SGK_drive / Class 11 / 535_20200918104914_lich-su---nc---da-ghep

cña c¸c ngµnh khai má, luyÖn kim, thð¬ng m¹i... Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu nhð : ®iÖn khÝ, ho¸ chÊt, chÕ t¹o « t«, ®iÖn ¶nh… Tõ n¨m 1852 ®Õn n¨m 1900, sè xÝ nghiÖp sö dông m¸y mãc t¨ng 9 lÇn, sè ®éng c¬ ch¹y b»ng h¬i nðíc t¨ng 12 lÇn. N¨m 1893, sè c«ng nh©n t¨ng lªn 3 triÖu ngðêi...

N«ng nghiÖp ë trong t×nh tr¹ng ph©n t¸n víi 40% cð d©n sèng b»ng nghÒ n«ng nªn gÆp khã kh¨n trong viÖc sö dông kÜ thuËt míi. N«ng d©n bÞ phô thuéc vµo c¸c h‘ng bu«n n«ng s¶n vµ chñ nî.

Trong thêi k× nµy, mét sè c«ng ti ®éc quyÒn ®‘ ra ®êi vµ dÇn dÇn chi phèi nÒn kinh tÕ ®Êt nðíc.

§Æc ®iÓm cña tæ chøc ®éc quyÒn Ph¸p lµ viÖc tËp trung ng©n hµng ®¹t møc cao (ng©n hµng lín ë Pa-ri n¾m 70% tð b¶n cña c¸c ng©n hµng trong c¶ nðíc). Ph¸p lµ nðíc ®øng thø hai (sau Anh) vÒ xuÊt khÈu tð b¶n, nhðng kh¸c Anh ë chç tð b¶n ®ðîc ®em cho c¸c nðíc chËm tiÕn (chñ yÕu lµ Nga, Thæ NhÜ K×, c¸c nðíc MÜ Latinh) vay lÊy l‘i nÆng. V× vËy, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ®ðîc gäi lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay l€i.

b) T×nh h×nh chÝnh trÞ

Sau khi §Õ chÕ thø hai sôp ®æ (4 _ 9 _ 1870), chÝnh thÓ céng hoµ (nÒn Céng hoµ thø ba)(1) ®ðîc thiÕt lËp. Tuy vËy, t×nh h×nh chÝnh trÞ Ph¸p rÊt phøc t¹p, thÓ hiÖn râ ë viÖc ®µn ¸p c¸c cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n lao ®éng vµ c¸c vô tham « vµ bª bèi chÝnh trÞ. Trong vßng 40 n¨m (1875 _ 1914), ®‘ cã tíi 50 lÇn thay ®æi chÝnh phñ ë Ph¸p.

VÒ ®èi ngo¹i, sau chiÕn tranh Ph¸p _ Phæ (1870 _ 1871), quan hÖ gi÷a hai nðíc tiÕp tôc c¨ng th¼ng. Tõ n¨m 1870 ®Õn n¨m 1893, Ph¸p¸ë vµo t×nh thÕ bÞ c« lËp. Song Ph¸p vÉn t¨ng cðêng x©m lðîc thuéc ®Þa ë ch©u vµ ch©u Phi : hoµn thµnh x©m lðîc ViÖt Nam (1884), chiÕm Lµo (1893), th«n tÝnh Ma-®a-ga-xca, Ma-rèc...

(1) NÒn Céng hoµ thø nhÊt ra ®êi n¨m 1792,trong thêi k× C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p ; nÒn Céng hoµ thø hai ra ®êi trong C¸ch m¹ng 1848 – 1849 ë Ph¸p ; nÒn Céng hoµ thø ba tån t¹i ®Õn n¨m 1940, khi ph¸t xÝt §øc x©m chiÕm Ph¸p.

60

§Õn n¨m 1914, hÖ thèng thuéc ®Þa cña Ph¸p réng gÇn 11 triÖu km2, víi 55,5 triÖu d©n, ®øng thø hai trªn thÕ giíi.

T×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña Ph¸p vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XIX _ 3. Nðíc §øc®Çu thÕ kØ XX nhð thÕ nµo ?

a) T×nh h×nh kinh tÕ

Vµo gi÷a thÕ kØ XIX, §øc vÉn lµ mét nðíc n«ng nghiÖp, ®a sè d©n cð tËp trung ë n«ng th«n vµ c¸c thµnh thÞ nhá. Tuy vËy, c«ng nghiÖp ®‘ kh¸ ph¸t triÓn, nhÊt lµ ë vïng T©y Nam. Sau khi nðíc §øc thèng nhÊt (18 _ 1 _ 1871), chñ nghÜa tð b¶n ë ®©y ph¸t triÓn rÊt nhanh.

C«ng cuéc thèng nhÊt ®Êt nðíc ®‘ t¹o nªn mét thÞ trðêng d©n téc víi chÕ ®é hµnh chÝnh, hÖ thèng quan thuÕ, ®o lðêng vµ tiÒn tÖ thèng nhÊt. Theo HiÖp ðíc VÐcxai, §øc chiÕm ®ðîc cña Ph¸p 5 tØ phr¨ng, hai tØnh giµu nguyªn liÖu lµ An-d¸t vµ Lo-ren, nªn cã mét nguån vèn quan träng ®Ó x©y dùng vµ më réng kinh doanh. Trªn l‘nh thæ §øc còng cã nhiÒu nguyªn liÖu, nhÊt lµ ë miÒn T©y Nam nhð vïng Rua cã nhiÒu má than vµ kim lo¹i. Nðíc §øc còng ®‘ tõng cã mét c¬ së kinh tÕ c«ng thð¬ng nghiÖp nhÊt ®Þnh tõ gi÷a thÕ kØ XIX. Do ph¸t triÓn sau, nðíc §øc tiÕp nhËn nh÷ng thµnh tùu kÜ thuËt míi, x©y dùng c«ng nghiÖp theo quy tr×nh míi lµm t¨ng nhanh s¶n lðîng. Cð d©n thµnh thÞ t¨ng nhanh lµ nguån nh©n lùc quan träng cho c«ng nghiÖp.

§Õn cuèi thÕ kØ XIX, nhiÒu khu c«ng nghiÖp ®å sé xuÊt hiÖn. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, §øc vðît Ph¸p vµ Anh, ®øng ®Çu ch©u ¢u vµ thø hai thÕ giíi, sau MÜ. §Õn n¨m 1913, s¶n lðîng gang thÐp cña §øc ®‘ gÊp ®«i Anh.

Do viÖc c¹nh tranh trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nhÊt lµ trong c«ng nghiÖp nÆng, qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt vµ tð b¶n ë §øc diÔn ra m¹nh mÏ. NhiÒu doanh nghiÖp lín ph¸t triÓn nhanh chãng, lµm ph¸ s¶n hoÆc thu hót dÇn nh÷ng xÝ nghiÖp nhá. Sù tËp trung s¶n xuÊt vµ tð b¶n dÉn ®Õn sù ra ®êi nh÷ng c«ng ti ®éc quyÒn lín trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp then chèt. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë §øc xuÊt hiÖn dðíi h×nh thøc phæ biÕn lµ c¸cten vµ xanh®ica.

Xanh®ica than ®¸ Rai-n¬ _ VÐt-xpha-len thµnh lËp n¨m 1893, ®¸nh dÊu bðíc chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa cña §øc. N¨m 1913, víi s¶n lðîng 10 triÖu tÊn than, xanh®ica nµy kiÓm so¸t 95% tæng s¶n lðîng than ë vïng Rua (vïng c«ng nghiÖp lín nhÊt ë §øc) vµ h¬n 55% tæng s¶n lðîng than c¶ nðíc.

61

§Õn n¨m 1905, §øc ®‘ cã 385 tæ chøc ®éc quyÒn, bao gåm 12 000 xÝ nghiÖp lín vµ n¾m gi÷ c¸c ngµnh s¶n xuÊt chñ yÕu.

Do c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, quý téc ®Þa chñ §øc cã ®iÒu kiÖn sö dông m¸y mãc vµ kÜ thuËt míi trong n«ng nghiÖp.

b) T×nh h×nh chÝnh trÞ

§øc lµ mét liªn bang gåm 22 bang vµ 3 thµnh phè tù do, theo chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn ; trong ®ã, quý téc ®Þa chñ liªn kÕt chÆt chÏ víi tð b¶n ®éc quyÒn thèng trÞ nh©n d©n, chèng phong trµo c«ng nh©n, ch¹y ®ua vò trang vµ x©m chiÕm thuéc ®Þa.

Hoµng ®Õ ®øng ®Çu Liªn bang cã quyÒn cao nhÊt (Tæng chØ huy qu©n ®éi, bæ nhiÖm vµ c¸ch chøc Thñ tðíng, triÖu tËp vµ gi¶i t¸n Quèc héi...). QuyÒn lËp ph¸p thuéc hai viÖn _ Héi ®ång Liªn bang (Thðîng viÖn, gåm ®¹i biÓu c¸c bang) vµ Quèc héi (H¹ viÖn, do bÇu cö, nhiÖm k× 3 n¨m).

Nðíc §øc bðíc vµo con ®ðêng tð b¶n chñ nghÜa tð¬ng ®èi muén, nªn khi trë thµnh cðêng quèc c«ng nghiÖp th× phÇn lín ®Êt ®ai trªn thÕ giíi ®‘ lµ thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa cña Anh, Ph¸p... Ngay tõ thËp niªn 90 cña thÕ kØ XIX, §øc ®‘ c«ng khai ®ßi dïng vò lùc chia l¹i thÕ giíi. V× thÕ, m©u thuÉn gi÷a §øc víi Anh vµ Ph¸p _ nh÷ng nðíc cã nhiÒu thuéc ®Þa nhÊt _ trë nªn hÕt søc gay g¾t, dÉn ®Õn cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. TÝnh chÊt qu©n phiÖt hiÕu chiÕn lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc.

Nªu mét sè sù kiÖn chøng tá kinh tÕ §øc ph¸t triÓn m¹nh. Nguyªn nh©n 4. Nðíc MÜcña sù ph¸t triÓ n ®ã.

a) T×nh h×nh kinh tÕ

Sau cuéc néi chiÕn (1861 _ 1865), chñ nghÜa tð b¶n ë MÜ ph¸t triÓn vðît bËc. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµ : ViÖc gi¶i phãng n« lÖ t¹o nªn nguån lao ®éng phong phó vµ n¨ng ®éng, l¹i thªm nguån nhËp cð tõ ch©u ¢u vµ ch©u ¸ cµng lµm t¨ng thªm nh©n c«ng vµ trÝ tuÖ cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt. ChÕ ®é kinh tÕ ®ån ®iÒn vµ trang tr¹i cïng nh÷ng c¸nh ®ång mªnh m«ng lµm cho nðíc MÜ trë thµnh vùa lóa, cã nguån n«ng phÈm rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Trªn l‘nh thæ réng lín tõ bê §¹i T©y Dð¬ng ®Õn bê Th¸i B×nh Dð¬ng, nðíc MÜ ®‘ t×m thÊy vµ khai th¸c c¸c má vµng, than, dÇu löa cïng nhiÒu kho¸ng s¶n kh¸c. Do ®Æc ®iÓm lÞch sö, nðíc MÜ

62

kh«ng bÞ rµng buéc bëi tµn dð cña chÕ ®é phong kiÕn l¹c hËu, kh«ng gÆp trë ng¹i vÒ quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña giíi quý téc. C«ng nghiÖp MÜ x©y dùng muén, cã thÓ ¸p dông ngay kÜ thuËt tiªn tiÕn nªn n¨ng suÊt kh¸ cao.

Víi nh÷ng thuËn lîi Êy, chØ tõ n¨m 1865 ®Õn n¨m 1894, MÜ tõ hµng thø tð ®‘ vð¬n lªn hµng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. §Õn gi÷a nh÷ng n¨m 90 thÕ kØ XIX, s¶n lðîng c«ng nghiÖp MÜ t¨ng 4 lÇn, b»ng 1/2 tæng s¶n lðîng cña c¸c nðíc T©y ¢u gép l¹i vµ gÊp 2 lÇn nðíc Anh.

Sù c¹nh tranh vµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ chu k× ®‘ thóc ®Èy m¹nh mÏ sù tËp trung s¶n xuÊt vµ tð b¶n ë MÜ. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp lÇn lðît r¬i vµo tay mét sè nhµ tð b¶n kÕch sï, liªn minh víi nhau thµnh nh÷ng t¬rít _ mét h×nh thøc ®éc quyÒn cao vµ phæ biÕn ë MÜ. Tiªu biÓu cho c¸c t¬rít MÜ lµ “vua dÇu má” Rèc-phe-l¬, “vua s¾t thÐp” Moãc-gan... Nh÷ng “vua kÜ nghÖ” võa lòng ®o¹n c«ng nghiÖp, võa lµ chñ c¸c ng©n hµng lín, võa chi phèi toµn bé ®êi sèng chÝnh trÞ vµ x‘ héi nðíc MÜ.

H×nh 30. Tranh ®ð¬ng thêi nãi vÒ quyÒn lùc cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë MÜ

Moãc-gan thµnh lËp c«ng ti thÐp MÜ (1903) kiÓm so¸t 60% ngµnh s¶n xuÊt thÐp. C«ng ti cßn së h÷u 5 000 ha ®Êt má chøa than cèc, 1 600 km ®ðêng s¾t, 100 tµu thuû. T¬rít dÇu má cña Rèc-phe-l¬ kiÓm so¸t 90% ngµnh s¶n xuÊt dÇu má víi 7 v¹n km ®ðêng èng dÉn dÇu, hµng tr¨m tµu biÓn vµ kho hµng ë trong vµ ngoµi nðíc. Rèc-phe-l¬ cßn chinh phôc c¸c ngµnh h¬i ®èt, ®iÖn khÝ, c¸c c«ng ti kÏm, ®ång, ch×. Hai tËp ®oµn trªn lòng ®o¹n ngµnh ng©n hµng, n¾m trong tay 1/3 toµn bé sè vèn ng©n hµng nðíc MÜ.

63

b) T×nh h×nh chÝnh trÞ

§øng ®Çu ChÝnh phñ MÜ lµ Tæng thèng. Hai ®¶ng tð s¶n _ Céng hoµ vµ D©n chñ _ cø 4 n¨m mét lÇn ®ða ngðêi ra tranh cö chøc Tæng thèng vµ ®¹i biÓu Quèc héi, gåm hai viÖn _ H¹ viÖn vµ Thðîng viÖn.

So víi c¸c nðíc ®Õ quèc kh¸c, MÜ chËm trÔ trong viÖc x©m chiÕm thuéc ®Þa, v× m¶i lo chinh phôc c¸c vïng ®Êt ®ai réng lín ë miÒn Trung vµ miÒn T©y ®Êt nðíc. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XIX trë ®i, khi biªn giíi nðíc MÜ ®‘ ch¹m bê Th¸i B×nh Dð¬ng, MÜ lËp tøc vð¬n ra ngoµi l‘nh thæ cña m×nh. N¨m 1898, MÜ g©y chiÕn víi T©y Ban Nha ®Ó cðíp Phi-lÝp-pin vµ Cu-ba. B»ng ®«la vµ søc m¹nh qu©n sù, MÜ can thiÖp vµo néi bé c¸c nðíc MÜ Latinh. §èi víi Trung Quèc, MÜ ®Ò ra chÝnh s¸ch “më cöa” ®Ó x©m nhËp vµo ®Êt nðíc réng lín vµ giµu cã nµy.

Tr×nh bµy nh÷ng nÐt næi bËt trong nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ MÜ cuèi thÕ kØ XIX _ ®Çu thÕ kØ XX.

1.V× sao sau n¨m 1870, Anh mÊt ®Þa vÞ ®éc quyÒn c«ng nghiÖp, cßn c«ng nghiÖp Ph¸p th× ph¸t triÓn chËm ?

2.T¹i sao nãi chñ nghÜa ®Õ quèc Anh lµ chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n, cßn chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay l·i ?

3.V× sao giíi cÇm quyÒn §øc r¸o riÕt chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi ?

4.Nh÷ng nguyªn nh©n nµo khiÕn kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn vðît bËc ?

5.Ho¹t ®éng bµnh trðíng cña MÜ diÔn ra nhð thÕ nµo ?

phÇn ®äc thªm

Sù ph¸t triÓn kinh tÕ Anh ®Çu thÕ kØ XX vµ bðíc chuyÓn sang chñ nghÜa ®Õ quèc

§Õn ®Çu thÕ kØ XX, nðíc Anh vÉn gi÷ ®Þa vÞ hµng ®Çu trong nÒn kinh tÕ thð¬ng nghiÖp vµ trong nh÷ng ho¹t ®éng tÝn dông thÕ giíi. Lu©n §«n ®ãng vai trß mét trung t©m tµi chÝnh vµ ®ång b¶ng Anh (livr¬ xtecling) vÉn lµ ®¬n vÞ tiÒn tÖ th«ng dông trong mËu dÞch quèc tÕ. So víi håi cuèi thÕ kØ XIX, tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cã nhanh h¬n, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh ®ãng tµu, ho¸ chÊt, ®iÖn khÝ. Nhðng trong cuéc c¹nh tranh

64

tð b¶n chñ nghÜa, ®é t¨ng trðëng cña Anh vÉn tiÕp tôc l¹c hËu so víi c¸c nðíc kh¸c, nhÊt lµ so víi MÜ vµ §øc. TØ lÖ s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp Anh trong toµn bé s¶n lðîng thÕ giíi tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1913 gi¶m sót râ rÖt : than tõ 29,7% xuèng 21,8%, gang tõ 22,1% xuèng 13%, tiªu thô b«ng tõ 28,5% xuèng 23,2%.

NhiÒu c«ng ti lòng ®o¹n xuÊt hiÖn trong hÇu hÕt c¸c ngµnh c«ng nghiÖp : khai th¸c than, dÖt, thuèc l¸, ho¸ chÊt, luyÖn kim, vËn t¶i. Nhðng qu¸ tr×nh tËp trung ë Anh diÔn ra nhanh vµ m¹nh mÏ, nhÊt lµ trong ngµnh ng©n hµng.

N¨m 1913, 27 nhµ ng©n hµng ®‘ tËp trung trong tay mét sè vèn b»ng 85% tæng sè vèn tð b¶n trong nðíc. Cã thÕ lùc nhÊt lµ 5 nhµ ng©n hµng ë Lu©n §«n chiÕm 40% sè tð b¶n cña nðíc Anh. Nh÷ng nhµ ng©n hµng ®Òu cã chi nh¸nh ë thuéc ®Þa.

Sù ph¸t triÓn cña ng©n hµng thóc ®Èy viÖc xuÊt khÈu tð b¶n. NÕu n¨m 1900, nðíc Anh ®Çu tð ra bªn ngoµi 2 tØ livr¬ xtÐcling th× ®Õn n¨m 1913 lªn gÇn 4 tØ. NÕu n¨m 1899 tiÒn l‘i cña sè vèn xuÊt khÈu lµ 90 triÖu livr¬ xtÐcling th× ®Õn n¨m 1912 lªn tíi 176 triÖu. ThÞ trðêng ®Çu tð chñ yÕu cña nðíc Anh lµ c¸c thuéc ®Þa vµ mét sè n¬i nhð Trung Quèc, Nga, c¸c nðíc MÜ Latinh...

(Theo : Vò Dð¬ng Ninh _ NguyÔn V¨n Hång,

LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i, S®d, tr. 231)

65

Chð¬ng III

(Tõ®ÇuPhongthÕtrµokØ XIX®Õn®ÇuthÕkØc«ng nh©n XX)

Giai cÊp c«ng nh©n ra ®êi vµ lín m¹nh cïng víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n. Do ®èi lËp vÒ quyÒn lîi, m©u thuÉn gi÷a tð s¶n víi c«ng nh©n ®· n y sinh, dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh giai cÊp ngµy cµng gay g¾t.

1. Sù ra ®êi vµ t×nh c¶nh cña giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp

Chñ nghÜa tð b¶n ra ®êi vµ ph¸t triÓn th× sù ph©n chia x‘ héi thµnh hai giai cÊp c¬ b¶n ®èi lËp nhau _ giai cÊp tð s¶n vµ giai cÊp v« s¶n _ ngµy cµng râ rÖt. Giai cÊp tð s¶n bao gåm nh÷ng chñ c«ng xðëng, nhµ m¸y, chñ ®ån ®iÒn, quý téc míi...

Hä tÝch luü tµi s¶n th«ng qua bãc lét nh÷ng ngðêi lao ®éng nghÌo khæ vµ tiÕn hµnh bu«n b¸n n« lÖ. Nh÷ng ngðêi v« s¶n xuÊt th©n tõ nh÷ng n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n, mÊt ®Êt, ph¶i rêi bá quª hð¬ng ra thµnh thÞ t×m ®ðêng sinh sèng, ph¶i lµm thuª trong c¸c c«ng xðëng, nhµ m¸y. Bæ sung cho ®éi ngò nµy cã c¶ nh÷ng thî thñ c«ng ë thµnh thÞ bÞ ph¸ s¶n. Giai cÊp v« s¶n hoµn toµn kh«ng cã tð liÖu s¶n xuÊt, chØ dùa vµo viÖc b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho tð s¶n ®Ó sinh sèng. Giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp ra ®êi tõ nöa cuèi thÕ kØ XVIII, trðíc tiªn lµ ë Anh, khi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp b¾t ®Çu. VÒ sau, khi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, lan nhanh ë nhiÒu nðíc th× giai cÊp v« s¶n ë c¸c nðíc nµy còng xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng lín m¹nh.

Do bÞ giai cÊp tð s¶n ¸p bøc bãc lét nÆng nÒ nªn ®êi sèng cña c«ng nh©n hÕt søc c¬ cùc.

66

H×nh 31. Lao ®éng trÎ em trong hÇm má ë Anh

ViÖc sö dông m¸y mãc ngµy cµng réng r‘i lµm cho nhiÒu c«ng nh©n cã nguy c¬ mÊt viÖc lµm. Trðíc t×nh h×nh Êy, c«ng nh©n ®‘ ®øng lªn ®Êu tranh chèng giai cÊp tð s¶n.

T×nh c¶nh cña c«ng nh©n ë c¸c nðíc tð b¶n nhð thÕ nµo ?

2. Phong trµo®Êu tranh cña c«ngnh©n rongnöa ®Çu thÕ kØ XIX

Lóc ®Çu, do nhËn thøc cßn h¹n chÕ, c«ng nh©n cho r»ng m¸y mãc lµ nguån gèc g©y nªn sù ®ãi nghÌo, ®au khæ vµ thÊt nghiÖp. Phong trµo ®Ëp ph¸ m¸y mãc, ®èt c«ng xðëng lµ h×nh thøc ®Êu tranh tù ph¸t ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n. Phong trµo nµy diÔn ra trong thêi gian cuèi thÕ kØ XVIII _ ®Çu thÕ kØ XIX, trðíc hÕt ë Anh råi lan ra c¸c nðíc kh¸c. Song, viÖc ®Ëp ph¸ m¸y mãc kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ g× ngoµi sù t¨ng cðêng ®µn ¸p cña giai cÊp thèng trÞ.

Qua thùc tiÔn, c«ng nh©n ngµy cµng nhËn thÊy râ r»ng chÝnh giai cÊp tð s¶n míi lµ kÎ bãc lét hä vµ môc tiªu ®Êu tranh nh»m vµo giai cÊp tð s¶n.

ë Anh, trong nh÷ng n¨m 20 _ 30 cña thÕ kØ XIX, c«ng nh©n ®Êu tranh ®ßi quyÒn bÇu cö. N¨m 1832, Quèc héi Anh ph¶i th«ng qua ®¹o luËt c¶i c¸ch tuyÓn cö ; theo ®ã, ®iÒu kiÖn tµi s¶n cña cö tri ®ðîc h¹ thÊp, song vÉn kh«ng ®em l¹i quyÒn bÇu cö cho c«ng nh©n, tiÓu tð s¶n vµ tð s¶n h¹ng trung. Trong nh÷ng n¨m 1836 _ 1848, mét phong trµo c«ng nh©n réng lín, cã tæ chøc ®‘ diÔn ra _ phong trµo HiÕn chð¬ng.

C«ng nh©n tæ chøc mÝt tinh, lÊy ch÷ kÝ, ®ða kiÕn nghÞ ®Õn NghÞ viÖn, ®ßi quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu, t¨ng lð¬ng vµ gi¶m giê lµm cho ngðêi lao ®éng. MÆc dï bÞ ®µn ¸p vµ kiÕn nghÞ cña c«ng nh©n kh«ng ®ðîc chÊp nhËn, song ®©y lµ “phong trµo c¸ch m¹ng ®Çu tiªn thùc sù cã tÝnh quÇn chóng, cã ý thøc chÝnh trÞ” (Lª-nin).

67

H×nh 32. Phong trµo HiÕn chð¬ng ë Anh

ëPh¸p, n¨m 1831, do bÞ bãc lét nÆng nÒ vµ ®êi sèng qu¸ khã kh¨n, c«ng nh©n dÖt thµnh phè Li-«ng khëi nghÜa ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm. Nh÷ng ngðêi khëi nghÜa ®‘ lµm chñ thµnh phè trong 10 ngµy. QuyÕt t©m ®Êu tranh cña hä thÓ hiÖn trong khÈu hiÖu : “Sèng trong lao ®éng hoÆc chÕt trong chiÕn ®Êu !”. N¨m 1834, c«ng nh©n c¸c nhµ m¸y t¬ ë Li-«ng l¹i khëi nghÜa, ®ßi thiÕt lËp nÒn céng hoµ. Cuéc chiÕn ®Êu ¸c liÖt ®‘ diÔn ra suèt 4 ngµy, cuèi cïng bÞ dËp t¾t.

ë§øc, ®êi sèng cña c«ng nh©n vµ thî thñ c«ng rÊt c¬ cùc, do sù ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp vµ sù c¹nh tranh cña hµng ho¸ nhËp khÈu tõ Anh vµo.

C«ng nh©n §øc, ngoµi viÖc bÞ nhµ tð b¶n (chñ c«ng trðêng thñ c«ng) bãc lét tµn nhÉn, cßn bÞ “chñ cò” (®Þa chñ) ¸p bøc nÆng nÒ. §Ó ®ðîc ®i lµm trong c¸c nhµ m¸y, c«ng nh©n ph¶i ®ãng thuÕ ®Æc biÖt cho ®Þa chñ.

N¨m 1844, c«ng nh©n dÖt vïng S¬-lª-din khëi nghÜa, ph¸ huû nhµ cöa cña chñ tð b¶n. Cuéc khëi nghÜa mÆc dï kh«ng duy tr× ®ðîc l©u nhðng mang tÝnh quÇn chóng râ rÖt, cã t¸c dông më ®Çu phong trµo ®Êu tranh s«i næi cña c«ng nh©n §øc sau nµy.

Nh÷ng cuéc ®Êu tranh trªn cña v« s¶n Anh, Ph¸p, §øc ®Òu thÊt b¹i v× thiÕu sù l‘nh ®¹o ®óng ®¾n vµ chða cã ®ðêng lèi chÝnh trÞ râ rµng, song ®‘ ®¸nh dÊu sù trðëng thµnh cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn quan träng cho sù ra ®êi cña chñ nghÜa x‘ héi khoa häc.

Nªu nh÷ng nÐt chñ yÕu cña phong trµo c«ng nh©n vµo nöa ®Çu thÕ kØ XIX.

68

3. Chñ nghÜa x· héi kh«ng tðëng

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n ngµy cµng ph¬i bµy nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã trong viÖc bãc lét tµn nhÉn ngðêi lao ®éng vµ g©y ra nhiÒu tÖ n¹n x‘ héi. §iÒu nµy t¸c ®éng tíi ý thøc cña mét sè nhµ tð tðëng tiÕn bé nhÊt lóc bÊy giê nhð : Xanh Xi-m«ng, S. Phu-ri-ª ë Ph¸p vµ R. ¤-oen ë Anh... Hä nªu tð tðëng vÒ x©y dùng mét x‘ héi míi, kh«ng cã chÕ ®é tð h÷u, kh«ng bãc lét, nh©n d©n lµm chñ mäi phð¬ng tiÖn s¶n xuÊt.

Xanh Xi-m«ng _ nhµ tð tðëng Ph¸p, cho r»ng ®éng lùc ph¸t triÓn cña lÞch sö lµ kiÕn thøc khoa häc, ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o. ¤ng chñ trð¬ng x©y dùng mét x‘ héi ®ang tån t¹i chÕ ®é tð h÷u, v« s¶n vµ tð s¶n chung sèng hoµ b×nh víi nhau.

S¸c-l¬ Phu-ri-ª _ nhµ x‘ héi kh«ng tðëng Ph¸p, phª ph¸n m¹nh mÏ chÕ ®é tð b¶n, v¹ch kÕ ho¹ch x©y dùng mét x‘ héi ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng cña con ngðêi. ¤ng cho r»ng trong x‘ héi tð¬ng lai, lao ®éng lµ nghÜa vô, lµ nguån vui vµ nhu cÇu cña tÊt c¶ mäi ngðêi, kh«ng cã ai ¨n b¸m.

R«-be ¤-oen _ nhµ x‘ héi kh«ng tðëng Anh, ®Ò ra kÕ ho¹ch c¶i thiÖn ®êi sèng cña c«ng nh©n trong khu«n khæ chÕ ®é tð b¶n. ¤ng chñ trð¬ng xo¸ bá tð h÷u, giai cÊp, sù bãc lét b»ng con ®ðêng hîp t¸c vµ gióp ®ì nhau.

Tuy tè c¸o m¹nh mÏ chÕ ®é tð b¶n chñ nghÜa, ðíc m¬ mét x‘ héi tèt ®Ñp, c«ng b»ng h¬n, song c¸c «ng l¹i kh«ng v¹ch ra con ®ðêng ®óng ®¾n ®Ó thñ tiªu bãc lét, x©y dùng x‘ héi míi. KÕ ho¹ch cña hä kh«ng thÓ thùc hiÖn ®ðîc khi x‘ héi tð b¶n kh«ng bÞ xo¸ bá. Hä lµ nh÷ng ngðêi x€ héi kh«ng tðëng.

Sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n ®ßi hái sù ra ®êi mét häc thuyÕt thùc sù khoa häc, ®Þnh hðíng cho cuéc ®Êu tranh xo¸ bá chÕ ®é tð b¶n chñ nghÜa, x©y dùng x‘ héi míi tèt ®Ñp.

69