s¶n xuÊt kh¸c ; ph©n phèi l¹i nguån hμng tõ n¬i nμy sang n¬i kh¸c, tõ mÆt hμng nμy sang mÆt hμng kh¸c theo h−íng tõ n¬i cã l·i Ýt hoÆc kh«ng cã l·i sang n¬i cã l·i nhiÒu th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng.
VÝ dô :
Mét ng−êi nµo ®ã s¶n xuÊt mÆt hµng A vµ ®em ra b¸n trªn thÞ tr−êng. Gi¸ c¶ mÆt hµng nµy thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt mµ hä ®Çu t−, nÕu tiÕp tôc hä sÏ thua lç. Trong khi ®ã, trªn thÞ tr−êng mÆt hµng B cã gi¸ c¶ cao, v× vËy, ®Ó s¶n xuÊt cã l·i, hä ph¶i ®iÒu chØnh tõ s¶n xuÊt mÆt hµng A sang s¶n xuÊt mÆt hµng B theo tÝn hiÖu cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng.
Em h·y lÊy vÝ dô vÒ sù t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng hµng ho¸ cña quy luËt gi¸ trÞ.
b) KÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn
Hμng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, cã gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau, nh−ng trªn thÞ tr−êng, hμng ho¸ l¹i ®−îc trao ®æi, mua b¸n theo gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh muèn kh«ng bÞ ph¸ s¶n, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn, hä ph¶i t×m c¸ch c¶i tiÕn kÜ thuËt, n©ng cao tay nghÒ cña ng−êi lao ®éng ; hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, thùc hμnh tiÕt kiÖm…, lμm cho gi¸ trÞ hμng ho¸ c¸ biÖt cña hä thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸.
ViÖc c¶i tiÕn kÜ thuËt lóc ®Çu cßn lÎ tÎ vμ vÒ sau mang tÝnh phæ biÕn trong x· héi. KÕt qu¶ lμ lμm cho kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®−îc n©ng cao.
VÝ dô :
Khi n¨ng suÊt lao ®éng ë møc trung b×nh, mçi ngµy 8 giê, ng−êi lao ®éng s¶n xuÊt ra 8 hµng ho¸, l−îng gi¸ trÞ
30
cña 1 hµng ho¸ lµ : 8 giê / 8 hµng ho¸ = 1 giê, nh−ng nhê c¶i tiÕn kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña ng−êi lao ®éng t¨ng lªn gÊp ®«i, kÕt qu¶ lµ còng trong 8 giê nh−ng hä s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i 8 hµng ho¸ mµ lµ 16 hµng ho¸, nªn l−îng gi¸ trÞ cña 1 hµng ho¸ chØ cßn lµ : 8 giê/16 hµng ho¸ = 1/2 giê.
Râ rμng lμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn kh«ng chØ t¸c ®éng lμm cho sè l−îng hμng ho¸ s¶n xuÊt ra t¨ng lªn, mμ cßn t¸c ®éng lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña 1 hμng ho¸ gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn còng theo ®ã t¨ng lªn (nÕu gi¸ c¶ hμng ho¸ ®ã trªn thÞ tr−êng kh«ng ®æi).
c) Ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸
Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña tõng ng−êi kh«ng hoμn toμn gièng nhau ; kh¶ n¨ng ®æi míi kÜ thuËt, c«ng nghÖ vμ hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt kh¸c nhau ; tÝnh n¨ng ®éng vμ kh¶ n¨ng n¾m b¾t nhu cÇu cña thÞ tr−êng kh¸c nhau, nªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña tõng ng−êi kh¸c nhau, nh−ng quy luËt gi¸ trÞ l¹i ®èi xö nh− nhau, nghÜa lμ kh«ng cã ngo¹i lÖ ®èi víi hä. V× vËy, kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng mét sè ng−êi cã gi¸ trÞ hμng ho¸ c¸ biÖt thÊp hoÆc b»ng so víi gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ nªn cã l·i, mua s¾m thªm t− liÖu s¶n xuÊt, ®æi míi kÜ thuËt, më réng s¶n xuÊt. Ng−îc l¹i, nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh«ng thuËn lîi, n¨ng lùc qu¶n lÝ s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm, gÆp rñi ro, nªn hä bÞ thua lç, dÉn ®Õn ph¸ s¶n. HiÖn t−îng nμy dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu nghÌo.
Nh− vËy, sù t¸c ®éng nμy cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù chän läc tù nhiªn, mét mÆt ®· lμm cho mét sè ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh giái trë nªn giμu cã, qua ®ã thóc ®Èy s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao. MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm sÏ thua lç, bÞ ph¸ s¶n vμ trë thμnh ng−êi nghÌo, dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu nghÌo trong x· héi. §©y lμ mét trong nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ cÇn ®−îc tÝnh ®Õn khi vËn dông nã ë n−íc ta hiÖn nay.
31
3. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ
Néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc Nhµ n−íc vµ c«ng d©n vËn dông nh− thÕ nµo ë n−íc ta ?
a) VÒ phÝa Nhµ n−íc
Nhμ n−íc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vμo viÖc ®æi míi nÒn kinh tÕ n−íc ta th«ng qua x©y dùng vμ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Thùc hiÖn chÕ ®é mét gi¸, mét thÞ tr−êng thèng nhÊt trong c¶ n−íc vμ më cöa víi thÞ tr−êng n−íc ngoμi.
VÝ dô :
Tõ n¨m 1986 vÒ tr−íc, n−íc ta thùc thi m« h×nh kinh tÕ chØ huy tËp trung quan liªu bao cÊp, nªn néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ hÇu nh− kh«ng ®−îc Nhµ n−íc vËn dông hoÆc vËn dông kh«ng ®óng. Nh−ng tõ n¨m 1986 ®Õn nay, vËn dông quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua ®æi míi nÒn kinh tÕ, n−íc ta chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nhê ®ã ®· ®−a n−íc ta ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi vµ ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.
Nhμ n−íc th«ng qua viÖc ban hμnh vμ sö dông ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, chÝnh s¸ch x· héi vμ b»ng thùc lùc kinh tÕ cña m×nh, ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng nh»m ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ sù ph©n ho¸ giμu nghÌo vμ nh÷ng tiªu cùc x· héi kh¸c, thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, æn ®Þnh vμ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n.
VÝ dô :
Nhµ n−íc ban hµnh LuËt Doanh nghiÖp, LuËt §Çu t− vµ thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lµm cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi ng−êi d©n ®Òu cã quyÒn tù do kinh doanh, nhê ®ã ®· khai th¸c vµ ph¸t huy mäi nguån lùc cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
32
®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµm cho môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh tõng b−íc ®−îc thùc hiÖn ë n−íc ta.
Em h·y nªu vÝ dô kh¸c vÒ sù ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng vµ vÝ dô vÒ chñ tr−¬ng thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña Nhµ n−íc mµ em biÕt.
b) VÒ phÝa c«ng d©n
Cã thÓ vËn dông néi dung vμ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ qua c¸c khÝa c¹nh nh− :
PhÊn ®Êu gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vμ n©ng cao chÊt l−îng hμng ho¸ ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hμng, thu nhiÒu lîi nhuËn, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng.
VËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng, kÞp thêi ®iÒu chØnh, chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, chuyÓn ®æi c¬ cÊu mÆt hμng vμ ngμnh hμng sao cho phï hîp víi nhu cÇu cña kh¸ch hμng trªn thÞ tr−êng trong n−íc vμ quèc tÕ.
VÝ dô :
Ng−êi b¸n hµng A ®ang b¸n mÆt hµng v¶i, nh−ng khi trªn thÞ tr−êng mÆt hµng v¶i b¸n qu¸ chËm, gi¸ thÊp, mµ mÆt hµng may s½n l¹i b¸n nhanh h¬n vµ gi¸ cao h¬n ; ®Ó kh«ng bÞ ø ®äng vèn, kh«ng thua lç vµ thu ®−îc lîi nhuËn, vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ, ng−êi b¸n hµng A t×m c¸ch chuyÓn ®æi tõ kinh doanh mÆt hµng v¶i sang kinh doanh mÆt hµng may s½n mét c¸ch thÝch øng.
¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt. V× ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt lμm cho chÊt l−îng s¶n phÈm vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, ®Õn l−ît nã,
33
n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn l¹i lμm cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn t¨ng lªn.
Em ®· hoÆc ®ang cã dù ®Þnh g× ®Ó tham gia cïng víi gia ®×nh trong viÖc vËn dông sù t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ?
iii T− liÖu tham kh¶o
1. Mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ víi n¨ng suÊt lao ®éng
"§¹i l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ thay ®æi theo tØ lÖ thuËn víi
l−îng lao ®éng thÓ hiÖn trong hμng ho¸ ®ã vμ theo tØ lÖ nghÞch víi søc s¶n xuÊt cña lao ®éng ®ã."(1)
2. Mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ hμng ho¸ vμ gi¸ c¶ thÞ tr−êng
"Gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hμng ho¸ ph¶i ¨n khíp víi gi¸ trÞ x· héi cña nã – yªu cÇu ®ã giê ®©y ®−îc thùc hiÖn."(2)
3. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ c¬ chÕ thÞ tr−êng
"C¬ chÕ thÞ tr−êng lμ guång m¸y tù ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ d−íi h×nh th¸i hμng ho¸, dÞch vô diÔn ra trªn thÞ tr−êng d−íi t¸c ®éng
cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, mμ trùc tiÕp lμ quy luËt cung cÇu, nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thÞ tr−êng."(3)
iv C©u hái vμ Bμi TËp
1.Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ?
(1) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 69.
(2) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 277 278.
(3) Phan Thanh Phè : Kinh tÕ vμ ®æi míi kinh tÕ, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 2000, tr. 143.
34
2.Em cã nhËn xÐt g× vÒ viÖc thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ cña 3 ng−êi s¶n xuÊt (1, 2, 3) trong biÓu ®å sau ®©y ?
Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt (cña 1 hμng ho¸ A)
(1) |
(2) |
(3) |
3.T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? Cho vÝ dô ®Ó minh häa.
4.T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vμ lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn ?
5.Cã ý kiÕn cho r»ng, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ t¨ng lªn. §iÒu ®ã ®óng hay sai ? V× sao ?
6.T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ph©n ho¸ ng−êi s¶n xuÊt thμnh giμu nghÌo ?
7.H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt ®−îc.
8.H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c cöa hμng mμ em quan s¸t ®−îc.
9.H·y nªu vÝ dô vÒ sù vËn dông t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ë mét c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt.
10.Theo em, Nhμ n−íc cÇn cã chñ tr−¬ng g× ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ t¸c ®éng ph©n ho¸ giμu nghÌo cña quy luËt gi¸ trÞ ?
35
Bμi 4 |
C¹nh tranh trong s¶n xuÊt |
|
vμ l−u th«ng hμng ho¸ |
i Më ®Çu bμi häc
Quan s¸t trªn thÞ tr−êng chóng ta th−êng b¾t gÆp nh÷ng hiÖn t−îng ganh ®ua, giµnh giËt hay c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng−êi b¸n víi nhau ; gi÷a nh÷ng ng−êi mua víi nhau ; gi÷a xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng nµy víi xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng kia... Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã tèt hay xÊu, cã cÇn thiÕt hay kh«ng vµ ®−îc gi¶i thÝch nh− thÕ nµo ?
Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :
Nªu ®−îc kh¸i niÖm c¹nh tranh trong s¶n xuÊt, l−u th«ng hμng ho¸ vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh.
HiÓu ®−îc môc ®Ých cña c¹nh tranh, c¸c lo¹i c¹nh tranh vμ tÝnh hai mÆt cña c¹nh tranh.
Th«ng qua viÖc ph©n biÖt hai mÆt cña c¹nh tranh, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh ë n−íc ta hiÖn nay.
ii néi dung bμi häc
1. C¹nh tranh vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh
C¹nh tranh lµ g× ? T¹i sao c¹nh tranh l¹i lµ sù cÇn thiÕt, kh¸ch quan trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ?
36
a) Kh¸i niÖm c¹nh tranh
Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, "c¹nh tranh" ®−îc dïng ®Ó gäi t¾t cña côm tõ "c¹nh tranh kinh tÕ".
C¹nh tranh lμ sù ganh ®ua, ®Êu tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong s¶n xuÊt, kinh doanh hμng ho¸ nh»m giμnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn.
Kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn ®©y cho thÊy, néi dung cèt lâi cña nã thÓ hiÖn ë ba khÝa c¹nh chñ yÕu lμ : tÝnh chÊt cña c¹nh tranh ; c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia c¹nh tranh ; môc ®Ých cña c¹nh tranh.
b) Nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh
S¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ xuÊt hiÖn, th× c¹nh tranh ra ®êi, tån t¹i vμ ph¸t triÓn.
Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, c¸c chñ së h÷u kh¸c nhau tån t¹i víi t− c¸ch lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, do ®ã hä kh«ng thÓ kh«ng c¹nh tranh víi nhau. MÆt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña mçi chñ thÓ kinh tÕ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é trang bÞ kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, tr×nh ®é nghÒ nghiÖp, vèn, tr×nh ®é qu¶n lÝ, ®iÒu kiÖn nguyªn, nhiªn vËt liÖu, m«i tr−êng s¶n xuÊt, kinh doanh, nªn chÊt l−îng hμng ho¸ vμ chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau, lμm cho kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh gi÷a hä kh«ng gièng nhau : cã ng−êi thu lîi nhuËn nhiÒu, cã ng−êi thu lîi nhuËn Ýt, cã ng−êi thua thiÖt, mÊt vèn, ph¸ s¶n... §Ó giμnh lÊy c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, tr¸nh ®−îc nh÷ng rñi ro, bÊt lîi trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, tÊt yÕu gi÷a hä cã sù c¹nh tranh víi nhau.
Nh− vËy, sù tån t¹i nhiÒu chñ së h÷u víi t− c¸ch lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, tù do s¶n xuÊt, kinh doanh ; cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vμ lîi Ých kh¸c nhau ®· trë thμnh nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸.
2. Môc ®Ých cña c¹nh tranh vμ c¸c lo¹i c¹nh tranh
Môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ g× ? §Ó ®¹t môc ®Ých, nh÷ng ng−êi tham gia c¹nh tranh th«ng qua c¸c lo¹i c¹nh tranh nµo ?
37
a) Môc ®Ých cña c¹nh tranh
Môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ lμ nh»m giμnh lîi nhuËn vÒ m×nh nhiÒu h¬n ng−êi kh¸c.
Môc ®Ých nμy thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt sau :
Giμnh nguån nguyªn liÖu vμ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c ;
Giμnh −u thÕ vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ ;
Giμnh thÞ tr−êng, n¬i ®Çu t−, c¸c hîp ®ång vμ c¸c ®¬n ®Æt hμng ;
Giμnh −u thÕ vÒ chÊt l−îng vμ gi¸ c¶ hμng ho¸, kÓ c¶ l¾p ®Æt, b¶o hμnh, söa ch÷a, ph−¬ng thøc thanh to¸n...
b) C¸c lo¹i c¹nh tranh
Tuú theo c¸c c¨n cø kh¸c nhau, ng−êi ta chia c¹nh tranh thμnh c¸c lo¹i :
C¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng nhiÒu ng−êi cã cïng lo¹i hμng ho¸ ®em b¸n, nh−ng cã Ýt ng−êi mua hμng ho¸ ®ã.
VÝ dô :
T¹i phè X, cã nhiÒu ng−êi cïng b¸n mét mÆt hµng A, gi÷a hä tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau ®Ó giµnh kh¸ch hµng vµ theo ®ã giµnh nhiÒu lîi nhuËn h¬n ng−êi kh¸c. Muèn vËy, hä ph¶i t×m c¸ch n©ng cao chÊt l−îng hµng ho¸, th¸i ®é phôc vô, ®Þa ®iÓm thuËn lîi, gi¸ thÊp ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hµng.
C¹nh tranh gi÷a ng−êi mua víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng hμng ho¸ ®em ra b¸n Ýt nh−ng ng−êi mua hμng ho¸ ®ã qu¸ nhiÒu.
VÝ dô :
T¹i mét thêi ®iÓm trong phiªn giao dÞch trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cæ phiÕu cña c«ng ti X ®−îc niªm yÕt víi sè l−îng x¸c ®Þnh, cã Ýt ng−êi muèn b¸n, nh−ng l¹i cã nhiÒu ng−êi muèn mua cæ phiÕu cña c«ng ti nµy. §Ó
38
mua ®−îc, gi÷a hä tÊt yÕu cã sù c¹nh tranh víi nhau b»ng c¸ch ®−a ra møc gi¸ cao vµ tÊt nhiªn ng−êi ®Æt gi¸ cao h¬n sÏ mua ®−îc cæ phiÕu ®ã.
C¹nh tranh trong néi bé ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngμnh hμng.
VÝ dô :
C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp may mÆc trong ngµnh hµng may mÆc víi nhau.
C¹nh tranh gi÷a c¸c ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngμnh s¶n xuÊt kh¸c nhau.
VÝ dô :
Gi¶ sö trong x· héi cã ba ngµnh s¶n xuÊt A,B,C cïng c¹nh tranh víi nhau nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t− cã nhiÒu lîi nhuËn, muèn vËy hä ph¶i di chuyÓn c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt tõ ngµnh cã lîi nhuËn thÊp sang ngµnh cã lîi nhuËn cao. Nh−ng viÖc di chuyÓn nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− giao th«ng vËn t¶i ph¶i ph¸t triÓn ; viÖc cho vay vèn cña ng©n hµng ®−îc ®¶m b¶o vµ viÖc cung øng m¸y mãc, thiÕt bÞ kÜ thuËt c«ng nghÖ cho ngµnh míi ph¶i s½n sµng. §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, c¸c ngµnh A, B, C tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau. Thùc chÊt cuéc c¹nh tranh nµy lµ c¹nh tranh giµnh giËt c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh thuËn lîi nãi trªn gi÷a c¸c ngµnh A, B, C víi nhau.
C¹nh tranh trong n−íc víi n−íc ngoμi. Lo¹i c¹nh tranh nμy xuÊt hiÖn khi thÞ tr−êng v−ît khái ph¹m vi trong n−íc ®Ó v−¬n ra thÞ tr−êng khu vùc vμ thÕ giíi, g¾n víi xu h−íng toμn cÇu ho¸ vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
VÝ dô :
Nhê ®æi míi m« h×nh kinh tÕ, viÖc s¶n xuÊt l−¬ng thùc n−íc ta kh«ng chØ ®ñ cho nh©n d©n ta tiªu dïng, dù tr÷
39