


(T¸i b¶n lÇn thø hai)

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : |
Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGðT NG¤ TRÇN ¸I |
|
Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng |
Biªn tËp lÇn ®Çu : |
lª hång s¬n − lðu hoa s¬n |
Biªn tËp t¸i b¶n : |
n«ng thÞ huÖ |
Biªn tËp kÜ thuËt : |
hoµng m¹nh døa |
Tr×nh bµy b×a : |
lðu chÝ ®ång |
Biªn vÏ lðîc ®å : |
cï ®øc nghÜa |
Söa b¶n in : |
nguyÔn v¨n nguyªn |
ChÕ b¶n : |
C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng |
B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.
S¸ch cã sö dông mét sè ¶nh tð liÖu tõ : LÞch sö C¸ch m¹ng XHCN th¸ng Mðêi Nga vÜ ®¹i ; History of the world in XX century, Volume I (1900 - 1945) ; An introductory History ; LÞch sö thÕ giíi 1917 - 1925 cña Xin-ga-po ; ViÖt Nam - Cuéc chiÕn 1858 - 1975 ; §¹i cð¬ng LÞch sö ViÖt Nam, TËp II... vµ mét sè trang web nðíc ngoµi.
lÞch sö 11 - n©ng cao
M· sè : NH115T4
In ............. |
cuèn, khæ 17 x 24 cm. |
|
In t¹i C«ng ti cæ phÇn in ................... |
|
|
Sè ®¨ng kÝ KHXB : 01 −2014/CXB/590 |
− 1062/GD. |
In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng ... n¨m 2014.

PhÇn mét
LÕCH SÛÃ THÏË GIÚÁI
CÊÅN ÀAÅI
3

Chð¬ng I
C¸c(Tõ gi÷acuécthÕ kØc¸chXVI ®Õnm¹ngcuèi thÕtðkØ XVIII)s¶n
Bµi |
|
1 |
C¸ch m¹ng Hµ Lan gi÷a thÕ kØ XVI |
Vµo gi÷a thÕ kØ XVI, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-l an(1) chèng l¹i ¸ch thèng trÞ cña Vð¬ng quèc T©y Ban Nha ®· trë thµnh cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn, më ®Çu mét thêi ®¹i míi trong lÞch sö loµi ngðê i _ thêi cËn ®¹i.
I _ T×nh h×nh N£-§ÐC-Lan gi÷a thÕ kØ XVI
1. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña Nª-®Ðc-lan
Vµo cuèi thÕ kØ XV _ ®Çu thÕ kØ XVI, nÒn s¶n xuÊt tð b¶n chñ nghÜa ra ®êi ë ch©u ¢u. Vïng ®Êt Nª-®Ðc-lan lóc bÊy giê cã nÒn kinh tÕ c«ng thð¬ng nghiÖp m¹nh nhÊt ch©u ¢u. S¶n xuÊt trong c¸c c«ng trðêng thñ c«ng ph¸t triÓn, tiªu biÓu lµ c¸c xðëng nÊu ®ðêng, lµm xµ phßng ë An-vÐc-pen ; dÖt v¶i, luyÖn kim ë Lu-d¬. NhiÒu thµnh thÞ trë thµnh trung t©m s¶n xuÊt, thð¬ng m¹i lín nhð : Lay-®en, U-trÕch, Am-xtÐc-®am, An-vÐc-pen. NhiÒu ng©n hµng ®ðîc thµnh lËp vµ ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ ®Êt nðíc.
Giai cÊp tð s¶n sím ra ®êi, cã thÕ lùc vÒ kinh tÕ nhð ë Am-xtÐc-®am vµ An-vÐc-pen. §ång thêi, thî thñ c«ng vµ n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n trë thµnh c«ng nh©n lµm thuª trong c¸c c«ng trðêng thñ c«ng. TÇng líp thÞ d©n nghÌo ®«ng ®¶o h¬n. X‘ héi tð b¶n ë Nª-®Ðc-lan lóc bÊy giê ®‘ bðíc ®Çu h×nh thµnh.
Nh÷ng sù kiÖn nµo chøng tá kinh tÕ cña Nª-®Ðc-lan ph¸t triÓn ?
(1) Nª-®Ðc-lan (nghÜa lµ “vïng ®Êt thÊp”) : tªn gäi vïng ®Êt bao gåm l‘nh thæ hai nðíc Hµ Lan vµ BØ ngµy nay.
4

2. Cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan chèng ¸ch thèng trÞ T©y Ban Nha
Cuèi thÕ kØ XV, Nª-®Ðc-lan cßn lÖ thuéc ¸o, ®Õn thÕ kØ XVI l¹i chÞu sù thèng trÞ cña Vð¬ng triÒu T©y Ban Nha. H»ng n¨m, nh©n d©n Nª-®Ðc-lan ph¶i nép thuÕb»ng2/5 ng©ns¸chchung(mµ diÖntÝchcña vïng ®Êt nµy chØ b»ng6% tæng sè diÖn tÝch c¶ vð¬ng quèc). Vua T©y Ban Nha ®µn ¸p nh÷ng ngðêi chèng l¹i ®¹o Thiªn Chóa (xö chÐm ®µn «ng, ch«n sèng hoÆc thiªu chÕt ®µn bµ, tÞch thu tµi s¶n cña nh÷ng ngðêi theo “dÞ gi¸o”...). Hµng ho¸ nhËp vµo Nª-®Ðc-lanph¶i chÞu thuÕ rÊt cao, thð¬ngnh©n Nª-®Ðc-lanbÞ h¹n chÕ bu«n b¸n víi c¸c thuéc ®Þa cña T©y Ban Nha.
C¸c tÇng líp nh©n d©n Nª-®Ðc-lan nhiÒu lÇn næi dËy chèng ¸ch thèng trÞ cña T©y Ban Nha. Hä dïng nhiÒu h×nh thøc ®Êu tranh nhð : sö dông th¬ ca ®Ó chÕ giÔu, ®¶ kÝch nhµ thê Thiªn Chóa, ®Ëp ph¸ tðîng Th¸nh, vò trang chèng chÝnh quyÒn phong kiÕn... TÇng líp quý téc lËp Tho¶ ðíc quý téc, ®ßi gi¶m sè lðîng gi¸m môc, triÖu tËp héi nghÞ c¸c ®¼ng cÊp. Giai cÊp tð s¶n còng lËp Tho¶ ðíc thð¬ng nh©n, ®ßi tù do kinh doanh.
Nh÷ng nguyªn nh©n nµo dÉn tíi cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan chèng chÝnh quyÒn T©y Ban Nha ?
II _ diÔn biÕn CñA c¸ch m¹ng
C¸ch m¹ng Hµ Lan tr¶i qua 2 giai ®o¹n :
1. Giai ®o¹n 1566 - 1572
Th¸ng 8 _ 1566, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan chèng T©y Ban Nha trë thµnh mét lµn sãng m¹nh mÏ. Hä ph¸ nhµ thê Thiªn Chóa, lïng b¾t c¸c gi¸m môc (gäi lµ “Phong trµo ph¸ tðîng Th¸nh”). Th¸ng 10 _ 1566, phong trµo lan réng ra 12 tØnh (trong sè 27 tØnh) cña Nª-®Ðc-lan. ChÝnh quyÒn T©y Ban Nha ph¶i nhðîng bé (c¸c toµ ¸n t«n gi¸o t¹m ngõng ho¹t ®éng, cho phÐp ®¹o Canvanh hµnh lÔ), nhðng vÉn t×m c¸ch ®µn ¸p phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan.
Th¸ng 8 _ 1567, 18 000 qu©n T©y Ban Nha ®ðîc ph¸i sang chiÕm ®ãng toµn bé l‘nh thæ Nª-®Ðc-lan. Chóng giÕt h¹i nhiÒu ngðêi, cðíp bãc, ®èt ph¸ kh¾p n¬i.
5

H×nh 1. V. ¤-ran-gi¬
(1533 _ 1584)
Quý téc líp trªn cña Nª-®Ðc-lan, ®ðîc sù gióp ®ì cña nðíc ngoµi, lËp mét ®éi qu©n ®¸nh thuª ®ða vÒ nðíc ®Ó lËt ®æ ¸ch thèng trÞ T©y Ban Nha, song bÞ ®¸nh tan vµo n¨m 1568.
Tuy vËy, cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan vÉn tiÕp diÔn vµ thu ®ðîc nhiÒu th¾ng lîi. Th¸ng 4 _ 1572, qu©n khëi nghÜa gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín ë miÒn B¾c. Mét sè quý téc tð s¶n ho¸ ë Nª-®Ðc-lan, ®øng ®Çu lµ Vin-hem ¤-ran-gi¬, tham gia qu©n khëi nghÜa chèng T©y Ban Nha vµ t×m c¸ch giµnh quyÒn l‘nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh.
Nh÷ng sù kiÖn nµo thÓ hiÖn th¸i ®é cña nh©n d©n lao ®éng, quý téc, tð s¶n Nª-®Ðc-lan trong cuéc ®Êu tranh chèng chÝnh quyÒn T©y Ban Nha ®Ó gi¶i phãng ®Êt nðíc ?
2. Giai ®o¹n 1572 - 1648
Vð¬ng triÒu T©y Ban Nha tiÕp tôc ®iÒu qu©n sang Nª-®Ðc-lan ®Ó cðíp ph¸, giÕt h¹i nh©n d©n. Tiªu biÓu lµ vô ®èt ch¸y thµnh An-vÐc-pen ngµy 4 _ 11 _ 1576, lµm nhiÒu ngðêi chÕt, mét trung t©m thð¬ng m¹i bÞ ph¸ huû.
Nh©n d©n Nª-®Ðc-lan thµnh lËp Uû ban Qu¶n lÝ x‘ héi, gåm ®a sè ®¹i biÓu lµ tð s¶n vµ b×nh d©n, ®Ó thèng nhÊt c¸c lùc lðîng kh¸ng chiÕn vµ quy ®Þnh chÕ ®é thuÕ. Hä ®Êu tranh chèng khuynh hðíng tho¶ hiÖp, ®Çu hµng cña quý téc vµ tð s¶n líp trªn _ nh÷ng ngðêi chñ trð¬ng tin phôc vua T©y Ban Nha.
Ngµy 23 _ 1 _ 1579, ®¹i biÓu c¸c tØnh miÒn B¾c Nª-®Ðc-lan häp ë U-trÕch, tuyªn bè thèng nhÊt hÖ thèng tiÒn tÖ, ®o lðêng, tæ chøc qu©n sù, x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. §¹o Canvanh ®ðîc c«ng nhËn lµ quèc gi¸o, quyÒn tù do tÝn ngðìng ®ðîc t«n träng. Th¸ng 7 _ 1581, vua T©y Ban Nha Phi-lÝp II víi tð c¸ch ®ång thêi lµ vua Nª-®Ðc-lan bÞ phÕ truÊt. Héi nghÞ C¸c ®¼ng cÊp cña nh÷ng tØnh miÒn B¾c trë thµnh c¬ quan quyÒn lùc tèi cao. Trªn thùc tÕ, c¸c tØnh nµy trë thµnh mét nðíc céng hoµ víi tªn gäi chÝnh thøc lµ C¸c tØnh Liªn hiÖp hay Hµ Lan (tªn mét tØnh cã vai trß quan träng nhÊt trong C¸c tØnh Liªn hiÖp) vµ Thñ ®« lµ Am-xtÐc-®am.
6

ViÖc thµnh lËp C¸c tØnh Liªn hiÖp ®¸nh dÊu bðíc th¾ng lîi cña cuéc ®Êu tranh l©u dµi chèng sù thèng trÞ cña chÝnh quyÒn phong kiÕn T©y Ban Nha. Nhðng chÝnh quyÒn T©y Ban Nha chða chÞu c«ng nhËn Hµ Lan vµ cuéc chiÕn tranh l¹i tiÕp diÔn. N¨m 1609, HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn ®ðîc kÝ kÕt, nhðng m‘i ®Õn n¨m 1648, T©y Ban Nha míi chÝnh thøc c«ng nhËn nÒn ®éc lËp cña C¸c tØnh Liªn hiÖp.
Tr×nh bµy nh÷ngnÐt chÝnhvÒ diÔnbiÕncña C¸ch m¹ng Hµ Lan qua c¸c giai®o¹n.
1. KÕtIIIqu¶KÕt qu¶ vµ ý nghÜa lÞch sö
C¸ch m¹ng Hµ Lan th¾ng lîi, chÕ ®é thèng trÞ cña phong kiÕn T©y Ban Nha ë Nª-®Ðc-lan bÞ lËt ®æ, më ®ðêng cho chñ nghÜa tð b¶n ph¸t triÓn. ViÖc s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh nghÒ dÖt len, dÖt v¶i, nhuém, in, thuû tinh vµ chÕ t¹o kÝnh quang häc...
®ðîc ®Èy m¹nh. Thð¬ng nghiÖp ph¸t triÓn, nhiÒu tµu thuyÒn cña C¸c tØnh Liªn hiÖp ho¹t ®éng nhén nhÞp trong vµ ngoµi nðíc. Vµo ®Çu thÕ kØ XVII, Am-xtÐc-®am cã ®Õn 10 v¹n d©n, tiÕp nhËn hµng ngh×n tµu thuyÒn thðêng xuyªn ra vµo c¶ng, bu«n b¸n víi c¸c nðíc Anh, Ph¸p, Nga, Ên §é...ÊC¸c c«ng ti thð¬ng m¹i cña Hµ Lan nhð : “C«ng ti Phð¬ng §«ng”, “C«ng ti §«ng n”... kh«ng chØ më réng viÖc bu«n b¸n víi nhiÒu nðíc trªn thÕ giíi mµ cßn tiÕn hµnh viÖc x©m chiÕm thuéc ®Þa. In-®«-nª-xi-a trë thµnh thuéc ®Þa lín nhÊt cña Hµ Lan.
2. ý nghÜaH×nh 2. Mét gãc h¶i c¶ng Am-xtÐc-®am thÕ kØ XVII
Cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan chèng ¸ch thèng trÞ cñaVð¬ng triÒu T©y Ban Nha lµ mét cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, ®ång thêi còng lµ cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, më ®Çu thêi ®¹i míi _ thêi cËn ®¹i _ víi sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa tð b¶n ®èi víi chÕ ®é phong kiÕn.
7

§éng lùc chñ yÕu cña c¸ch m¹ng lµ quÇn chóng nh©n d©n (n«ng d©n, thî thñ c«ng , thÞ d©n nghÌo) ; giai cÊp tð s¶n lµ lùc lðîng l‘nh ®¹o, chÝnh quyÒn thuéc vÒ tay giai cÊp tð s¶n liªn kÕt víi quý téc. Tuy míi chØ gi¶i phãng ®ðîc c¸c tØnh miÒn B¾c, cßn duy tr× nhiÒu tµn tÝch phong kiÕn, nhðng mét quèc gia ®éc lËp ®‘ ra ®êi vµ ph¸t triÓn theo con ®ðêng tð b¶n chñ nghÜa.
Nªu kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ cña C¸ch m¹ng Hµ Lan.
1.Quan s¸t h×nh 2 vµ nªu nh÷ng biÓu hiÖn chøng tá sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña h¶i c¶ng Am-xtÐc-®am vµo thÕ kØ XVII.
2.V× sao cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n Nª-®Ðc-lan ®ðîc xem lµ cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ?
phÇn ®äc thªm
ChÝnh quyÒn T©y Ban Nha ®µn ¸p nh÷ng ngðêi yªu nðíc Nª-®Ðc-lan
BÊt cø ai, dï lµ tð s¶n, quý téc hay b×nh d©n ë Nª-®Ðc-lan, nÕu chèng l¹i Cùu gi¸o lµ bÞ tö h×nh. §µn «ng th× bÞ chÆt ®Çu hay treo cæ, ®µn bµ th× bÞ ch«n sèng mµ kh«ng cÇn xÐt xö, ®iÒu tra ; toµn bé tµi s¶n bÞ tÞch thu... Téi ¸c cña bän x©m lðîc ngµy cµng chång chÊt : “Héi ®ång m¸u” cña viªn tðíng An-va ®‘ xÐt xö 15 000 ngðêi, kÕt téi 10 000 ngðêi, xö chÐm h¬n 1 000 ngðêi.
(Theo : Phan Ngäc Liªn (Chñ biªn), Hµ Lan. §Êt nðíc _ Con ngðêi _ LÞch sö, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, H., 1999, tr. 98)
Tuyªn bè cña §ång minh U-trÕch (1579)
...
_ C¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña §ång minh lµ Héi nghÞ Ba cÊp gåm ®¹i biÓu c¸c tØnh, cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc quan träng nhð tuyªn chiÕn, ®×nh chiÕn, kÝ hoµ ðíc, ban hµnh ph¸p luËt vµ chÕ ®é thuÕ kho¸.
_ Thèng nhÊt hÖ thèng tiÒn tÖ, ®o lðêng, tæ chøc qu©n sù vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. _ Theo ®¹o Canvanh, nhðng vÉn ®¶m b¶o cho ngðêi d©n ®ðîc tù do tÝn ngðìng.
(Theo : Vò Dð¬ng Ninh (Chñ biªn), LÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i, NXB Gi¸o dôc, H., 1997, tr. 160 _ 161)
8

Bµi
2
CUéC C¸CH M¹NG T¦ S¶N ANH GI÷A THÕ KØ XVII
Sau c¸ch m¹ng Hµ Lan gÇn mét thÕ kØ, mét cuéc c¸ch m¹ng kh¸c ®· næ ra ë Anh. §©y lµ cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n cã ¶nh hðëng réng lín vµ cã ý nghÜa s©u s¾c ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n.
I _ Nh÷ng tiÒn ®Ò cña c¸ch m¹ng
1. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ
Dðíi thêi vua S¸c-l¬ I, thuéc Vð¬ng triÒu Xtiu-ít, Anh lµ mét nðíc qu©n chñ chuyªn chÕ. Ruéng ®Êt thuéc quyÒn së h÷u cña quý téc ®Þa chñ. Tuy vËy, tõ gi÷a thÕ kØ XVI, quan hÖ kinh tÕ tiÒn tÖ ®‘ th©m nhËp vµo n«ng th«n Anh, lµm thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ phð¬ng thøc kinh doanh : l‘nh chóa phong kiÕn vµ mét bé phËn n«ng d©n chuyÓn sang nu«i cõu, lÊy l«ng ®Ó b¸n ; nhiÒu c«ng trðêng thñ c«ng chuyªn s¶n xuÊt len d¹ xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn.
Mét sè ®Þa chñ ®uæi t¸ ®iÒn, biÕn ruéng ®Êt thµnh mét vïng réng lín råi ¸p dông phð¬ng thøc canh t¸c míi, hoÆc trång cá nu«i cõu. N«ng d©n bÞ ®uæi khái ®ång ruéng, mét bé phËn ®i lµm thuª cho ®Þa chñ, quý téc, ®ðîc tr¶ tiÒn c«ng. Hä s¶n xuÊt nguyªn liÖu vµ thùc phÈm ®Ó cung cÊp cho thÞ trðêng ngµy cµng më réng.
Ngoµi ngµnh s¶n xuÊt len d¹ næi tiÕng, nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c cña Anh còng lín m¹nh. Nh÷ng n¨m trðíc 1640, s¶n lðîng than khai th¸c ë Anh chiÕm 4/5 tæng s¶n lðîng than cña ch©u ¢u. C¸c ngµnh luyÖn s¾t, thiÕc, chÕ thuû tinh, lµm xµ phßng, ®ãng tµu còng ph¸t triÓn nhanh. NhiÒu ng©n hµng ra ®êi. ViÖc bu«n b¸n ph¸t ®¹t, nhðng phÇn lín do thð¬ng nh©n Anh chi phèi.
Thð¬ng nh©n Anh n¾m gi÷ viÖc xuÊt khÈu len, v¶i vµ viÖc nhËp khÈu c¸c lo¹i sîi (b«ng cña Ên §é vµ B¾c MÜ ; t¬ cña Trung Quèc, I-ta-li-a vµ T©y Ban Nha ; lanh cña Ai-len vµ B¾c MÜ).
§Çu thÕ kØ XVII, Anh lµ nðíc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt ch©u ¢u.
Quan hÖ kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa th©m nhËp vµo n«ng th«n Anh nhð thÕ nµo vµ kÕt qu¶ ra sao ?
9