M©y gi¨ng ¶i b¾c tr«ng tin nh¹n, Ngµy xÕ non nam bÆt tiÕng hång. Bê câi x−a ®µ chia ®Êt kh¸c, N¾ng s−¬ng nay h¸ ®éi trêi chung.
(Ngãng giã ®«ng)
VÒ h×nh ¶nh, «ng cã tµi lùa chän nh÷ng chi tiÕt rÊt ®iÓn h×nh ®Ó dùng nªn h×nh t−îng c¸c nghÜa sÜ sèng m·i trong t©m trÝ ng−êi ®äc.
VÒ thÓ lo¹i, NguyÔn §×nh ChiÓu s¸ng t¸c c¸c truyÖn th¬ tr−êng thiªn nh−
TruyÖn Lôc V©n Tiªn (2082 c©u), D−¬ng Tõ Hµ MËu (3456 c©u), ¤ng Ng−, «ng TiÒu hái ®¸p vÒ thuËt ch÷a bÖnh (3642 c©u). Tuy néi dung ®¹o lÝ nho gia rÊt s©u s¾c vµ uyªn b¸c, nhiÒu ®iÓn cè lÊy trong kinh sö nh−ng h×nh thøc nghÖ thuËt l¹i ®Ëm chÊt d©n gian. C¸c m« tÝp nh− ®¸nh c−íp cøu ng−êi ®Ñp, kÎ xÊu ®è kÞ, h·m h¹i ng−êi tµi, ng−êi hiÒn ®−îc thÇn cøu n¹n, vua Ðp g¶ ng−êi ®Ñp, ng−êi ®Ñp tù tö ®Ó kh«ng phô t×nh, ng−êi anh hïng ®¸nh giÆc cøu n−íc,... ®Òu rÊt quen thuéc, lµm nªn søc hÊp dÉn ®èi víi ®«ng ®¶o nh©n d©n. Ng«n tõ trong c¸c truyÖn th¬ tuy cã chç ch−a ®−îc trau chuèt, song ®©y ®ã vÉn lÊp l¸nh nh÷ng c©u th¬ ®Ñp. Ch¼ng h¹n, t¶ h×nh ¶nh ng−êi tr¸ng sÜ :
V©n Tiªn ®Çu ®éi kim kh«i, Tay cÇm siªu b¹c m×nh ngåi ngùa «.
HoÆc t¶ c¶nh hoang vu víi t©m tr¹ng c« ®¬n, mong nhí cña NguyÖt Nga :
Kim Liªn ¬i hìi Kim Liªn, §Èy xe cho chÞ qua miÒn Hµ Khª. Hµ Khª dÊu thá ®−êng dª,
Chim kªu v−în hó bèn bÒ n−íc non.
Dï lµ th¬ §−êng luËt, v¨n tÕ hay truyÖn th¬, nghÖ thuËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu ®Òu cã c¸c ®Æc ®iÓm næi bËt nh− : b×nh dÞ, méc m¹c, giµu lêi ¨n tiÕng nãi th©n thuéc cña nh©n d©n, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, ®Æc biÖt lµ b¶n s¾c ®Þa ph−¬ng Nam Bé. TruyÖn th¬ cña «ng kÕt hîp tÝnh cæ ®iÓn b¸c häc víi tÝnh d©n gian, cã bót ph¸p lÝ t−ëng ho¸ khi kh¾c ho¹ nh©n vËt chÝnh diÖn vµ bót ph¸p t¶ thùc khi miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn.
*
**
NguyÔn §×nh ChiÓu lµ nhµ nho tiÕt th¸o, yªu n−íc. Tinh thÇn vµ khÝ tiÕt cña «ng to¶ s¸ng trong buæi hoµng h«n cña chÕ ®é phong kiÕn, khi chÝnh tµ lÉn lén. Th¬ v¨n «ng ®øng h¼n vÒ phÝa nh÷ng ng−êi chÝnh nghÜa yªu n−íc.
40
Sù nghiÖp v¨n ch−¬ng cña NguyÔn §×nh ChiÓu næi bËt lªn ba ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ h×nh thøc.
Trong khi nhiÒu nhµ v¨n b¸c häc triÒu NguyÔn cã xu h−íng quay vÒ víi truyÒn thèng H¸n v¨n, coi th−êng v¨n N«m, th× NguyÔn §×nh ChiÓu l¹i chØ s¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m, h−íng vÒ ®«ng ®¶o quÇn chóng.
NguyÔn §×nh ChiÓu lµ nhµ v¨n ®Çu tiªn x©y dùng thµnh c«ng h×nh ¶nh nh÷ng ng−êi n«ng d©n trong v¨n häc d©n téc, ®¾p t« t−îng ®µi vÜnh cöu vÒ ng−êi anh hïng Nam Bé tiªn phong trong c«ng cuéc chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc.
Trong t¸c phÈm NguyÔn §×nh ChiÓu, t− t−ëng nho gia ®−îc ®Ò cao thµnh mét thø chÝnh ®¹o, xem ra cã vÎ b¶o thñ gi÷a lóc t− t−ëng gi¶i phãng c¸ tÝnh ®· m¹nh lªn tõ thÕ kØ XVIII. Song ®iÒu ®¸ng chó ý lµ c¸c t− t−ëng Êy mang néi dung ®¹o nghÜa nh©n d©n, g¾n chÆt víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®èi víi vËn mÖnh cña ®Êt n−íc, do ®ã cã mét ý nghÜa x· héi to lín, khëi ®Çu cho mét thêi ®¹i v¨n ch−¬ng sö thi míi sau nµy.
H−íng dÉn häc bµi
1.H·y kÓ ra c¸c sù kiÖn lín trong cuéc ®êi nhµ th¬ NguyÔn §×nh ChiÓu vµ t¸c ®éng cña chóng ®èi víi s¸ng t¸c th¬ v¨n cña «ng.
2.KÓ tªn c¸c t¸c phÈm chÝnh cña NguyÔn §×nh ChiÓu qua hai giai ®o¹n s¸ng t¸c mµ anh (chÞ) ®· häc vµ nªu quan niÖm v¨n ch−¬ng cña «ng.
3.NguyÔn §×nh ChiÓu lµ ng−êi më ®Çu dßng v¨n häc yªu n−íc cuèi thÕ kØ XIX. H·y ph©n tÝch c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu vµ nªu bËt ý nghÜa cña chóng ®èi víi lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam.
4.Tr×nh bµy nh÷ng ®ãng gãp ®Æc s¾c vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu cho v¨n häc ViÖt Nam cuèi thÕ kØ XIX.
Bµi tËp n©ng cao
Cã ý kiÕn cho r»ng TruyÖn KiÒu lµ tiÓu thuyÕt b»ng th¬ cßn TruyÖn Lôc V©n Tiªn lµ truyÖn kÓ ®Ëm mµu s¾c v¨n häc d©n gian. Sù ph©n biÖt ®ã cã ý nghÜa nh− thÕ nµo ®èi víi viÖc ®¸nh gi¸ néi dung vµ nghÖ thuËt cña hai t¸c phÈm ?
41
LuyÖn tËp vÒ HiÖn T−îng t¸ch tõ
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
NhËn ra hiÖn t−îng t¸ch tõ vµ n¾m ®−îc hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña hiÖn t−îng Êy.
1.§äc c©u th¬ sau (chó ý nh÷ng chç in ®Ëm) vµ thùc hiÖn nhiÖm vô nªu
ëd−íi :
MÆt sao dµy giã d¹n s−¬ng,
Th©n sao b−ím ch¸n ong ch−êng bÊy th©n ?
(NguyÔn Du TruyÖn KiÒu)
a)H·y cho biÕt c¸c tõ dµy d¹n, ch¸n ch−êng trong c©u th¬ trªn ®−îc t¸ch ra theo c¸ch nµo.
b)Tr×nh bµy ý kiÕn cña anh (chÞ) vÒ hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña hiÖn t−îng t¸ch tõ qua c©u th¬ trªn.
c)T×m nh÷ng c©u th¬, c©u v¨n kh¸c cã hiÖn t−îng t¸ch tõ t−¬ng tù.
2.Cho c¸c tõ : d·i dÇu, ngÈn ng¬, lÎ loi, gi÷ g×n, con ch¸u, cha con, hån ph¸ch, ¨n mÆc, n¾ng m−a. H·y t×m c¸ch t¸ch tõ ®Ó t¹o thµnh c¸c côm tõ cã nghÜa vµ ®Æt c©u víi mçi côm tõ ®ã.
3.T×m nh÷ng thµnh ng÷ gåm bèn tiÕng cã cÊu t¹o t−¬ng tù nh− hiÖn t−îng t¸ch tõ nãi trªn (vÝ dô : ®Çu sãng ngän giã). §Æt c©u víi mçi thµnh ng÷ Êy.
4.§äc c©u sau (chó ý chç in ®Ëm) vµ thùc hiÖn nhiÖm vô nªu ë d−íi.
§i ®©u mµ véi mµ vµng,
Mµ vÊp ph¶i ®¸, mµ quµng ph¶i d©y.
(Ca dao)
a)Trong c©u trªn, tõ véi vµng ®· ®−îc t¸ch ra b»ng c¸ch nµo ?
b)Cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ) vÒ hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña hiÖn t−îng t¸ch tõ trong c©u trªn.
c)T×m nh÷ng c©u th¬, c©u v¨n kh¸c cã hiÖn t−îng t¸ch tõ t−¬ng tù.
5. Cã nh÷ng tõ l¸y vµ tõ ghÐp ®−îc dïng víi hai tiÕng t¸ch rêi theo c¸ch : AB A víi / víi ch¶ B. VÝ dô :
Ch¬i bêi ch¬i víi bêi, ch¬i víi ch¶ bêi ;
Häc hµnh häc víi hµnh, häc víi ch¶ hµnh.
Cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ) vÒ hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña hiÖn t−îng t¸ch tõ nãi trªn.
42
tù t×nh
(Bµi II )
Hå xu©n h−¬ng
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
C¶m nhËn ®−îc t©m sù bøc bèi vµ niÒm kh¸t khao ®−îc h−ëng h¹nh phóc løa ®«i cña nh©n vËt tr÷ t×nh.
HiÓu ®−îc nghÖ thuËt th¬ N«m víi c¸ch dïng tõ ng÷ ®éc ®¸o, t¸o b¹o cña Hå Xu©n H−¬ng.
TiÓu dÉn
VÒ tiÓu sö Hå Xu©n H−¬ng cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p. Theo mét sè nhµ nghiªn cøu håi ®Çu thÕ kØ XX th× «ng th©n sinh cña nhµ th¬ lµ Hå Phi DiÔn (1704 - ?), quª
ë lµng Quúnh §«i, huyÖn Quúnh L−u, tØnh NghÖ An(1). ¤ng tõng ®ç tó tµi,
nh−ng v× nhµ nghÌo nªn ph¶i ra B¾c d¹y häc ®Ó kiÕm sèng. ë ®©y, «ng lÊy vî lÏ vµ sinh ra Hå Xu©n H−¬ng. Gia ®×nh Hå Phi DiÔn cã thêi sèng ë Th¨ng Long. Khi tr−ëng thµnh, Hå Xu©n H−¬ng cã dùng mét ng«i nhµ ë gÇn Hå T©y (nay thuéc Hµ Néi), lÊy tªn lµ Cæ NguyÖt §−êng. C¨n cø vµo s¸ng t¸c th× thÊy bµ lµ mét ng−êi rÊt phãng tóng. Bµ ®i nhiÒu vµ giao du réng r·i víi nhiÒu v¨n nh©n, nghÖ sÜ trong ®ã cã c¶ NguyÔn Du, t¸c gi¶
TruyÖn KiÒu. Tuy nhiªn, ®−êng t×nh duyªn cña bµ cã nhiÒu tr¾c trë.
Hå Xu©n H−¬ng ®· ®Ó l¹i tËp th¬ L−u h−¬ng kÝ gåm hai m−¬i t− bµi th¬ ch÷ H¸n vµ hai m−¬i s¸u bµi th¬ N«m ; ngoµi ra cßn nhiÒu bµi th¬ N«m kh¸c
(1)GÇn ®©y l¹i cã ý kiÕn cho r»ng Hå Xu©n H−¬ng lµ con cña Hå SÜ Danh (1706 - 1783) vµ lµ em hä Hå SÜ §èng (1738 - 1786).
43
truyÒn tông lµ cña bµ. Th¬ N«m Hå Xu©n H−¬ng lµ tiÕng nãi quyÕt liÖt ®ßi quyÒn h−ëng h¹nh phóc cña ng−êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn, lµ tiÕng th¬ ®éc ®¸o, t¸o b¹o trong c¸ch dïng tõ ng÷, h×nh ¶nh, ph¸ vì nhiÒu quy ph¹m cña th¬ cæ ®iÓn. Hå Xu©n H−¬ng ®−îc t«n x−ng lµ "Bµ Chóa Th¬ N«m" (Xu©n DiÖu). Th¬ cña bµ rÊt ®−îc −a chuéng vµ ®· ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi.
Bµi Tù t×nh nµy lµ mét trong ba bµi th¬ cïng tªn cña Hå Xu©n H−¬ng.
*
* *
§ªm khuya v¨ng v¼ng trèng canh dån, Tr¬ c¸i hång nhan(1) víi n−íc non.
ChÐn r−îu h−¬ng ®−a say l¹i tØnh, VÇng tr¨ng bãng xÕ khuyÕt ch−a trßn. Xiªn ngang mÆt ®Êt, rªu tõng ®¸m, §©m to¹c ch©n m©y, ®¸ mÊy hßn. Ng¸n nçi xu©n ®i xu©n l¹i l¹i,
M¶nh t×nh san sÎ tÝ con con !
(Th¬ Hå Xu©n H−¬ng, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987)
h−íng dÉn häc bµi
1.Ph©n tÝch ý nghÜa cña hai c©u th¬ ®Çu vµ gi¸ trÞ biÓu c¶m cña c¸c tõ ng÷ : dån, tr¬, c¸i hång nhan.
2.Hai c©u 3 4 biÓu hiÖn t©m sù g× cña t¸c gi¶ ?
3.NhËn xÐt ®Æc ®iÓm vÒ có ph¸p hai c©u 5 6. H×nh ¶nh thiªn nhiªn d÷ déi trong hai c©u nµy nãi g× vÒ c¸ tÝnh cña Hå Xu©n H−¬ng ?
4.Th¸i ®é cña nhµ th¬ ®èi víi sè phËn ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo trong bµi th¬ ?
5.H·y ph©n tÝch nghÖ thuËt dïng tõ ng÷, h×nh ¶nh g©y Ên t−îng m¹nh trong bµi th¬.
6.Häc thuéc lßng bµi th¬ nµy.
Bµi tËp n©ng cao
H·y nhËn xÐt vÒ c¸ch biÓu hiÖn chñ thÓ trong th¬ trung ®¹i qua hai bµi §äc TiÓu Thanh kÝ cña NguyÔn Du vµ Tù t×nh (bµi II) cña Hå Xu©n H−¬ng.
(1) Hång nhan : m¸ hång, chØ ng−êi phô n÷.
44
bµi ca ng¾n ®i trªn b·i c¸t
(Sa hµnh ®o¶n ca)
Cao B¸ Qu¸t
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
ThÊy ®−îc t©m tr¹ng bi phÉn cña kÎ sÜ ch−a t×m ®−îc lèi ra trªn ®−êng ®êi.
HiÓu ®−îc c¸c h×nh ¶nh biÓu t−îng trong bµi vµ ®Æc ®iÓm th¬ cæ thÓ.
TiÓu dÉn
Cao B¸ Qu¸t (1808 - 1855) tù lµ Chu ThÇn, quª lµng Phó ThÞ, huyÖn Gia L©m, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc ngo¹i thµnh Hµ Néi). §i thi H−¬ng tõ n¨m m−êi bèn tuæi, n¨m hai m−¬i ba tuæi ®ç cö nh©n. Sau ®ã trong chÝn n¨m, cø ba n¨m mét lÇn vµo HuÕ thi Héi nh−ng lÇn nµo còng bÞ ®¸nh háng. N¨m 1841, «ng ®−îc gäi vµo HuÕ ®Ó nhËn mét chøc tËp sù ë Bé LÔ. Ch¼ng bao l©u sau Cao B¸ Qu¸t bÞ b¾t giam vµ chÞu cùc h×nh tra tÊn trong gÇn ba n¨m v× khi lµm s¬ kh¶o tr−êng thi Thõa Thiªn, «ng ®· dïng muéi ®Ìn ch÷a nh÷ng chç ph¹m tr−êng quy trong hai m−¬i t− quyÓn thi ®¸ng ®−îc lÊy ®ç. §−îc t¹m tha, Cao B¸ Qu¸t ph¶i ®i theo phôc dÞch cho mét ph¸i ®oµn c«ng c¸n ë n−íc ngoµi. Khi vÒ n−íc, «ng bÞ th¶i håi. Bèn n¨m sau ®−îc cö ®i lµm gi¸o thô ë Quèc Oai (Hµ Néi). Cuèi n¨m 1854, «ng tham gia l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa MÜ L−¬ng chèng l¹i triÒu ®×nh nhµ NguyÔn. N¨m 1855, cuéc khëi nghÜa thÊt b¹i, «ng bÞ chÕt trong mét trËn ®¸nh.
Cao B¸ Qu¸t ®Ó l¹i sè l−îng th¬ v¨n rÊt lín, gÇn mét ngh×n bèn tr¨m bµi th¬ vµ h¬n hai chôc bµi v¨n xu«i. Ngoµi ra Cao B¸ Qu¸t cßn lµ t¸c gi¶ cña mét sè bµi phó N«m vµ h¸t nãi. Th¬ «ng míi mÎ, phãng kho¸ng, chó träng t×nh c¶m tù nhiªn cña con ng−êi, ®−¬ng thêi rÊt ®−îc mÕn mé. XÐt vÒ vÞ trÝ lÞch sö, «ng lµ nhµ th¬ lín s¸ng t¸c b»ng ch÷ H¸n kÕ sau NguyÔn Du.
Bµi th¬ Bμi ca ng¾n ®i trªn b·i c¸t, theo nhãm biªn tËp cuèn Th¬ ch÷ H¸n Cao B¸ Qu¸t(1) ®−îc xÕp vµo lo¹t bµi "lµm trong khi ®i thi Héi" (Nam
hμnh tËp).
*
* *
(1) NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1970.
45
Phiªn ©m :
Tr−êng sa phôc tr−êng sa, NhÊt bé nhÊt håi kh−íc. NhËt nhËp hµnh vÞ dÜ, Kh¸ch tö lÖ giao l¹c.
Qu©n bÊt häc tiªn gia mÜ thuþ «ng, §¨ng s¬n thiÖp thuû o¸n hµ cïng ! Cæ lai danh lîi nh©n,
B«n tÈu lé ®å trung.
Phong tiÒn töu ®iÕm h÷u mÜ töu, TØnh gi¶ th−êng thiÓu tuý gi¶ ®ång. Tr−êng sa, tr−êng sa n¹i cõ hµ ? Th¶n lé mang mang uý lé ®a. ThÝnh ng· nhÊt x−íng cïng ®å ca, B¾c s¬n chi b¾c s¬n v¹n ®iÖp, Nam s¬n chi nam ba v¹n cÊp. Qu©n hå vi hå sa th−îng lËp ?
DÞch nghÜa :
B·i c¸t dµi, l¹i b·i c¸t dµi,
§i mét b−íc nh− lïi mét b−íc. MÆt trêi lÆn mµ vÉn cßn ®i,
Kh¸ch (trªn ®−êng) n−íc m¾t l· ch· r¬i.
Anh kh«ng häc ®−îc «ng tiªn cã phÐp ngñ kÜ(1) Cø trÌo non léi n−íc m·i, bao giê cho hÕt ta o¸n ! X−a nay h¹ng ng−êi danh lîi,
VÉn tÊt t¶ ë ngoµi ®−êng s¸.
(HÔ) qu¸n r−îu ë ®Çu giã cã r−îu ngon,
(Th×) ng−êi tØnh th−êng Ýt mµ ng−êi say v« sè !
(1)Theo s¸ch ThÇn tiªn thËp dÞ, H¹ HÇu Ên lóc leo nói hay léi n−íc, vÉn cø nh¾m m¾t ngñ say, ng−êi bªn c¹nh nghe thÊy tiÕng ng¸y, mµ «ng vÉn b−íc ®Òu kh«ng hÒ tr−ît vÊp, ng−êi ®êi gäi «ng lµ "tiªn ngñ".
46
B·i c¸t dµi, b·i c¸t dµi, biÕt tÝnh sao ®©y ?
B−íc ®−êng b»ng ph¼ng th× mê mÞt, b−íc ®−êng ghª sî th× nhiÒu. H·y nghe ta h¸t khóc "®−êng cïng"(1),
PhÝa b¾c nói B¾c nói mu«n trïng, PhÝa nam nói Nam sãng mu«n ®ît(2).
Anh cßn ®øng lµm chi trªn b·i c¸t ?
DÞch th¬ :
B·i c¸t dµi l¹i b·i c¸t dµi,
§i mét b−íc nh− lïi mét b−íc. MÆt trêi ®· lÆn, ch−a dõng ®−îc, L÷ kh¸ch trªn ®−êng n−íc m¾t r¬i. Kh«ng häc ®−îc tiªn «ng phÐp ngñ, TrÌo non, léi suèi, giËn kh«n v¬i ! X−a nay, ph−êng danh lîi,
TÊt t¶ trªn ®−êng ®êi.
§Çu giã h¬i men th¬m qu¸n r−îu, Ng−êi say v« sè, tØnh bao ng−êi ? B·i c¸t dµi, b·i c¸t dµi ¬i !
TÝnh sao ®©y ? §−êng b»ng mê mÞt, §−êng ghª sî cßn nhiÒu, ®©u Ýt ? H·y nghe ta h¸t khóc "®−êng cïng", PhÝa b¾c nói B¾c, nói mu«n trïng, PhÝa nam nói Nam, sãng dµo d¹t. Anh ®øng lµm chi trªn b·i c¸t ?
(Tè H÷u dÞch, Cao B¸ Qu¸t toµn tËp, tËp 1, NXB V¨n häc Trung t©m Quèc häc xuÊt b¶n, 2004)
(1)"§−êng cïng" : dÞch ch÷ "cïng ®å", nghÜa lµ hÕt ®−êng. X−a NguyÔn TÞch thêi Nguþ TÊn th−êng ngåi xe mÆc cho ngùa kÐo, kh«ng theo ®−êng nµo c¶, ®Õn chç hÕt ®−êng th× khãc lín mµ trë vÒ. Sau ®ã DÜu TÝn cã c©u th¬ : "ChØ cã kÎ khãc n¬i ®−êng hÕt - Míi biÕt ta ®−êng khã ®i", ý nãi t©m tr¹ng bÕ t¾c cña kÎ sÜ trªn ®−êng ®êi.
(2)Theo s¸ch HËu H¸n th−, Ph¸p Ch©n b¶o viªn Th¸i thó r»ng : "NÕu «ng cø b¾t t«i ra lµm quan th× t«i sÏ ®i Èn ë phÝa b¾c nói B¾c hoÆc ë phÝa nam nói Nam" tá ý kiªn quyÕt tõ chèi kh«ng nhËn lêi.
47
H−íng dÉn häc bµi
1.B·i c¸t dµi vµ con ®−êng cïng trong bµi th¬ ®−îc miªu t¶ nh− thÕ nµo ? C¸c h×nh ¶nh Êy t−îng tr−ng cho ®iÒu g× ?
2.H×nh ¶nh ng−êi ®i ®−êng trong bµi th¬ ®−îc kh¾c ho¹ nh− thÕ nµo vµ biÓu hiÖn t©m sù g× cña t¸c gi¶ ?
3.Ng−êi ®i trªn ®−êng khi th× x−ng lµ "kh¸ch" (kh¸ch tö), khi th× x−ng lµ "anh" (qu©n), khi l¹i x−ng lµ "ta" (ng·), v× sao nh− vËy ? Bµi th¬ cã nhiÒu c©u hái, c©u c¶m th¸n. Ph©n tÝch gi¸ trÞ cña chóng trong viÖc biÓu hiÖn t− t−ëng, t×nh c¶m, t©m sù cña nhµ th¬.
4.Nªu kh¸i qu¸t vÒ t− t−ëng, t×nh c¶m cña Cao B¸ Qu¸t trong bµi th¬.
tri thøc ®äc - hiÓu
Th¬ cæ thÓ
Bμi ca ng¾n ®i trªn b·i c¸t thuéc thÓ th¬ cæ thÓ.
Th¬ cæ thÓ ph©n biÖt víi th¬ §−êng luËt (cËn thÓ) ë chç kh«ng gß bã vµo luËt. Th¬ cæ thÓ ch÷ H¸n cã c¸c thÓ ba ch÷, bèn ch÷, n¨m ch÷, b¶y ch÷ vµ c¸c thÓ t¹p ng«n nh− ba ch÷ xen b¶y ch÷, hoÆc ba, n¨m, b¶y ch÷ xen nhau hoÆc xen nhiÒu lo¹i c©u h¬n. Sè c©u kh«ng h¹n chÕ.
VÇn trong th¬ cæ thÓ hoÆc lµ mét vÇn xuyªn suèt toµn bµi hoÆc thay ®æi nhiÒu vÇn, cã thÓ gieo vÇn tr¾c, kh«ng nhÊt thiÕt vÇn b»ng.
Trong th¬ cæ thÓ phÇn ®Çu vµ phÇn kÕt th−êng h« øng víi nhau. Th¬ cæ thÓ cã mét sè ®−îc gäi b»ng "ca", "hµnh",...
Tr¶ bµi viÕt sè 1
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vµ c¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña ®Ò v¨n ë
Bµi viÕt sè 1.
BiÕt c¸ch ph©n tÝch ®Ò v¨n nghÞ luËn vÒ mét hiÖn t−îng trong ®êi sèng, nhËn ra ®−îc nh÷ng −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm cña bµi viÕt.
48
§Ó tiÕt tr¶ bµi cã hiÖu qu¶, häc sinh cÇn thùc hiÖn mét sè viÖc sau. 1. Ph©n tÝch ®Ò v¨n ®· viÕt theo mét sè yªu cÇu :
§Ò yªu cÇu viÕt kiÓu v¨n b¶n nµo ? Nh÷ng thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n vµ ph−¬ng thøc biÓu ®¹t cÇn vËn dông vµ kÕt hîp ë ®©y lµ g× ?
VÊn ®Ò träng t©m mµ bµi viÕt cÇn tËp trung lµm næi bËt ?
Ph¹m vi t− liÖu ®Ò yªu cÇu ? (KiÕn thøc v¨n häc, kiÕn thøc ®êi sèng ? LÊy ë ®©u ? Trong ph¹m vi nµo ?)
2. §èi chiÕu gi÷a yªu cÇu cña ®Ò vµ bµi lµm cô thÓ ®Ó thÊy ®−îc nh÷ng −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm cÇn kh¾c phôc.
VÒ néi dung : Bµi viÕt cña anh (chÞ) ®· ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu nµo ? Néi dung nµo cßn thiÕu ? NÕu viÕt l¹i th× sÏ bæ sung nh÷ng g× ?
VÒ kÜ n¨ng viÕt bµi : Dµn ý, c¸ch diÔn ®¹t (dïng tõ, ®Æt c©u,...), tr×nh bµy (ch÷ viÕt, chÝnh t¶, trÝch dÉn,...) cã −u ®iÓm g× vµ cßn m¾c nh÷ng lçi nµo ?
– Thèng kª vµ t×m c¸ch söa ch÷a c¸c lçi trong bµi viÕt cña anh (chÞ).
Bµi viÕt sè 2
(NghÞ luËn x· héi Bµi lµm ë nhµ)
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
BiÕt viÕt bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ gÇn gòi, gi¶n dÞ nh−ng s©u s¾c.
RÌn luyÖn kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ ; kh¾c phôc vµ h¹n chÕ ®−îc nh÷ng sai sãt ë
Bµi viÕt sè 1.
Tham kh¶o c¸c ®Ò v¨n sau ®©y :
§Ò 1. Nhµ th¬ NguyÔn §×nh ChiÓu viÕt : "V× ch−ng hay ghÐt còng lµ hay th−¬ng" (TruyÖn Lôc V©n Tiªn).
49