Chða hÕt thêi h¹n, ®Þch ®• næ sóng chiÕm thµnh.
Qu©n Ph¸p cðíp nhiÒu vµ ng b¹c ch©u b¸u, ph¸ huû c ¸c cæng thµnh, c¸c khÈu ®¹i b¸c, vøt thuèc ®¹n xuèng hµo nðíc , lÊy hµnh cung lµm ®¹i b¶n doanh, cho cñng cè khu nhðîng ®Þa ë bê s«ng Hång, chiÕm Së Thð ¬ng chÝnh, dùng lªn chÝnh quyÒn tay sai ®Ó t¹m thêi cai qu¶n thµnh Hµ Néi...
H×nh 56. Qu©n Ph¸p chiÕm thµnh Hµ Néi, x©y dùng l« cèt trªn nÒn §iÖn KÝnh Thiªn
Nh©n lóc triÒu ®×nh HuÕ cßn ®ang hoang mang, l¬ lµ, mÊt c¶nh gi¸c, Ri-vi-e ®• cho qu©n chi Õm vïng má than Hß n Gai, Qu ¶ng Yªn vµ tØn h thµn h Nam §Þnh (3 -1883)?.
2 Nh©n d©n Hµ Néi vµ c¸c tØnh B¾c K× kh¸ng chiÕn
Ngay tõ ®Çu, qu ©n Ph¸p ®• vÊp ph¶i tinh thÇn |
|
||
quyÕt chiÕn cña qu©n d©n Hµ Néi. Hä tù |
tay ®èt |
|
|
c¸c d•y phè, t¹o thµnh hµng rµo löa c¶n giÆc. |
|
||
Trða 25 -4, khi qu©n Ph¸p më cuéc tÊn c«ng vµo |
|
||
thµnh, Hoµng DiÖu ®• lªn mÆt thµnh chØ huy qu©n |
|
||
sÜ ki ªn quyÕt chèng c ù, nhðng vÉn kh«ng gi÷ |
|
||
®ðîc th µnh. §Ó b¶o toµn khÝ tiÕt , sau khi th¶ o tê |
|
||
di b iÓu göi tr iÒu ®×nh, Hoµng Di Öu ®• tù vÉn |
|
||
trong vðên V â MiÕu (dðíi |
ch©n Cét cê Hµ Néi |
|
|
ngµy nay) ®Ó khái r¬i vµo |
tay giÆc. |
H×nh 57. Hoµng DiÖu |
|
|
|
(1829 |
-1882) |
120
Thµnh Hµ Néi r¬i vµ o tay giÆc , nhðng nhiÒu s Ü phu, v¨n th©n vÉn tiÕp tôc tæ |
|
chøc kh¸ng chiÕn. |
|
Hoµng T¸ Viªm, Trð¬ng Q uang §¶n ®em qu©n chèt gi÷ S¬n T©y, B¾c |
|
Ninh, h×nh thµnh hai gäng k×m ¸p s¸t Hµ Néi. Nh©n d©n kh«ng b¸n lð¬ng |
|
thùc cho Ph¸p. NhiÒu ®éi nghÜa dòng ®ðîc thµnh lËp ë c¸c tØnh, tù ®éng |
|
rµo lµng, ®¾p c¶ n. Khi Ph¸p ® ¸nh Nam §Þnh, nh©n d©n ®èt hÕt c¸c d·y |
|
phè däc s«ng VÞ Hoµng phÝa ngoµi thµnh, t¹o nªn bøc tðêng löa ng¨n qu©n |
|
giÆc. NguyÔn H÷u B ¶n, con cñ a NguyÔn M Ëu KiÕn, nèi tiÕp c hÝ cha, mé |
|
qu©n ®¸nh Ph¸p vµ ®· hi sinh trong chiÕn ®Êu. |
|
Vßng v©y cña qu©n d© n ta xung quanh Hµ Néi ngµy cµng siÕt chÆt ®• buéc |
|
Ri-vi-e ph¶i ®ða qu©n tõ Nam §Þnh vÒ øng cøu. Ngµy 19 |
-5 -1883, mét to¸n qu©n |
Ph¸p do Ri -vi-e ®Ých th©n chØ huy tiÕn ra ngoµi Hµ Néi |
theo ®ðêng ®i S¬n T ©y, |
nhðng ®Õn CÇu GiÊy bÞ ®éi qu©n thiÖn chiÕn cña Hoµng T¸ Viªm vµ Lðu VÜnh Phóc ®æ ra ®¸nh. Hµng chôc tªn giÆc bÞ tiªu diÖt, trong ®ã cã c¶ Tæng chØ huy qu©n Ph¸p ë B¾c K× lµ Ri-vi-e.
H×nh 58. Cuéc chiÕn gi÷a qu©n Ph¸p vµ qu©n Cê ®en t¹i CÇu GiÊy , th¸ng 5 -1883
ChiÕn th¾ng CÇu GiÊy lÇn thø hai thÓ hiÖn râ quyÕt t©m tiªu diÖt giÆc cña nh©n d©n ta. Tuy nhiªn, triÒu ®×nh HuÕ vÉn nu«i ¶o tðëng thu håi Hµ Néi b»ng con ®ðêng thð¬ng thuyÕt? .
TrËn CÇu GiÊy lÇn thø hai (19 -5 -1883) diÔn ra nhð thÕ nµo ?
121
III thùc d©n ph¸p tÊn c«ng cöa biÓn thuËn an. -hiÖp íc 1883 vµ hiÖp íc 1884
|
|
Sau thÊt b¹i trong trËn CÇu GiÊy lÇn thø hai (19 -5 -1883), kh¸c víi lÇn trðíc, |
|
|
|
||
thùc d©n Ph¸p cµng cñng cè d• t©m x©m chiÕm toµn bé ViÖt Nam. |
|||
|
|
Nh©n c ¸i chÕt cña Ri- vi-e, tð b¶n P h¸p lín tiÕng kªu gäi “tr¶ thï”. M ét kÕ |
|
ho¹ch vÒ tµi chÝnh vµ qu©n sù nhanh chãng ®ðîc th«ng qua. |
|||
|
|
Nh©n lóc triÒu ®×nh bËn rénv× vua Tù §øc míi qua ®êi (17 -7 -1883), thùc d©n |
|
Ph¸p ®• quyÕt ®Þnh ®¸nh th¼ng vµo HuÕ, buéc triÒu ®×nh nhµ NguyÔn ph¶i ®Çu hµng. |
|||
|
|
S¸ng 18 -8 -1883, h¹m ®éi cña Ph¸p do §« ®èc Cuèc-bª chØ huy tiÕn vµo |
|
ThuËn An, “cöa häng” cña Kinh thµnh HuÕ. Cuèc-bª ®ða tèi hËu thð ®ßi triÒu ®×nh |
|||
giao toµn bé c¸c ph¸o ®µi. Tõ 4 giê chiÒu h«m ®ã, qu©n P h¸p b¾t ®Çu næ sóng vµ |
|||
c«ng ph¸ trong suèt 2 ngµy liÒn. Ngµy 20 -8 |
-1883, chóng ®æ bé lªn bê. Qu©n d©n |
||
ta anh dòng chèng tr¶ . C¸c quan trÊn thñ Lª |
SÜ, Lª ChuÈn, L©m Hoµnh, NguyÔ n |
||
1 |
Qu©n Ph¸p tÊn c«ng cöa biÓn ThuËn An |
||
Trung vµ nhiÒu binh sÜ ®• hi sinh trong chiÕn ®Êu. §Õn chiÒu tèi, toµn bé cöa ThuËn An lät vµo? tay giÆc.
V× sao ®Õn n¨m 1883, thùc d©n Ph¸p quyÕt ®Þnh tiÕn ®¸nh ThuËn An ?
2Hai b¶n hiÖp ðíc 1883 vµ 1884. Nhµ nðíc phong kiÕn NguyÔn ®Çu hµng
§ðîc tin Ph¸p më cuéc tÊn c«ng, triÒu ®×nhHuÕ v« cïngbèi rèi, xin ®×nh chiÕn. Ngµy 25 -8 -1883, triÒu ®×nh HuÕ kÝ víi Ph¸p mét b¶n hiÖp ðíc do Ph¸p th¶o
s½n (thðêng gäi lµ HiÖp ðíc H¸cm¨ng).
HiÖp ðíc H¸cm¨ng cã nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y :
ViÖt Nam ®Æt dðíi sù “b¶o hé” cña Ph¸p. Nam K× lµ xø thuéc ®Þa tõ n¨m 1874 nay ®ðîc më réng ra ® Õn hÕt tØnh B ×nh ThuËn. B¾c K× ( gåm c¶ Thanh -NghÖ -TÜnh) lµ ®Êt b¶o hé. Trung K× (phÇn ®Êt cßn l¹i) giao cho triÒu ®×nh qu¶n lÝ.
§¹i diÖn cña Ph¸p ë HuÕ trùc tiÕp ®iÒu khiÓn c¸c c«ng viÖc ë Trung K×. Mäi viÖc giao thi Öp cña ViÖt Na m víi nðíc ngoµi (kÓ c ¶ víi Tr ung Quèc) ®Òu do Ph¸p n¾m gi÷.
122
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Giai ®o¹n |
|
|
DiÔn biÕn chÝnh |
Tªn nh©n vËt tiªu biÓu |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
1858 |
-1862 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
1863 -trðíc 1873 |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
1873 |
-1884 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
2. Nh÷ng nguyªn |
nh©n nµo khiÕn c ho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p |
|||||||
x©m lðîc cña qu©n d©n ta tõ n¨m 1858 ®Õn n¨m 1884 thÊt b¹i ?
123
|
|
|
Phong trµo yªu nðíc chèng Ph¸p cña nh©n d©n |
|
|
Bµi 21 |
|
||
|
|
|
ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XIX |
|
|
|
Sau c uéc ph¶n c« ng qu©n Ph¸ p t¹i Kinh th µnh Hu Õ th Êt b ¹i, mét |
||
|
|
phong trµ o khëi nghÜa vò tr ang míi dð íi danh nghÜa CÇn vð¬n g |
||
|
|
(gióp vua cøu n ðíc) ®• diÔn ra s «i næi, kÐo dµi ®Õn n¨m 1 896. Bªn |
||
|
|
c¹nh ®ã , cßn cã nh÷ng cuéc ®Êu tranh t ù vÖ cñ a n«ng d©n vµ nh ©n |
||
|
|
d©n c¸c d© n téc thiÓu sè vïng nói, tiªu biÓu nhÊt lµ cué c khëi nghÜa |
||
|
|
Yªn T hÕ. |
||
I -Phong trµo cÇn v ¬ng bïng næ
1Cuéc ph¶n c«ng qu©n Ph¸p cña ph¸i chñ chiÕn
t¹i Kinh thµnh HuÕ vµ sù bïng næ phong trµo CÇn vð¬ng
Víi c¸c hiÖp ðíc H¸cm¨ng vµ Pat¬nèt, thùc d©n Ph¸p ®• hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n cuéc x©m lðîc ViÖt Nam. Chóng b¾ t ®Çu xóc tiÕn viÖc thiÕt lËp chÕ ®é b¶ o hé vµ bé m¸y chÝnh quyÒn thùc d©n trªn phÇn l•nh thæ B¾c K× vµ Trung K×. Nhðng chóng ®• vÊp ph¶i sù kh¸ng cù cña mét sè quan l¹i, v¨n th©n, sÜ phu yªu nðíc vµ nh©n d©n c¸c ®Þa phð¬ng, c¶ trong Na m, ngoµi B¾c. Phong t rµo ph¶n ®èi hai hiÖp ðíc 1883 vµ 1884 diÔn ra rÊt s«i næi. NhiÒu to¸n nghÜa qu©n ho¹t ®éng m¹nh ë c¸c vïng xung quanh Hµ Néi nhð B¾c Ninh, S¬n T©y, H¶i Dð¬ng..., khiÕn choqu©n Ph¸p ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn.
Dùa vµo phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n, ph¸i chñ chiÕn trong triÒu ®×nh HuÕ, ®¹i diÖn lµ T«n ThÊt ThuyÕt (Thðîng thð Bé Binh), m¹nh tay hµnh ®éng.
Hä phÕ bá nh÷ng «ng vua cã biÓu hiÖn th©n Ph¸p, ®ða ¦ng LÞch cßn nhá tuæi lªn ng«i (hiÖu lµ Hµm Nghi), trõ khö nh÷ng ngðêi kh«ng cïng chÝnh kiÕn, bæ sung thªm lùc lðîng qu©n sù, bÝ mËt liªn kÕt víi sÜ phu, v¨n th©n c¸c n¬i, x©y dùng hÖ thèng s¬n phßng vµ tuyÕn ® ðêng thðîng ®¹o, ra søc tÝch tr÷ lð¬ng th¶o vµ vò khÝ ®Ó chuÈn bÞ chiÕn ®Êu...
Trðíc t×nh h×nh ®ã, thùc d©n Ph¸p ph¶i t¨ng thªm lùc lðîng qu©n sù, siÕt chÆt bé m¸y k×m kÑp vµ t×m mäi c¸ch ®Ó lo¹i ph¸i chñ chiÕn ra khái triÒu ®×nh. BiÕt ®ðîc
124
©m mðu cña Ph¸p, ®ªm mång 4 r¹ ng s¸ng 5 -7 -1885, T«n ThÊt ThuyÕt vµ lùc lðîng chñ chiÕn ®• ra tay trðíc.
Trong khi vi ªn Toµn quyÒn vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù P h¸p t¹i ViÖt Nam lµ
§ê Cuèc-xi ®ang tæ chøc yÕn tiÖc t¹i toµ Kh©m sø Ph¸p ë HuÕ, T«n ThÊt ThuyÕt ®• h¹ lÖnh cho c¸c ®¹o qu©n cña m×nh tÊn c«ng qu©n Ph¸p ë ®ån Mang C¸ v µ toµ Kh©m sø. Cuéc chiÕn ®Êu diÔn ra v« cïng ¸c liÖt, song do chuÈn bÞ véi v•, thiÕu chu ®¸o nªn søc chi Õn ®Êu cña qu©n ta nhanh chãng gi¶m sót. R¹ng s¸ng 5 -7, qu©n Ph¸p ph¶n c«ng. Chóng cðíp bãc vµ tµn s¸t nh©n d©n ta v« cïng man rî.
T«n ThÊt ThuyÕt ph¶i ®ða vua Hµm Nghi ra khái Hoµng thµnh, råi ch¹y ra s¬n phßng T©n Së (Qu¶ng TrÞ). Ngµy 13 -7 -1885, T«n ThÊt ThuyÕt lÊy danh vua Hµm Nghi xuèng chiÕu CÇn vð¬ng, kªu gäi v¨n t h©n, sÜ phu vµ nh©n d©n c¶ nðíc ®øng lªn v× vua mµ kh¸ng chiÕn.
H×nh 59. Vua Hµm Nghi
(1872 -1943)
H×nh 60. T«n ThÊt ThuyÕt
(1835 -1913)
ChiÕu CÇn vð¬ng ®• nhanh chãng thæi bïng ngän löa yªu nðíc trong nh©n d©n, t¹o thµnh mét phong trµo vò trang chèng Ph¸p s«i næi, liªn tôc kÐo dµi h¬n 10 n¨m míi chÊm?døt.
Phong trµo CÇn vð¬ng bïng næ trong hoµn c¶nh nµo ?
125
2 C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña phong trµo CÇn vð¬ng
Phong trµo CÇn vð¬ng ph¸t triÓn qua 2 giai ®o¹n : |
|
a) Tõ n¨m 1885 ®Õn n¨m 1888 |
|
Thêi gian nµy, phong trµo ®ðîc ®Æt dðíi sù chØ huy cña Hµm Nghi vµ T«n ThÊt |
|
ThuyÕt, víi hµng tr¨m cuéc khëi nghÜa lín nhá næ ra trªn ph¹m vi réng lín, nhÊt lµ |
|
ë B¾c K× vµ Trung K×. |
|
Tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa cña Mai Xu©n Thðëng ë B×nh §Þnh, cïng næi |
|
dËy cã Bïi §iÒn, NguyÔn §øc NhuËn, §µo Do·n §Þc |
h, NguyÔn Duy |
Cung... ; TrÇn V¨n Dù, NguyÔn Duy HiÖu, Phan Thanh PhiÕn næi dËy ë |
|
Qu¶ng Nam ; L ª Tru ng §×nh, NguyÔn Tù T©n næi d |
Ëy ë Qu¶ng Ng ·i ; |
Trð¬ng §×nh Héi, NguyÔn Tù Nhð ë Qu¶ng TrÞ ; Lª Trùc, NguyÔn Ph¹m |
|
Tu©n ë Qu¶ng B×nh ; Lª Ninh, Phan §×nh Phïng, Cao Th¾ng ë H µ TÜnh ; |
|
NguyÔn Xu©n ¤ n, Lª Do·n Nh¹ ë NghÖ A n. T¹i Thanh Ho¸ cã c¸c ®éi |
|
nghÜa qu©n cña Ph¹m Bµnh, §inh C«ng Tr¸ng, Tèng Duy T©n, Cao §iÓn... |
|
Vïng ®ång b»ng B¾c K × cã khëi nghÜa c ña T¹ HiÖn (Th¸i B ×nh), NguyÔn |
|
ThiÖn ThuËt (Hðng Yªn). T¹i vïng L¹ng S¬n, B¾cGiang cã khëi nghÜa cña |
|
Hoµng §×nh Kinh (Cai Kinh) ; vïng T©y B¾c cã c¸c phong trµo cña NguyÔn |
|
Quang BÝch, NguyÔn V¨n Gi¸p, §Ò KiÒu, §èc Ng÷, §Ìo V¨n Thanh, CÇm |
|
V¨n Toa... |
|
Lóc nµy, ®i theo Hµ m Nghi vµ T«n ThÊt ThuyÕt cã nhiÒu v ¨n th©n, sÜ phu vµ |
|
tðíng lÜnh kh¸c nhð : TrÇn Xu©n So¹n, T«n ThÊt §µm, T«n ThÊt ThiÖp (2 c on cña |
|
T«n ThÊt ThuyÕt), Ph¹m Tðêng, TrÇn V¨n §Þnh... Bé chØ huy cña phong trµo ®ãng |
|
t¹i vïng rõng nói phÝa t©y hai tØnh Qu¶ng B×nh vµ Hµ TÜnh. |
|
Cuèi n¨m 1888, do cã sù chØ ®iÓm cña Trð¬ng Quang Ngäc, vua Hµm Nghi r¬i |
|
vµo tay giÆc. Nhµ vua ® • cù tuyÖt mäi s ù dô dç cña Ph¸p, chÞu ¸n l ðu ®µy sang |
|
An-giª-ri (B¾c Phi). |
|
b) Tõ n¨m 1888 ®Õn n¨m 1896 |
|
ë giai ®o¹n nµy, kh«ng c ßn sù chØ ®¹o cña triÒu ®×nh, nhðng pho ng trµo vÉn |
|
tiÕp tôc ph¸t triÓn, quy tô dÇn thµnh c¸c trung t©m lín vµ ngµy cµng lan réng. |
|
Trðíc nh÷ng cuéc hµnh qu©n cµn quÐt d÷ déi cña thùc d©n Ph¸p, phong trµo ë |
|
vïng ®ång b»ng ngµy c µng bÞ thu hÑp vµ chuyÓn lªn ho¹t ®éng |
ë vïng trung du |
vµ miÒn nói. Tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa Hïng LÜnh do Tèng Duy T©n vµ Cao §iÓn
126
|
|
|
|
|
|
g |
S |
a |
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
M |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
à |
|
|
A |
|
|
|
||
|
|
|
|
o |
|
|
N |
|
|
|
|
|
|
|
H |
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Đ |
|
|
|
T |
|
|
|
|
|
|
||
Q |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
IỆ |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
V |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
( |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pl©yku |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
a |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
S |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
g |
|
|
) |
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
ờ |
|
|
M |
|||
|
|
|
|
|
ư |
|
|
|||||
|
|
|
|
|
r |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
.T |
|
|
|
A |
|
|
||
|
|
|
Đ |
|
|
N |
|
|
|
|||
|
Q |
|
|
T |
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
IỆ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(V |
|
|
|
|
|
|
|
||
H×nh 61. Lðîc ®å nh÷ng ®Þa ®iÓm diÔn ra c¸c cuéc khëi nghÜa trong phong trµo CÇn vð¬ng (1885 -1896) |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
127 |
chØ huy ë vïng rõng nói phÝa t©y tØnh T hanh H o¸ ; khëi nghÜa Hð¬ng Khª do Phan §×nh Phïng vµ Cao Th¾ng l•nh ®¹o ë vïng rõng nói phÝa t©y tØnh Hµ T Ünh.
Khi tiÕng sóng kh¸ng chiÕn ®• lÆng im trªn nói Vô Quang (H ð¬ng Khª Hµ TÜnh) vµo?cuèi n¨m 1895 -®Çu n¨m 1896, phong trµo CÇn vð¬ng coi nhð chÊm-døt.
II Mét sè cuéc khëi nghÜa tiªu biÓu trong phong trµo -CÇn V ¬ng vµ phong trµo ®Êu tranh tù vÖ cuèi thÕ kØ XIX
1 Khëi nghÜa Bni SËy (1883 -1892)
H×nh 62. Lðîc ®å ®Þa bµn ho¹t ®éng cña nghÜa qu©n Bxi SËy |
B•i SËy lµ vïng lau sËy rËm |
r¹p thuéc c¸c hu |
yÖn V¨n L©m, V¨n Gi ang, |
Kho¸i Ch©u, Yªn MÜ cña t Ønh Hðng Yªn. Trong nh |
÷ng n ¨m 1883 -1885, t¹i |
|
®©y cã phong trµo kh¸ng Ph¸p do |
§inh Gia QuÕ l•nh ®¹o. §Þa bµn ho¹t ®éng |
|
cña ngh Üa qu©n chØ h¹n chÕ t rong vïng B•i S Ëy. Tõ n¨m 188 5, vai trß l•nh ®¹o thuéc vÒ NguyÔn ThiÖn ThuËt.
128
Dùa vµo vïng ®Çm, hå, lau l¸ch ë khu B•i SËy, nghÜa qu©n ®µo hµo, ®¾p luü, ®Æt nhiÒu hÇm ch«ng, c¹m bÉy. Tõ ®©y, nghÜa qu©n to¶ ra ho¹t ®éngë vïng ®ång b»ng, khèng chÕ c¸c tuyÕn giao th«ng ®ðêng bé Hµ Néi -H¶i Phßng, Hµ Néi -Nam §Þnh, Hµ Néi -B¾c Ninh vµ ®ðêng thuû trªn s«ng Th¸i B×nh, s«ng Hång, s«ng §uèng...
Ngoµi c¨n cø B•i SËy, nghÜa qu©n cßn x©y dùng c¨n cø Hai S«ng ë Kinh M«n (H¶i Dð¬ng) do §èc TÝt (NguyÔn §øc HiÖu) phô tr¸ch.
NghÜa qu©n B•i SËy kh«ng tæ chøc thµnh nh÷ng ®éi qu©n lín mµ phiªn chÕ thµnh nh÷ng ph©n ®éi nhá kho¶ng tõ 20 ®Õn 25 ngðêi, tù trang bÞ vò khÝ vµ trµ trén vµo d©n ®Ó ho¹t ®éng.
Tõ n¨m 1885 ®Õn cuèi n¨m 1887, nghÜa qu©n ®Èy lui nhiÒu cuéc cµn quÐt cña Ph¸p ë c¶ vïng V¨n Giang, Kho¸i Ch©u vµ vïng c¨n cø Hai S«ng. NhiÒu trËn ®¸nh ¸c liÖt diÔn ra t rªn ®Þa bµn c¸c tØnh Hðng Yªn, H¶i Dð¬ng, B¾c Ninh, Th¸i B×nh, Qu¶ng Yªn. Cã trËn, qu©n ta tiªu diÖt tíi 40 tªn ®Þch, b¾t sèng chØ huy.
Tõ n¨m 1888, nghÜa qu©n bðíc vµo gia i ®o¹n chiÕn ®Êu quyÕt liÖt. Thùc d©n Ph¸p t¨ng cðêng binh lùc, cho x©y dùng hÖ thèng ®ån bèt dµy ®Æ c vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch “dïng ngðêi ViÖt trÞ ngðêi ViÖt” ®Ó c« lËp nghÜ a qu©n ë c ¨n cø B •i SË y. NghÜa qu©n chiÕn ®Êu rÊt dòng c¶m, nhðng lùc lðîng ngµy cµng gi¶m sót vµ r¬i dÇn vµo thÕ bÞ bao v©y, c« lËp. Cuèi cïng, NguyÔn T hiÖn ThuËt ph¶ i l¸nh sang Trung Quèc (7 -1889) vµ mÊt t¹i ®ã vµo n¨m 1926.
Cuèi th¸ng 7 -1889, c¨n cø Ha i S«ng còng bÞ Ph¸p bao v©y. §èc TÝt chØ huy nghÜa qu©n chèng tr¶ quyÕt liÖt, nhðng bÞ ®¸nh bËt khái ®¹i b¶n do anh Tr¹i S¬n. Trong thÕ cïng, «ng p h¶i ra hµng giÆc (12 -8 -1889), sau bÞ chóng ®µy sang An-giª-ri.
Nh÷ng tðíng lÜnh cßn l¹i cè duy tr× cuéc khëi nghÜa thªm mét thêi gian. §Õn n¨m 1892,? hä vÒ víi nghÜa qu©n §Ò Th¸m ë Yªn ThÕ.
129