SGK_drive / Class 11 / 533_20200918030813_ngu-van---nc---tap-1---da-ghep

coi ng−êi nh− r¬m nh− r¸c. Ph¶i «ng lÝ C−êng thö cã nhµ xem nµo ! Qu¶ nhiªn hä nãi cã sai ®©u ! §Êy, cã tiÕng ng−êi sang s¶ng qu¸t : "Mµy muèn l«i th«i g×... c¸i th»ng kh«ng cha kh«ng mÑ nµy ! Mµy muèn l«i th«i g× ?...". §· b¶o mµ ! C¸i tiÕng qu¸t th¸o kia lµ tiÕng lÝ C−êng. LÝ C−êng ®· vÒ ! LÝ C−êng ®· vÒ ! Ph¶i biÕt... A ha ! Mét c¸i t¸t rÊt kªu. ¤i ! C¸i g× thÕ nµy ? TiÕng ®Êm, tiÕng ®¸ nhau b×nh bÞch, th«i cø gäi lµ tan x−¬ng ! Bçng "choang" mét c¸i, th«i ph¶i råi, h¾n ®Ëp c¸i chai vµo cét cæng... å h¾n kªu... H¾n võa chöi võa kªu lµng nh− bÞ ng−êi ta c¾t häng.

åh¾n kªu !

èi lµng n−íc «i ! Cøu t«i víi... èi lµng n−íc «i ! Bè con th»ng KiÕn nã ®©m chÕt t«i ! Th»ng lÝ C−êng nã ®©m chÕt t«i råi, lµng n−íc «i !... Vµ hä thÊy ChÝ PhÌo l¨n lén d−íi ®Êt, võa kªu võa lÊy m¶nh chai cµo vµo mÆt. M¸u ra loe loÐt tr«ng gím qu¸ ! MÊy con chã x«ng x¸o quanh h¾n, sña rÊt h¨ng. LÝ C−êng h¬i t¸i mÆt, ®øng nh×n mµ c−êi nh¹t, c−êi khinh bØ. Hõ ! Ngì lµ g×, ch¼ng ho¸ ra n»m v¹ ! Th× ra h¾n ®Þnh ®Õn ®©y n»m v¹ !

Ng−êi ta tu«n ®Õn xem. MÊy c¸i ngâ tèi xung quanh ®ïn ra biÕt bao nhiªu lµ ng−êi. ThËt ån µo nh− chî. Bµ c¶, bµ hai, bµ ba, bµ t− nhµ cô b¸ v÷ng d¹ v× cã anh lÝ còng x−ng xØa ra chöi gãp. ThËt ra, c¸c bµ muèn xem ChÝ PhÌo lµm ¨n ra sao ? Kh«ng khÐo nã cè ý gieo v¹ cho cô «ng phen nµy...

Nh−ng k×a cô «ng ®· vÒ. Cô cÊt tiÕng rÊt sang hái : "C¸i g× mµ ®«ng thÕ nµy ?". Chç nµy "L¹y cô", chç kia "L¹y cô", ng−êi ta kÝnh cÈn ®øng d·n ra, vµ ChÝ PhÌo bçng n»m dµi, kh«ng nhóc nhÝch, rªn khÏ nh− gÇn chÕt.

Tho¸ng nh×n qua, cô ®· hiÓu c¬ sù råi. Lµm lÝ tr−ëng råi ch¸nh tæng(1), b©y giê l¹i ®Õn l−ît con cô lµm lÝ tr−ëng, nh÷ng viÖc nh− thÕ nµy cô kh«ng l¹ g×. Cô h·y qu¸t mÊy bµ vî ®ang x−ng xØa chùc t©ng c«ng víi chång :

C¸c bµ ®i vµo nhµ ; ®µn bµ chØ l«i th«i, biÕt g× !

Råi quay l¹i bän ng−êi lµng, cô dÞu giäng h¬n mét chót :

C¶ c¸c «ng, c¸c bµ n÷a, vÒ ®i th«i chø ! Cã g× mµ xóm l¹i nh− thÕ nµy ?

Kh«ng ai nãi g×, ng−êi ta l¶ng dÇn ®i. V× nÓ cô b¸ còng cã, nh−ng v× nghÜ ®Õn sù yªn æn cña m×nh còng cã : ng−êi nhµ quª vèn ghÐt l«i th«i. Ai d¹i g× mµ ®øng ú

(1)Ch¸nh tæng : ng−êi ®øng ®Çu chÝnh quyÒn mét tæng (®¬n vÞ hµnh chÝnh n«ng th«n, d−íi cÊp huyÖn).

180

ra ®Êy, cã lµm sao hä triÖu m×nh ®i lµm chøng. Sau cßn tr¬ l¹i ChÝ PhÌo vµ cha con cô b¸. B©y giê cô míi l¹i gÇn h¾n khÏ lay mµ gäi :

Anh ChÝ ¬i ! Sao anh l¹i lµm ra thÕ ? ChÝ PhÌo lim dim m¾t, rªn lªn :

Tao chØ liÒu chÕt víi bè con nhµ mµy ®Êy th«i. Nh−ng tao mµ chÕt th× cã th»ng s¹t nghiÖp, mµ cßn rò tï ch−a biÕt chõng.

Cô b¸ c−êi nh¹t, nh−ng tiÕng c−êi gißn gi· l¾m ; ng−êi ta b¶o cô h¬n ng−êi còng bëi c¸i c−êi :

C¸i anh nµy nãi míi hay ! Ai lµm g× anh mµ anh ph¶i chÕt ? §êi ng−êi chø cã ph¶i con ngoÐ(1) ®©u ? L¹i say råi ph¶i kh«ng ?

Råi, ®æi giäng cô th©n mËt hái :

VÒ bao giê thÕ ? Sao kh«ng vµo t«i ch¬i ? §i vµo nhµ uèng n−íc. ThÊy ChÝ PhÌo kh«ng nhóc nhÝch, cô tiÕp lu«n :

Nµo ®øng lªn ®i. Cø vµo ®©y uèng n−íc ®·. Cã c¸i g×, ta nãi chuyÖn tö tÕ víi nhau. CÇn g× mµ ph¶i lµm thanh ®éng(2) lªn nh− thÕ, ng−êi ngoµi biÕt,

mang tiÕng c¶.

Råi võa xèc ChÝ PhÌo, cô võa phµn nµn :

Khæ qu¸, gi¸ cã t«i ë nhµ th× cã ®©u ®Õn nçi. Ta nãi chuyÖn víi nhau, thÕ nµo còng xong. Ng−êi lín c¶, chØ mét c©u chuyÖn víi nhau lµ ®ñ. ChØ t¹i th»ng lÝ C−êng nãng tÝnh, kh«ng nghÜ tr−íc nghÜ sau. Ai chø anh víi nã cßn cã hä kia ®Êy.

ChÝ PhÌo ch¶ biÕt hä hµng ra lµm sao, nh−ng còng thÊy lßng ngu«i ngu«i. H¾n cè lµm ra vÎ nÆng nÒ, ngåi lªn. Cô b¸ biÕt r»ng m×nh ®· th¾ng, ®−a m¾t nh¸y con mét c¸i, qu¸t :

LÝ C−êng ®©u ! Téi mµy ®¸ng chÕt. Kh«ng b¶o ng−êi nhµ ®un n−íc mau lªn !

(L−îc mét ®o¹n : ChÝ PhÌo trë thµnh tay sai cña b¸ KiÕn, cµng ngµy cµng hung h·n, ngang ng−îc vµ triÒn miªn say.

ChiÒu nay, nh− mäi buæi chiÒu, ChÝ PhÌo l¹i "võa ®i võa chöi". Vµ còng nh− mäi chiÒu, vÉn kh«ng mét ai ®¸p lêi h¾n. H¾n rÊt tøc tèi, ®Þnh ghÐ vµo bÊt k× nhµ nµo ®Ëp bÓ mét c¸i g× cho bâ tøc. H¾n rÏ vµo nhµ Tù L·ng gi÷a lóc l·o nµy ®ang uèng r−îu mét m×nh d−íi tr¨ng. ChÝ PhÌo sµ xuèng,

(1)Con ngoÐ : mét lo¹i Õch nh¸i nhá, th−êng sèng ë bê ruéng, trong b·i cá ; ë ®©y ý nãi kh«ng cã gi¸ trÞ g×.

(2)Thanh ®éng : lµm ån µo.

181

cïng uèng. Khi ®· tho¶ thuª, h¾n l¶o ®¶o ra vÒ, nh−ng kh«ng vÒ lÒu mµ ®i ra bê s«ng gÇn nhµ. ë ®ã, ChÝ PhÌo ®· gÆp thÞ Në mét ng−êi ®µn bµ xÊu xÝ, ngÈn ng¬, Õ chång ra s«ng kÝn n−íc ngåi nghØ råi ngñ quªn. Hä ¨n n»m víi nhau vµ cïng ngñ say d−íi tr¨ng. §Õn nöa ®ªm, ChÝ PhÌo ®au bông, n«n möa. ThÞ Në d×u h¾n vµo trong lÒu, ®Æt lªn châng, ®¾p chiÕu cho h¾n råi ra vÒ...).

3. Khi ChÝ PhÌo më m¾t th× trêi s¸ng ®· l©u. MÆt trêi ch¾c ®· lªn cao, vµ n¾ng bªn ngoµi ch¾c lµ rùc rì. Cø nghe chim rÝu rÝt bªn ngoµi ®ñ biÕt. Nh−ng trong c¸i lÒu Èm thÊp vÉn míi chØ h¬i lê mê. ë ®©y ng−êi ta thÊy chiÒu lóc xÕ tr−a vµ gÆp ®ªm khi bªn ngoµi vÉn s¸ng. Ch−a bao giê ChÝ PhÌo nhËn thÊy thÕ bëi ch−a bao giê hÕt say.

Nh−ng b©y giê th× h¾n tØnh. H¾n b©ng khu©ng nh− tØnh dËy sau mét c¬n say rÊt dµi. Còng nh− nh÷ng ng−êi say tØnh dËy, h¾n thÊy miÖng ®¾ng, lßng m¬ hå buån. Ng−êi th× bñn rñn, ch©n tay kh«ng buån nhÊc. Hay lµ ®ãi r−îu ? NghÜ ®Õn r−îu, h¾n h¬i rïng m×nh. Ruét gan l¹i n«n nao lªn mét tÝ. H¾n sî r−îu còng nh− nh÷ng ng−êi èm th−êng sî c¬m. TiÕng chim hãt ngoµi kia vui vÎ qu¸ ! Cã tiÕng c−êi nãi cña nh÷ng ng−êi ®i chî. Anh thuyÒn chµi gâ m¸i chÌo ®uæi c¸. Nh÷ng tiÕng quen thuéc Êy h«m nµo ch¶ cã. Nh−ng h«m nay h¾n míi nghe thÊy... Chao «i lµ buån !

V¶i h«m nay b¸n mÊy ?

KÐm ba xu, d× ¹.

ThÕ th× cßn ¨n thua g× !

Cã khÐo co míi ®−îc mét tÊm n¨m xu.

ThËt thÕ ®Êy. Nh−ng ch¼ng lÏ r»ng l¹i ch¬i...

ChÝ PhÌo ®o¸n ch¾c r»ng mét ng−êi ®µn bµ hái mét ng−êi ®µn bµ kh¸c ®i b¸n v¶i ë Nam §Þnh vÒ. H¾n l¹i nao nao buån, lµ v× mÈu chuyÖn Êy nh¾c cho h¾n mét c¸i g× rÊt xa x«i. H×nh nh− cã mét thêi h¾n ®· ao −íc cã mét gia ®×nh nho nhá. Chång cuèc m−ín cµy thuª, vî dÖt v¶i. chóng l¹i bá mét con lîn nu«i ®Ó lµm vèn liÕng. Kh¸ gi¶ th× mua d¨m ba sµo ruéng lµm.

TØnh dËy h¾n thÊy h¾n giµ mµ vÉn cßn c« ®éc. Buån thay cho ®êi ! Cã lÝ nµo nh− thÕ ®−îc ? H¾n ®· giµ råi hay sao ? Ngoµi bèn m−¬i tuæi ®Çu... DÉu sao, ®ã kh«ng ph¶i tuæi mµ ng−êi ta míi b¾t ®Çu söa so¹n. H¾n ®· tíi c¸i dèc bªn kia cña ®êi. ë nh÷ng ng−êi nh− h¾n, chÞu ®ùng bao nhiªu lµ chÊt ®éc, ®µy ®o¹ cùc nhäc, mµ ch−a bao giê èm, mét trËn èm cã thÓ gäi lµ dÊu hiÖu b¸o r»ng c¬ thÓ ®· h− háng nhiÒu. Nã lµ mét c¬n m−a giã cuèi thu cho biÕt trêi giã rÐt, nay mïa ®«ng ®· ®Õn. ChÝ PhÌo h×nh nh− ®· tr«ng tr−íc thÊy tuæi giµ cña h¾n, ®ãi rÐt vµ èm ®au, vµ c« ®éc, c¸i nµy cßn ®¸ng sî h¬n ®ãi rÐt vµ èm ®au.

182

Còng may thÞ Në vµo. NÕu thÞ kh«ng vµo, cø ®Ó h¾n vÈn v¬ nghÜ m·i, th× ®Õn khãc ®−îc mÊt. ThÞ vµo c¾p mét c¸i ræ, trong cã mét nåi g× ®Ëy vung. §ã lµ mét nåi ch¸o hµnh cßn nãng nguyªn. Lµ v× lóc cßn ®ªm, thÞ tr»n träc mét l¸t, thÞ bçng nhiªn nghÜ r»ng : c¸i th»ng liÒu lÜnh Êy kÓ ra th× ®¸ng th−¬ng, cßn g× ®¸ng th−¬ng b»ng ®au èm mµ n»m cßng queo mét m×nh. Gi¸ thö ®ªm qua kh«ng cã thÞ th× h¾n chÕt. ThÞ kiªu ng¹o v× ®· cøu sèng cho mét ng−êi. ThÞ thÊy nh− yªu h¾n : ®ã lµ c¸i lßng yªu cña mét ng−êi lµm ¬n. Nh−ng còng cã c¶ lßng yªu cña mét ng−êi chÞu ¬n. Mét ng−êi nh− thÞ Në cµng kh«ng quªn ®−îc. Cho nªn thÞ nghÜ : m×nh bá h¾n lóc nµy th× còng b¹c. DÉu sao còng ®· ¨n n»m víi nhau ! ¨n n»m víi nhau nh− "vî chång". TiÕng "vî chång" thÊy ng−êng ng−îng mµ thinh thÝch. §ã vÉn lµ ®iÒu mong muèn ©m thÇm cña con ng−êi khèn n¹n Êy ch¨ng ? Hay lµ sù kho¸i l¹c cña x¸c thÞt ®· lµm næi dËy nh÷ng tÝnh t×nh mµ thÞ ch−a bao giê biÕt ?

ChØ biÕt r»ng thÞ muèn gÆp ChÝ PhÌo, gÆp h¾n mµ nh¾c l¹i chuyÖn ®ªm qua th× ch¾c buån c−êi l¾m. Gím ! Sao l¹i cã thø ng−êi ®©u mµ l× qu¸ thÕ ! Ng−êi ta ngåi ®Êy mµ d¸m x¸n l¨n ngay vµo, nã ch¶ ngang ng−îc mµ ng−êi ta kªu bÐ, nã l¹i lµm to h¬n. Mµ kÓ th× còng ngï ngê. C¸i th»ng trêi ®¸nh kh«ng chÕt Êy, nã cßn sî ai mµ hßng kªu. Nh−ng mµ ®¸ng kiÕp. Thæ trËn Êy thËt lµ ph¶i biÕt. Cø gäi lµ h«m nay nhäc ®õ. Ph¶i cho h¾n ¨n tÝ g× míi ®−îc. §ang èm thÕ th× chØ ¨n ch¸o hµnh, ra ®−îc må h«i th× lµ nhÑ nhâm ng−êi ngay ®ã mµ... ThÕ lµ võa s¸ng thÞ ®· ch¹y ®i t×m g¹o. Hµnh th× nhµ thÞ may l¹i cßn. ThÞ nÊu bá vµo c¸i ræ, mang ra cho ChÝ PhÌo.

183

H¾n cÇm lÊy b¸t ch¸o ®−a lªn måm. Trêi ¬i ch¸o míi th¬m lµm sao ! ChØ khãi x«ng vµo mòi còng ®ñ lµm ng−êi nhÑ nhâm. H¾n hóp mét hóp vµ nhËn ra r»ng : nh÷ng ng−êi suèt ®êi kh«ng ¨n ch¸o hµnh kh«ng biÕt r»ng ch¸o hµnh ¨n rÊt ngon. Nh−ng t¹i sao m·i ®Õn tËn b©y giê h¾n míi nÕm mïi vÞ ch¸o ?

H¾n tù hái råi l¹i tù tr¶ lêi : cã ai nÊu cho mµ ¨n ®©u ? Mµ cßn ai nÊu cho mµ ¨n n÷a ! §êi h¾n ch−a bao giê ®−îc s¨n sãc bëi mét bµn tay "®µn bµ". H¾n nhí ®Õn "bµ ba", c¸i con quû c¸i hay b¾t h¾n bãp ch©n mµ l¹i cø b¾t bãp lªn trªn, trªn n÷a. Nã chØ nghÜ ®Õn sao cho tho¶ nã chø cã yªu h¾n ®©u. Håi Êy h¾n hai m−¬i. Hai m−¬i tuæi, ng−êi ta kh«ng lµ ®¸, nh−ng còng kh«ng toµn lµ x¸c thÞt. Ng−êi ta kh«ng thÝch c¸i g× ng−êi ta khinh. V¶ l¹i bÞ mét con ®µn bµ gäi ®Õn mµ bãp ch©n ! H¾n thÊy nhôc h¬n lµ thÝch, huèng hå l¹i sî. Qu¶ thËt, tõ khi biÕt r»ng con vî chñ sai h¾n lµm mét viÖc kh«ng chÝnh ®¸ng, h¾n võa lµm võa run. Kh«ng lµm th× kh«ng ®−îc ; mäi viÖc trong nhµ, quyÒn bµ ba. Chø h¾n, h¾n cßn lßng nµo ®©u ! §Õn nçi ng−êi ®µn bµ ph¸t c¸u. Bµ thÊy xa x«i kh«ng ®−îc, ph¶i lµm ®Õn n¬i. Bµ b¶o h¾n r»ng : "Mµy thùc thµ qu¸ ! Con trai g× hai m−¬i tuæi mµ ®· nh− «ng giµ". H¾n vÉn gi¶ vê kh«ng hiÓu. Bµ l¼ng l¬ b¶o : "Ch¶ nhÏ tao gäi mµy vµo chØ ®Ó bãp ch©n thÕ nµy th«i − ?...". Vµ thÊy h¾n dïng d»ng, bµ m¾ng x¬i x¬i vµo mÆt. H¾n chØ thÊy nhôc, chø yªu ®−¬ng g×. Kh«ng, h¾n ch−a ®−îc mét ng−êi ®µn bµ nµo yªu c¶, v× thÕ mµ b¸t ch¸o hµnh cña thÞ Në lµm h¾n suy nghÜ nhiÒu. H¾n cã thÓ t×m b¹n ®−îc, sao l¹i chØ g©y kÎ thï ?

B¸t ch¸o hóp xong råi, thÞ Në ®ì lÊy b¸t ch¸o vµ móc thªm b¸t n÷a. H¾n thÊy m×nh ®Ém bao nhiªu må h«i. Må h«i ch¶y c¶ trªn ®Çu, trªn mÆt, nh÷ng giät to nh− giät n−íc. H¾n ®−a tay ¸o quÖt ngang mét c¸i, quÖt mòi, c−êi råi l¹i ¨n. H¾n cµng ¨n, må h«i l¹i cµng ra nhiÒu. ThÞ Në nh×n h¾n, l¾c ®Çu, th−¬ng h¹i. H¾n thÊy lßng thµnh trÎ con. H¾n muèn lµm nòng víi thÞ nh− víi mÑ. ¤i sao mµ h¾n hiÒn, ai d¸m b¶o ®ã lµ c¸i th»ng ChÝ PhÌo vÉn ®Ëp ®Çu, r¹ch mÆt mµ ®©m chÐm ng−êi ? §ã lµ c¸i b¶n tÝnh cña h¾n, ngµy th−êng bÞ lÊp ®i, hay trËn èm thay ®æi h¾n vÒ sinh lÝ còng thay ®æi c¶ t©m lÝ n÷a ? Nh÷ng ng−êi yÕu ®uèi vÉn hay hiÒn lµnh. Muèn ¸c, ph¶i lµ kÎ m¹nh. H¾n ®©u cßn m¹nh n÷a. Vµ cã lóc h¾n ngÉm m×nh mµ lo. X−a nay h¾n chØ sèng b»ng giËt c−íp vµ do¹ n¹t. NÕu kh«ng cßn søc mµ giËt c−íp, do¹ n¹t n÷a th× sao ? §· ®µnh, h¾n chØ m¹nh v× liÒu. Nh−ng h¾n m¬ hå thÊy r»ng sÏ cã mét lóc mµ ng−êi ta kh«ng thÓ liÒu ®−îc n÷a. BÊy giê míi nguy ! Trêi ¬i ! H¾n thÌm l−¬ng thiÖn, h¾n muèn lµm hoµ víi mäi ng−êi biÕt bao ! ThÞ Në sÏ më ®−êng cho h¾n. ThÞ cã thÓ sèng yªn æn víi h¾n th× sao ng−êi kh¸c l¹i kh«ng thÓ ®−îc. Hä sÏ thÊy r»ng h¾n còng cã thÓ kh«ng lµm h¹i ®−îc ai. Hä sÏ l¹i nhËn h¾n vµo c¸i x· héi b»ng ph¼ng, th©n thiÖn cña nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn. H¾n b¨n kho¨n nh×n thÞ Në, nh− th¨m dß. ThÞ vÉn im lÆng, c−êi tin cÈn. H¾n thÊy tù nhiªn nhÑ ng−êi. H¾n b¶o thÞ :

184

Gi¸ cø thÕ nµy m·i th× thÝch nhØ ?

ThÞ kh«ng ®¸p, nh−ng c¸i mòi ®á cña thÞ nh− cµng b¹nh ra. H¾n thÊy thÕ còng kh«ng cã g× lµ xÊu. B»ng mét c¸i giäng nãi vµ mét vÎ mÆt rÊt phong t×nh theo ý h¾n, h¾n b¶o thÞ :

Hay lµ m×nh sang ®©y ë víi tí mét nhµ cho vui.

ThÞ l−êm h¾n. Mét ng−êi thËt xÊu khi yªu còng l−êm. H¾n thÝch chÝ, khanh kh¸ch c−êi. Lóc tØnh t¸o, h¾n c−êi nghe thËt hiÒn. ThÞ Në lÊy lµm b»ng lßng l¾m. B©y giê th× mÊy b¸t ch¸o ý chõng ®· ngÊm. H¾n thÊy lßng rÊt vui. [...]

Chóng sÏ lµm thµnh mét cÆp rÊt xøng ®«i. Chóng còng nhËn thÊy thÕ vµ nhÊt ®Þnh lµ lÊy nhau. Nh− thÕ n¨m ngµy ch½n, thÞ ë nhµ h¾n c¶ ngµy lÉn ®ªm, trõ nh÷ng lóc ®i kiÕm tiÒn. H¾n kh«ng cßn kinh r−îu nh−ng cè uèng cho thËt Ýt. §Ó cho khái tèn tiÒn, nh−ng nhÊt lµ ®Ó tØnh t¸o mµ yªu nhau. §µn bµ kh«ng cã men nh− r−îu nh−ng còng lµm ng−êi say. Vµ h¾n say thÞ l¾m. Nh−ng thÞ l¹i lµ ng−êi dë h¬i. §Õn h«m thø s¸u, th× thÞ bçng nhí r»ng thÞ cã mét ng−êi c« ë ®êi. Ng−êi c« Êy néi ngµy nay sÏ vÒ. ThÞ nghÜ bông : h·y dõng yªu ®Ó hái c« thÞ ®·.

4. ThÊy thÞ hái, bµ giµ kia bËt c−êi. Bµ t−ëng ch¸u bµ nãi ®ïa. Nh−ng chît nhí ra r»ng ch¸u bµ vèn dë h¬i. Bµ bçng trë nªn ho¶ng hèt. Bµ nhôc cho «ng cha nhµ bµ. Còng cã lÏ bµ tñi cho th©n bµ. Bµ nghÜ ®Õn c¸i ®êi dµi d»ng dÆc cña bµ, kh«ng cã chång. Bµ thÊy chua xãt l¾m. Bµ uÊt øc, uÊt øc víi ai kh«ng biÕt. Nh−ng råi ®æ c¸i uÊt øc ngay lªn ch¸u bµ ! Ng−êi ®µn bµ ®øc h¹nh thÊy ch¸u bµ sao mµ ®Ü thÕ ! ThËt ®èn m¹t. Ngoµi ba m−¬i tuæi mµ ch−a trãt ®êi. Ngoµi ba m−¬i tuæi... ai l¹i cßn ®i lÊy chång ! Ai ®êi l¹i cßn ®i lÊy chång ! õ ! Mµ cã lÊy th× lÊy ai chø ?...

§µn «ng ®· chÕt hÕt c¶ råi hay sao, mµ l¹i ®©m ®Çu ®i lÊy mét th»ng kh«ng cha. Ai l¹i ®i lÊy th»ng chØ cã mét nghÒ lµ r¹ch mÆt ra ¨n v¹. Trêi ¬i ! Nhôc nh· ¬i lµ nhôc nh· ! Hìi «ng cha nhµ bµ ! Bµ gµo lªn nh− con mÑ d¹i. Bµ xØa xãi vµo mÆt c¸i con ch¸u g¸i ba m−¬i tuæi mµ ch−a trãt ®êi. Bµ b¶o ph¾t nã :

§· nhÞn ®−îc ®Õn b»ng nµy tuæi th× nhÞn h¼n ; ai l¹i ®i lÊy th»ng ChÝ PhÌo !

ThÞ nghe thÊy thÕ mµ lén ruét. Nh−ng thÞ biÕt c·i bµ lµm sao ? Con ng−êi Êy cã quyÒn nãi thÕ, bëi con ng−êi Êy n¨m m−¬i tuæi råi, n¨m m−¬i tuæi cßn ai lÊy chång. ThÞ biÕt c·i lµm sao ? Mµ kh«ng c·i ®−îc th× giËn d÷ næi lªn ®ïng ®ïng.

ThÞ tøc l¾m ! ThÞ tøc l¾m ! ThÞ cÇn ®æ c¸i tøc Êy lªn mét ng−êi. ThÞ ton ton ch¹y lªn nhµ nh©n ng·i(1). ThÞ thÊy h¾n ®−¬ng uèng r−îu, vµ võa uèng võa lÇm bÇm

chöi thÞ vÒ nhµ l©u. H¾n kh«ng quen ®îi ; bëi ph¶i ®îi, h¾n l¹i l«i r−îu, vµ uèng

(1)Nh©n ng·i : (khÈu ng÷) ng−êi t×nh (th−êng dïng ®Ó chØ quan hÖ yªu ®−¬ng kh«ng ®øng ®¾n hay cã ý mØa mai).

185

cho ®ì buån. Uèng vµo th× ph¶i chöi, quen måm råi ! Nh−ng thÞ lµm g× mµ h¾n

chöi ? Mµ h¾n cã quyÒn g× chöi thÞ ? å, thÞ ®iªn lªn mÊt ! ThÞ giÉm ch©n xuèng ®Êt, råi l¹i nh¶y cÉng lªn nh− th−îng ®ång(1). H¾n thó vÞ qu¸, l¾c l− c¸i ®Çu c−êi.

L¹i cßn c−êi ! Nã nh¹o thÞ. Trêi ¬i ! ThÞ ®iªn lªn mÊt, trêi ¬i lµ trêi ! ThÞ chèng tay vµo h¸ng, vªnh vªnh c¸i mÆt, vµ dín c¸i m«i vÜ ®¹i lªn, trót vµo mÆt h¾n tÊt c¶ lêi bµ c«. H¾n nghÜ ngîi mét tÝ råi h×nh nh− hiÓu, h¾n bçng nhiªn ngÈn ng−êi. Tho¸ng mét c¸i, h¾n l¹i nh− hÝt thÊy h¬i ch¸o hµnh. H¾n cø ngåi ngÈn mÆt, kh«ng nãi g×. ThÞ trót xong giËn råi. C¸i mòi ®á cña thÞ dÞ xuèng råi l¹i b¹nh ra. ThÞ h¶ hª l¾m l¾m. ThÞ ngoay ngo¸y c¸i m«ng ®Ýt ®i ra vÒ. H¾n söng sèt, ®øng lªn gäi l¹i. Ai mµ thÌm l¹i ! Cßn muèn l«i th«i c¸i g× ? H¾n ®uæi theo thÞ, n¾m lÊy tay. ThÞ g¹t ra, l¹i giói thªm cho mét c¸i. H¾n l¨n khoÌo xuèng s©n. §· l¨n ra th× h¾n ph¶i kªu : bao giê ch¶ thÕ. H¾n nhÆt mét hßn g¹ch vì, toan ®Ëp ®Çu. Nh−ng h×nh nh− h¾n ch−a thËt say. V× h¾n nghÜ : ®Ëp ®Çu ë ®©y chØ thiÖt ; ®Ëp ®Çu ë ®©y, ®Ó mµ n»m ¨n v¹ ai ? H¾n tù ph¶i ®Õn c¸i nhµ con ®Ü Në kia. §Õn ®Ó ®©m chÕt c¶ nhµ nhµ nã, ®©m chÕt c¸i con khäm giµ nhµ nã. NÕu kh«ng ®©m ®−îc, lóc Êy h·y ®Ëp ®Çu ra kªu lµng. Muèn ®Ëp ®Çu, ph¶i uèng thËt say. Kh«ng cã r−îu, lÊy g× lµm m¸u cho nã ch¶y ! Ph¶i uèng thªm chai n÷a. Vµ h¾n uèng. Nh−ng tøc qu¸, cµng uèng l¹i cµng tØnh ra. TØnh ra, chao «i, buån ! H¬i r−îu kh«ng sÆc sôa, h¾n cø thoang tho¶ng thÊy h¬i ch¸o hµnh. H¾n «m mÆt khãc r−ng røc. Råi l¹i uèng. Råi l¹i uèng. H¾n uèng ®Õn say mÒm ng−êi råi h¾n ®i. H¾n ra ®i víi mét con dao ë th¾t l−ng. H¾n l¶m nh¶m : "Tao ph¶i ®©m chÕt nã ! Tao ph¶i ®©m chÕt nã !". Nh−ng h¾n l¹i cø th¼ng ®−êng mµ ®i. C¸i g× ®· lµm h¾n quªn rÏ vµo nhµ thÞ Në ? Nh÷ng th»ng ®iªn vµ nh÷ng th»ng say r−îu kh«ng bao giê lµm nh÷ng c¸i mµ lóc ra ®i chóng ®Þnh lµm.

5. Trêi n¾ng l¾m, nªn ®−êng v¾ng. H¾n cø ®i, cø chöi, cø do¹ giÕt "nã", vµ cø ®i. B©y giê ®Õn ngâ nhµ cô b¸. H¾n x«ng x«ng ®i vµo. C¶ nhµ ®i lµm ®ång v¾ng, chØ cã m×nh cô b¸ ®ang n»m nghØ tr−a. Nghe tiÕng h¾n, cô thÊy sao bùc m×nh ! ChÝnh thËt th× cô ®· ®ang bùc m×nh. Bëi v× cô thÊy ®Çu h¬i nhøc. Cô ®ang muèn cã mét bµn tay man m¸t xoa c¸i ®Çu. Còng cã lÏ, cô chØ muèn bµ t− ®õng ®i l©u qu¸ thÕ. §i l©u thÕ, kh«ng biÕt r»ng ®i ®©u ? Sao bµ Êy cßn trÎ qu¸ ! GÇn bèn m−¬i råi mµ tr«ng cßn ph©y ph©y, cßn ph©y ph©y qu¸ ®i n÷a ! Cô n¨m nay ®· ngoµi s¸u m−¬i. Giµ yÕu qu¸, nghÜ mµ chua xãt. Gi¸ thÕ th× bµ Êy chØ còng giµ cho xong. Bµ Êy l¹i cø trÎ, cø ph©y ph©y, cø ®Ñp nh− míi ngoµi hai m−¬i tuæi, mµ sao ®a t×nh. Nh×n th× thÝch nh−ng mµ t−ng tøc l¹. Kh¸c g× nhai miÕng thÞt bß lùt sùt khi rông gÇn hÕt r¨ng. M¾t bµ, miÖng bµ, cã duyªn, nh−ng tr«ng ®Ü l¾m ! H¬i mét tÝ th× c−êi

(1)Th−îng ®ång : lªn ®ång (mét nghi lÔ mª tÝn). Lóc hån ng−êi chÕt (hoÆc thÇn linh) nhËp vµo, con ®ång th−êng móa may vµ ph¸n truyÒn ®iÒu nµy ®iÒu nä.

186

toe toÐt, tÝt c¶ m¾t l¹i, c¸i m¸ th× h©y h©y. Mµ thÊy ghÐt nh÷ng th»ng trai trÎ, gi¸ lµm con bµ kh«ng ®¸ng, mµ thÊy bµ ®©u còng ®ïa. Chóng ®ïa nh¹t nh− n−íc èc, chØ ®−îc c¸i th« tôc, mµ gÆp ai ®©u còng c−êi ! Ch¼ng nghÜ g× ®Õn ®Þa vÞ c¶, ng−êi ®©u mµ v« t©m. Tøc l¹ ! Cô chØ muèn cho tÊt c¶ nh÷ng th»ng trai trÎ ®i ë tï...

Nh÷ng lóc nh− thÕ, th× mét ng−êi dÉu kh«n ngoan còng kh«ng b×nh tÜnh ®−îc. NhÊt lµ khi tr«ng thÊy mét th»ng chØ ®Õn vßi tiÒn uèng r−îu nh− ChÝ PhÌo. Tuy vËy, cô còng mãc s½n n¨m hµo. Thµ mãc s½n ®Ó tèng nã ®i cho chãng. Nh−ng mãc råi, cô còng ph¶i qu¸t mét c©u cho nhÑ ng−êi :

ChÝ PhÌo ®Êy hë ? LÌ bÌ võa võa chø, t«i kh«ng ph¶i lµ c¸i kho. Råi nÐm bÑt n¨m hµo xuèng ®Êt, cô b¶o h¾n :

CÇm lÊy mµ cót, ®i ®i cho r¶nh. Råi lµm mµ ¨n chø cø b¸o ng−êi ta m·i µ ? H¾n trîn m¾t, chØ vµo mÆt cô :

Tao kh«ng ®Õn ®©y xin n¨m hµo.

ThÊy h¾n toan lµm d÷, cô ®µnh dÞu giäng :

Th«i, cÇm lÊy vËy, t«i kh«ng cßn h¬n. H¾n vªnh c¸i mÆt lªn, rÊt lµ kiªu ng¹o :

Tao ®· b¶o tao kh«ng ®ßi tiÒn.

Giái ! H«m nay míi thÊy anh kh«ng ®ßi tiÒn. ThÕ th× anh cÇn g× ? H¾n dâng d¹c :

Tao muèn lµm ng−êi l−¬ng thiÖn !

B¸ KiÕn c−êi ha h¶ :

å t−ëng g× ! T«i chØ cÇn anh l−¬ng thiÖn cho thiªn h¹ nhê. H¾n l¾c ®Çu :

Kh«ng ®−îc ! Ai cho tao l−¬ng thiÖn ? Lµm thÕ nµo cho mÊt ®−îc nh÷ng vÕt m¶nh chai trªn mÆt nµy ? Tao kh«ng thÓ lµ ng−êi l−¬ng thiÖn n÷a. BiÕt kh«ng ! ChØ cã mét c¸ch... biÕt kh«ng !... ChØ cßn mét c¸ch lµ... c¸i nµy ! BiÕt kh«ng !...

H¾n rót dao ra, x«ng vµo. B¸ KiÕn ngåi nhám dËy, ChÝ PhÌo ®· v¨ng dao tíi råi. B¸ KiÕn chØ kÞp kªu mét tiÕng. ChÝ PhÌo võa chÐm tói bôi võa kªu lµng thËt to. H¾n kªu lµng, kh«ng bao giê ng−êi ta véi ®Õn. Bëi thÕ khi ng−êi ta ®Õn th× h¾n còng ®· ®ang gi·y ®µnh ®¹ch ë gi÷a bao nhiªu lµ m¸u t−¬i. M¾t h¾n trîn ng−îc. Måm h¾n ng¸p ng¸p, muèn nãi, nh−ng kh«ng ra tiÕng. ë cæ h¾n, thØnh tho¶ng m¸u vÉn cßn ø ra.

*

**

187

6. C¶ lµng Vò §¹i nhao lªn. Hä bµn t¸n rÊt nhiÒu vÒ vô ¸n kh«ng ngê Êy. Cã nhiÒu kÎ mõng thÇm. Kh«ng thiÕu kÎ mõng ra mÆt. Cã ng−êi nãi xa x«i : "Trêi cã m¾t ®Êy, anh em ¹ !". Ng−êi kh¸c th× nãi to¹c : "Th»ng nµo chø hai th»ng Êy chÕt th× kh«ng ai tiÕc ! Râ thËt bän chóng nã giÕt nhau, nµo cã ph¶i cÇn ®Õn tay ng−êi kh¸c ®©u". Mõng nhÊt lµ bän k× hµo ë trong lµng. Hä tu«n ®Õn ®Ó hái th¨m, nh−ng chÝnh lµ ®Ó nh×n lÝ C−êng b»ng nh÷ng con m¾t tho¶ m·n vµ khiªu khÝch. §éi T¶o, kh«ng cÇn kÝn ®¸o, nãi toang toang ngay ngoµi chî, tr−íc mÆt bao nhiªu ng−êi : "Th»ng bè chÕt, th»ng con líp nµy kh«ng khái ng−êi ta cho ¨n bïn". Ai ch¶ hiÓu "ng−êi ta" ®ã lµ chÝnh «ng. Bän ®µn em th× bµn nhá : "Th»ng mät giµ Êy chÕt, anh em m×nh nªn ¨n mõng". Nh÷ng ng−êi biÕt ®iÒu th× hay ngê vùc ; hä chÐp miÖng nãi : "Tre giµ m¨ng mäc, th»ng Êy chÕt, cßn th»ng kh¸c, chóng m×nh còng ch¼ng lîi tÝ g× ®©u".

Bµ c« thÞ Në chØ vµo tËn mÆt ch¸u mµ ®ay nghiÕn :

Phóc ®êi nhµ mµy, con nhÐ. Ch¶ «m lÊy «ng ChÝ PhÌo. ThÞ c−êi vµ nãi l¶ng :

H«m qua lµm biªn b¶n, lÝ C−êng nghe ®©u ®· tèn gÇn mét tr¨m. ThiÖt ng−êi l¹i thiÖt cña.

Nh−ng thÞ nghÜ thÇm :

Sao cã lóc nã hiÒn nh− ®Êt.

Vµ nhí l¹i nh÷ng lóc ¨n n»m víi h¾n, thÞ nh×n trém bµ c«, råi nh×n nhanh xuèng bông :

Nãi d¹i, nÕu m×nh chöa, b©y giê h¾n chÕt råi, th× lµm ¨n thÕ nµo ?

§ét nhiªn thÞ thÊy tho¸ng hiÖn ra mét c¸i lß g¹ch cò bá kh«ng, xa nhµ cöa, vµ v¾ng ng−êi l¹i qua(1)...

(Nam Cao T¸c phÈm, tËp I, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1977)

H¦íNG DÉN HäC BµI

1.Tãm t¾t ®o¹n trÝch ; nªu ý chÝnh cña tõng phÇn ®· ®−îc ®¸nh sè.

2.H·y nªu ý nghÜa chi tiÕt tiÕng chöi cña nh©n vËt ChÝ PhÌo.

(1)"C¸i lß g¹ch cò bá kh«ng..." : chi tiÕt ®−îc nãi ®Õn ë ®Çu truyÖn ("Mét anh ®i th¶ èng l−¬n, mét buæi s¸ng tinh s−¬ng, ®· thÊy h¾n trÇn truång vµ x¸m ng¾t trong mét v¸y ®ôp ®Ó bªn c¸i lß g¹ch bá kh«ng, anh ta r−íc lÊy vµ ®em cho mét ng−êi ®µn bµ go¸ mï"). Chi tiÕt nµy xuÊt hiÖn hai lÇn trong t¸c phÈm.

188

3.C¸c mèi quan hÖ b¸ KiÕn ChÝ PhÌo vµ thÞ Në ChÝ PhÌo trong truyÖn ng¾n cã ý nghÜa g× trong viÖc thÓ hiÖn sè phËn, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt ChÝ PhÌo ?

4.Nªu nh÷ng diÔn biÕn t©m tr¹ng cña ChÝ PhÌo sau khi gÆp thÞ Në. V× sao khi bÞ thÞ Në døt t×nh, ChÝ PhÌo l¹i x¸ch dao ®i giÕt b¸ KiÕn vµ tù s¸t ? Bi kÞch lín nhÊt cña ChÝ PhÌo ®−îc thÓ hiÖn trong truyÖn lµ g× ?

5.Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn vµ ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn ng¾n nµy cã nh÷ng ®iÓm g× ®Æc s¾c ? (Chó ý lêi trÇn thuËt nöa trùc tiÕp ë phÇn më ®Çu (phÇn 1) ; ®éc tho¹i néi t©m cña ChÝ PhÌo sau c¬n tØnh r−îu (phÇn 3) ; nh÷ng lêi ®èi tho¹i gi÷a ChÝ PhÌo víi thÞ Në (phÇn 4) vµ nhÊt lµ víi b¸ KiÕn ë gÇn cuèi truyÖn (phÇn 5).)

6.Nªu nhËn xÐt kh¸i qu¸t vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo.

Bµi tËp n©ng cao

Ph©n tÝch vµ lµm næi bËt tÝnh ®iÓn h×nh cña nh©n vËt ChÝ PhÌo hoÆc b¸ KiÕn.

TRI THøC §äC - HIÓU

Nh©n vËt ®iÓn h×nh

Cßn gäi lµ h×nh t−îng ®iÓn h×nh hay tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh, chØ h×nh t−îng nghÖ thuËt ®−îc s¸ng t¹o ra b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÓn h×nh ho¸, võa cã c¸ tÝnh s¾c nÐt, võa ph¶n ¸nh ®−îc mét sè mÆt b¶n chÊt cña ®êi sèng x· héi, thÓ hiÖn tÝnh x· héi cña con ng−êi. Trong c¸c s¸ng t¸c h− cÊu (nh− kÞch, tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, truyÖn th¬, v.v.), c¸c h×nh t−îng nh©n vËt ®−îc s¸ng t¹o ra, dï cho ph−¬ng ph¸p x©y dùng nh©n vËt cã ®a d¹ng nh− thÕ nµo th× c¸c nh©n vËt thµnh c«ng ®Òu cã sù hoµ quyÖn gi÷a tÝnh phæ biÕn vµ tÝnh ®Æc thï, tøc lµ bao hµm hai mÆt kh¸i qu¸t ho¸ vµ c¸ thÓ ho¸, th«ng qua c¸i c¸ biÖt ®Ó ph¶n ¸nh c¸i chung. C¸c nh©n vËt ®iÓn h×nh ®−îc s¸ng t¹o nh− thÕ ®Òu cã céi nguån trong ®êi sèng thùc tÕ, nh−ng l¹i cã søc kh¸i qu¸t cao, tËp trung, næi bËt h¬n, cã ý nghÜa x· héi phong phó, s©u s¾c h¬n, ®ång thêi hÊp dÉn vµ thó vÞ h¬n. Ph. ¨ng-ghen ®¸nh gi¸ rÊt cao nh÷ng t¸c phÈm s¸ng t¹o ®−îc nh÷ng "tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh".

TrÇn thuËt vμ trÇn thuËt nöa trùc tiÕp

TrÇn thuËt (hay hÑp h¬n kÓ chuyÖn) lµ toµn bé viÖc giíi thiÖu, kh¸i qu¸t, thuyÕt minh, miªu t¶ ®èi víi nh©n vËt, sù kiÖn, hoµn c¶nh, sù vËt theo c¸i nh×n cña mét ng−êi trÇn thuËt (hay ng−êi kÓ chuyÖn) nhÊt ®Þnh. Chøc n¨ng cña trÇn thuËt lµ dÉn d¾t ng−êi ®äc ®i vµo thÕ giíi cña t¸c phÈm, m¸ch b¶o, chØ dÉn cho hä vÒ c¸ch hiÓu nh©n vËt, t×nh huèng vµ khªu gîi nh÷ng ph¶n øng t×nh c¶m cña hä. Do vËy, trÇn thuËt g¾n liÒn víi toµn bé c«ng viÖc bè côc, kÕt cÊu cña t¸c phÈm.

TrÇn thuËt nöa trùc tiÕp lµ mét d¹ng lêi v¨n nghÖ thuËt cña t¸c phÈm tù sù. ë ®ã lêi ng−êi trÇn thuËt (lêi gi¸n tiÕp) cã hµm chøa nh÷ng yÕu tè lêi trùc tiÕp nh− ý nghÜ, c¶m xóc, tõ ng÷,... cña nh©n vËt.

189