Tham kh¶o c¸c ®Ò v¨n sau ®©y :
§Ò 1. V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc (NguyÔn §×nh ChiÓu) mét tiÕng khãc bi tr¸ng.
§Ò 2. VÎ ®Ñp cña Bµi ca ngÊt ng−ëng (NguyÔn C«ng Trø).
§Ò 3. Con ng−êi NguyÔn KhuyÕn qua bµi th¬ C©u c¸ mïa thu.
§Ò 4. Cã ng−êi cho bµi th¬ VÞnh khoa thi H−¬ng lµ tiÕng khãc, nh−ng cã ng−êi l¹i cho ®ã lµ tiÕng c−êi ch©m biÕm s©u cay cña TrÇn TÕ X−¬ng tr−íc thêi cuéc lóc bÊy giê. ý kiÕn cña anh (chÞ) nh− thÕ nµo ?
§Ò 5. VÒ mét bµi th¬ trung ®¹i ViÖt Nam mµ anh (chÞ) yªu thÝch.
120
HAI §øA TRÎ
TH¹CH LAM
KÕt qu¶ CÇN §¹T
HiÓu ®−îc tÊm lßng th−¬ng c¶m s©u xa cña Th¹ch Lam ®èi víi nh÷ng kiÕp sèng tèi t¨m, mßn mái vµ th¸i ®é n©ng niu, tr©n träng cña «ng ®èi víi nh÷ng t©m hån trÎ th¬ n¬i phè huyÖn.
ThÊy ®−îc nÐt tinh tÕ cña nghÖ thuËt t¶ c¶nh, t¶ t©m tr¹ng vµ t¹o kh«ng khÝ truyÖn trong t¸c phÈm.
TIÓU DÉN
Th¹ch Lam (1910 - 1942) tªn khai sinh lµ NguyÔn T−êng Vinh, sau ®æi thµnh NguyÔn T−êng L©n, lµ thµnh viªn cña Tù lùc v¨n ®oµn. ¤ng sinh t¹i Hµ Néi, nh−ng nhiÒu n¨m th¸ng tuæi th¬ sèng ë huyÖn CÈm
Giµng, tØnh H¶i D−¬ng. Sau khi ®ç tó tµi phÇn thø nhÊt(1), «ng lµm b¸o,
viÕt v¨n vµ trë thµnh mét trong nh÷ng c©y bót chñ chèt cña c¸c b¸o
Phong ho¸, Ngμy nay. ¤ng mÊt t¹i Hµ Néi.
S¸ng t¸c cña Th¹ch Lam gåm c¶ truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, tuú bót, nh−ng ®Æc s¾c nhÊt vÉn lµ truyÖn ng¾n. ¤ng viÕt nhiÒu vÒ cuéc sèng vÊt v¶, c¬ cùc, bÕ t¾c cña nh÷ng ng−êi d©n nghÌo ë phè huyÖn hay ngo¹i « Hµ Néi vµ vÒ nh÷ng trÝ thøc
b×nh d©n víi mét niÒm c¶m th−¬ng thÊm thÝa. TruyÖn ng¾n cña Th¹ch Lam th−êng kh«ng cã cèt truyÖn (hoÆc cèt truyÖn rÊt ®¬n gi¶n), nh−ng l¹i giµu t©m t×nh, t©m tr¹ng, lêi v¨n b×nh dÞ mµ gîi c¶m. NhiÒu truyÖn cña «ng më ra mét thÕ giíi thÇm kÝn bªn trong cña con ng−êi víi biÕt bao c¶m t−ëng, c¶m gi¸c m¬ hå, mong manh, tinh tÕ,... vµ còng lµm ®äng l¹i trong lßng ng−êi ®äc thËt nhiÒu d− vÞ.
(1) Tó tµi phÇn thø nhÊt (cßn gäi lµ tó tµi b¸n phÇn) : t−¬ng ®−¬ng víi líp 11 ngµy nay.
121
T¸c phÈm chÝnh cña Th¹ch Lam gåm : Giã ®Çu mïa (tËp truyÖn ng¾n, 1937), N¾ng trong v−ên (tËp truyÖn ng¾n, 1938), Ngμy míi (tiÓu thuyÕt, 1939), Theo dßng (tiÓu luËn, 1941), Sîi tãc (tËp truyÖn ng¾n, 1942), Hμ Néi b¨m s¸u phè ph−êng (tuú bót, 1943),...
Hai ®øa trÎ lµ truyÖn ng¾n kh¸ tiªu biÓu cña Th¹ch Lam, ®−îc in trong tËp
N¾ng trong v−ên.
*
**
1.TiÕng trèng thu kh«ng(1) trªn c¸i chßi cña huyÖn nhá ; tõng tiÕng mét vang ra ®Ó gäi buæi chiÒu. Ph−¬ng t©y ®á rùc nh− löa ch¸y vµ nh÷ng ®¸m m©y ¸nh hång nh− hßn than s¾p tµn. D·y tre lµng tr−íc mÆt ®en l¹i vµ c¾t h×nh râ rÖt trªn nÒn trêi.
ChiÒu, chiÒu råi. Mét chiÒu ªm ¶ nh− ru, v¨ng v¼ng tiÕng Õch nh¸i kªu ran
ngoµi ®ång ruéng theo giã nhÑ ®−a vµo. Trong cöa hµng h¬i tèi, muçi ®· b¾t ®Çu vo ve. Liªn ngåi yªn lÆng bªn mÊy qu¶(2) thuèc s¬n ®en ; ®«i m¾t chÞ bãng tèi
ngËp ®Çy dÇn vµ c¸i buån cña buæi chiÒu quª thÊm thÝa vµo t©m hån ng©y th¬ cña chÞ ; Liªn kh«ng hiÓu sao, nh−ng chÞ thÊy lßng buån man m¸c tr−íc c¸i giê kh¾c cña ngµy tµn.
Em th¾p ®Ìn lªn chÞ Liªn nhÐ ? Nghe tiÕng An, Liªn ®øng dËy tr¶ lêi :
H½ng thong th¶ mét l¸t n÷a còng ®−îc. Em ra ngåi ®©y víi chÞ kÎo ë trong Êy muçi.
An bá bao diªm xuèng bµn cïng chÞ ra ngoµi châng ngåi ; chiÕc châng nan lón xuèng vµ kªu cãt kÐt.
C¸i châng nµy s¾p g·y råi chÞ nhØ ?
õ ®Ó råi chÞ b¶o mÑ mua c¸i kh¸c thay vµo.
Hai chÞ em g−îng nhÑ ngåi yªn nh×n ra phè. C¸c nhµ ®· lªn ®Ìn c¶ råi, ®Ìn treo trong nhµ b¸c phë MÜ, ®Ìn hoa k× leo lÐt trong nhµ «ng Cöu, vµ ®Ìn d©y
(1)Thu kh«ng : thêi ®iÓm ®ãng cöa thµnh vµo lóc chiÒu tèi ë c¸c kinh thµnh hay phñ, huyÖn ngµy tr−íc.
(2)Qu¶ : dông cô h×nh hép trßn, cã n¾p, lµm b»ng gç hoÆc b»ng tre ®an, bªn trong th−êng chia nhiÒu ng¨n, bªn ngoµi phñ s¬n ta mµu ®en, n©u hoÆc ®á, ®Ó ®ùng hµng kh«.
122
s¸ng xanh trong hiÖu kh¸ch... Nh÷ng nguån s¸ng Êy ®Òu chiÕu ra ngoµi phè khiÕn c¸t lÊp l¸nh tõng chç vµ ®−êng mÊp m« thªm v× nh÷ng hßn ®¸ nhá mét bªn s¸ng, mét bªn tèi.
Chî häp gi÷a phè v·n tõ l©u. Ng−êi vÒ hÕt vµ tiÕng ån µo còng mÊt. Trªn ®Êt chØ cßn r¸c r−ëi, vá b−ëi, vá thÞ, l¸ nh·n vµ l¸ mÝa. Mét mïi ©m Èm bèc lªn, h¬i nãng cña ban ngµy lÉn víi mïi c¸t bôi quen thuéc qu¸, khiÕn chÞ em Liªn t−ëng lµ mïi riªng cña ®Êt, cña quª h−¬ng nµy. Mét vµi ng−êi b¸n hµng vÒ muén ®ang thu xÕp hµng ho¸, ®ßn g¸nh ®· xá s½n vµo quang råi, hä cßn ®øng nãi chuyÖn víi nhau Ýt c©u n÷a.
MÊy ®øa trÎ con nhµ nghÌo ë ven chî cói lom khom trªn mÆt ®Êt ®i l¹i t×m tßi. Chóng nhÆt nh¹nh thanh nøa, thanh tre, hay bÊt cø c¸i g× cã thÓ dïng ®−îc cña c¸c ng−êi b¸n hµng ®Ó l¹i, Liªn tr«ng thÊy ®éng lßng th−¬ng nh−ng chÝnh chÞ còng kh«ng cã tiÒn ®Ó mµ cho chóng nã.
Trêi nh¸ nhem tèi, b©y giê chÞ em Liªn míi thÊy th»ng cu bÐ x¸ch ®iÕu ®ãm vµ khiªng hai c¸i ghÕ trªn l−ng ë trong ngâ ®i ra ; chÞ TÝ, mÑ nã, theo sau, ®éi c¸i châng trªn ®Çu vµ tay mang kh«ng biÕt bao nhiªu lµ ®å ®¹c : tÊt c¶ c¸i cöa hµng cña chÞ.
Sao h«m nay chÞ dän hµng muén thÕ ?
ChÞ TÝ ®Ó châng xuèng ®Êt, bµy biÖn c¸c b¸t uèng n−íc m·i råi míi chÐp miÖng tr¶ lêi Liªn :
èi chao, sím víi muén mµ cã ¨n thua g×.
Ngµy, chÞ ®i mß cua b¾t tÐp ; tèi ®Õn chÞ míi dän c¸i hµng n−íc nµy d−íi gèc
c©y bµng, bªn c¹nh c¸i mèc g¹ch. §Ó b¸n cho ai ? MÊy ng−êi phu g¹o hay phu xe, thØnh tho¶ng mÊy chó lÝnh lÖ(1) trong huyÖn hay ng−êi nhµ thÇy thõa(2) ®i gäi
ch©n tæ t«m, cao høng vµo hµng chÞ uèng b¸t n−íc chÌ t−¬i vµ hót ®iÕu thuèc lµo. ChÞ TÝ ch¶ kiÕm ®−îc bao nhiªu, nh−ng chiÒu nµo chÞ còng dän hµng, tõ chËp tèi cho ®Õn ®ªm.
ChÞ kª xong châng, ghÕ, dÞch ngän ®Ìn hoa k× l¹i ngåi tªm trÇu, cßn th»ng cu th× loay hoay nhãm löa ®Ó nÊu nåi n−íc chÌ. Lóc bÊy giê chÞ míi ngÈng ®Çu lªn nãi chuyÖn víi Liªn :
(1)LÝnh lÖ : lÝnh chuyªn lµm c¸c viÖc t¹p dÞch, hÇu h¹ quan l¹i d−íi thêi thuéc ®Þa nöa phong kiÕn.
(2)ThÇy thõa (hay thõa ph¸i) : viªn chøc lµm viÖc bµn giÊy gióp viÖc cho c¸c Tri phñ, Tri huyÖn.
123
Cßn c« ch−a dän hµng µ ?
Liªn giËt m×nh, kªu khÏ : "ChÕt chöa !", råi ®øng dËy giôc em :
vµo ®ãng cöa hµng th«i, kh«ng mÑ ra m¾ng chÕt. An ®¸p :
H«m nay ch−a ch¾c mÑ cã ra kh«ng, chÞ ¹. MÑ cßn bËn lµm g¹o c¬ mµ.
Ngµy nµo, cø chËp tèi, mÑ Liªn l¹i t¹t ra th¨m hµng mét lÇn, vµ bµ dÆn cø trèng thu kh«ng lµ ph¶i ®ãng cöa hµng l¹i. ThÕ mµ Liªn m¶i nh×n phè quªn mÊt ! B©y giê Liªn véi vµng vµo th¾p ®Ìn, xÕp nh÷ng qu¶ s¬n ®en l¹i, trong lóc An ®i t×m then ®Ó cµi cöa cho ch¾c ch¾n. C¸i cöa hµng hai chÞ em tr«ng coi lµ mét cöa hµng t¹p ho¸ nhá xÝu, mÑ Liªn dän ngay tõ khi c¶ nhµ bá Hµ Néi vÒ quª ë, v× thÇy
Liªn mÊt viÖc. Mét gian hµng bÐ thuª l¹i cña bµ l·o mãm, ng¨n ra b»ng mét tÊm phªn nøa d¸n giÊy nhËt tr×nh(1). MÑ Liªn giao cho Liªn tr«ng coi bµ cßn bËn lµm hµng x¸o(2) vµ buæi tèi th× hai chÞ em cïng ngñ ë ®©y ®Ó tr«ng hµng.
Liªn ®Õm l¹i nh÷ng phong thuèc lµo, xÕp vµo hßm c¸c b¸nh xµ phßng cßn l¹i, võa lÈm nhÈm tÝnh tiÒn hµng. H«m nay, ngµy phiªn(3) mµ b¸n còng ch¼ng ¨n thua g×.
Cã ph¶i buæi tr−a em b¸n cho bµ Lùc hai b¸nh xµ phßng kh«ng ? An ngÉm nghÜ råi ®¸p :
V©ng, bµ ta mua hai b¸nh cßn cô Chi lÊy nöa b¸nh n÷a.
Liªn víi c¸i bµn tÝnh ®Ó céng sè tiÒn. Nh−ng trong hµng nãng vµ muçi qu¸, chÞ ngÇn ng¹i råi xÕp tÊt c¶ tiÒn vµo tr¸p(4), kh«ng tÝnh n÷a.
Th«i, ®Ó mai tÝnh mét thÓ.
An nh×n chÞ, chØ ®îi lóc Êy. Hai chÞ em cïng véi muèn ®ãng cöa hµng ®Ó ra ngoµi kia, ngåi trªn châng ng¾m nh×n phong c¶nh ngoµi phè. Liªn kho¸ véi tr¸p
(1)NhËt tr×nh : b¸o h»ng ngµy.
(2)Hµng x¸o : nghÒ ®ong thãc vÒ xay gi· g¹o, kiÕm lêi b»ng c¸ch b¸n g¹o vµ thu c¸c s¶n phÈm phô nh− tÊm, c¸m.
(3)Ngµy phiªn : ngµy häp chî chÝnh, ®«ng ng−êi mua kÎ b¸n h¬n ngµy th−êng.
(4)Tr¸p : ®å dïng h×nh hép trßn hoÆc ch÷ nhËt, thêi tr−íc dïng ®Ó ®ùng c¸c vËt quý hay giÊy tê, trÇu cau.
124
tiÒn víi mét chiÕc kho¸ chÞ ®eo vµo c¸i d©y xµ tÝch(1) b¹c ë th¾t l−ng, chiÕc xµ tÝch vµ c¸i kho¸ chÞ quý mÕn vµ h·nh diÖn, v× nã tá ra chÞ lµ ng−êi con g¸i lín vµ ®¶m ®ang.
A, c« bÐ lµm g× thÕ ?
Nghe c©u nãi tiÕp theo mét tiÕng c−êi khanh kh¸ch, chÞ em Liªn kh«ng cÇn
ngo¶nh mÆt ra còng biÕt lµ ai ®· vµo hµng. §ã lµ cô Thi, mét bµ giµ h¬i ®iªn vÉn mua r−îu ë hµng Liªn. Liªn ®· biÕt tÝnh bµ, chÞ l¼ng lÆng rãt mét cót r−îu ti(2) ®Çy
®−a cho cô ; chÞ kh«ng d¸m nh×n mÆt cô, vµ trong lßng h¬i run sî, chÞ mong cho cô chãng ®i. Cô cÇm cót r−îu soi lªn råi c−êi gißn gi· nãi :
A, em Liªn th¶o(3) nhØ. H«m nay l¹i rãt ®Çy cho chÞ ®©y.
Cô ngöa cæ ra ®»ng sau, uèng mét h¬i c¹n s¹ch, råi võa chÐp miÖng võa lÇn ruét t−îng tr¶ tiÒn. Cô ®Ó ba ®ång xu vµo tay Liªn, xoa ®Çu chÞ mét c¸i råi l¶o ®¶o b−íc ra ngoµi. Hai chÞ em Liªn ®øng s÷ng nh×n theo cô ®i lÇn vµo bãng tèi, tiÕng c−êi khanh kh¸ch nhá dÇn vÒ phÝa lµng.
2. Trêi ®· b¾t ®Çu ®ªm, mét ®ªm mïa h¹ ªm nh− nhung vµ tho¶ng qua giã m¸t. §−êng phè vµ c¸c ngâ con dÇn dÇn chøa ®Çy bãng tèi. C¸c nhµ ®· ®ãng cöa im Øm, trõ mét vµi cöa hµng cßn thøc, nh−ng cöa chØ ®Ó hÐ ra mét khe ¸nh s¸ng. TrÎ con tô häp nhau ë thÒm hÌ, tiÕng c−êi nãi vui vÎ, khiÕn An thÌm muèn nhËp bän víi chóng ®Ó n« ®ïa, nh−ng sî tr¸i lêi mÑ dÆn ph¶i coi hµng, nªn hai chÞ em ®µnh ngåi yªn trªn châng, ®−a m¾t theo dâi nh÷ng ng−êi vÒ muén, tõ tõ ®i trong ®ªm.
Vßm trêi hµng ngµn ng«i sao ganh nhau lÊp l¸nh, lÉn víi vÖt s¸ng cña nh÷ng con ®om ®ãm bay lµ lµ trªn mÆt ®Êt hay len vµo nh÷ng cµnh c©y. An vµ Liªn lÆng
ng−íc m¾t lªn nh×n c¸c v× sao ®Ó t×m s«ng Ng©n Hµ vµ con vÞt theo sau «ng ThÇn N«ng(4). Vò trô th¨m th¼m bao la ®èi víi t©m hån hai ®øa trÎ nh− ®Çy bÝ mËt vµ xa l¹
vµ lµm mái trÝ nghÜ, nªn chØ mét l¸t hai chÞ em l¹i cói nh×n vÒ mÆt ®Êt, vÒ quÇng s¸ng th©n mËt chung quanh ngän ®Ìn lay ®éng trªn châng hµng cña chÞ TÝ.
(1)Xµ tÝch : sîi d©y b»ng b¹c hay m¹ b¹c, cã kÌm theo ch×a kho¸, hép ®ùng v«i ¨n trÇu, phô n÷ thêi tr−íc th−êng ®eo ë th¾t l−ng lµm ®å trang søc.
(2)R−îu ti : r−îu do c«ng ti r−îu ®−îc chÝnh quyÒn b¶o hé Ph¸p cho phÐp b¸n réng r·i, hîp ph¸p (kh¸c víi r−îu ti lµ r−îu lËu, r−îu do d©n tù nÊu, bÞ cÊm).
(3)Th¶o : cã lßng tèt, hay chia sÎ, nh−êng nhÞn ng−êi kh¸c.
(4)ThÇn N«ng : theo truyÒn thuyÕt, ®ã lµ mét vÞ hoµng ®Õ cña Trung Hoa cæ ®¹i (tr−íc thêi Nghiªu ThuÊn) d¹y d©n lµm ruéng, häp chî vµ bµy c¸ch bèc thuèc trÞ bÖnh. Tªn «ng ®−îc ®Æt cho mét chßm sao.
125
VÒ phÝa huyÖn, mét chÊm löa kh¸c nhá vµ vµng l¬ löng ®i trong ®ªm tèi, mÊt ®i, råi l¹i hiÖn ra... An trá tay b¶o chÞ :
K×a, hµng phë cña b¸c Siªu ®Õn kia råi.
TiÕng ®ßn g¸nh kÜu kÞt nghe râ rÖt, khãi theo giã t¹t l¹i chç hai chÞ em. B¸c Siªu ®· tíi gÇn, ®Æt g¸nh phë xuèng ®−êng. B¸c cói xuèng nhãm l¹i löa, thæi vµo c¸i èng nøa con. Bãng b¸c mªnh m«ng ng¶ xuèng ®Êt mét vïng vµ kÐo dµi ®Õn tËn hµng rµo hai bªn ngâ. An vµ Liªn ngöi thÊy mïi phë th¬m, nh−ng ë c¸i huyÖn nhá nµy, quµ b¸c Siªu lµ mét thø quµ xa xØ, nhiÒu tiÒn, hai chÞ em kh«ng bao giê mua
®−îc. Liªn nhí l¹i khi ë Hµ Néi chÞ ®−îc h−ëng nh÷ng thøc quµ ngon, l¹ bÊy giê mÑ Liªn nhiÒu tiÒn ®−îc ®i ch¬i Bê Hå(1) uèng nh÷ng cèc n−íc l¹nh xanh ®á.
Ngoµi ra, kØ niÖm cßn nhí l¹i kh«ng râ rÖt g×, chØ lµ mét vïng s¸ng rùc vµ lÊp l¸nh. Hµ Néi nhiÒu ®Ìn qu¸ ! Tõ khi nhµ Liªn dän vÒ ®©y, tõ khi cã c¸i cöa hµng nµy, ®ªm nµo Liªn vµ em còng ph¶i ngåi trªn chiÕc châng tre d−íi gèc c©y bµng víi c¸i tèi cña quang c¶nh phè chung quanh.
§ªm tèi ®èi víi Liªn quen l¾m, chÞ kh«ng sî nã n÷a. Tèi hÕt c¶, con ®−êng th¨m th¼m ra s«ng, con ®−êng qua chî vÒ nhµ, c¸c ngâ vµo lµng l¹i cµng sÉm ®en h¬n n÷a. Giê chØ cßn ngän ®Ìn con cña chÞ TÝ, vµ c¶ c¸i bÕp löa cña b¸c Siªu, chiÕu s¸ng mét vïng ®Êt c¸t ; trong cöa hµng, ngän ®Ìn cña Liªn, ngän ®Ìn vÆn
nhá, th−a thít tõng hét s¸ng lät qua phªn nøa. TÊt c¶ phè x¸ trong huyÖn b©y giê ®Òu thu nhá l¹i n¬i hµng n−íc cña chÞ TÝ. Thªm ®−îc mét gia ®×nh b¸c xÈm(2) ngåi
trªn manh chiÕu, c¸i thau s¾t tr¾ng ®Ó tr−íc mÆt, nh−ng b¸c ch−a h¸t v× ch−a cã kh¸ch nghe.
ChÞ TÝ phe phÈy cµnh chuèi kh« ®uæi ruåi bß trªn mÊy thøc hµng, chËm r·i nãi :
Giê muén thÕ nµy mµ hä ch−a ra nhØ ?
ChÞ muèn nãi mÊy chó lÝnh trong huyÖn, mÊy ng−êi nhµ cña cô thõa, cô lôc(3) lµ nh÷ng kh¸ch hµng quen cña chÞ. B¸c Siªu ®¸p vÈn v¬ :
H«m nay trong «ng gi¸o còng cã tæ t«m. DÔ hä kh«ng ph¶i ®i gäi ®©u.
(1)Bê Hå : chØ hå Hoµn KiÕm, ë trung t©m Hµ Néi.
(2)XÈm : ng−êi kiÕm sèng b»ng nghÒ h¸t rong.
(3)Lôc : lôc sù, viªn chøc nhá, chuyªn lo viÖc toµ ¸n t¹i c¸c phñ huyÖn thêi tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m.
126
Vî chång b¸c xÈm gãp chuyÖn b»ng mÊy tiÕng ®µn bÇu bËt trong yªn lÆng. Th»ng con bß ra ®Êt, ngoµi manh chiÕu, nghÞch nhÆt nh÷ng r¸c bÈn vïi trong c¸t bªn ®−êng. Chõng Êy ng−êi trong bãng tèi mong ®îi mét c¸i g× t−¬i s¸ng cho sù sèng nghÌo khæ h»ng ngµy cña hä.
An vµ Liªn ®· buån ngñ rÝu c¶ m¾t. Tuy vËy hai chÞ em vÉn g−îng ®Ó thøc khuya chót n÷a, tr−íc khi vµo hµng ®ãng cöa ®i ngñ. MÑ vÉn dÆn ph¶i thøc ®Õn khi tµu xuèng ®−êng s¾t ®i ngang qua ngay tr−íc mÆt phè ®Ó b¸n hµng, may ra cßn cã mét vµi ng−êi mua. Nh−ng còng nh− mäi ®ªm, Liªn kh«ng tr«ng mong cßn ai ®Õn mua n÷a. Víi l¹i, ®ªm hä chØ mua bao diªm hay gãi thuèc lµ cïng. Liªn vµ em cè thøc lµ v× cí kh¸c, v× muèn ®−îc nh×n chuyÕn tµu, ®ã lµ sù ho¹t ®éng cuèi cïng cña ®ªm khuya.
An ®· n»m xuèng gèi ®Çu lªn ®ïi chÞ, mi m¾t s¾p söa r¬i xuèng, cßn dÆn víi :
Tµu ®Õn chÞ ®¸nh thøc em dËy nhÐ.
õ, em cø ngñ ®i.
Liªn khÏ qu¹t cho An, vuèt l¹i m¸i tãc t¬. §Çu em bÐ nÆng dÇn trªn ng−êi Liªn ; chÞ ngåi yªn kh«ng ®éng ®Ëy. Qua kÏ l¸ cña cµnh bµng, ngµn sao vÉn lÊp l¸nh ; mét con ®om ®ãm b¸m vµo d−íi mÆt l¸, vïng s¸ng nhá xanh nhÊp nh¸y råi hoa bµng rông xuèng vai Liªn khe khÏ, thØnh tho¶ng tõng lo¹t mét. T©m hån Liªn yªn tÜnh h¼n, cã nh÷ng c¶m gi¸c m¬ hå kh«ng hiÓu.
TruyÖn ng¾n Hai ®øa trÎ ®¨ng trªn b¸o Ngµy nay sè ra ngµy 7 - 8 - 1938
127
3. Trèng cÇm canh(1) ë huyÖn ®¸nh tung lªn mét tiÕng ng¾n kh« khan, kh«ng vang ®éng ra xa, råi ch×m ngay vµo bãng tèi. Ng−êi v¾ng m·i ; trªn hµng ghÕ chÞ TÝ míi cã hai, ba b¸c phu ngåi uèng n−íc vµ hót thuèc lµo. Nh−ng mét l¸t tõ phè huyÖn ®i ra, hai ba ng−êi cÇm ®Ìn lång lung lay c¸c bãng dµi : mÊy ng−êi lµm c«ng ë hiÖu kh¸ch ®i ®ãn bµ chñ ë tØnh vÒ. B¸c Siªu nghÓn cæ nh×n ra phÝa ga, lªn tiÕng :
§Ìn ghi(2) ®· ra kia råi.
Liªn còng tr«ng thÊy ngän löa xanh biÕc, s¸t mÆt ®Êt nh− ma tr¬i. Råi tiÕng cßi xe löa ë ®©u vang l¹i, trong ®ªm khuya kÐo dµi ra theo ngän giã xa x«i. Liªn ®¸nh thøc em :
DËy ®i An. Tµu ®Õn råi.
An nhám dËy, lÊy tay dôi m¾t cho tØnh h¼n. Hai chÞ em nghe thÊy tiÕng dån dËp, tiÕng xe rÝt m¹nh vµo ghi. Mét lµn khãi bõng s¸ng tr¾ng lªn ®»ng xa, tiÕp ®Õn tiÕng hµnh kh¸ch ån µo khe khÏ. MÊy n¨m nay bu«n b¸n kÐm nªn ng−êi lªn xuèng Ýt, cã khi hai chÞ em ®îi chê ch¼ng thÊy ai. Tr−íc kia, ë s©n ga, cã mÊy hµng c¬m më ®ãn kh¸ch, ®Ìn s¸ng cho ®Õn nöa ®ªm. Nh−ng b©y giê hä ®ãng cöa c¶ råi, còng im lÆng tèi ®en nh− ngoµi phè.
Hai chÞ em chê kh«ng l©u. TiÕng cßi ®· rÝt lªn, vµ tµu rÇm ré ®i tíi. Liªn d¾t em ®øng dËy ®Ó nh×n ®oµn xe vôt qua, c¸c toa ®Ìn s¸ng tr−ng, chiÕu ¸nh c¶ xuèng ®−êng. Liªn chØ tho¸ng tr«ng thÊy nh÷ng toa h¹ng trªn sang träng lè nhè nh÷ng ng−êi, ®ång vµ kÒn lÊp l¸nh, vµ c¸c cöa kÝnh s¸ng. Råi chiÕc tµu ®i vµo ®ªm tèi, ®Ó l¹i nh÷ng ®èm than ®á bay tung trªn ®−êng s¾t. Hai chÞ em cßn nh×n theo c¸i chÊm nhá cña chiÕc ®Ìn xanh treo trªn toa sau cïng, xa xa m·i råi khuÊt sau rÆng tre.
Tµu h«m nay kh«ng ®«ng, chÞ nhØ.
Liªn cÇm tay em kh«ng ®¸p. ChuyÕn tµu ®ªm nay kh«ng ®«ng nh− mäi khi, th−a v¾ng ng−êi vµ h×nh nh− kÐm s¸ng h¬n. Nh−ng hä ë Hµ Néi vÒ ! Liªn lÆng theo m¬ t−ëng. Hµ Néi xa x¨m, Hµ Néi s¸ng rùc, vui vÎ vµ huyªn n¸o. Con tµu nh− ®· ®em mét chót thÕ giíi kh¸c ®i qua. Mét thÕ giíi kh¸c h¼n, ®èi víi Liªn, kh¸c h¼n c¸i vÇng s¸ng ngän ®Ìn cña chÞ TÝ vµ ¸nh löa cña b¸c Siªu. §ªm tèi vÉn bao bäc chung quanh, ®ªm cña ®Êt quª, vµ ngoµi kia, ®ång ruéng mªnh mang vµ yªn lÆng.
Th«i ®i ngñ ®i chÞ.
(1)Trèng cÇm canh : tr−íc ®©y, mét ®ªm ®−îc chia lµm n¨m canh. §Çu mçi canh cã trèng b¸o.
(2)§Ìn ghi : ®Ìn b¸o hiÖu viÖc chuyÓn ®−êng ch¹y cña xe löa (ghi : thiÕt bÞ dïng ®Ó chuyÓn ®−êng ch¹y cña xe löa hoÆc xe ®iÖn).
128
Liªn vç vai em, ngåi xuèng châng. An còng ngåi xuèng vµ ng¶ ®Çu vµo vai Liªn. TiÕng vang ®éng cña xe ho¶ ®· nhá råi, vµ mÊt dÇn trong bãng tèi, l¾ng tai còng kh«ng nghe thÊy n÷a. Sao trªn trêi vÉn lÊp l¸nh. C¶ phè huyÖn b©y giê míi thËt lµ hÕt n¸o ®éng, chØ cßn ®ªm khuya, tiÕng trèng cÇm canh vµ tiÕng chã c¾n. Tõ phÝa ga, bãng ®Ìn lång víi bãng ng−êi ®i vÒ ; chÞ TÝ ®−¬ng söa so¹n ®å ®¹c vµ b¸c Siªu ®· g¸nh hµng ®i vµo trong lµng, cßn vî chång b¸c xÈm ngñ gôc trªn manh chiÕu tù bao giê.
Liªn quay l¹i nh×n em, thÊy An còng ®· ngñ say tay n¾m chÆt tµ ¸o chÞ vµ ®Çu vÉn dùa vµo vai. Liªn nh×n quanh ®ªm tèi, giã ®· tho¸ng l¹nh vµ ®om ®ãm kh«ng cßn n÷a. ChÞ cói xuèng vùc em vµo trong hµng, m¾t còng ®· rÝu l¹i. ChÞ gµi cöa cÈn thËn vµ vÆn nhá ngän ®Ìn ®Æt trªn c¸i qu¶ thuèc s¬n ®en. Råi Liªn ®Õn bªn em n»m xuèng. ChÞ gèi ®Çu lªn tay nh¾m m¾t l¹i. Nh÷ng c¶m gi¸c ban ngµy l¾ng ®i trong t©m hån Liªn vµ h×nh ¶nh thÕ giíi quanh m×nh, mê mê ®i trong m¾t chÞ. Liªn thÊy m×nh sèng gi÷a bao nhiªu sù xa x«i kh«ng biÕt nh− chiÕc ®Ìn con cña chÞ TÝ chØ chiÕu s¸ng mét vïng ®Êt nhá. Nh−ng Liªn kh«ng nghÜ ®−îc l©u, m¾t chÞ nÆng dÇn, råi sau Liªn ngËp vµo giÊc ngñ yªn tÜnh, còng yªn tÜnh nh− ®ªm ë trong phè, tÞch mÞch vµ ®Çy bãng tèi.
(Theo TuyÓn tËp Th¹ch Lam, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1988)
H¦íNG DÉN HäC BµI
1.Bøc tranh phè huyÖn trong truyÖn ng¾n ®−îc nhµ v¨n miªu t¶ theo tr×nh tù nµo ? H·y nªu néi dung bao qu¸t cña tõng phÇn ®· ®¸nh sè. Bøc tranh Êy ®−îc nh×n qua con m¾t cña ai ? §iÒu nµy cã ý nghÜa g× ?
2. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ néi t©m nh©n vËt cña Th¹ch Lam trong truyÖn ng¾n nµy. (Chó ý mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i c¶nh phè huyÖn lóc chiÒu tèi vµ néi t©m nh©n vËt c¶m xóc, t©m tr¹ng cña chÞ em Liªn).
3.C¸c chi tiÕt miªu t¶ ¸nh s¸ng, nhÊt lµ chi tiÕt ngän ®Ìn con n¬i hµng n−íc chÞ TÝ, cã ý nghÜa g× ?
4.ViÖc hai chÞ em Liªn ®ªm ®ªm h¸o høc chê ®ãn ®oµn tµu gióp ta hiÓu g× thªm vÒ t©m tr¹ng vµ c¶nh ngé cña hä ?
5.Lêi v¨n Th¹ch Lam trong truyÖn ng¾n cã ®Æc ®iÓm g× næi bËt ? H·y chän vµ ph©n tÝch mét sè tr−êng hîp tiªu biÓu trong c¸ch dïng tõ, ®Æt c©u, c¸ch t¹o ©m ®iÖu cña t¸c gi¶ ®Ó lµm râ c¸c ®Æc ®iÓm ®ã.
6.Theo anh (chÞ), viÕt truyÖn Hai ®øa trÎ, Th¹ch Lam muèn bµy tá nh÷ng t×nh c¶m g× ®èi víi cuéc sèng, con ng−êi n¬i phè huyÖn ?
129