TRI THøC §äC - HIÓU
V¨n häc l·ng m¹n
V¨n häc l·ng m¹n thuéc lo¹i h×nh v¨n häc biÓu hiÖn : c¸c nh©n vËt, t×nh huèng, h×nh ¶nh ®−îc nhµ v¨n s¸ng t¹o ra nh»m tho¶ m·n nhu cÇu biÓu hiÖn lÝ t−ëng vµ t×nh c¶m m·nh liÖt cña hä. C¸c nhµ v¨n l·ng m¹n th−êng t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ cao ®Ñp trong nh÷ng c¶nh ®êi tÇm th−êng, t¨m tèi, kh¸m ph¸ c¸i cao c¶ trong nh÷ng sè phËn bÞ ruång bá, chµ ®¹p. VÝ dô : Xu©n DiÖu muèn t×m c¸i v« biªn trong cuéc ®êi ng¾n ngñi, NguyÔn Tu©n t×m thÊy sù to¶ s¸ng cña nh©n c¸ch ng−êi tö tï n¬i ngôc thÊt t¨m tèi, Th¹ch Lam nh×n ra kh¸t väng sèng m·nh liÖt n¬i phè huyÖn nghÌo. Nh©n vËt cña v¨n häc l·ng m¹n hµnh ®éng theo sù t−ëng t−îng chñ quan cña nhµ v¨n thÓ hiÖn trùc tiÕp lÝ t−ëng cña t¸c gi¶. Nh÷ng nh©n vËt nh− Gi¨ng Van-gi¨ng, Gia-ve, Ca-di-m«-®«, Ðt-xmª-ran-®a cña VÝch-to Huy-g« ®Òu lµ nh− vËy.
Mét ®Æc ®iÓm kh¸c cña v¨n häc l·ng m¹n lµ tù do biÓu hiÖn t×nh c¶m c¸i t«i c¸ nh©n, nh÷ng c¸ nh©n c« ®¬n, sÇu méng. C¸c nhµ v¨n l·ng m¹n tuyÖt ®èi ho¸ gi¸ trÞ cña c¸i t«i c¸ nh©n, ®Æt nã cao h¬n thùc tÕ kh¸ch quan cña ®êi sèng. C¸c nhµ v¨n l·ng m¹n cã lÝ t−ëng c¸ch m¹ng th× lÊy viÖc ngîi ca lÝ t−ëng lµm nhiÖm vô s¸ng t¸c cña m×nh.
Do khuynh h−íng s¸ng t¸c ®ã nªn v¨n häc l·ng m¹n cã ®Æc ®iÓm thø ba lµ th−êng sö dông thñ ph¸p t−¬ng ph¶n, ®èi lËp, thÝch phãng ®¹i, khoa tr−¬ng, sö dông ng«n ng÷ t©n k×, giµu søc biÓu hiÖn c¶m xóc.
®äc thªm
"Vi hµnh"(1)
(TrÝch Nh÷ng bøc th−göi c« em hä do t¸c gi¶ tù dÞch tõ tiÕng An Nam) nguyÔn ¸i quèc(*)
TiÓu dÉn
NguyÔn ¸i Quèc lµ mét tªn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh khi ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi, tr−íc n¨m 1942. NguyÔn ¸i Quèc Hå ChÝ Minh (1890 - 1969) sinh t¹i lµng Kim Liªn (lµng Sen) nay thuéc x· Kim Liªn, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An, lµ l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i cña nh©n d©n ViÖt Nam, ®ång thêi lµ danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi,
(*)VÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn ¸i Quèc sÏ häc ë bµi NguyÔn ¸i Quèc Hå ChÝ Minh trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 12 N©ng cao.
(1)"Vi hµnh" (nguyªn v¨n tiÕng Ph¸p incognito, cã nghÜa lµ kh«ng ai biÕt) chØ viÖc vua chóa ngµy x−a c¶i trang lµm d©n th−êng ®i lÉn vµo d©n chóng ®Ó trùc tiÕp t×m hiÓu t×nh h×nh x· héi, ®êi sèng
vµ d− luËn nh©n d©n (hoÆc ®Ó ch¬i bêi mµ kh«ng ai biÕt NguyÔn ¸i Quèc dïng theo nghÜa mØa
. mai nµy trong tr−êng hîp Kh¶i §Þnh).
150
mét nhµ v¨n, nhµ th¬ lín. Sù nghiÖp v¨n häc cña Ng−êi rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vÒ thÓ lo¹i, bót ph¸p, phong c¸ch vµ vÒ ng«n ng÷, v¨n tù. Ngoµi c¸c v¨n kiÖn chÝnh trÞ, Ng−êi cßn ®Ó l¹i nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ v¨n häc lín nh− : phãng sù B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p, tËp TruyÖn vμ kÝ (viÕt b»ng tiÕng Ph¸p), c¸c tËp th¬ Ngôc trung nhËt kÝ (viÕt b»ng ch÷ H¸n), Th¬ Hå ChÝ Minh (viÕt b»ng ch÷ H¸n vµ tiÕng ViÖt).
"Vi hμnh" lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu cho bót ph¸p v¨n xu«i hiÖn ®¹i vµ tµi ch©m biÕm s©u s¾c vèn lµ ®Æc tr−ng cña nh÷ng truyÖn kÝ NguyÔn ¸i Quèc ra ®êi vµo ®Çu nh÷ng n¨m hai m−¬i cña thÕ kØ XX ë Ph¸p. "Vi hμnh" n»m trong sè nh÷ng t¸c phÈm (nh− vë kÞch Con rång tre, truyÖn
ng¾n Lêi than v·n cña bμ Tr−ng Tr¾c, bµi b¸o Së thÝch ®Æc biÖt) tËp trung ®¶ kÝch tªn vua bï nh×n Kh¶i §Þnh khi y sang Ph¸p dù cuéc ®Êu x¶o(1) thuéc ®Þa ë
M¸c-x©y (1922). T¸c phÈm viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, ®¨ng trªn b¸o Nh©n ®¹o c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p sè ra ngµy 19 - 2 - 1923.
*
* *
H¾n ®Êy !§©u ph¶i !
§óng mµ ! Anh ®· b¶o lµ chÝnh h¾n ®Êy.
Ch¾c thËt µ ? Em th× em ®· thÊy h¾n ë tr−êng ®ua(2), tr«ng h¾n cã vÎ nhót nh¸t h¬n, lóng ta lóng tóng h¬n c¬, cã c¶ c¸i chôp ®Ìn chôp lªn c¸i ®Çu quÊn kh¨n, c¸c ngãn tay th× ®eo ®Çy nh÷ng nhÉn.
ThÕ hay lµ h¾n ®· ®em tÊt c¶ c¸c thø ®ã ®Õn tiÖm cÇm ®å råi ? Nh−ng mµ nh×n kÜ
xem k×a ! Ch¼ng ph¶i vÉn c¸i mòi tÑt Êy, vÉn ®«i m¾t xÕch Êy, vÉn c¸i mÆt bñng nh− vá chanh(3) Êy ®Êy µ ?
õ nhØ. Th× còng cã thÓ lµ anh ®óng. Nh−ng h¾n ®Õn ®©y lµm g× nhØ, trong ®−êng xe ®iÖn ngÇm nµy, vµ tôi c¸c «ng quan bµ kiÕc(4) ®i theo th× ®©u c¶ ?
(1)§Êu x¶o : mét h×nh thøc héi chî tr−ng bµy nh÷ng mÉu vËt vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, nh÷ng s¶n vËt vÒ kinh tÕ.
(2)Tr−êng ®ua : tr−êng ®ua ngùa. §©y lµ n¬i gi¶i trÝ gÇn gièng nh− ®¸nh b¹c. Ng−êi ch¬i ®Æt tiÒn (gäi lµ ®Æt c−îc hay ®¸nh c¸) vµo mét con ngùa ®ua nµo ®Êy. Con ngùa ®o¹t gi¶i th× ng−êi ®Æt tiÒn còng th¾ng cuéc.
(3)Qu¶ chanh ë ch©u ¢u cã vá mµu vµng bñng.
(4)§©y lµ mét c¸ch ch¬i ch÷ : t¸c gi¶ dïng ch÷ mandarin lµ «ng quan ®i kÌm theo mandarine, tÊt ph¶i lµ bµ quan. Theo quy t¾c cña ng÷ ph¸p tiÕng Ph¸p th× danh tõ gièng ®ùc khi chuyÓn sang danh tõ gièng c¸i, ng−êi ta thªm e. Nh−ng ë tr−êng hîp nµy, mandarine l¹i cã nghÜa lµ qu¶ quýt. ý ®ïa cît b»ng c¸ch ch¬i ch÷ ë ®©y lµ nh»m vµo ®éc gi¶ ng−êi Ph¸p hay ng−êi biÕt tiÕng Ph¸p. ChØ cã thÓ chuyÓn ý ®ïa nµy sang tiÕng ViÖt ®−îc phÇn nµo : «ng quan bµ kiÕc (®óng nghÜa tiÕng Ph¸p th× ph¶i dÞch lµ : «ng quan bµ quýt).
151
Cã khi ®· göi tuèt ë kho hµnh lÝ nhµ ga ®Ó ®i ch¬i vi hµnh ®Êy.
§Êy, c« em hä th©n mÕn cña t«i ! T«i ®· thuËt l¹i y nguyªn c©u chuyÖn gi÷a mét ®«i b¹n trÎ ngåi cïng toa xe víi t«i. Hä ngÊu nghiÕn tr«ng t«i víi cÆp m¾t ma m·nh, tß mß, nh−ng l¹i ra bé kh«ng nh×n t«i g× c¶.
Cuéc ®èi tho¹i tiÕp diÔn nh− sau :
ThÕ em nghÜ thÕ nµo vÒ ng−êi kh¸ch cña chóng ta ? Ng−êi con trai hái, ngì t«i lµ mét ®Êng hoµng th−îng vµ t−ëng r»ng t«i kh«ng hiÓu hä nãi g× víi nhau.
H¾n cßn lµm m×nh bËt c−êi h¬n n÷a c¬ lóc h¾n ®eo lªn ng−êi h¾n ®ñ c¶ bé lôa lµ, ®ñ c¶ bé h¹t c−êm. Ng−êi b¹n g¸i anh ta tr¶ lêi.
H¹t ch©u b¸u ®Êy chø ! Em thÝch cã chç ch©u b¸u Êy qu¸ ®i, chø cßn g× !
Em mµ cã Êy µ, th× em cè t×nh ®¸nh mÊt ®i, ®Ó ®−îc b¸o chÝ nãi ®Õn, vµ thÕ lµ ®−îc trë thµnh mét ng«i sao. ThÕ cßn anh, anh nghÜ g× vÒ ng−êi d©n b¶o hé(1) cña
chóng ta nµo ?
Ých cho chóng ta l¾m ®Êy. C¸i lß ë G¨ng-be ®· b¸n råi. C¸i r−¬ng cña Hª-ra MiÕc-ten còng ®· thanh to¸n råi. Vô ¸n ng−êi bÞ chÆt ra tõng khóc(2) th× kh«ng thu hót ®−îc c«ng
chóng l¾m v× kh«ng thuéc giíi th−îng l−u. Vµ thÕ lµ c¸i kho gi¶i trÝ cña chóng ta s¾p c¹n r¸o nh− B.§.D.(3) vËy. NhËt b¸o ch¼ng cßn c¸i g× ®Ó b«i b¸c lªn giÊy c¶. §óng lóc ®ã th×...
§æi xe ë ®©y chø, anh yªu ¬i ?
Kh«ng, ga sau. §óng lóc ®ã th× cã mét anh vua ®Õn víi chóng ta.Em th× em thÝch S¸c-l«(4) h¬n. Víi l¹i, vua, th× tèn l¾m.
§©u cã ! ThÕ em cßn nhí buæi d¹ héi thuéc ®Þa ë Nhµ h¸t Ca vò ®Êy chø ? Ph¶i tr¶
nh÷ng ngh×n r−ìi ph¬-r¨ng ®Ó xem vî lÏ nµng hÇu vua Cao Miªn, xem tôi lµm trß leo trÌo nhµo lén cña s− th¸nh xø C«ng-g«(5) ; h«m nay chóng m×nh cã mÊt tÝ tiÒn nµo ®©u mµ
®−îc xem vua ®ang ngay c¹nh ? Nghe nãi «ng bÇu Nhµ h¸t Móa rèi cã ®Þnh kÝ giao kÌo thuª ®Êy...
(1)Ng−êi d©n b¶o hé : ng−êi ViÖt Nam ®−îc Ph¸p "b¶o hé". Thêi Ph¸p thuéc, thùc d©n Ph¸p coi ViÖt Nam (Trung K× vµ B¾c K×) lµ xø "b¶o hé" cña chóng, v× thÕ ng−êi ViÖt Nam lµ "ng−êi d©n b¶o hé" cña Ph¸p.
(2)C¸i lß ë G¨ng-be, c¸i r−¬ng cña Hª-ra MiÕc-ten, vô ¸n ng−êi bÞ chÆt ra tõng khóc : ch¾c h¼n ®©y lµ nh÷ng chuyÖn thêi sù, nh÷ng vô ¸n giËt g©n, nguån gi¶i trÝ cña ng−êi d©n Pa-ri tß mß, hiÕu k×.
(3)B. §. D : ch÷ viÕt t¾t cña côm tõ B¨ng (Ng©n hµng) §«ng D−¬ng, dÞch tõ côm tõ tiÕng Ph¸p B.I.C (Banque d’Indochine).
(4)S¸c-l« : vai hÒ næi tiÕng cña ®iÖn ¶nh do diÔn viªn kiªm ®¹o diÔn næi tiÕng ng−êi Anh lµ S¸c-li Sa-plin s¸ng t¹o nªn.
(5)S− th¸nh xø C«ng-g« : tu sÜ ®¹o Håi ë C«ng-g« (mét n−íc ë ch©u Phi). T¸c gi¶ thÓ hiÖn c¸ch nh×n k× thÞ d©n téc cña ®«i trai g¸i Ph¸p.
152
Tµu ®ç, cÆp trai g¸i b−íc xuèng, m¾t cø liÕc nh×n trém t«i, vµ t«i th× buån c−êi qu¸, bçng ®©m ra nghÜ, vµ nghÜ ®Õn c«. T«i nh− cßn tr«ng thÊy c¸i ngµy mµ c« víi t«i, ®«i
chóng ta, nh− ®«i chim Êy th«i, ®Ëu v¾t vÎo trªn ®Çu gèi «ng b¸c th©n yªu, nghe b¸c kÓ chuyÖn cæ tÝch. T«i nhí chuyÖn vua ThuÊn(1), v× muèn ®Ých th©n tai nghe m¾t thÊy d©n cã
b»ng lßng m×nh kh«ng, nªn c¶i trang lµm d©n cµy ®i dß la kh¾p xø. L¹i nhí chuyÖn vua Pi-e n−íc Nga(2) ®i lµm thî vµ ®Õn lµm viÖc ë c¸c c«ng tr−êng n−íc Anh. Bªn nh÷ng bËc
c¶i trang vÜ ®¹i Êy muèn ®i s©u vµo cuéc sèng cña nh©n d©n, ngµy nay, cßn cã nh÷ng «ng hoµng, «ng chóa, ®Ó tiÖn viÖc riªng vµ v× nh÷ng lÝ do kh«ng cao th−îng b»ng, còng "vi hµnh" ®Êy.
T«i kh«ng ®−îc râ ý ®å nhµ "vi hµnh" cña chóng ta ra sao. Ph¶i ch¨ng lµ ngµi muèn biÕt d©n Ph¸p, d−íi quyÒn ngù trÞ cña b¹n ngµi lµ A-lÕch-x¨ng §Ö nhÊt(3), cã ®−îc sung
s−íng, cã ®−îc uèng nhiÒu r−îu vµ ®−îc hót nhiÒu thuèc phiÖn b»ng d©n Nam, d−íi quyÒn ngù trÞ cña ngµi, hay kh«ng ? Ph¶i ch¨ng ngµi muèn häc sö dông (theo kiÓu
Ph¸p) c¸i liÒm cña nhµ n«ng cïng c¸i bóa cña thÇy thî ®Ó sau cuéc ngao du, ®em vÒ chót Êm no mµ ®¸m "d©n"(4) bÊt h¹nh cña ngµi tíi nay hoµn toµn ch¼ng biÕt ®Õn ? Hay
lµ ch¸n c¶nh lµm mét «ng vua to, b©y giê ngµi l¹i muèn nÕm thö cuéc ®êi cña c¸c cËu c«ng tö bÐ(5) ?
ThÕ nµo th× thÕ, Ýt l©u nay t«i ®· trë thµnh mét ®Êng hoµng th−îng bÊt ®¾c dÜ. BÊt cø t«i ®i ®©u, lµ cã ng−êi nh×n t«i, ganh tÞ t«i, mØm c−êi víi t«i, t¸n tông t«i, ®i theo t«i.
C« em th©n mÕn, h¼n c« b¶o t«i r»ng, thÕ lµ c¸i b¸nh xe v« l−îng(6) nã ®· quay råi
®Êy. §Õn nay, tÊt c¶ nh÷ng ai ë §«ng D−¬ng cã mµu da tr¾ng ®Òu lµ nh÷ng bËc khai ho¸(7), th× b©y giê ®Õn l−ît tÊt c¶ nh÷ng ai cã mµu da vµng ®Òu trë thµnh hoµng ®Õ ë Ph¸p.
C« kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc c¶nh ®ãn tiÕp tèt ®Ñp ng−êi ta dµnh cho chóng t«i ë ®©y. QuÇn chóng cø lµ tù ph¸t mµ biÓu lé nhiÖt t×nh khi võa tho¸ng thÊy mét ®ång bµo ta. Nh÷ng tiÕng "H¾n ®Êy !" hay "Xem h¾n k×a !" lµ nh÷ng lêi chµo mõng kÝn ®¸o vµ kÝnh träng mµ chóng ta th−êng gÆp däc ®−êng.
(1)Vua ThuÊn : mét «ng vua trong truyÒn thuyÕt cæ Trung Quèc næi tiÕng lµ hiÒn ®øc.
(2)Vua Pi-e n−íc Nga : Pi-e (tiÕng Nga : Pi-èt) §¹i ®Õ, hoµng ®Õ Nga cuèi thÕ kØ XVII ®Çu thÕ kØ XVIII, ®· ®Ých th©n ®i tham quan vµ lao ®éng ë T©y ¢u, sau ®ã vÒ n−íc tiÕn hµnh nh÷ng cuéc c¶i c¸ch tiÕn bé, lµm cho n−íc Nga trë nªn hïng m¹nh.
(3)A-lÕch-x¨ng §Ö nhÊt : A-lÕch-x¨ng Min-l¬-r¨ng, Tæng thèng Ph¸p lóc bÊy giê.
(4)"D©n" : tõ nµy ®−îc viÕt b»ng tiÕng ViÖt trong nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p.
(5)C«ng tö bÐ : nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p dïng ch÷ "c«ng t−íc bÐ" (petit duc). Ng−êi Ph¸p cã thµnh ng÷ gäi nh÷ng «ng hoµng Nga, t−íc hiÖu §¹i c«ng (grand duc) lµ nh÷ng tay ¨n ch¬i bõa b·i.
(6)B¸nh xe v« l−îng : ý nãi quy luËt biÕn ®æi huyÒn bÝ kh«ng l−êng ®−îc cña T¹o ho¸ (quan niÖm lu©n håi, ®æi tõ kiÕp nµy sang kiÕp kh¸c cña ®¹o PhËt ®−îc t−îng tr−ng b»ng h×nh ¶nh b¸nh xe).
(7)BËc khai ho¸ : bän thùc d©n Ph¸p th−êng tù phong lµ nh÷ng ng−êi ®i khai ho¸, tøc lµ ®em "v¨n minh" ®Õn cho d©n c¸c thuéc ®Þa. ë ®©y t¸c gi¶ dïng víi nghÜa mØa mai.
153
C¸i vui nhÊt lµ ngay ®Õn ChÝnh phñ còng ch¼ng nhËn ra ®−îc kh¸ch thËt cña m×nh
n÷a, vµ ®Ó ch¾c ch¾n khái thÊt thè trong nhiÖm vô tiÕp t©n, ChÝnh phñ bÌn ®èi ®·i víi tÊt c¶ mäi ng−êi An Nam vµo hµng vua chóa vµ ph¸i tuú tïng ®i hé gi¸(1) tuèt ! §ã lµ nh÷ng
ng−êi phôc vô thÇm kÝn, rôt rÌ, v« t− vµ hÕt søc tËn tuþ. C¸c vÞ ch¼ng nÒ hµ chót c«ng søc nµo ®Ó b¶o vÖ bän t«i, vµ gi¸ c« ®−îc tr«ng thÊy c¸c vÞ ©n cÇn theo dâi t«i ch¼ng kh¸c bµ mÑ hiÒn r×nh con th¬ chËp ch÷ng b−íc ®i thø nhÊt, th× h¼n c« ph¶i ph¸t ghen lªn ®−îc vÒ nçi niÒm ©u yÕm cña c¸c vÞ ®èi víi t«i. Cã thÓ nãi lµ c¸c vÞ b¸m lÊy ®Õ giµy t«i, dÝnh chÆt víi t«i nh− h×nh víi bãng. Vµ thËt t×nh lµ c¸c vÞ cuèng cuång c¶ lªn nÕu mÊt hót t«i chØ trong d¨m phót ! C« thö nghÜ, lµm sao mµ kh«ng xóc ®éng s©u xa ®−îc, khi ®−îc ®èi ®·i nh− thÕ ?
Ngµy nay, cø mçi lÇn ra khái cöa, thËt t«i kh«ng sao che giÊu næi niÒm tù hµo ®−îc lµ mét ng−êi An Nam vµ sù kiªu h·nh ®−îc cã mét vÞ hoµng ®Õ.
(NguyÔn ¸i Quèc, TruyÖn vµ kÝ,
Ph¹m Huy Th«ng dÞch vµ giíi thiÖu, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1974)
h−íng dÉn ®äc thªm
1.C¨n cø vµo m¹ch truyÖn, cã thÓ chia t¸c phÈm ra lµm mÊy phÇn ? Néi dung c¬ b¶n cña mçi phÇn lµ g× ?
2.NhËn xÐt t×nh huèng ®éc ®¸o cña truyÖn "Vi hµnh" vµ cho biÕt t¸c dông t¹o søc m¹nh ch©m biÕm cña nã trong t¸c phÈm. H×nh t−îng hoµng ®Õ An Nam cµng trë thµnh hµi h−íc nh− thÕ nµo trong con m¾t cña ®«i trai g¸i ng−êi Ph¸p ? (T×nh huèng truyÖn "Vi hµnh" lµ t×nh huèng g× ? Qua cuéc trß chuyÖn cña ®«i trai g¸i Ph¸p mµ nh©n vËt t«i nghe lám ®−îc, Kh¶i §Þnh ®−îc ®¸nh gi¸ nh− thÕ nµo vµ hiÖn lªn víi bé d¹ng k× qu¸i, lè bÞch nh− thÕ nµo ?)
3.Ph©n tÝch lêi b×nh luËn cña nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn vÒ sù "vi hµnh" cña "®Êng hoµng th−îng" trong ®o¹n v¨n tõ "Tµu ®ç, cÆp trai g¸i b−íc xuèng..." ®Õn "nÕm thö cuéc ®êi cña c¸c cËu c«ng tö bÐ".
4.Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ néi dung, ý nghÜa cña ®o¹n v¨n tõ "C¸i vui nhÊt lµ ngay ®Õn ChÝnh phñ..." ®Õn "sù kiªu h·nh cã ®−îc mét vÞ hoµng ®Õ" ?
5.H×nh thøc viÕt th− cho c« em hä cã ý nghÜa g× ®èi víi nghÖ thuËt trÇn thuËt cña truyÖn ?
6.Søc m¹nh ®¶ kÝch cña thiªn truyÖn chñ yÕu ®−îc t¹o nªn bëi giäng ®iÖu g× ?
(1)Tuú tïng ®i hé gi¸ : quan t−íng ®i theo ®Ó b¶o vÖ vua. ë ®©y t¸c gi¶ ¸m chØ bän mËt th¸m b»ng giäng mØa mai.
154
thao t¸c LËp luËn so s¸nh
KÕt qu¶ cÇn ®¹t
N¾m ®−îc c¸c néi dung chÝnh cña thao t¸c lËp luËn so s¸nh.
BiÕt so s¸nh khi viÕt ®o¹n v¨n hoÆc bµi v¨n nghÞ luËn.
1.Kh¸i niÖm vµ t¸c dông cña lËp luËn so s¸nh
Trong cuéc sèng rÊt nhiÒu sù vËt, hiÖn t−îng cïng cã nh÷ng ®iÓm chung vµ liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Nh−ng mçi sù vËt, hiÖn t−îng Êy ®ång thêi l¹i mang nÐt ®Æc s¾c riªng mµ chØ m×nh nã míi cã, ®Ó kh«ng lÉn víi sù vËt vµ hiÖn t−îng kh¸c. Muèn nhËn biÕt ®−îc ®Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ mét sù vËt, ng−êi ta th−êng ph¶i so s¸nh. Nh− thÕ, so s¸nh lµ mét thao t¸c lËp luËn nh»m ®èi chiÕu hai hay nhiÒu sù vËt, hoÆc lµ c¸c mÆt trong cïng mét sù vËt. So s¸nh ®Ó chØ ra nh÷ng nÐt gièng nhau gäi lµ so s¸nh t−¬ng ®ång. So s¸nh ®Ó chØ ra sù kh¸c biÖt, ®èi chäi nhau gäi lµ so s¸nh t−¬ng ph¶n. Nh−ng nh×n chung, so s¸nh lµ ®Ó thÊy sù gièng, kh¸c nhau, tõ ®ã mµ thÊy râ ®Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ cña mçi sù vËt, hiÖn t−îng.
B»ng so s¸nh cã thÓ ®−a ra ®−îc nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c. Ng−êi ta biÕt bãng tèi v× cã ¸nh s¸ng, gäi ng−êi nµy thÊp v× so víi ng−êi cao, nhËn xÐt ng−êi nµy thanh v× bªn c¹nh cã ng−êi tôc, gäi ®©y lµ n−íc ®ôc v× so víi n−íc trong,...
Trong v¨n häc tuy cïng viÕt b»ng mét thÓ lo¹i, cïng chung mét ®Ò tµi, vµo cïng mét thêi ®iÓm,... nh−ng mçi t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Ých thùc ®Òu ph¶i lµ mét s¸ng t¹o ®éc ®¸o. So s¸nh sÏ lµm næi bËt lªn vÎ ®Ñp riªng biÖt, ®éc ®¸o Êy cña mçi t¸c phÈm. Trªn c¬ së ®ã míi nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®−îc nh÷ng ®ãng gãp vµ phong c¸ch riªng cña mçi nhµ v¨n, mçi hiÖn t−îng v¨n häc.
2. Yªu cÇu cña thao t¸c lËp luËn so s¸nh
So s¸nh trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Nh−ng cÇn l−u ý so s¸nh lµ ®Ó lµm næi bËt vÊn ®Ò, tr¸nh t×nh tr¹ng so s¸nh mét c¸ch khËp khiÔng dÉn ®Õn viÖc kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh thiÕu søc thuyÕt phôc. V× thÕ, so s¸nh ph¶i dùa trªn cïng mét tiªu chÝ, chung mét b×nh diÖn. Ng−êi ta cã thÓ so s¸nh trªn rÊt nhiÒu cÊp ®é : nhá nhÊt lµ gi÷a c¸c chi tiÕt, tõ ng÷, h×nh ¶nh ; lín h¬n lµ c¸c nh©n vËt, sù kiÖn, t¸c phÈm, t¸c gi¶ vµ phong c¸ch ; lín h¬n n÷a lµ giai ®o¹n v¨n häc nµy víi giai ®o¹n v¨n häc kh¸c, d©n téc nµy víi d©n téc kia, thêi ®¹i nµy víi thêi ®¹i
155
kh¸c,... So s¸nh th−êng ®i ®«i víi nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ th× sù so s¸nh ®ã míi trë nªn s©u s¾c. Ng−îc l¹i, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ph¶i dùa trªn sù so s¸nh th× míi cã c¬ së, cã søc thuyÕt phôc. Ch¼ng h¹n ®o¹n trÝch sau ®©y :
"Loµi ng−êi −u viÖt h¬n tÊt c¶ c¸c loµi ®éng vËt kh¸c c¨n b¶n lµ ë chç biÕt t− duy. Khoa häc vµ nghÖ thuËt lµ c¸c kÕt qu¶ quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng t− duy cña con ng−êi. [...]
Cïng lµ s¶n phÈm cña t− duy, c¶ khoa häc vµ nghÖ thuËt ®Òu nh»m tíi môc tiªu cao quý lµ mang l¹i h¹nh phóc cho mäi ng−êi víi ®Çy ®ñ tiÖn nghi vËt chÊt vµ yªn vui tinh thÇn. §ã lµ ®iÒu gièng nhau quan träng nhÊt gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt. [...]
MÆc dÇu cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång nh− vËy, nh−ng gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt ®¸ng kÓ.
Khoa häc víi môc tiªu c¬ b¶n lµ nghiªn cøu b¶n chÊt vµ quy luËt c¸c hiÖn t−îng cña tù nhiªn, x· héi vµ con ng−êi, ®ßi hái ph¶i cã d÷ liÖu chÝnh x¸c vµ c¸c ph−¬ng ph¸p suy luËn chÆt chÏ dùa trªn c¸c lÝ thuyÕt l« gÝch. NÕu nh÷ng ®ßi hái nghiªm kh¾c nµy mµ ®−îc ¸p dông cho nghÖ thuËt th× nã sÏ chÕt yÓu. Tr¸i l¹i víi môc ®Ých c¬ b¶n cña m×nh lµ dïng c¸c h×nh t−îng sinh ®éng, cô thÓ vµ gîi c¶m ®Ó ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ truyÒn ®¹t t− t−ëng, t×nh c¶m, nghÖ thuËt cÇn mét chót m¬ hå, mét chót kh«ng chÆt chÏ ®Ó t¹o ra nh÷ng d¸ng vÎ lung linh, huyÒn diÖu. §ã lµ ®iÒu kh¸c biÖt dÔ nhËn ra nhÊt gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt".
(Theo Chu H¶o, trong s¸ch Mét gãc nh×n cña trÝ thøc, NXB TrÎ, Thµnh phè Hå ChÝ Minh)
Trong ®o¹n trÝch trªn, t¸c gi¶ ®· sö dông c¸ch lËp luËn so s¸nh. §Ó lµm næi bËt sù gièng vµ kh¸c nhau cña khoa häc vµ nghÖ thuËt, ng−êi viÕt ®· dùa trªn cïng mét tiªu chÝ, ®ã lµ c¶ khoa häc vµ nghÖ thuËt ®Òu lµ s¶n phÈm cña t− duy, cã mét môc tiªu chung vµ mçi ngµnh l¹i cã mét môc tiªu riªng. Trong khi so s¸nh, t¸c gi¶ còng ®· rót ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, ch¼ng h¹n "§ã lµ ®iÒu gièng nhau quan träng nhÊt gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt", hoÆc "§ã lµ ®iÒu kh¸c biÖt dÔ nhËn ra nhÊt gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt".
LuyÖn tËp
1. H·y ®äc ®o¹n trÝch sau vµ chØ ra c¸ch so s¸nh cïng víi nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cô thÓ cña t¸c gi¶.
"Bµi ca cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµm chóng ta nhí tíi bµi §¹i c¸o b×nh Ng« cña NguyÔn Tr·i. Hai bµi v¨n : hai c¶nh ngé, hai thêi buæi, nh−ng mét d©n téc. Bµi c¸o cña NguyÔn Tr·i lµ khóc ca kh¶i hoµn, ca ngîi chiÕn c«ng oanh liÖt ch−a
156
tõng thÊy, biÓu d−¬ng chiÕn th¾ng lµm r¹ng rì n−íc nhµ. Bµi V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc lµ khóc ca nh÷ng ng−êi anh hïng thÊt thÕ, nh−ng vÉn hiªn ngang : Sèng ®¸nh giÆc, th¸c còng ®¸nh giÆc... mu«n kiÕp nguyÖn ®−îc tr¶ thï kia...".
(Ph¹m V¨n §ång, NguyÔn §×nh ChiÓu, ng«i sao s¸ng trong v¨n nghÖ cña d©n téc, T¹p chÝ V¨n häc, th¸ng 7 - 1963)
2. Khi ph©n tÝch vÎ ®Ñp ®éc ®¸o cña h×nh t−îng ng−êi nghÜa sÜ CÇn Giuéc trong bµi v¨n tÕ cña NguyÔn §×nh ChiÓu, cã thÓ so s¸nh víi h×nh t−îng ng−êi lÝnh trong nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc nµo ? §iÓm t−¬ng ®ång gi÷a c¸c h×nh t−îng Êy lµ g× ?
luyÖn tËp vÒ thao t¸c lËp luËn so s¸nh
kÕt qu¶ cÇn ®¹t
Cã kÜ n¨ng so s¸nh.
BiÕt vËn dông lËp luËn so s¸nh ®Ó viÕt ®o¹n v¨n cã søc thuyÕt phôc, hÊp dÉn.
1.§äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt lËp luËn so s¸nh ®−îc sö dông trong ®ã.
a) "S¸ch gièng nh− thøc ¨n. Cã thø chØ nÕm, cã thø cã thÓ ¨n nhiÒu. ChØ cã mét Ýt thø lµ cÇn nhai kÜ, ¨n chËm ®Ó thÊy vÞ ngon. Cho nªn cã s¸ch chØ ®äc mét phÇn, cã s¸ch chØ cÇn biÕt s¬ l−îc, cßn cã mét Ýt s¸ch th× ph¶i ®äc hÕt, ®äc kÜ, ®äc ®i ®äc l¹i".
(Ph. Bª-c¬n)
b) "Nh÷ng kÎ nho nhoe n¨m ba c©u häc vÊn, m¾t s¸ng nhá nh− h¹t ®Ëu, kinh lÞch ch¼ng ra khái nhµ, gÆp mét vµi chó ®i cµy, n¨m ba chÞ hµng xÐn ®· t−ëng m×nh lµ trÝ thøc, trªn trêi d−íi ®Êt chØ cã mét m×nh ta, kh«ng ph¶i lµ ng−êi tù träng.
Ng−êi tù träng vèn ë trong nh©n quÇn, vèn t«n kÝnh bËc tiÒn bèi, tµi ®øc kiÕn thøc tù ®ñ, viÖc ®· lµm kh«ng sî khã, trÝ ®· ®Þnh kh«ng rôt rÌ, th©n m×nh m×nh tù trÞ, kh«ng sai ph¸p luËt, kh«ng tr¸i ®¹o lÝ, kh«ng dèi m×nh, kh«ng dèi ng−êi, kh«ng thÊy ng−êi giµu sang, quyÒn quý mµ nÞnh hãt, kh«ng thÊy ng−êi bÇn tiÖn mµ khinh bØ".
(Theo NguyÔn B¸ Häc)
157
c) "Nh−ng t«i cßn thÊy thu lµ mïa yªu. Víi lßng t«i, trêi ®Êt chØ cã hai mïa : xu©n víi thu, hai mïa ®Æc biÖt ý nhÞ, hai mïa cã b×nh minh. Tõ xu©n sang hÌ, lµ tõ Êm sang nãng, tõ thu sang ®«ng, lµ tõ m¸t sang l¹nh, sù thay ®æi lµm ta bùc tøc mµ l¹i kh«ng cã g× thùc míi c¶ ; ®«ng víi hÌ chØ lµ sù th¸i qu¸ cña thu víi xu©n. Chø cßn tõ ®«ng sang xu©n, sao mµ sung s−íng thÕ ! L¹nh chuyÓn ng−îc sang Êm, tõ mét ®iÒu rÊt khã chÞu chuyÓn ng−îc sang ®iÒu rÊt dÔ chÞu. Theo lÏ Êy, hÌ sang thu lµ bao nhiªu kho¸i ch¸ cho gi¸c quan ; ®−îc rêi bá löa chãi chang, mµ vµo trong n−íc hiÒn hoµ, m¸t mÎ. Xu©n víi thu lµ hai b×nh minh trong mét n¨m, sù ®æi thay hÖ träng nhÊt cho t©m hån. Vµ bëi vËy, thu còng lµ mét mïa xu©n,...
Thu còng lµ mét mïa xu©n ! T«i t×m thÊy c¸i kho¸i l¹c ®ã. T«i nghe rÊt ®óng. §Çu xu©n lµ b×nh minh Êm cña lßng t«i ; ®Çu thu lµ b×nh minh m¸t cña lßng t«i. Vµ Êm hay m¸t, thu hay xu©n, lßng t«i còng r¹o rùc nh÷ng tiÕng mïa, ¸i t×nh ghÐ m«i gäi lêi trong giã,...
Mçi lÇn thu sang, m¾t t«i ch−a thÊy mê ch©n trêi, ch−a tr«ng c©y l¸ thªm xanh, mµ da t«i ®· nghe tr−íc nh÷ng mòi kim dÞu dµng cña kh«ng khÝ. H¬i m¸t kÝch thÝch, tho¶ng nghe lµnh l¹nh, m¸u t«i véi vµng c−ìng l¹i, ch¹y h¨ng vµ khoÎ lªn. Sù sèng trong mïa xu©n t−ng bõng ra ngoµi, th× gi÷a mïa thu, sao mµ ®Çy mét vÞ mÆn nång k× dÞ, cã h¬i g−îng g¹o trong niÒm sung s−íng, vµ trong nçi trµn ®Çy, ph¶i ch¨ng cã lÉn mét mµu ®¾ng cay...".
(Xu©n DiÖu)
2. Dïng thao t¸c so s¸nh ®Ó ph¸t triÓn c¸c ý kiÕn sau vµ viÕt thµnh ®o¹n v¨n :
a)§äc cuèn s¸ch hay còng nh− trß chuyÖn víi ng−êi b¹n th«ng minh.
b)§äc cuèn s¸ch hay ®èi víi trÝ tuÖ gièng nh− thÓ dôc ®èi víi c¬ thÓ.
(Gîi ý : c©u a cã hai so s¸nh : ®äc vµ trß chuyÖn, s¸ch hay vµ ng−êi b¹n th«ng minh. Hai so s¸nh ®Òu nh»m lµm s¸ng tá viÖc ®äc s¸ch vµ niÒm h¹nh phóc ®−îc ®äc s¸ch hay.
C©u b còng cã hai so s¸nh nh− c©u a, nh−ng ë mét ph−¬ng diÖn kh¸c : ®äc s¸ch lµ thÓ dôc ®èi víi trÝ tuÖ.)
3. Chän mét trong c¸c ®Ò sau, dïng thao t¸c so s¸nh viÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm cña m×nh vÒ c¸c hiÖn t−îng tr¸i ng−îc :
a)VÞ tha vµ Ých kØ
b)Cho vµ nhËn
c)Tù phô vµ tù ti
d)T«n träng ph¸p luËt vµ bÊt chÊp ph¸p luËt.
(Gîi ý : Tõ quan hÖ kh¸c biÖt cña hai hiÖn t−îng h·y x¸c ®Þnh cho m×nh mét quan ®iÓm, luËn ®iÓm. Tõ ®ã vËn dông so s¸nh ®Ó lµm bËt lªn quan ®iÓm luËn ®iÓm.)
158
H¹NH PHóC CñA MéT TANG GIA
(TrÝch Sè ®á)
Vò TRäNG PHôNG
KÕt qu¶ CÇN §¹T
HiÓu ®−îc th¸i ®é mØa mai ch©m biÕm cña Vò Träng Phông ®èi víi thãi ®¹o ®øc gi¶, hîm hÜnh, rëm ®êi trong x· héi th−îng l−u.
ThÊy ®−îc nghÖ thuËt trµo phóng phong phó, ®éc ®¸o, s¾c s¶o cña t¸c gi¶.
TIÓU DÉN
Vò Träng Phông (1912 - 1939) quª ë lµng H¶o, huyÖn MÜ Hµo, tØnh H−ng Yªn, nh−ng sinh ra vµ sèng chñ yÕu ë Hµ Néi. MÆc dï ®êi sèng riªng nghÌo tóng vµ bÖnh tËt, Vò Träng Phông vÉn lu«n v−ît lªn hoµn c¶nh, thÓ hiÖn mét søc s¸ng t¹o thËt dåi dµo. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña trµo l−u v¨n häc hiÖn thùc 1930 - 1945, mét c©y bót ®Çy tµi n¨ng, ®· cã nhiÒu ®ãng gãp quan träng cho sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña v¨n xu«i quèc ng÷ ViÖt Nam.
Tuy cuéc ®êi ng¾n ngñi nh−ng Vò Träng Phông ®Ó l¹i mét sù nghiÖp v¨n häc rÊt phong phó bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i, trong ®ã næi tréi nhÊt lµ tiÓu thuyÕt vµ phãng sù. VÒ tiÓu thuyÕt, c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt lµ Gi«ng tè (1936), Sè ®á (1936), Vì ®ª (1936), Tróng sè ®éc ®¾c (1938). VÒ phãng sù, c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu C¹m bÉy ng−êi (1933), KÜ nghÖ lÊy T©y (1934), C¬m thÇy c¬m c« (1936) ®· ®−a t¸c gi¶ lªn ®Þa vÞ "«ng vua phãng sù ®Êt B¾c". Vò Träng Phông cßn lµ mét nhµ b¸o cã uy tÝn.
159