ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ
СОЦИОЛОГИЯ КАФЕДРАСИ
ФАН: СОЦИОЛОГИК ТАДКИКОТЛАР МЕТОДОЛОГИЯСИ, МЕТОДИКАСИ ВА ТЕХНИКАСИ
МАВЗУ: ХУЖЖАТЛАРНИ ТАХЛИЛ 
КИЛИШ МЕТОДИ
Доц. Хусанова Х.Т.
РЕЖА
1. Хужжат ва хужжатли манбалар
2. Хужжатларни туркумлаш
3. Хужжатларни урганиш методининг умумий хусусиятлари
4. Хужжатларни сифатли ва микдорий тахлил килиш
ХУЖЖАТ СУЗИНИНГ МАЪНОСИ
Ҳужжат ўз семантик маъносига кўра исбот этиш мазмунини ифодаловчи сўздир.
Ҳужжат усули тарихий адабиётларда кенг қўлланилган.
Абу Райҳон Берунийнинг «Кадимий халқлардан қолган ёдгорликлар» китобида кўпдан-кўп ёзма манбалардан кенг фойдаланилади.
Ҳужжат - моддий материал манба ҳисобланиб, ва фактлар хусусидаги маълумотларни ўзида ифодалайди.
Ҳужжатда инсон ёки жамоа фикри ёзма ва бошқа белгиларда этилган бўлади. Ҳужжат сифатида турли формулалар, чизгилар, графиклар, рамзий белгилар бўлиши ҳам мумкин. Бундай шартли белгилар муайян маълумотга эга кишилар томонидан ўқилади.
ХУЖЖАТЛИ МАЪЛУМОТЛАР МАНБАЛАРИ
|
|
3. корхона, ташкилот, |
|
|
2. |
муассаса, ваколатли |
|
1. Бирламчи статистик |
органларнинг йилнинг |
||
Стандартлаштирилган |
|||
ахборот |
тармок маълумотлари |
хар чорагида |
|
|
тайёрлайдиган |
||
|
|
хисоботлари |
ХУЖЖАТЛИ МАЪЛУМОТЛАР ШАКЛИ
4. согликни саклаш ташкилотларида ахоли саломатлиги хакидаги маълумотлар
5. жиноятларни кайд этиш руйхатлари
6.суд органлари мажлисларининг баённома ва стенограммалари
7. мактаб психологларнинг индивидуал характеристикалари
ХУЖЖАТЛАРНИ ТУРКУМЛАШ
а) қайд этиш усулига кўра фарқланадиган ҳужжатлар (қўлёзма, босма ёзув, кино ва магнит тасмасидаги ёзувлар), фотосуратлар);
б) муайян мақсад қўйиб олинадиган ҳужжатлар (тадқиқот дастурига кўра социолог томонидан махсус тузиладиган ҳужжатлар);
в) шахсга доир (шахсий хужжатлар, хатлар, кундаликлар) ва шахсга бевосита алоқаси кам ҳужжатлар (статистик материаллар, матбуот маълумотлари, мажлис пртоколлари);
г) расмий даражасига кўра фарқланувчи ҳужжатлар (давлат статистика идоралари томонидан расмий ҳужжатларга илова қилинадиган маълумотлар, қарорлар, фармонлар, кўрсатмалар, шунингдек норасмий ҳужжатлар-алоҳида шаҳс томонидан тузиладиган аризалар, шикоятлар, тақризлар, гувоҳлик кўрсатмалари ва бошқалар);
д) ҳужжатлар информация манбаига кўра ҳам фарқланади (бирламчи бевосита кузатиш ёки сўраш усули орқали олинади, иккиламчи информация эса бирламчи маълумотни умумлаштириш, қайта ишлаш ҳамда қайта текшириш натижасида
олинадиган маълумотлар туфайли қўлга киритилади. 1. По статусу- официальные и неофициальные
ХУЖЖАТЛАРДАГИ МАЪЛУМОТЛАР ТУРЛАРИ
|
Иккиламчи – нисбатан |
|
умумий, тахлилий |
Бирламчи – аник холатнинг |
хусусиятга эга хужжатлар |
булиб, улар вокеа ходисалар |
|
тавсифи, алохида шахслар |
уртасидаги узвий |
еки органлар фаолиятининг |
богликликни тавсифлайди |
тавсифланиши (масалан, |
(тахлилий шархлар, илмий |
социал тармоклардаги |
тадкикот ишларининг |
маълумотлар) |
кенгайтирилган |
|
хисоботлари, |
|
диссертациялар, лойихалар |
|
устида ишлаш) |
ХУЖЖАТЛИ МАЪЛУМОТЛАР МАТНИНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИНИ ТЕКШИРИШ УСУЛЛАРИ
Ташки тахлил – хужжатнинг келиб чикиш тарихи, уни яратилиш вактидаги ижтимоий шарт-шароитни урганиш. Хужжат яратилган даврда мамлакатнниг тегишли худуди, минтакаси ижтимоий иктисодий холати, шу худудда яшовчи ахолининг турмуш тарзи, анъанларини билиш хужжат яратилган даврда маълумотларни еритишдаги тенденцияларни белгилаб беради (масалан, собик иттифок мафкураси, мустакиллик мафкураси, ёшлар иттифокинниг хужжатлари ва х.к. )
Ички тахлил – бу бевосита хужжатлар матни билан ишлаш. Хужжатда келтирилган объектив ходиса ва жараёнлар хужжатли манба сифатида хизмат килади.
ХУЖЖАТЛАРНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ УСУЛИ
Сифатли тахлил
Микдорий тахлил
ХУЖЖАТЛАРНИНГ СИФАТЛИ ТАХЛИЛИ
Сифатли тахлил – мохиятига кура ноёб саналган хужжатларни урганишда кулланилади. Хужжат матни чукурлаштирилган мантикий тахлил килинади. Бунда хужжат муаллифининг матнни баён этиш тили ва усули шунингдек, матнда келтирилган маълумотларда яширин матности мазмунга эътибор каратилади.