SGK_drive / Class 11 / 300_20200918025803_lich-su---da-ghep

Chð¬ng IV

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 − 1945)

Bµi 17 ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 − 1945)

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 − 1945) lμ cuéc chiÕn tranh g©y nªn nh÷ng tæn thÊt lín vÒ ngðêi vμ cña trong lÞch sö nh©n lo¹i. KÐo dμi trong 6 n¨m, chiÕn tranh ®· bao trïm gÇn nhð toμn bé c¸c ch©u lôc vμ diÔn ra trªn nhiÒu mÆt trËn. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc víi sù thÊt b¹i hoμn toμn cña phe ph¸t xÝt, dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n trong t×nh h×nh thÕ giíi.

I − Con ®ðêng dÉn ®Õn chiÕn tranh

1 C¸c nðíc ph¸t xÝt ®Èy m¹nh x©m lðîc (1931 − 1937)

Trong nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, c¸c nðíc ph¸t xÝt §øc, I-ta-li-a vμ NhËt B¶n ®· liªn kÕt víi nhau thμnh liªn minh ph¸t xÝt, cßn ®ðîc gäi lμ Trôc BÐc-lin − R«-ma − T«-ki-« hay phe Trôc. Khèi nμy t¨ng cðêng c¸c ho¹t ®éng qu©n sù vμ g©y chiÕn tranh x©m lðîc ë nhiÒu khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi.

Sau khi chiÕm vïng §«ng B¾c Trung Quèc (1931), tõ n¨m 1937 NhËt B¶n më réng chiÕn tranh x©m lðîc trªn toμn l·nh thæ Trung Quèc. Ph¸t xÝt I-ta-li-a tiÕn hμnh x©m lðîc £-ti-«-pi-a (1935), cïng víi §øc tham chiÕn ë T©y Ban Nha nh»m hç trî lùc lðîng ph¸t xÝt Phran-c« ®¸nh b¹i ChÝnh phñ Céng hoμ (1936 − 1939). Sau khi xÐ bá Hoμ ðíc VÐcxai, nðíc §øc ph¸t xÝt hðíng tíi môc tiªu thμnh lËp mét nðíc “§¹i §øc” bao gåm tÊt c¶ c¸c l·nh thæ cã d©n §øc sinh sèng ë ch©u ¢u.

90

tuyªn bè s½n sµ ng gióp TiÖp Kh¾c c hèng x©m lðîc, nÕu c¸c nðíc phð¬ng T©y cïng chung hµnh ®éng. Nhðng c¸c nðíc Anh, Ph¸p vÉn tiÕp tôc chÝnh s¸ch tho¶ hiÖp, yªu cÇu ChÝnh phñ TiÖp Kh¾c nhðîng bé §øc.

Ngµy 29 -9 -1938, Héi nghÞ M uy-nÝch ®ðîc triÖu tËp víi sù tham gia cña ngðêi ®øng ®Çu c¸c chÝnh phñ Anh, Ph¸p, §øc vµ I-ta-li-a. Mét hiÖp ®Þnh ®• ®ðîc kÝ kÕt, theo ®ã Anh, Ph¸p trao vïng Xuy-®Ðt cña TiÖp Kh¾c cho §øc ®Ó ®æi lÊy sù cam kÕt cña HÝt -le vÒ viÖc chÊ m døt mäi cuéc th«n tÝnh ë ch©u ¢u. §¹i biÓu TiÖp Kh¾c ®ðîc mêi ®Õn Muy-nÝch chØ ®Ó tiÕp nhËn vµ thi hµnh hiÖp ®Þnh.

Sau khi chiÕm Xuy-®Ðt, HÝt-le th«n tÝnh toµn bé TiÖp Kh¾c (3 -1939). Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, HÝt-le b¾t ®Çu g©y hÊn vµ r¸o riÕt chuÈn bÞ tiÕn hµnh chiÕn tranh víi Ba Lan.

91

92

II ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ vµ lan réng -ë ch©u ¢u (tõ th¸ng 9 -1939 ®Õn th¸ng 6 -1941)

1Ph¸t xÝt §øc tÊn c«ng Ba Lan vµ x©m chiÕm ch©u ¢u (tõ th¸ng 9 -1939 ®Õn th¸ng 9 -1940)

tranh chíp nho¸ng” vµ chiÕm ®ðîc Ba Lan sau gÇn 1 th¸ng.

Trong khi ®ã, liªn qu©n Anh -Ph¸p dµn trËn ë biªn giíi phÝat©y nðíc §øc, nhðng kh«ng tÊn c «ng §øc vµ k h«ng cã hµnh ®éng qu©n sù nµo chi viÖn cho Ba Lan.

Th¸ng 4 -1940, qu©n §øc chuyÓn hðíng tÊn c«ng tõ phÝa ®«ng sang phÝa t©y, chiÕm hÇu hÕt c¸c nðíc tð b¶n ch©u ¢u nhð §an M¹ch, Na Uy, BØ, H µ Lan, Lóc-x¨m-bua vµ ®¸nh th¼ng vµo nðíc Ph¸p.

Ngµy 10 -6 -1940, ChÝnh phñ Ph¸p rêi Pa-ri ch¹y vÒ Tua. Qu©n §øc trµn vµo nðíc Ph¸p. Nðíc Ph¸p b¹i trËn sau 6 tuÇn chiÕn ®Êu vµ ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn ngµy 22 -6 -1940. Theo ®ã, §øc chiÕm ®ãng 3/4 l·nh thæ Ph¸p (bao gåm c¶ Thñ ®« Pa-ri). T¹i vïng phÝa nam nðíc Ph¸p kh«ng bÞ chiÕm ®ãng, ChÝnh phñ Ph¸p, do Pª-tanh lµm Quèc trðëng, n¾m quyÒn tù trÞ vµ lµm tay sai cho §øc.

H×nh 44. Qu©n §øc tiÕn vµo Pa-ri (6 -1940)

93

Th¸ng 7 -1940, qu©n §øc thùc hiÖn kÕ ho¹ch tiÕn ®¸nh nðíc Anh. Tuy nhiªn, do ðu thÕ vÒ kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n cña Anh, ®ång thêi do sù viÖn trî cña MÜ dµnh cho Anh b¾t ®Çu t õ th¸ng 9 1940, kÕ ho¹ch ®æ bé lªn nðíc A nh cña §øc kh«ng thùc hiÖn?®ðîc. -

III ChiÕn tranh lan réng kh¾p thÕ giíi (tõ- th¸ng 6 -1941 ®Õn th¸ng 11 -1942)

1 Ph¸t xÝt §øc tÊn c«ng Liªn X«. ChiÕn sù ë B¾c Phi

Ngay tõ th¸ng 12 -1940, HÝt-le ®• th«ng qua kÕ ho¹ch tÊn c«ng Liªn X« víi chiÕn lðîc “chiÕn tranh c híp nho¸ng”, ®¸nh nhan h th¾ng nhanh, tËn dông ðu thÕ vÒ trang thiÕt bÞ kÜ thuËt vµ yÕu tè bÊt ngê.

94

R¹ng s¸ng 22 -6 -1941, ph¸t xÝt §øc tÊn c«ng Liªn X«.

Ba ®¹o qu©n §øc gåm 5,5 triÖu ngðêi ®ånglo¹t tÊn c«ng trªn suèt däc tuyÕn biªn giíi phÝa t©y Liªn X«. Trongnh÷ng th¸ng ®Çu tiªn cña cuéc chiÕn tranh, nhê ðu thÕ vÒ vò khÝ vµ kinh nghiÖm t¸cchiÕn, qu©n §øc tiÕn s©u vµo l·nh thæ Liªn X«. §¹o qu©n phÝab¾c bao v©y Lª-nin-gr¸t (tøc Xanh Pª-tÐc-bua), ®¹o qu©n trung t©m tiÕn tíingo¹i vi Thñ ®« M¸t-xc¬-va, ®¹o qu©n phÝa nam chiÕm Ki-Ðp vµ phÇn lín U-crai-na.

Qu©n ®éi vµ nh©n d©n Liª n X« kiªn quyÕt c hiÕn ®Êu b¶o vÖ T æ quèc. Th¸ng 12 -1941, Hång qu©n Liªn X« do tðíng Giu-cèp chØ huy ®• ph¶n c«ng quyÕt liÖt, ®Èy lïi qu©n §øc ra khái cöa ngâ Thñ ®«. ChiÕn th¾ng M¸t-xc¬-v a ®• lµm ph¸ s¶n chiÕn lðîc “chiÕn tranh chíp nho¸ng” cña HÝt-le.

Sau thÊt b¹i ë M¸t- xc¬-va, qu©n §øc chuyÓ n mòi nhän tÊn c«ng xuèng phÝa nam nh»m chiÕm vïng lð¬ng thùc vµ dÇu má quan träng nhÊt cña Liªn X«. Môc tiªu chñ yÕu cña qu©n § øc lµ nh»m ®¸nh chiÕm Xta-lin-gr¸t (nay lµ Von-ga-gr¸t), thµnh phè ®ðîc mÖnh danh lµ “nót sèng” cña Liªn X«. Cuéc chiÕn ®Êu kÐo dµi h¬n 2 th¸ng, nhðng qu©n §øc kh«ng thÓ chiÕm ®ðîc thµnh phè nµy.

ë MÆt trËn B¾c Phi, ngay tõ th¸ng 9 -1940 qu©n ®éi I-ta- li-a ®• tÊn c«ng Ai CËp. Cuéc chiÕn ë ®©y diÔn ra trong thÕ gi»ng co, kh«ng ph©n th¾ng b¹i gi÷a liªn qu©n §øc -I-ta-li-a víi liªn qu©n Anh -MÜ. Th¸ng 10 -1942, liªn qu©n Anh -MÜ giµnh th¾ng lîi trong trË n En A-la-men (Ai CËp), gi µnh l¹i ðu thÕ ë B¾c Phi v µ chuyÓn sang? ph¶n c«ng trªn toµn mÆt trËn.

Trong khi chiÕn tranh thÕ giíi diÔn ra ë ch©u ¢u th× ë ch©u ¸, NhËt B¶n ®• r¸o riÕt chuÈn bÞ nh¶y vµo c uéc chiÕn. Th¸ng 9 -1940, khi qu©n NhËt kÐo vµo §«ng Dð¬ng, MÜ ®• ki ªn quyÕt ph¶n ®èi hµnh ®éng nµy cña NhËt. Q uan hÖ NhËt -MÜ ngµy cµng c¨ng th¼ng, khiÕn NhËt B¶n quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh chiÕn tranh víi MÜ.

Ngµy 7 -12 -1941, qu©n NhËt bÊt ngêtÊn c«ng Tr©n Ch©u c¶ng -c¨n cø h¶i qu©n chñ yÕu cña MÜ ë Th¸i B×nh Dð¬ng.H¹m ®éi MÜ bÞ thiÖt h¹inÆng nÒ. MÜ tuyªn chiÕn víi NhËt B¶n vµ sau ®ã lµ víi §øc vµ I-ta-li-a. ChiÕn tranh lan réng ra toµn thÕ giíi.

95

3 Khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt h×nh thµnh

Hµnh ®éng x ©m lðîc c ña phe ph¸t xÝt ®• thóc ®Èy c¸c quèc gia trªn thÕ giíi cïng phèi hîp víi nhau trong mét liªn minh chèng ph¸t xÝt. §ång thêi, viÖc Liªn X« tham chiÕn ®• lµm thay ®æi c¨n b¶n côc diÖn chÝnh trÞ vµ qu©n sù cñacuéc chiÕn. Cuéc chiÕn tranh gi÷ nðíc vÜ ®¹i cña nh©n d©n Liªn X« ®• cæ vò m¹nh mÏ phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n c¸c nðíc bÞ ph¸t x Ýt chiÕm ®ãng. C¸c chÝnh phñ Anh, MÜ ®• ph¶i dÇn dÇn thay ®æi th¸i ®é, b¾t tay víi Liªn X« trong cuéc chiÕn chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt, kh«i phôc chñ quyÒn cña c¸c d©n téc bÞ ph¸t xÝt n« dÞch. Khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt ®ðîc h×nh thµnh.

Ngµy 1 -1 -1942, t¹i Oa-sinh-t¬n, 26 quèc gia (®øng ®Çu lµ ba cðêng quèc Liªn X«, MÜ, Anh) ®• ra mét b¶n tuyªn bè chung gäi lµ Tuyªn ng«n Liªn hîp quèc. C¸c nðíc tham gia Tuyªn ng«n cam kÕt cïng nhau tiÕn hµnh cuéc chiÕn ®Êu chèng ph¸t xÝt víi? toµn bé lùc lðîng cña m×nh.

IV Qu©n §ång minh chuyÓn sang ph¶n c«ng. -chiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc (tõ th¸ng 11 -1942 ®Õn th¸ng 8 -1945)

1Qu©n §ång minh ph¶n c«ng (tõ th¸ng 11 -1942 ®Õn th¸ng 6 -1944)

ëMÆt trËn X« -§øc, trËn ph¶n c«ng t¹i Xta-lin-gr¸t (tõ th¸ng11 -1942 ®Õn th¸ng 2 -1943) cña qu©n ®éi Liªn X « ®• t¹o nªn bðíc ngoÆt cña cuéc chiÕn tranh

97

thÕ giíi. Trong trËn ®¸nh vÜ ®¹i nµy, Hång qu©n Liªn X« ®• tÊn c«ng, bao v©y, chia c¾t ®Ó tiªu diÖt vµ b¾t sèng toµn bé ®éi qu©n tinh nhuÖ cña §øc gåm 33 v¹n ngðêi do Thèng chÕ Ph«n Pao -lót chØ huy. B¾t ®Çu tõ ®©y, Liªn X« vµ phe §ång minh chuyÓn sang tÊn c«ng ®ång lo¹t trªn c¸c mÆt trËn.

H×nh 47. ChiÕn ®Êu trong thµnh phè Xta-lin-gr¸t

TiÕp ®ã, Hång qu©n ®• nhanh chãng bÎ g•y cuéc ph¶n c«ng cña qu©n §øc t¹i vßng cung Cuèc-xc¬ (tõ ngµy 5 -7 ®Õn ngµy 23 -8 -1943), ®¸nh tan 30 sð ®oµn ®Þch, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 50 v¹n qu©n cña chóng. Hång qu©n liªn tôc tÊn c«ng, cho ®Õn th¸ng 6 1944 ®• gi¶i phãng phÇn lín l•nh thæ Liªn X«.

ë - ,

MÆt trËn B¾c Phi qu©n Anh (tõ phÝa ®«ng) vµ qu©n MÜ (tõ phÝa t©y) phèi hîp ph¶n c«ng (tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 5 -1943), quÐt s¹ch liªn qu©n §øc -I-ta-li-a khái lôc ®Þa ch©u Phi.

98

ë I-ta-li-a, qu©n §ång minh ®æ bé ®¸nh chiÕm ®¶o X i-xi-li-a (7 -1943). T¹i R«-ma, Mót-x«-li-ni bÞ tèng giam, chÝnh phñ míi ®ðîc thµnh lËp , ®Çu hµng §ång minh. Ph¸t xÝt I-ta-li-a sôp ®æ. Nhðng qu©n §øc ®• ®èi phã kÞch liÖt, gi¶i tho¸t cho Mót-x«-li-ni vµ lËp l¹i chÝnh phñ ph¸t xÝt ë miÒn B¾c I-ta-li-a. H¬n 30 sð ®oµn qu©n §øc ®ðîc ®iÒu sang I- ta-li-a, chèng cù kÐo dµi h¬n 2 n¨m, m•i tíi th¸ng 5 -1945 míi chÞu khuÊt phôc.

ë Th¸i B×nh Dð¬ng, viÖc qu©n ®éi MÜ ®¸nh b¹i qu©n NhËt trong trËn Gu-a-®an-ca-nan (tõ th¸ng 8 -1942 ®Õn th¸ng 1 -1943) ®• t¹o ra bðíc ngoÆt trªn toµn mÆt trËn nµy. MÜ c huyÓn s ang ph¶n c«ng vµ lÇn lðît ®¸nh chiÕm c¸c ®¶o ë Th¸i B×nh?Dð¬ng.

-Nªu nh÷ng sù kiÖn chÝnh vÒ cuéc ph¶n c«ng cña qu©n §ång minh trªn c¸c mÆt trËn (tõ th¸ng 11 -1942 ®Õn th¸ng 6 -1944).

-TrËn ph¶n c«ng t¹i Xta-lin-gr¸t : diÔn biÕn vµ ý nghÜa.

2Ph¸t xÝt §øc bÞ tiªu diÖt. NhËt B¶n ®Çu hµng. ChiÕn tranh kÕt thóc

§Çu n¨m 1944, cuéc tæng ph¶n c«ngcña Hång qu©n Liªn X« diÔn ra víi10 chiÕn dÞch lín nèi tiÕp nhau trªn toµn mÆt trËnnh»m quÐt s¹ch qu©n x©m lðîc rakhái l•nh thæ nðíc m×nh. TiÕp ®ã,Liªn X« tiÕn qu©n vµo gi¶i phãng c¸c nðíc ë §«ng ¢u. Cuéc tæng tÊn c«ng ®¹i th¾ng ®• ®ða Hång qu©n tiÕn s¸t biªn giíi nðíc §øc.

Mïa hÌ n¨m 1944, MÜ -Anh vµ qu©n §ång minh më MÆt trËn thø hai ë T©y ¢u b»ng cuéc ®æ bé t¹i Noãc-m¨ng-®i (miÒn B¾c Ph¸p). Phong trµo khëi nghÜa vò trang cña nh©n d©n Ph¸p næi lªn kh¾p n¬i, gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín, lµm chñ Pa-ri. ChÝnh phñ l©m thêi cña nðíc Céng hoµ Ph¸p ®ðîc thµnh lËp. Nðíc Ph¸p ®ðîc gi¶i phãng khái ¸ch ph¸t xÝt. TiÕp sau, qu©n §ång minh tiÕn vµo gi¶i phãng c¸c nðíc BØ, Hµ Lan, Lóc-x¨m-bua vµ chuÈn bÞ tÊn c«ng nðíc §øc. Tõ th¸ng 1 -1945, Hång qu©n Liªn X« còng b¾t ®Çu cuéc tÊn c«ng nðíc §øc ë MÆt trËn phÝa §«ng.

Trðíc khi kÕt thóc chiÕn tranh víi §øc, Héi nghÞ gi÷a nguyªn thñ cña ba nðíc Liªn X«, MÜ, Anh ®ðîc tæ chøc t¹i I-an-ta (Liªn X«) th¸ng 2 -1945. Héi nghÞ ®· ph© n chia khu vùc chiÕm ®ãng nðíc §øc vµ ch©u ¢u, ®Ò ra ®ðêng lèi tæ chøc l¹i thÕ giíi sau chiÕn tranh... Liªn X« cam kÕt sÏ tham gia chiÕn tranh chèng NhËt sau khi nðíc §øc ®Çu hµng.

99