm B¸ch kho a toµn thð do §i-®¬-r« (1713 -1784) ®øng ®Çu.
C¸c nhµ Khai s ¸ng thÕ kØ XVII XVIII ®ðîc xem nhð “nh÷ng ngðêi ®i trðíc
dän ®ðêng cho C¸ch m¹ng Ph¸p 1789 th¾ng lîi”.
? -
2Thµnh tùu cña v¨n häc, nghÖ thuËt tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn ®Çu thÕ kØ XX
a) VÒ v¨n häc
Thêi k× tõ gi÷a t hÕ kØ XIX ®Õn ®Çu thÕ kØ XX ®¸nh dÊu sù th¾ng lîi hoµn toµn cña chñ nghÜa tð b¶n ®èi víi chÕ ®é phong kiÕn trªn ph¹m vi thÕ giíi vµ chñ nghÜa tð b¶n chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa.
38
ë phð¬ng T©y, khi giai cÊp tð s¶n n¾m quyÒn thèng trÞ vµ më r éng viÖc x©m chiÕm, ®« hé c¸c nðíc thuéc ®Þa th× ®êi sèn g cña nh©n d ©n lao ® éng b Þ ¸p bøc ngµy cµng khèn khæ. Nhi Òu nhµ v¨n, nh µ th¬, nh÷ng ngðêi ho¹t ® éng trªn lÜnh vùc nghÖ thuËt ®• ph¶n ¸nh kh¸ ®Çy ®ñ, toµn diÖn hiÖn thùc x• héi trong t¸c phÈm cña m×nh.
VÝch-to Huy-g« (1802 -1885) lµ nhµ th¬, nhµ tiÓu thu yÕt, nhµ viÕt kÞch Ph¸p. C¸c t¸c phÈm cña «ng, ®Æc biÖt xuÊ t s¾c lµ tiÓu t huyÕt Nh÷ng ngðêi khèn khæ, thÓ hiÖn lßng yªu t hð¬ng v« h¹n ®èi víi nh÷ng con ngðêi ®au khæ, mo ng t×m nh÷ng gi¶i ph¸p ®em l¹i h¹nh phóc cho hä.
LÐp T«n-xt«i (1828-1910), nhµ v¨n Nga, næi tiÕng víi c¸c t¸c phÈm : ChiÕn tranh vµ Hoµ b×nh, An-na Ka-rª-ni-na, Phôc sinh. Víi chñ nghÜa hiÖn thùc phªph¸n, qua c¸c t¸c phÈmcña m×nh, T«n-xt«i ®• chèng l¹i trËttù x• héi phong kiÕn Ngahoµng, ca ngîi phÈm chÊt cña ngðêi d©n Nga trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖTæ quèc. Lª-nin ®• ®¸nh gi¸c¸c t¸c phÈm cña T«n-xt«i hðn “tÊm gð¬ng ph¶n chiÕu c¸chm¹ng Nga”.
M¸c Tuªn (1835 -1910) lµ nhµ v¨n lín cña MÜ vµo thÕ kØ XIX -®Çu thÕ kØ XX, víi c¸c t¸c phÈm næi tiÕng nhð : Nh÷ng ngðêi I-n«-x¨ng ®i du lÞch, Nh÷ng cuéc phiªu lðu cña T«m Xoay-¬. B»ng ngßi bót trµophóng, hµi hðíc, mang tinh thÇn phª ph¸n s©u s¾c, M¸c Tuªn ®• miªu t¶ ch©n thùc cuéc sèng x• héi MÜ lóc bÊy giê, thÓ hiÖn lßng yªu thð¬ng víi conngðêi, trðíc hÕt lµ nh©n d©n lao ®éng nghÌo khæ.
ë c¸c nðíc phð¬ng §«ng, v¨n häc còng cã nh÷ng bðíc tiÕn bé râ rÖt, ph¶n¸nh cuéc sèng cña nh©n d©n dðíi ¸ch thùc d©n phong kiÕn, lßng kh¸t khao vµ ý chÝ anh hïng, quËt khëi trong ®Êu tranh cho ®éc lËp, tù do.
Ra-bin-®ra-n¸t Ta-go lµ nhµ v¨n ho¸ lín cña Ên §é. ¤ ng ®Ó l¹i 52 tËp th ¬, 42 vë kÞch, 12 cuèn tiÓu thuyÕt, nhiÒu truyÖn ng¾n, luËn v¨n, bót kÝ, ca khóc vµ tranh vÏ, tiªu biÓu lµ tËp Th¬ D©ng (®o¹t gi¶i N«ben n¨m 1913). C¸c s¸ng t¸c cña «ng thÓ hiÖn râ lßng yªu nðíc, yªu hoµ b×nh vµ tinh thÇn nh©n ®¹o s©u s¾c.
39