rÊt dòng c¶m, ngµy ®ªm b¸m s¸t ®Þch ®Ó quÊy rèi vµ tiªu diÖt chóng. Cuèi cïng, |
||
qu©n Ph¸p ph¶i dïng thuèc næ ph¸ thµnh, ®èt trôi mäi kho tµng vµ rót qu©n xuèng |
||
c¸c tµ u chiÕn. KÕ ho¹ch “®¸nh nhanh th¾ng nhanh” bÞ thÊt b¹i, buéc ®Þch ph¶i |
||
chuyÓn sang kÕ ho¹ch “chinh phôc tõng gãi nhá”. |
||
Tõ ®Çu n¨m 1860, côc |
diÖn c hiÕn trðêng Nam K× c ã sù thay ®æi. N ðíc Ph¸p |
|
®ang sa lÇy trong cuéc chiÕn tranh ë Trung Quèc vµ I-ta-li-a, ph¶i cho rót toµn bé |
||
sè qu©n ë §µ N ½ng vµo Gia §Þnh |
|
|
|
||
(23 - 3 - 1860). V× ph¶ i c hia xÎ |
|
|
lùc lðîng cho c¸c chiÕn trðêng |
|
|
kh¸c, sè qu©n cßn l¹i ë Gia |
§Þnh |
|
chØ cã kho¶ng 1 000 tªn, l¹i ph¶i |
|
|
r¶i ra trªn mét chiÕn tuyÕn dµi tíi |
|
|
10 km. T rong khi ®ã, qu©n triÒu |
|
|
®×nh vÉn ®ãng t rong phßng tuyÕn |
|
|
ChÝ Hoµ míi ®ðîc x©y |
dù ng, |
|
trong tð thÕ “thñ hiÓm”. |
|
|
|
|
|
|
|
H×nh 50. Qu©n Ph¸p ®¸nh chiÕm thµnh Gia §Þnh |
|
|
Tõ th¸ ng 3 - 1860, NguyÔn Tri P hð¬ng ®ðîc lÖnh tõ §µ N½ng vµo |
|
|
|
Gia §Þnh. ¤ng ®· huy ®éng hµng v¹n qu©n vµ d©n binh x©y dùng §¹i ®ån |
|
|
|
ChÝ Hoµ, võa ®å sé võa v÷ng ch¾c, nhðng v× kh«ng chñ ®éng tÊn c«ng nªn |
|
|
|
gÇn 1 000 qu©n Ph¸p vÉn yªn æn ngay bªn c¹nh phßng tuyÕn cña qu©n ta |
|
|
|
víi mét lùc lðîng tõ 10 000 ® Õn 12 000 ngðêi. |
|
Kh«ng bÞ ®éng ®èi p hã nhð qu©n ®éi triÒu ®×nh, hµng ngh×n nghÜa dòng do |
|||
Dð¬ng B×nh T©m chØ huy ®• xung phong ®¸nh ®ån Chî RÉy, vÞ trÝ quan träng nhÊt |
|||
trªn phßng tuyÕn cña ®Þch (7 -1860). |
|||
Ph¸p bÞ sa lÇy ë c¶ hai n¬i (§ µ N½ng vµ Gia §Þnh), r¬i vµo t×nh thÕ tiÕn tho¸i |
|||
lðìng nan. Lóc nµy trong triÒu ®×nh nhµ NguyÔn cã sù ph©n ho¸, tð tðëng chñ hoµ |
|||
lan ra lµm lßng ngðêi li t¸n. |
|||
|
|
|
|
|
? |
|
¢m mðu cña thùc d©n Ph¸p khi tÊn c«ng Gia §Þnh lµ g× ? |
|
|
|
|
110
2Kh¸ng chiÕn lan réng ra c¸c tØnh miÒn §«ng Nam K× . HiÖp ðíc 5 -6 -1862
Sau khi kÕt thó c th¾ng lîi cuéc chiÕn ë Tru ng Quèc víi §iÒu ð íc B¾c K inh |
|||||||||
(25 -10 -1860), qu©n Ph¸p liÒn kÐo vÒ Gia §Þnh, tiÕp tôc më réng viÖc ®¸nh |
|||||||||
chiÕm nðíc ta. |
|
|
|
|
|
||||
Ngµy 23 |
- |
2 - 1861, qu©n P h¸p m ë cuéc tÊn c«ng |
vµo §¹i ®ån |
|
ChÝ Hoµ. |
||||
Qu©n ta kh¸ng |
cù quyÕt li Öt, c uèi cïng t rðíc ho ¶ lùc |
m¹nh cña ®Þch, §¹i ®ån |
|||||||
ChÝ Hoµ ®• r¬i |
vµo ta y giÆ c. Thõa th¾ng, qu©n Ph¸p chiÕm lu«n § |
|
Þnh T ðêng |
||||||
(12 -4 -1861), Biªn Hoµ (18 -12 -1861), VÜnh Long (23 -3 -1862). |
|
|
|||||||
Khi giÆc Ph¸p tõ Gia §Þnh ®¸nh lan ra, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta cµng |
|||||||||
ph¸t triÓn m¹nh |
h¬n. C¸c to¸n nghÜa qu©n cña Trð¬ng §Þnh, TrÇn T |
hiÖn ChÝnh, |
|||||||
Lª Huy... chiÕn ®Êu rÊt anh dòng, lËp nhiÒu chiÕn c«ng. N gµy 10 -12 |
-1861, ®éi |
||||||||
qu©n cña NguyÔn Trung Trùc®• ®¸nh ch×m tµu chiÕn Ðt-pª-r¨ng (Hi väng) cña ®Þch |
|||||||||
trªn s«ng Vµm Cá §«ng (®o¹n ch¶y qua th«n NhËt T¶o), lµm nøc lßng qu©n d©n ta. |
|||||||||
Gi÷a lóc phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ®ang ngµy mét d©ng cao, khiÕn |
|||||||||
qu©n giÆc v« cïng bèi rèi th× triÒu ®×nh HuÕ kÝ víi Ph¸p HiÖp ðíc Nh©m T |
uÊt |
||||||||
(5 -6 -1862). |
|
|
|
|
|
||||
|
|
HiÖp ðíc cã 12 ®iÒu kho¶n, trong®ã cã nh÷ng kho¶n chÝnh nhð : triÒu ®×nh |
|||||||
|
|
nhðîng h¼n cho Ph¸p ba tØnh miÒn §«ng Nam K× (Gia §Þnh, §Þnh Tðêng, |
|||||||
|
|
Biªn Hoµ) vµ ®¶o C«n L«n ; båi thðêng 20 triÖu quan (ðíc tÝnh b»ng 280 |
|||||||
|
|
v¹n l¹ng b¹c) ; triÒu ®×nh ph¶i më ba cöa biÓn : §µ N½ng, Ba L¹t(1), Qu¶ng |
|||||||
|
|
Yªn cho thð¬ng nh©n Ph¸p vµ T©y Ban Nha vµo tù do bu«n b¸n ; thµnh |
|||||||
|
|
VÜnh Long sÏ ®ðîc tr¶ l¹i cho triÒu ®×nh HuÕ khi nµo triÒu ®×nh chÊm døt |
|||||||
|
|
®ðîc c¸c ho¹t ®éng chèng Ph¸p ë ba tØnh miÒn §«ng. |
|
|
|
||||
|
|
|
|
||||||
|
? |
|
|
-HiÖp ðíc Nh©m TuÊt gi÷a Ph¸p vµ triÒu ®×nh HuÕ (5 -6 -1862) ®ðîc kÝ kÕt tr ong |
|||||
|
|
|
|
hoµn c¶nh nµo ? |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
-Nªu néi dung c¬ b¶n cña HiÖp ðíc Nh©m TuÊt.
(1)Ba L¹t : cöa s«ng H ång ®æ ra BiÓn §«ng, ë gi÷a ®Þa phËn hai tØnh Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh.
111
III -cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n nam k× sau hiÖp íc 1862
1Nh©n d©n ba tØnh miÒn §«ng tiÕp tôc kh¸ng chiÕn sau HiÖp ðíc 1862
Thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu ®• cam kÕt víi Ph¸p trong HiÖp ðíc 1862, triÒu ®×nh HuÕ ra lÖnh gi¶i t¸n nghÜa binh chèng Ph¸p ë c¸c tØnh Gia §Þnh, §Þnh Tðêng, Biªn Hoµ.
MÆc dï vËy, phong trµo chèng Ph¸p cña nh©n d©n ba tØnh miÒn §«ng v Én tiÕp diÔn. C¸c sÜ phu yªu nðíc vÉn b¸m ®Êt, b¸m d©n, cæ vò nghÜa binh ®¸nh P h¸p vµ chèng phong ki Õn ®Çu hµng. P hong trµo “tÞ ®Þa”(1) diÔn ra rÊt s«i næi, khi Õn cho Ph¸p gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tæ chøc, qu¶n lÝ nh÷ng vïng ®Êt chóng míi chiÕm ®ðîc. C¸c ®éi nghÜa qu©n vÉn kh«ng chÞu h¹ vò khÝ mµ ho¹t ®éng ngµy cµng m¹nh mÏ. Cuéc khëi nghÜa Trð¬ng §Þnh tiÕp tôc giµnh ®ðîc th¾ng lîi, g©y cho Ph¸p nhiÒu khã kh¨n.
Trð¬ng §Þnh lµ con cña L·nh binh Trð¬ng CÇm,quª ë Qu¶ngNg·i. ¤ngtheo cha vµo Nam tõ håi nhá. N¨m 1850, «ng cïng NguyÔn Tri Phð¬ng mé phu ®ån ®iÒn, kh ai khÈn
nhiÒu ®Êt ®ai, ®ðîctriÒu ®×nh phong chø c Phã Qu¶n c¬. N¨m 1859, khi Ph¸p ®¸nh Gia §Þnh, Trð¬ng §Þnh ®· ®ða ®éi qu©n ®ån ®iÒn cña «ng vÒ s¸t c¸nh cï ng qu©n triÒu ®×nh chiÕn ®Êu. Th¸ng 3 - 1860, k hi NguyÔn Tri Phð¬ng ®ðîc ®iÒu vµo Gia §Þnh,
«ng l¹i chñ ®éng ®em qu©nphèi hîp ®¸nh ®Þch. Th¸ng 2-1861, chiÕn tuyÕn ChÝ Hoµ bÞ vì, «ng ®ða qu©n vÒ ho¹t ®éng ë T©n Hoµ (Gß C«ng), quyÕt t©m chiÕn ®Êu l©u dµi.
Sau HiÖp ðíc 1862, triÒu ®×nh h¹ lÖnh cho Trð¬ng §Þnh ph¶i b•i binh, mÆt kh¸c ®iÒu «ng ®i nhËn chøc L•nh binh ë An Giang, råi Phó Yªn. Nhðng ®ðîc sù ñng hé cña nh©n d©n, «ng ®• chèng lÖnh triÒu ®×nh, quyÕt t©m ë l¹i kh¸ng chiÕn. PhÊt cao
(1) Bá ®i n¬i kh¸c sèng, kh«ng chÞu céng t¸c víi Ph¸p.
112
l¸ cê “B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i” , ho¹t ®éng cña nghÜa qu©n ®• cñng cè niÒm tin cña d©n chóng, khiÕn bän cðíp nðíc vµ b¸n nðíc ph¶i run s î.
NghÜa qu©n t ranh thñ thêi gian ra søc x©y dùng c«ng sù, rÌn ®óc vò khÝ, liªn kÕt lùc lðîng, ®Èy m¹nh ®¸nh ®Þch ë nhiÒu n¬i.
H×nh 52. Lðîc ®å cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë Nam K× |
BiÕt ®ðîc c¨n cø trung t©m cña phong trµo lµ T©n Hoµ, ngµy 28 -2 -1863 giÆc Ph¸p më cuéc tÊn c«ng quy m« vµo c¨n cø nµy. NghÜa qu©n anh dòng chiÕn ®Êu suèt 3 ngµy ®ªm, sau ®ã rót l ui ®Ó b¶o toµn lùc lðîng, x©y dùng c ¨n cø míi ë T©n Phðíc. Ngµy 20 -8 -1864, nhê cã tay sai dÉn ®ðêng, thùc d©n Ph¸p ®• t×m ra n¬i ë cña Trð¬ng §Þnh. Chóng më cuéc tËp kÝch bÊt ngê vµo c¨n cø T ©n Phðíc. NghÜa qu©n chèng tr¶ quyÕt liÖt. Trð¬ng §Þnh tróng ®¹n vµ bÞ thð¬ng nÆng. ¤ng ®• rót gð¬m?tù s¸t ®Ó b¶o toµ n khÝ tiÕt. N¨m ®ã «ng 44 tuæi.
2 Thùc d©n Ph¸p chiÕm ba tØnh miÒn T©y Nam K×
Sau khi chiÕm ba tØnh miÒn §«ng Nam K×, thùc d©n Ph¸p b¾t tay ngay vµo viÖc tæ chøc bé m¸y cai trÞ vµ chuÈn bÞ më réng ph¹m v i chiÕm ®ãng.
N¨m 1863,thùc d©n Ph¸p dïng vò lùc ¸p ®Æt nÒn b¶ohé lªn ®Êt Cam-pu-chia. Sau ®ã, chóng vu c¸o triÒu ®×nh HuÕ vi ph¹m c¸c ®iÒu ®• cam kÕt trong HiÖp ðíc 1862,
113
yªu cÇu triÒu ®×nh giao nèt cho chóng quyÒn kiÓm so¸t c¶ ba tØnh miÒn T©y Nam K×. Trðíc yªu cÇu nµy, triÒu ®×nh v« cïng lóng tóng.
Lîi dông sù b¹c nhðîc cña triÒu ®×nh HuÕ, ngµy 20 -6 -1867, qu©n Ph¸p kÐo ®Õn trðíc thµnh VÜnh Long, Ðp Pha n Thanh Gi¶n (lóc ®ã ®ang gi÷ chøc K inh lðîc sø cña triÒu ®×nh) ph¶i nép thµnh kh«ng ®iÒu kiÖn. Chóng cßn khuyªn «ng viÕt thð cho quan qu©n hai tØnh An Giang vµ Hµ Tiªn h¹ vò khÝ nép thµnh.
Trong vßng 5 ngµy (tõ 20 ®Õn 24 6 1867), thùc d©n Ph¸p ®• chiÕm gän ba tØnh
miÒn T©y Nam K× (VÜnh Long, An Giang, Hµ Tiªn) mµ kh«ng tèn mét viªn ®¹n.
? - -
3 Nh©n d©n ba tØnh miÒn T©y chèng Ph¸p
Sau khi ba tØ nh miÒn T©y Nam K× r¬i vµo tay P h¸p, phong trµo kh¸ng chiÕ n |
|
trong nh©n d©n vÉn tiÕp tôc d©ng cao. Mét sè v¨n th©n, sÜ phu yªu nðíc bÊt hîp t¸c |
|
víi giÆc, t×m c¸ch vðît biÓn ra vïng B×nh ThuËn (Nam Trung K×) nh»m mðu cuéc |
|
kh¸ng chiÕn l©u dµi . Mét sè kh¸c ë l¹i b¸m ®Êt, b¸m d©n, |
tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc |
vò trang chèng Ph¸p. |
|
Con trai Trð¬ng §Þnh lµ Trð¬ng QuyÒn ®ða |
|
mét b é phËn nghÜa binh lªn T©y Ninh lËp |
|
c¨n cø míi. ¤ng cßn liªn l¹c víi Pu-c «m-b« |
|
(ngðêi Cam-pu-chia) ®Ó tæ chøc chèng Ph¸p. |
|
N¨m 1867, t¹i vïng däc theo s«ng Cöu Long |
|
cã c¨n cø Ba T ri (BÕn T re) do hai anh em |
|
Phan T«n, Phan Liªm (con cña Phan Thanh |
|
Gi¶n) l·nh ®¹o. NguyÔn Trung Trùc lËp c¨n |
|
cø ë Hßn Ch«ng (R¹ch Gi¸). Khi bÞ gi Æc b¾t |
|
®em ®i hµ nh h×nh, «ng ®· kh¶ng kh¸i nãi : |
H×nh 53. NguyÔn H÷u Hu©n |
“Bao giê ngðêi T©y nhæ hÕt cá nðí c Nam th× |
(1813 -1875) |
míi hÕt ngðêi Nam ®¸nh T©y”. NguyÔn H÷u Hu©n bÞ ®i ®µy ngoµi h¶i ®¶o, khi ®ðîc tha vÒ l¹i tiÕp tôc chèng Ph¸p ë T©n An, MÜ Tho ®Õn n¨m 1875. Nh÷ng to¸n qu©n cña Th©n V¨n NhÝp ë MÜ Tho ; anh em §ç Thõa Long, §ç Thõa Tù ë T ©n An ; Phan Tßng ë Ba Tri ; Lª C«ng Thµnh, Phan V¨n §¹t, Ph¹m V¨n §ång, ¢u Dð¬ng L©n ë VÜnh Long, Long Xuyªn, CÇn Th¬ ho¹t ®éng m¹nh mÏ.
114
Ithùc d©n ph¸p tiÕn ®¸nh b¾c k× lÇn thø nhÊt (1873).
-kh¸ng chiÕn lan réng ra b¾c k×
1T×nh h×nh ViÖt Nam trðíc khi Ph¸p ®¸nh B¾c K× lÇn thø nhÊt
Tõ n¨m 1867, sau khi c¶ s¸u tØnh Nam K× r¬i vµo tay Ph¸p, tð tðëng ®Çu hµng |
||
®• chi phèi c¸c quan l¹i cao cÊp trong triÒu ®×nh HuÕ. Nhµ NguyÔn vÉntiÕp tôc chÝnh |
||
s¸ch “bÕ quanto¶ c¶ng”, tuy ®• b¾t ®Çu cö ngðêi sang phð¬ng T©y häc kÜ thuËt hoÆc |
||
vµo Nam häc tiÕng Ph¸p. |
|
|
§èi víi s¸u tØnh Nam K×, dðêng nhð triÒu ®×nh HuÕ ®• mÆc nhiªn thõa nhËn ®ã |
||
lµ vïng ®Êt cña Ph¸p, kh«ng nghÜ g× ®Õn viÖc giµnh l¹i. |
|
|
NÒn kinh tÕ cña ®Êt nðíc ngµy cµng bÞ kiÖt quÖ v× triÒu ®×nh v¬ vÐt tiÒn b¹c ®Ó |
||
tr¶ chiÕn phÝ cho Ph¸p. |
|
|
§êi sèng ngµ y mét khã kh¨n, m©u thuÉn x• héi ngµy cµng gay g¾ |
t, nh©n d©n |
|
bÊt b×nh ®øng lªn chèng t riÒu ®×nh ngµy mét nhiÒu. Däc t heo biªn giíi hai nðíc |
||
ViÖt -Lµo, ®ång bµo Mðêng ngoµi B¾c v µ ®ång bµo Thðîng ë Nam Trung K× næi |
||
dËy. Lîi dông t ×nh thÕ ®ã, bän thæ phØ, h ¶i phØ (tõ Trung Quèc trµn sang) còng |
||
næi lªn cðíp ph¸ ë nhiÒu n¬i. |
§Ó ®èi phã, nhµ NguyÔn ®• ®µn ¸p ®Ém m¸u c¸ c |
|
cuéc khëi nghÜa n«ng d©n, ®ång t hêi cÇu cøu nhµ Tha nh ph¸i qu©n sa ng ®¸nh |
||
dÑp c¸c to¸n phØ. Trong khi ®ã, |
ë Nam K× thùc d©n Ph¸p r¸o riÕt c |
huÈn bÞ cho |
viÖc th«n tÝnh c¶ n ðíc ta. |
|
|
§øng trðíc vËn nðíc nguy nan, mét sè quan chøc, sÜ phu cã häc |
vÊn cao, cã |
|
dÞp ®i nðíc ngoµi, tÇm m¾t réng më nhð : NguyÔn HiÖp, Ph¹m Phó Thø, §Æng Huy Trø, §inh V¨n §iÒn, ... vµ nhÊt lµ NguyÔn Trðêng Té, ®• m¹nh d¹n d©ng lªn triÒu ®×nh nh÷ng b¶n ®iÒu trÇn, bµy tá ý kiÕn c¶i c¸ch duy t©n. Nhðng phÇn lín c¸c ®Ò nghÞ c¶i c¸ch? ®• kh«ng ®ðîc thùc hiÖn.
116
2 Thùc d©n Ph¸p ®¸nh chiÕm B¾c K× lÇn thø nhÊt (187 3)
Sau khi chiÕm ®ðîc c¸c tØnh Nam K×, thùc d©n Ph¸p tõng bðíc thiÕt lËp bé m¸y cai trÞ, biÕn n¬i ®©y thµnh bµn ®¹ p chuÈn bÞ më réng cuéc chiÕn tranh ra c¶ nðíc. Chóng ph¸i gi¸n ®iÖp ra B ¾c, ®iÒu tra t×nh h×nh bè phßng cña ta, b¾t liªn l¹c víi Gi¨ng §uy-puy, mét l¸i bu«n ®ang ho¹t ®éng ë vïng biÓn Trung Quèc -ViÖt Nam. Ngoµi ra, Ph¸p cßn l«i kÐ o mét sè tÝn ®å C«ng gi¸o lÇm l¹c, kÝch ®éng hä næi lªn chèng triÒu ®×nh, h×nh thµnh ®¹o qu©n néi øng cho cuéc x©m lðîc s¾p ®Õn.
Th¸ng 11 - 1872, û thÕ n hµ Thanh, §uypuy tù tiÖn cho tµu theo s«ng Hång lªn V©n Nam bu«n b¸n, dï chða ®ðîc phÐp cña triÒu ®×nh HuÕ. H¾n cßn ngang ngðîc ®ßi ®ðîc ®ãng qu©n trªn bê s«ng Hång, cã nhðîng ® Þa ë Hµ Néi, ®ðîc cÊp than ®¸ ®Ó ®ða sang V©n Nam. LÝnh Ph¸p vµ thæ p hØ dðíi trðíng §uy-puy cßn cðíp thuyÒn g¹o cña triÒu ®×nh, b¾t quan, lÝnh vµ d©n ta ®em xuèng tµu ; khðíc tõ lêi mêi tíi thð¬ngthuyÕt cña Tæng ®èc Hµ Néi NguyÔn Tri Phð¬ng...
Chíp c¬ héi triÒu NguyÔn nhê gi¶i quyÕt “vô §uy-puy” ®ang g©y rèi ë Hµ Néi, thùc d©n Ph¸p ë Sµi Gßn ph¸i §¹i uý G¸c -ni-ª ®ða qu©n ra B¾c.
Ngµy 5 -11 -1873, ®éi tµu chiÕn cña G¸c-ni-ª ®Õn Hµ Néi. S au khi héi qu©n víi §uy-puy, qu©n Ph¸p liÒn gië trß khiªu khÝch.
Ngµy 16 -11 -1873, sau khi cã thªm viÖn binh, G¸c-ni-ª liÒn tuyªn bè më cöa s«ng Hång, ¸p dông biÓuthuÕ quan míi. S¸ng 19-11, h¾n göi tèi hËu thð cho NguyÔn Tri Phð¬ng yªu cÇu gi¶i t¸n qu©n ®éi, nép khÝ giíi... Kh«ng ®îi tr¶ lêi, mê s¸ng 20 - 11 -1873, qu©n Ph¸p næ sóng chiÕm thµnh Hµ Néi. Nh÷ng ngµy sau ®ã, chóng ®ða qu©n ®i chiÕm c¸c tØnh thµnh ë ®ång b»ng B¾c K× : Hðng Yªn (23 11), Phñ LÝ (26
? - -11), H¶i Dð¬ng (3 -12), Ninh B×nh (5 -12) vµ Nam §Þnh (12 -12).
3 Phong trµo kh¸ng chiÕn ë B¾c K× trong nh÷ng n¨m 1873 -1874
Hµnh ®éng x©m lðîc cña qu©n Ph¸p khiÕn cho nh©n d©n ta v« cïng c¨m phÉn.
Ngay khi G¸ c-ni-ª ra ®Õn Hµ Néi, qu©n d©n ta ® · bÊt hîp t¸c víi Ph¸p. C¸c giÕng nðíc ¨n bÞ bá thuèc ®éc. Kho thuèc sóng ë bê s«ng c ña Ph¸p nhiÒu lÇn bÞ ®èt ch¸y.
117
Khi ®Þch næ |
sóng ®¸nh |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|||||
thµnh Hµ Néi, kho¶ng 100 binh |
|
|
|
|
||||
sÜ t riÒu ®×nh dðíi sù chØ huy |
|
|
|
|
||||
cña mét vi ªn Chðëng c¬ ®• |
|
|
|
|
||||
chiÕn ®Êu vµ hi si nh tíi ngðêi |
|
|
|
|
||||
cuèi cïng t¹i cöa ¤ Thanh Hµ |
|
|
|
|
||||
(sau ®ðîc ®æi tªn thµnh ¤ Quan |
|
|
|
|
||||
Chðëng). Tr ong thµnh, |
Tæng |
|
|
|
|
|||
®èc NguyÔn Tri Phð¬ng ®• ®èc |
|
|
|
|
||||
thóc qu© n sÜ chiÕn ®Ê |
u dòng |
|
|
|
|
|||
|
H×nh 54. Cöa ¤ Quan Chðëng (Hµ Néi) |
|||||||
c¶m. Khi bÞ träng thð¬ng, bÞ |
|
|||||||
|
|
|
|
|||||
|
|
|
||||||
giÆc b¾t, «ng ®• khðíc tõ sù ch÷a ch¹y cña Ph¸p, |
|
|||||||
|
||||||||
nhÞn ¨n cho ®Õn chÕt. Con trai «ng lµ NguyÔn L ©m |
|
|||||||
còng hi sinh trong chiÕn ®Êu. |
|
|
|
|||||
Thµnh Hµ Néi bÞ |
giÆ c c hiÕm, qu© n triÒu ®×nh |
|
||||||
tan r• nhanh chãng, nhðng nh©n d© n Hµ Néi vÉ n |
|
|||||||
tiÕp tôc chiÕn ®Êu. C¸c sÜ phu, v¨n th©n yªu nðíc ®• |
|
|||||||
lËp NghÜa héi, bÝ mËt tæ chøc chèng Ph¸p . T¹i c¸c |
|
|||||||
tØnh Hðng Yªn, |
Phñ LÝ, |
H¶i Dð¬ng, Ninh |
B×nh, |
|
||||
Nam §Þnh..., qu©n Ph¸p còng vÊp ph¶i søc kh¸ng cù |
|
|||||||
quyÕt liÖt cña qu©n d©n ta. |
|
|
|
|||||
TrËn ®¸nh g©y ®ðîc tiÕng vang lín nhÊt lóc bÊy |
|
|||||||
giê lµ trËn phôc kÝch cña qu©n ta t¹i CÇu GiÊy ngµy |
|
|||||||
H×nh 55. NguyÔn Tri Phð¬ng |
||||||||
21 -12 -1873. |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
(1800 -1873) |
||
|
|
|
|
|
|
|
||
Thõa lóc G¸ c-ni-ª ®em qu©n xuèng ®¸nh Nam §Þnh, viÖc canh phßng |
||||||||
Hµ Néi s¬ hë, qu©n ta do Hoµng T¸ Viªm chØ huy (cã sù phèi h îp víi ®éi |
||||||||
qu©n Cê ®en cña Lðu VÜnh Phóc) tõ S¬n T©y kÐo v Ò Hµ Néi, h×nh thµnh |
||||||||
trËn tuyÕn bao v©y qu©n ®Þch. Nghe tin ®ã, G¸c-ni-ª ph¶i tøc tèc ®ða qu©n |
||||||||
tõ Nam §Þnh trë vÒ. Ngµy 21 |
-12 |
-1873, Lðu VÜnh Phóc kÐo qu©n vµo s¸t |
||||||
thµnh Hµ Néi k hiªu chiÕn. G¸c-ni-ª ®em qu©n ®uæi theo. R¬i vµo æ phôc |
||||||||
kÝch cña q u©n ta t¹i khu vùc CÇu GiÊy, to¸n qu©n Ph¸p, trong ®ã cã c¶ |
||||||||
G¸c-ni-ª, ®· bÞ tiªu diÖt. |
|
|
|
|||||
ChiÕn th¾ng CÇu GiÊy lÇn thø nhÊt khiÕn cho nh©n d©n ta v« cïng phÊn khëi ; |
||||||||
ngðîc l¹i, l µm cho thùc |
d©n Ph¸p hoang mang, lo s î vµ t×m c¸ch thð¬ng lðîng . |
|||||||
118
TriÒu ®×nh HuÕ l¹i kÝ kÕt HiÖp ðíc¨mn 1874 (HiÖp ðíc Gi¸pTuÊt), theo ®ã qu©n Ph¸p rót khái Hµ Néi vµ c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c K×, nhðng vÉn cã ®iÒu kiÖn tiÕp tôc x©y dùng c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c bðíc x©m lðîc vÒ sau.
HiÖp ðíc 1 874 gåm 22 ®iÒu kho ¶n. Víi H iÖp ðíc nµy, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn chÝnh thø c thõa nhËn s¸u tØnh Nam K× lµ ®Êt thuéc Ph¸p, c«ng nhËn quyÒn ®i l¹i, bu«n b¸n, kiÓm so¸t vµ ®iÒu tra t×nh h×nh ë ViÖt Nam cña chóng...
HiÖp ðíc 1874 g©y bÊt b×nh lín trong nh©n d©n vµ sÜ phu yªu nðíc. Phong trµo ®Êu tranh ph¶n ®èi HiÖp ðíc d©ng cao trong c¶ nðíc, ®¸ng chó ý nhÊt lµ cuéc næi dËy ë NghÖ? An, Hµ TÜnh do TrÇn TÊn, §Æng Nhð Mai, NguyÔn Huy §iÓn l•nh ®¹o.
II thùc d©n ph¸p tiÕn ®¸nh b¾c k× lÇn thø hai. -cuéc kh¸ng chiÕn ë b¾c k× vµ trung k× trong nh÷ng n¨m 1882 -1884
1Qu©n Ph¸p ®¸nh chiÕm Hµ Néi vµ c¸c tØnh B¾c K× lÇn thø hai (1882 -1883)
Tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XIX, nðíc Ph¸p chuyÓn s ang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa. Yªu cÇu vÒ thÞ trðêng, nguyªn liÖu, nh©n c«ng vµ lîi nhuËn ®ðîc ®Æt ra ngµy cµng cÊp thiÕt. Thùc d©n Ph¸p r¸o riÕt xóc tiÕn ©m mðu x ©m lðîc toµn bé ViÖt Nam.
§Ó dän ®ðêng, qu©n Ph¸p lîi dông c ¸c ®iÒu kho¶n cña HiÖp ðíc 1874 ®Ó ph¸i ngðêi ®i ®iÒu tra t×nh h×nh mäi mÆt ë B¾c K×. N¨m 1882, chóng l¹i vu c¸o triÒu ®×nh HuÕ vi ph¹m HiÖp ðíc 1874 ®Ó lÊy cí kÐo qu©n ra B¾c.
Ngµy 3 -4 -1882, qu©n Ph¸p do §¹i t¸ h¶i qu©n Ri-vi-e chØ huy bÊt ngê ®æ bé lªn Hµ Néi. Ngµy 25 -4, sau khi ®ðîc t¨ng thªm viÖn binh, chóng göi tèi hË u thð cho Tæng ®èc Hoµng DiÖu, yªu cÇu qu©n ®éi triÒu ®×nh h¹ vò khÝ, giao thµnh trong vßng 3 giê ®ång hå.
119