3. N«ng nghiÖp
§iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña CHLB §øc kh«ng thËt thuËn lîi. Tuy nhiªn, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, do t¨ng c√êng c¬ giíi ho¸, chuyªn m«n ho¸, hîp l˙ ho¸ s¶n xuÊt, sö dông ngµy cµng nhiÒu ph©n bãn, gièng tèt,... nªn n¨ng suÊt ®· t¨ng m◊nh. N«ng s¶n chñ yÕu cña CHLB §øc lµ lóa m˘, cñ c¶i ®√êng, khoai t©y, th˚t (bß, lîn) vµ s÷a.
Dùa vµo h˘nh 7.14, h·y nªu sù ph©n bè mét sè c©y trång, vËt nu«i cña CHLB §øc.
H˘nh 7.14. Ph©n bè s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña CHLB §øc
C©u hái vµ bµi tËp
1.V˘ sao cã thÓ nãi r»ng CHLB §øc lµ mét c√êng quèc kinh tÕ hµng ®Çu trªn thÕ giíi ?
2.H·y chøng minh r»ng CHLB §øc lµ mét n√íc cã nÒn c«ng nghiÖp −n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao.
60
Bµi 8 
Liªn bang Nga
|
DiÖn t˙ch : 17,1 triÖu km2 |
|
D©n sè : 143 triÖu ng√êi (n¨m 2005) |
|
Thñ ®« : M¸t-xc¬-va |
|
Liªn bang Nga (LB Nga) lµ n√íc cã diÖn t˙ch lín nhÊt thÕ giíi, n»m ë c¶ |
|
hai ch©u lôc ; mét ®Êt n√íc giµu tµi nguyªn, d©n sè ®«ng. LB Nga cã tiÒm |
|
lùc lín vÒ khoa häc vµ v¨n ho¸. NÒn kinh tÕ tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng |
|
trong thËp niªn 90 (thÕ kØ X X ) nh√ng ®ang kh«i phôc l◊i v˚ tr˙ c√êng quèc. |
TiÕt 1. |
Tù nhiªn, d©n c√ vµ x· héi |
I - V˚ tr˙ ®˚a l˙ vµ l·nh thæ |
|
LB Nga cã diÖn t˙ch lín nhÊt thÕ giíi, n»m ë c¶ hai ch©u lôc ¸, ¢u. L·nh thæ |
|
tr¶i dµi trªn phÇn lín ®ång b»ng §«ng ¢u vµ toµn bé phÇn Bflc ¸. |
|
|
H˘nh 8.1. §˚a h˘nh vµ kho¸ng s¶n LB Nga |
61
LB Nga cã ®√êng biªn giíi xÊp xØ chiÒu dµi X˙ch ®◊o. §Êt n√íc tr¶i ra trªn 11 mói giê, gi¸p víi 14 n√íc (trong ®ã cã 8 n√íc thuéc Liªn X« tr√íc ®©y). Riªng tØnh Ca-li-nin-gr¸t n»m biÖt lËp ë ph˙a t©y, gi¸p víi Ba Lan vµ L˙t-va.
LB Nga cã ®√êng bê biÓn dµi. Ph˙a bflc gi¸p Bflc B¨ng D√¬ng, ph˙a ®«ng gi¸p Th¸i B˘nh D√¬ng, ph˙a t©y vµ t©y nam gi¸p biÓn Ban-t˙ch, BiÓn §en, biÓn Ca-xpi. Nh÷ng vïng biÓn réng lín nµy cã gi¸ tr˚ nhiÒu mÆt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi cña ®Êt n√íc.
Quan s¸t h˘nh 8.1, h·y cho biÕt LB Nga gi¸p víi nh÷ng quèc gia vµ ®◊i d√¬ng nµo ?
II - §iÒu kiÖn tù nhiªn
−§˚a h˘nh LB Nga cao ë ph˙a ®«ng, thÊp dÇn vÒ ph˙a t©y. Dßng s«ng £-n˙t-x©y chia LB Nga ra thµnh 2 phÇn râ rÖt :
+ PhÇn ph˙a T©y
§◊i bé phËn lµ ®ång b»ng (®ång b»ng §«ng ¢u, ®ång b»ng T©y Xi-bia) vµ vïng tròng. §ång b»ng §«ng ¢u t√¬ng ®èi cao, xen lÉn nhiÒu ®åi thÊp, ®Êt mµu mì, lµ n¬i trång c©y l√¬ng thùc, thùc phÈm vµ ch¨n nu«i ch˙nh cña LB Nga.
PhÇn ph˙a bflc ®ång b»ng T©y Xi-bia chñ yÕu lµ ®Çm lÇy, n«ng nghiÖp chØ tiÕn hµnh ®√îc ë d¶i ®Êt miÒn Nam. §ång b»ng nµy kh«ng thuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp nh√ng tËp trung nhiÒu kho¸ng s¶n, ®Æc biÖt lµ dÇu má, kh˙ tù nhiªn.
D·y nói U-ran giµu kho¸ng s¶n (than, dÇu, quÆng sflt, kim lo◊i mµu...) lµ ranh giíi tù nhiªn gi÷a 2 ch©u lôc ¸ −¢u trªn l·nh thæ LB Nga.
+ PhÇn ph˙a §«ng
PhÇn lín lµ nói vµ cao nguyªn kh«ng thuËn lîi lflm cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp nh√ng cã nguån kho¸ng s¶n, l©m s¶n vµ tr÷ n¨ng thuû ®iÖn lín.
−LB Nga cã nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n ®a d◊ng vµ phong phó.
B¶ng 8.1. mét sè kho¸ng s¶n ch˙nh cña LB nga −n¨m 2004
Kho¸ng s¶n |
Tr÷ l√îng |
XÕp h◊ng trªn thÕ giíi |
|
|
|
Than ®¸ (tØ tÊn) |
202 |
3 |
|
|
|
DÇu má (tØ tÊn) |
9,5 |
7 |
|
|
|
Kh˙ tù nhiªn (tØ m3) |
56000 |
1 |
|
|
|
QuÆng sflt (tØ tÊn) |
70 |
1 |
|
|
|
QuÆng kali (tØ tÊn) |
3,6 |
1 |
|
|
|
62
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña LB Nga thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nµo ?
−DiÖn t˙ch rõng cña LB Nga ®øng ®Çu thÕ giíi (886 triÖu ha, trong ®ã rõng cã thÓ khai th¸c lµ 764 triÖu ha) chñ yÕu lµ rõng l¸ kim (Taiga).
−LB Nga cã nhiÒu s«ng lín, cã gi¸ tr˚ vÒ nhiÒu mÆt. Tæng tr÷ n¨ng thuû ®iÖn lµ 320 triÖu kW, tËp trung chñ yÕu ë vïng Xi-bia trªn c¸c s«ng £-nit-x©y, ≠-bi, Lª-na. Von-ga lµ s«ng lín nhÊt trªn ®ång b»ng §«ng ¢u vµ ®√îc coi lµ mét trong nh÷ng biÓu t√îng cña n√íc Nga. LB Nga cßn cã nhiÒu hå tù nhiªn vµ hå nh©n t◊o, Bai-can lµ hå n√íc ngät s©u nhÊt thÕ giíi.
H˘nh 8.2. Bai-can −hå n√íc ngät s©u nhÊt thÕ giíi
−H¬n 80% l·nh thæ LB Nga n»m ë vµnh ®ai kh˙ hËu «n ®íi, phÇn ph˙a t©y cã kh˙ hËu «n hoµ h¬n phÇn ph˙a ®«ng. PhÇn ph˙a bflc cã kh˙ hËu cËn cùc l◊nh gi¸, chØ 4% diÖn t˙ch l·nh thæ (ë ph˙a nam) cã kh˙ hËu cËn nhiÖt.
§iÒu kiÖn tù nhiªn cña LB Nga cã nhiÒu thuËn lîi ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ, nh√ng còng kh«ng ˙t khã kh¨n : ®˚a h˘nh nói vµ cao nguyªn chiÕm diÖn t˙ch lín, nhiÒu vïng réng lín cã kh˙ hËu b¨ng gi¸ hoÆc kh« h◊n, tµi nguyªn phong phó nh√ng ph©n bè chñ yÕu ë vïng nói hoÆc vïng l◊nh gi¸.
63
III - D©n c√ vµ x· héi
1. D©n c√
LB Nga lµ n√íc ®«ng d©n, ®øng thø t¸m trªn thÕ giíi (n¨m 2005). Tuy nhiªn, do tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn cã chØ sè ©m vµ tõ thËp niªn 90 cña thÕ kØ XX nhiÒu ng√êi Nga ®· di c√ ra n√íc ngoµi nªn sè d©n ®· gi¶m ®i. §©y còng lµ vÊn ®Ò mµ Nhµ n√íc hÕt søc quan t©m.
B¶ng 8.2. sè d©n cña LB Nga
(§¬n v˚ : triÖu ng√êi)
N¨m |
Sè d©n |
1991 148,3
1995 147,8
1999 146,3
2000 145,6
2001 144,9
2003 143,3
2005 143,0
H˘nh 8.3. Th¸p d©n sè LB Nga (n¨m 2001) |
Dùa vµo b¶ng 8.2 vµ h˘nh 8.3, h·y nhËn x t sù thay ®æi d©n sè cña LB Nga vµ nªu hÖ qu¶ cña sù thay ®æi ®ã.
LB Nga lµ n√íc cã nhiÒu d©n téc (h¬n 100 d©n téc), 80% d©n sè lµ ng√êi Nga. Ngoµi ra cßn cã ng√êi T¸c-ta, Chu-v¸t, B¸t-xkia,... hä sèng trong c¸c n√íc, c¸c khu tù tr˚ n»m ph©n t¸n trªn l·nh thæ LB Nga.
MËt ®é d©n sè trung b˘nh lµ 8,4 ng√êi/km2. Trªn 70% d©n sè sèng ë thµnh phè (n¨m 2005), chñ yÕu lµ ë c¸c thµnh phè nhá, trung b˘nh vµ c¸c thµnh phè vÖ tinh.
Dùa vµo h˘nh 8.4, h·y cho biÕt sù ph©n bè d©n c√ cña LB Nga. Sù ph©n bè ®ã cã thuËn lîi vµ khã kh¨n g˘ ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ?
64
H˘nh 8.4. Ph©n bè d©n c√ cña LB Nga |
2. X· héi
LB Nga cã tiÒm lùc lín vÒ khoa häc vµ v¨n ho¸ víi nhiÒu c«ng tr˘nh kiÕn tróc, t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, nhiÒu c«ng tr˘nh khoa häc cã gi¸ tr˚ cao, nhiÒu nhµ b¸c häc næi tiÕng thÕ giíi nh√ M.V. L«-m«-n«-xèp, §.I. Men-®ª-lª- p,... nhiÒu v¨n hµo lín nh√ A.X. Pu-skin, M.A.S«-l«-khèp, nhµ so◊n nh◊c P. Trai-cèp-ski, Tæng c«ng tr˘nh s√ thiÕt kÕ tµu vò trô X. K«-r«-lèp... vµ nhiÒu tr√êng ®◊i häc danh tiÕng. LB Nga lµ n√íc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®√a con ng√êi lªn vò trô. Khi Liªn X« lµ c√êng quèc trong thËp niªn 60 vµ 70 cña thÕ kØ XX, ®· chiÕm tíi 1/3 sè b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ cña thÕ giíi. LB Nga lµ quèc gia ®øng hµng ®Çu thÕ giíi vÒ c¸c ngµnh khoa häc c¬ b¶n. Ng√êi d©n Nga cã tr˘nh ®é häc vÊn kh¸ cao. TØ lÖ biÕt ch÷ 99%. §©y lµ yÕu tè thuËn lîi gióp LB Nga tiÕp thu thµnh tùu khoa häc, kÜ thuËt cña thÕ giíi vµ thu hót ®Çu t√ n√íc ngoµi.
65
H˘nh 8.5. Tr√êng §◊i häc tæng hîp Quèc gia L«-m«-n«-xèp
C©u hái
1.Ph©n t˙ch nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña LB Nga.
2.§Æc ®iÓm d©n c√ cña LB Nga cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n g˘ cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ?
3.H·y nªu mét sè t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, nh÷ng nhµ b¸c häc næi tiÕng cña LB Nga.
66
Bµi 8 
Liªn bang nga (tiÕp theo)
TiÕt 2.kinh tÕ
I - qu¸ tr˘nh ph¸t triÓn kinh tÕ
1. LB Nga ®· tõng lµ trô cét cña Liªn bang X« viÕt(*)
Sau C¸ch m◊ng th¸ng M√êi Nga thµnh c«ng (n¨m 1917), Liªn bang X« viÕt ®√îc thµnh lËp, LB Nga lµ mét thµnh viªn vµ ®ãng vai trß ch˙nh trong viÖc t◊o dùng Liªn X« trë thµnh c√êng quèc.
2. Thêi k˘ ®Çy khã kh¨n, biÕn ®éng (thËp niªn 90 cña thÕ kØ XX)
Vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, nÒn kinh tÕ Liªn X« ngµy cµng béc lé nhiÒu yÕu k m do c¬ chÕ kinh tÕ cò t◊o ra. Mét sè n√íc céng hoµ thµnh viªn cña Liªn X« t¸ch ra thµnh c¸c quèc gia ®éc lËp.
Sau khi Liªn bang X« viÕt tan r· − ®Çu thËp niªn 90 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo, LB Nga tr¶i qua thêi k˘ ®Çy khã kh¨n, biÕn ®éng : tèc ®é t¨ng tr√ëng GDP ©m, s¶n l√îng c¸c ngµnh kinh tÕ gi¶m, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, v˚ tr˙, vai trß cña LB Nga trªn tr√êng quèc tÕ suy gi¶m, t˘nh h˘nh ch˙nh tr˚, x· héi bÊt æn....
B¶ng 8.3. TØ träng mét sè s¶n phÈm c«ng −n«ng nghiÖp chñ yÕu cña LB Nga trong Liªn X« cuèi thËp niªn 80 thÕ kØ XX (cña Liªn X« t˙nh lµ 100%)
(§¬n v˚ : %)
S¶n phÈm |
TØ träng |
|
|
Than ®¸ |
56,7 |
|
|
DÇu má |
87,2 |
|
|
Kh˙ tù nhiªn |
83,1 |
|
|
§iÖn |
65,7 |
|
|
Th p |
60,0 |
|
|
Gç, giÊy vµ xenlul« |
90,0 |
|
|
L√¬ng thùc |
51,4 |
|
|
(*) Gäi tflt lµ Liªn X«.
67
3. NÒn kinh tÕ ®ang kh«i phôc l◊i v˚ tr˙ c√êng quèc
a) ChiÕn l√îc kinh tÕ míi
Tõ n¨m 2000, LB Nga b√íc vµo thêi k˘ míi víi chiÕn l√îc : ®√a nÒn kinh tÕ tõng b√íc tho¸t khái khñng ho¶ng, tiÕp tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ th˚ tr√êng, më réng ngo◊i giao, coi träng ch©u ¸, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, kh«i phôc l◊i v˚ tr˙ c√êng quèc...
b) Nh÷ng thµnh tùu ®◊t ®√îc sau n¨m 2000
Nhê nh÷ng ch˙nh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®óng ®fln, nÒn kinh tÕ LB Nga ®· v√ît qua khñng ho¶ng, ®ang dÇn æn ®˚nh vµ ®i lªn.
KÕt qu¶ lµ : s¶n l√îng c¸c ngµnh kinh tÕ t¨ng, dù tr÷ ngo◊i tÖ lín thø t√ thÕ giíi (n¨m 2005), ®· thanh to¸n xong c¸c kho¶n nî n√íc ngoµi tõ thêi k˘ X« viÕt, gi¸ tr˚ xuÊt siªu ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng nh©n d©n tõng b√íc ®√îc c¶i thiÖn. V˚ thÕ cña LB Nga ngµy cµng n©ng cao trªn tr√êng quèc tÕ. HiÖn nay, LB Nga n»m trong nhãm n√íc cã nÒn c«ng nghiÖp hµng ®Çu thÕ giíi (G8).
H˘nh 8.6. Tèc ®é t¨ng tr√ëng GDP cña LB Nga (gi¸ so s¸nh) giai ®o◊n 1990 −2005 |
Dùa vµo h˘nh 8.6, h·y nhËn x t tèc ®é t¨ng tr√ëng GDP cña LB Nga. Nªu nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña sù t¨ng tr√ëng ®ã.
Tuy vËy, trong qu¸ tr˘nh ph¸t triÓn kinh tÕ, LB Nga cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh√
sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, n◊n ch¶y m¸u chÊt x¸m...
II −C¸c ngµnh kinh tÕ
1. C«ng nghiÖp
C«ng nghiÖp lµ ngµnh x√¬ng sèng cña nÒn kinh tÕ LB Nga. C¬ cÊu c«ng nghiÖp ngµy cµng ®a d◊ng, bao gåm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®◊i.
68
C«ng nghiÖp khai th¸c dÇu kh˙ lµ ngµnh mòi nhän cña nÒn kinh tÕ, h»ng n¨m mang l◊i nguån tµi ch˙nh lín cho ®Êt n√íc. N¨m 2006, LB Nga ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n l√îng khai th¸c dÇu má vµ kh˙ tù nhiªn (trªn 500 triÖu tÊn dÇu vµ 587 tØ m3 kh˙ tù nhiªn).
B¶ng 8.4. S¶n l√îng mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña LB Nga
N¨m |
1995 |
2001 |
2003 |
2005 |
|
S¶n phÈm |
|||||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
DÇu má (triÖu tÊn) |
305,0 |
340,0 |
400,0 |
470,0 |
|
|
|
|
|
|
|
Than (triÖu tÊn) |
270,8 |
273,4 |
294,0 |
298,3 |
|
|
|
|
|
|
|
§iÖn (tØ kWh) |
876,0 |
847,0 |
883,0 |
953,0 |
|
|
|
|
|
|
|
GiÊy (triÖu tÊn) |
4,0 |
5,6 |
6,4 |
7,5 |
|
|
|
|
|
|
|
Th p (triÖu tÊn) |
48,0 |
58,0 |
60,0 |
66,3 |
|
|
|
|
|
|
C«ng nghiÖp n¨ng l√îng, chÕ t◊o m¸y, luyÖn kim ®en, luyÖn kim mµu, khai th¸c vµng vµ kim c√¬ng, khai th¸c gç vµ s¶n xuÊt giÊy, bét xenlul« lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng cña LB Nga. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp phÇn lín tËp trung ë ®ång b»ng §«ng ¢u, U-ran, T©y Xi-bia vµ däc c¸c ®√êng giao th«ng quan träng.
HiÖn nay, LB Nga tËp trung ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®◊i : ®iÖn tö −tin häc, hµng kh«ng. LB Nga vÉn lµ c√êng quèc c«ng nghiÖp vò trô, nguyªn tö cña thÕ giíi. C«ng nghiÖp quèc phßng lµ thÕ m◊nh cña LB Nga, c¸c tæ hîp c«ng nghiÖp nµy ®√îc ph©n
bè ë nhiÒu n¬i (vïng Trung |
t©m, |
U-ran, Xanh Pª-t c-bua,...). |
H˘nh 8.7. Tµu vò trô rêi bÖ phãng |
69