GIAÙO DUÏC COÂNG DAÂN
11
(T¸i b¶n lÇn thø m−êi ba)
nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam
Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !
B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.
01 2020/CXBIPH/607 869/GD |
M· sè : CH117T0 |
PhÇn mét
c«ng d©n víi kinh tÕ
3
Bμi 1 |
c«ng d©n víi sù ph¸t triÓn |
|
kinh tÕ |
i Më ®Çu bμi häc
D©n téc ViÖt Nam lμ mét d©n téc anh hïng, th«ng minh, s¸ng t¹o, víi lÞch sö hμng ngh×n n¨m dùng n−íc vμ gi÷ n−íc. Ngμy nay, d©n téc ta ®ang ®øng tr−íc th¸ch thøc cña cuéc ®Êu tranh chèng ®ãi nghÌo, l¹c hËu, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi. V× vËy, mçi chóng ta ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam giμu m¹nh ?
Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :
Nªu ®−îc thÕ nμo lμ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vμ vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ®èi víi ®êi sèng x· héi.
Nªu ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ mèi quan hÖ gi÷a chóng.
Nªu ®−îc néi dung vμ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi.
BiÕt ®−îc mçi ng−êi ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc.
TÝch cùc tham gia x©y dùng kinh tÕ gia ®×nh vμ ®Þa ph−¬ng.
ii Néi dung bμi häc
1. S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt
a) ThÕ nµo lµ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ?
S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ sù t¸c ®éng cña con ng−êi vμo tù nhiªn, biÕn ®æi c¸c yÕu tè cña tù nhiªn ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh.
4
b) Vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt
S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ c¬ së tån t¹i cña x· héi.
Trong ®êi sèng x· héi, loμi ng−êi cã nhiÒu mÆt ho¹t ®éng nh− ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc... C¸c ho¹t ®éng nμy ngμy cμng phong phó, ®a d¹ng. §Ó tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng nãi trªn, tr−íc hÕt con ng−êi ph¶i tån t¹i. Muèn tån t¹i, con ng−êi ph¶i cã thøc ¨n, ®å mÆc, nhμ ë, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i vμ nhiÒu thø cÇn thiÕt kh¸c. §Ó cã nh÷ng thø ®ã, con ng−êi ph¶i s¶n xuÊt vμ s¶n xuÊt víi quy m« ngμy cμng lín. X· héi sÏ kh«ng tån t¹i nÕu ngõng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt.
C«ng ti s¶n xuÊt giµy Thanh niªn xung phong H¶i Phßng
¶nh : TTXVN
S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng cña x· héi.
Sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt lμ tiÒn ®Ò, lμ c¬ së thóc ®Èy viÖc më réng c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña x· héi, s¸ng t¹o ra toμn bé ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn cña x· héi. §ång thêi, th«ng qua ho¹t ®éng
5
s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, con ng−êi ngμy cμng ®−îc hoμn thiÖn vμ ph¸t triÓn toμn diÖn.
V× vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt gi÷ vai trß lμ c¬ së cña sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi, xÐt ®Õn cïng quyÕt ®Þnh toμn bé sù vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi.
2. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
§Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè
c¬ b¶n nµo ?
Mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu lμ sù kÕt hîp cña ba yÕu tè c¬ b¶n : søc lao ®éng, ®èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng.
a) Søc lao ®éng
Søc lao ®éng lμ toμn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vμ tinh thÇn cña con ng−êi ®−îc vËn dông vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Søc lao ®éng kh¸c víi lao ®éng. Søc lao ®éng míi chØ lμ kh¶ n¨ng cña lao ®éng, cßn lao ®éng lμ sù tiªu dïng søc lao ®éng trong hiÖn thùc.
Lao ®éng lμ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi lμm biÕn ®æi nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn cho phï hîp víi nhu cÇu cña con ng−êi.
Em hiÓu nh− thÕ nµo vÒ c©u nãi sau ®©y cña C. M¸c :
"Con nhÖn lµm nh÷ng ®éng t¸c gièng nh− ®éng t¸c cña ng−êi thî dÖt, vµ b»ng viÖc x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ s¸p cña m×nh, con ong cßn lµm cho mét sè nhµ kiÕn tróc ph¶i hæ thÑn. Nh−ng ®iÒu ngay tõ ®Çu ph©n biÖt nhµ kiÕn tróc tåi nhÊt víi con ong giái nhÊt lµ tr−íc khi x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ ong
b»ng s¸p, nhµ kiÕn tróc ®· x©y dùng chóng ë trong ®Çu ãc cña m×nh råi" (1).
(1)C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 1993, tËp 23, tr. 266 267.
6
Lao ®éng lμ ho¹t ®éng b¶n chÊt nhÊt cña con ng−êi, lμ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt con ng−êi víi loμi vËt. Ho¹t ®éng tù gi¸c, cã ý thøc, cã môc ®Ých, biÕt chÕ t¹o ra c«ng cô lao ®éng lμ phÈm chÊt ®Æc biÖt cña con ng−êi.
b) §èi t−îng lao ®éng
§èi t−îng lao ®éng lμ nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn mμ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vμo nh»m biÕn ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi.
§èi t−îng lao ®éng cã thÓ chia thμnh hai lo¹i :
Lo¹i cã s½n trong tù nhiªn nh− gç trong rõng, quÆng trong lßng ®Êt, t«m c¸ d−íi s«ng, biÓn... mμ con ng−êi chØ cÇn khai th¸c lμ dïng ®−îc. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña c¸c ngμnh c«ng nghiÖp khai th¸c.
Lo¹i ®· tr¶i qua t¸c ®éng cña lao ®éng, ®−îc c¶i biÕn Ýt nhiÒu nh− sîi ®Ó dÖt v¶i, s¾t thÐp ®Ó chÕ t¹o m¸y... gäi lμ nguyªn liÖu. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña c¸c ngμnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lao ®éng s¶n xuÊt vμ khoa häc kÜ thuËt, ®èi t−îng lao ®éng ngμy cμng ®a d¹ng, phong phó ; con ng−êi ngμy cμng t¹o ra nhiÒu nguyªn vËt liÖu "nh©n t¹o" cã tÝnh n¨ng, t¸c dông theo ý muèn. Tuy nhiªn, nh÷ng nguyªn vËt liÖu "nh©n t¹o" ®ã còng ®Òu cã nguån gèc tõ tù nhiªn.
c) T− liÖu lao ®éng
T− liÖu lao ®éng lμ mét vËt hay hÖ thèng nh÷ng vËt lμm nhiÖm vô truyÒn dÉn sù t¸c ®éng cña con ng−êi lªn ®èi t−îng lao ®éng, nh»m biÕn ®æi ®èi t−îng lao ®éng thμnh s¶n phÈm tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi.
T− liÖu lao ®éng ®−îc chia thμnh ba lo¹i :
C«ng cô lao ®éng hay c«ng cô s¶n xuÊt nh− : cμy, cuèc, m¸y mãc,...
HÖ thèng b×nh chøa cña s¶n xuÊt nh− : èng, thïng, hép...
7
KÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt nh− : ®−êng s¸, bÕn c¶ng, s©n bay...
lμ ®iÒu kiÖn rÊt cÇn thiÕt ®èi víi s¶n xuÊt. Do vËy, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt ph¶i ®i tr−íc mét b−íc so víi s¶n xuÊt trùc tiÕp.
Em h·y t×m thªm vÝ dô vÒ c¸c lo¹i t− liÖu lao ®éng
nãi trªn.
Trong c¸c yÕu tè cÊu thμnh t− liÖu lao ®éng th× c«ng cô lao ®éng lμ yÕu tè quan träng nhÊt. Nã lμ mét trong nh÷ng c¨n cø c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt c¸c thêi ®¹i kinh tÕ. C. M¸c viÕt : "Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c
nhau kh«ng ph¶i lμ ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g×, mμ lμ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nμo, víi nh÷ng t− liÖu lao ®éng nμo" (1).
Mét vËt nμo ®ã lμ t− liÖu lao ®éng hay lμ ®èi t−îng lao ®éng tuú thuéc vμo môc ®Ých sö dông g¾n víi chøc n¨ng mμ nã ®¶m nhËn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
VÝ dô :
C©y gç lµ ®èi t−îng lao ®éng cña ng−êi thî méc, nh−ng lµ t− liÖu lao ®éng cña ng−êi thî chèng lß trong hÇm má.
§èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng kÕt hîp l¹i thμnh t− liÖu s¶n xuÊt. V× vËy, qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt lμ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng víi t− liÖu s¶n xuÊt.
Trong c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t− liÖu lao ®éng vμ ®èi t−îng lao ®éng b¾t nguån tõ tù nhiªn. Cßn søc lao ®éng víi tÝnh s¸ng t¹o, gi÷ vai trß quan träng vμ quyÕt ®Þnh nhÊt. Suy ®Õn cïng, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t− liÖu s¶n xuÊt lμ sù ph¶n ¸nh søc lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Mét quèc gia kh«ng giμu vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn nh−ng vÉn cã thÓ trë thμnh mét c−êng quèc kinh tÕ, nÕu ë ®ã søc lao ®éng cã chÊt l−îng cao. Mét x· héi muèn cã nhiÒu cña c¶i vËt chÊt ph¶i th−êng xuyªn ch¨m lo ph¸t triÓn nguån lùc con ng−êi ; kh«i phôc vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng ; sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lÝ vμ cã hiÖu qu¶ nhÊt. V× vËy, viÖc th−êng xuyªn rÌn luyÖn,
(1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, tËp 23, S®d, tr. 269.
8
häc tËp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng vμ gãp phÇn b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng lμ tr¸ch nhiÖm cña mäi c«ng d©n.
3. Ph¸t triÓn kinh tÕ vμ ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi
a) Ph¸t triÓn kinh tÕ
Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé vμ c«ng b»ng x· héi.
Ph¸t triÓn kinh tÕ bao gåm ba néi dung chñ yÕu :
Ph¸t triÓn kinh tÕ biÓu hiÖn tr−íc hÕt ë sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ sù t¨ng lªn vÒ sè l−îng, chÊt l−îng s¶n phÈm vμ c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra nã. Quy m« vμ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ c¨n cø quan träng ®Ó x¸c ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong ®ã cã sù t¸c ®éng cña møc t¨ng d©n sè. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c quèc gia kh«ng chØ chó ý thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mμ cßn ph¶i cã chÝnh s¸ch d©n sè phï hîp.
Sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng.
Mäi nÒn kinh tÕ ®Òu tån t¹i vμ vËn ®éng trong mét c¬ cÊu nhÊt ®Þnh.
VËy, c¬ cÊu kinh tÕ lµ g× ?
C¬ cÊu kinh tÕ lμ tæng thÓ mèi quan hÖ h÷u c¬, phô thuéc vμ quy ®Þnh lÉn nhau c¶ vÒ quy m« vμ tr×nh ®é gi÷a c¸c ngμnh kinh tÕ, c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, c¸c vïng kinh tÕ.
Trong c¸c c¬ cÊu kinh tÕ nãi trªn cña nÒn kinh tÕ th× c¬ cÊu kinh tÕ ngμnh lμ quan träng nhÊt.
C¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ lμ c¬ cÊu kinh tÕ ph¸t huy ®−îc mäi tiÒm n¨ng, néi lùc cña toμn bé nÒn kinh tÕ ; phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ; g¾n víi ph©n c«ng lao ®éng vμ hîp t¸c quèc tÕ.
9